sinir sistemi

SİNİR SİSTEMİ – 3(İNSANDA SİNİR
SİSTEMİ)
SELİN HOCAYLA BİYOLOJİ
DERSLERİ
İnsanda sinir sistemi merkezi sinir sitemi (MSS) ve çevresel sinir sistemi (ÇSS) olmak
üzere ikiye ayrılır.
UÇ BEYİN
HİPOTALAMUS
ÖN BEYİN
İNSANDA SİNİR SİSTEMİ
ARA BEYİN
MERKEZİ SİNİR
SİSTEMİ (MSS)
ÇEVRESEL SİNİR
SİSTEMİ (ÇSS)
BEYİN
OMURİLİK
DUYU BÖLÜMÜ
MOTOR BÖLÜMÜ
TALAMUS
ORTA BEYİN
BEYİNCİK
ARKA BEYİN
SOMATİK SİNİR
SİSTEMİ
OTONOM SİNİR
SİSTEMİ
OMURİLİK
SOĞANI
PONS
SEMPATİK SİNİR
SİSTEMİ
PARASEMPATİK
SİNİR SİSTEMİ
A) MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ
Beyin ve omurilikten oluşur.
Hem dış hem iç ortamdan gelen uyarıları değerlendirerek uyarılara uygun cevap
oluşturur.
Merkezi sinir sisteminde ara nöronlar ve motor nöronların hücre gövdeleri bulunur.
1)BEYİN
İnsan vücudunun en karmaşık organıdır.
Yaklaşık olarak 100 milyar nörondan oluşmuştur.
Kafatası kemikleri ile korunur.
Yetişkin bir insanda 1300-1400 g ağırlığındadır.
(Hacim ve kütlesinin fazla olmasının zeka yüksekliği ya da geriliği ile alakası yoktur.)
Beyin; geçmiş deneyimler (depolanmış bilgi) , şimdiki ve gelecek olaylar hakkında
bilinçli deneyim oluşturabilen tek organdır.
Vücuttan gelen uyarıları alır. Bunları değerlendirerek uyarıya uygun cevap oluşturur.
Cevabı tepki organlarına (efektör) iletir.
BEYİN ZARLARI
Beyin bağ dokudan oluşmuş 3 zarla korunur. Kafatası altında bulunan bu zarlara MENİNGES denir.
Sert Zar: Beyinin en dışında bulunan zardır.
Beyni mekanik etkilerden, yaralanma ve zedelenmelerden korur.
Örümceksi Zar: Sert zar ile ince zar arasında bulunur.
Sert zar ile ince zarı birbirine bağlar.
İnce Zar: En içteki zardır.
Beynin tüm girinti ve çıkıntılarına girmiştir.
Yapısında bol miktarda kan damarı vardır.
Bu kan damarları beynin beslenmesini sağlar.
BOS (BEYİN-OMURİLİK SIVISI)
•Örümceksi zar ile ince zar arasında bulunur.
•Kan basıncının etkisi ile kılcal damarlardan çıkmıştır.
•Görevleri;
 Beyin ile omuriliği darbe ve sarsıntılara karşı korur.
Beyin ve omurilikte metabolizma sonucu oluşmuş atık maddelerin kana
geçmesini sağlar.
Beyin ve omuriliğin beslenmesi için gerekli maddeleri kandan alarak süzer.
Merkezi sinir sisteminin iyon dengesinin sağlanmasında rol oynar.
BEYİN
1. ÖN BEYİN
1) UÇ BEYİN
2) ARA BEYİN
a.
HİPOTALAMUS
b.
TALAMUS
2. ORTA BEYİN
3. ARKA BEYİN
1) BEYİNCİK
2) OMURİLİK SOĞANI
3) PONS
A)ÖN BEYİN
İnsanda beynin en büyük kısmı olduğundan ‘büyük beyin’ de denir
Diğer beyin bölümlerini üsten örter.
Uç beyin ve ara beyin olmak üzere iki kısımda incelenir.
1)UÇ BEYİN
•Önden arkaya doğru uzanan bir yarıkla sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreye
ayrılmıştır.
•Bu yarım küreler aksonlarla birbirine bağlıdır.
üstteki bağ
Alttaki bağ
nasırlı cisim
beyin üçgeni
•Beyin yarım kürelerini enine
ayıran derin bir yarık bulunur.
Bu yarığa rolando yarığı denir.
Beyin yarım kürelerinden enine kesit alınırsa ;
Dışta boz madde
İçte ak madde bulunur.
Ak madde: Miyelinli sinirlerin aksonlarından meydana gelmiştir. Bu bölgenin beyaz
olmasının sebebi lipitçe zengin miyelinlerin bulunmasıdır.
Boz madde: Miyelinsiz nöron gövdelerinden oluşmuştur. Bu bölgeye korteks (kabuk)
denir. Beynin kabuk kısmı çok sayıda kıvrıma sahiptir. Bu kıvımları boz maddenin yüzey
alanını artırır.
İnsan beyninin kıvrım sayısı diğer omurgalı
canlıların beyinlerinin kıvrım sayısından fazladır.
Kıvrım sayısının fazla olması zihinsel yeteneklerin
daha gelişmiş olduğunu gösterir. Bu kıvrımların
girintilerine sulkus , çıkıntılarına girus denir.
Uç beynin görevleri
Zeka
Hafıza
Yazı yazma
İstemli hareket etme
Duyu organlarından gelen bilgilerin değerlendirilmesi
Öğrenme
Karar verme
Bilinçli davranış
Duyusal olarak çevrenin farkında olma
Gibi görevleri vardır.
Beyin yarım küreleri vücudun zıt tarafını kontrol eder.
Beynin her iki yarım küresi birbirinden farklı işlevleri olan dört loba ayrılmıştır.
Frontal (Ön) Lob: Alın tarafındadır. İstemli hareketlerin kontrolünü yapar. Ayrıca
konuşma ve gelecekteki olayları planlama gibi görevleri vardr.
Parietal (Yan) Lob: Yan kafa tarafındaki
lobdur. Dokunma ve basıncın algılanmasını
kontrol eder.
Oksipital (Arka) Lob: Kafanın arka
tarafındadır. Görme duyusu ile ilgili
merkezler bulunur.
Temporal (Şakak) Lob: Şakak tarafındadır.
Ses ve koku duyusu ile ilgili merkezler
bulunur.
Uç beyni çıkarılan bir hayvanda;
Tüm hareketlerin bilinçsizleştiği
Sadece itilince yürüyebildiği
Havaya atınca uçabildiği
Acıkmadığı
Önüne konan yemeği yemediği ancak yemek ağzına verilirse yiyebildiği
Düşmanlardan kaçmadığı
Dış etkilere karşı duyarsızlaştığı gözlenmiştir.
2)ARA BEYİN
Beyin yarım küreleri arasında kalmıştır.
Üst kısmına TALAMUS alt kısmına HİPOTALAMUS denir.
TALAMUS
Duyu organlarından gelen bilgilerin toplanma ve dağılım merkezidir.
Koku duyusu dışındaki tüm duyular burada sınıflandırılır. Kabuk bölgesinde bulunan
duyu mekezlerine iletir.
Ayrıca uyku oluşumunda da görevi vardır.
HİPOTALAMUS
Beynin çok küçük bir bölgesi olmasına rağmen iç organların ve dokuların ana kontrol merkezidir.
Görevleri;
Termostat görevi yaparak vücut sıcaklığını düzenler.
Susama merkezi içerir. Vücudun su dengesinin düzenlenmesinde görev yapar.(O.B. ayarlama ,
idrar düzeni)
Açlık, tokluk ve iştahın düzenlenmesinde rol oynar.
Korku, hiddet ve heyecanın düzenlenmesini sağlar.
Üreme ve cinsel davranışları düzenler.
Kan basıncını ve kalbin ritim atışını düzenler.
Otonom ve somatik sinirlerin duyu ile ilgili aktivitelerini düzenler.
Hormonal denge üzerinde etkilidir. Hipofiz bezinin arka lobundan salgılanan hormonlar
hipotalamusta üretilir. Ayrıca hipotalamusta üretilen özel hormonlar hipofiz bezinin ön lobundan
hormon salgılanmasını kontrol eder.
Karbonhidrat ve yağ metabolizmasını ayarlar.
Hipotalamusun fonksiyonları homeostasinin sağlanmasında hayati önem taşır.
B)ORTA BEYİN
Ara beyin ile pons arasında bulunan bölgedir. Beynin bu bölümünden ön beyin ile
arka beyin arasında bağlantı kuran sinirler geçer.
Görevleri,
Görme ve işitme ile ilgili refleksleri
düzenler.
 ÖR: Yan taraftan yaklaşan bir cismin görüntüsünü

beyin daha oluşturmadan kafa o yöne

döner.

Fazla ışıkta göz bebeğinin küçülmesi, az

ışıkta büyümesi

Ses duyan köpeğin kulaklarının dikilmesi
Kas tonusu ve vücut duruşunu
düzenleyen merkezler bulunur.
C)ARKA BEYİN
Beyincik
Pons
Omurilik Soğanından
meydana gelmiştir.
1)BEYİNCİK
Arka kafa çukurunun içinde omurilik soğanının üstünde bulunur.
İki yarım küreden meydana gelmiştir. Beyinciğin dış kısmı (kabuk)
boz maddeden , iç kısmı ak maddeden oluşmuştur. Ak madde boz
madde içinde dallar oluşturarak uzanır. Bu görünüm bir ağaca
benzediği için beyinciğe ‘hayat ağacı’ da denir.
Beyincik hareket ve denge merkezidir.
Hem eklemlerin ve kasların durumuyla ilgili hem de iç kulaktaki denge organından
başın hareketiyle ilgili bilgileri alır. Ayrıca işitme ve görme merkezinden de bilgileri
toplar. Tüm bu bilgileri bir araya getirerek koordinasyon sağlar. Hatalı olanlar varsa
düzeltir. İstemli hareketlerin gerçekleştirilmesinde beyin yarım küreleri ile beyincik
beraber çalışır.
Beyinciği çıkarılmış bir hayvanın uçamadığı yürüyemediği görülmüştür.
Beyinciği hasar görmüş bir insanın;
Ayakta dururken ya da yürürken sallanma
Bir cisme doğru uzanan elin dengesiz hareket etmesi
Gözlerin hareket eden bir cismi izleyememesi gibi belirtiler ortaya çıkmıştır.
Bebekler ancak beyincik geliştikten sonra oturma , ayakta durma ve yürüme gibi
faaliyetler gösterebilir.
2)OMURİLİK SOĞANI
Beyinciğin altında omurilik ile pons arasında bulunur.
Dış kısmı (kabuk) ak maddeden , iç kısmı boz maddeden
oluşmuştur. (Bu yapısı ile omuriliğe benzer.)
Omurilik soğanı omuriliğin devamı şeklindedir.
Orta ve ön beyinden çıkarak vücuda dağılacak olan
sinirlerin çoğu omurilik soğanında çapraz yapar. Bunun
sonucunda beynin sağ tarafı vücudun sol tarafını; sol tarafı
sağ tarafını kontrol eder.
Görevleri;
Solunum , sindirim, dolaşım gibi yaşamsal olayların düzenlenmesini sağlar.
Yutma, kusma, hapşırma, öksürme gibi refleksleri kontrol eder.
Hayatsal öneme sahip olayları kontrol ettiğinden ‘hayat düğümü’ de denir.
3)PONS (VAROLİİ KÖPRÜSÜ)
Orta beyinle omurilik soğanı arasında bulunur. Enine
tabakalaşmış kalın sinir demetlerinden oluşur.
Sadece memelilerde bulunur.
Görevleri;
Beyinciğin yarım kürelerini birbirine bağlar.
Omurilik soğanındaki solunum merkezi ile birlikte çalışır.
Orta beyin
Pons
Omurilik soğanının
tamamına ‘beyin sapı’ denir. Beyin kabuğuna doğru uzanan ve betin kabuğundan
omuriliğe doğru giden tüm sinirler beyin sapından geçmek zorundadır.
2)OMURİLİK
Omurga içerisinde beyinden aşağı doğru
uzanan yaklaşık 45cm boyunda bir sinir
dokusudur.
Omuriliğin yapısında beyinde olduğu gibi
sert zart
örümceksi zar
ince zar bulunur.
Örümceksi zar ile ince zar arasında beyinomurilik sıvısı (BOS) bulunur.
Omurilik enine kesildiğinde beyinden farklı olarak dış kısmı ak maddeden , iç kısmı
boz maddeden oluşmuştur.
Boz maddeden iki çift sinir çıkar. Bu sinirlerden dorsalde (sırt) olanlar duyu nöronu ,
ventralde (ön) olanlar motor nöronudur.
Görevleri;
Dış ortamdan gelen uyarıların oluşturduğu impulsları beyne iletir. Beyinden gelen
uyarıları ise çevresel sinir sitemine(ÇSS) ileterek tepki organlarının cevap vermesini
sağlar.
Refleksleri yönetir ve kontrol eder.
Alışkanlık haline gelmiş davranışları kontrol
eder.
Ör: Bisiklet sürmek , örgü örmek…
Alışkanlık davranışları ilk kez yapıldığında
beynin kontrolündedir. Davranışlar alışkanlık
haline geldiğinde omurilik tarafından kontrol
edilir. Alışkanlık hareketi devam ederken bir
hata olursa beyin devreye girer.
OMURİLİK REFLEKSLERİ
Özel bir uyarıya karşı verilen otomatik cevaba
refleks denir. Bir refleksin oluşumunda impulsun
izlediği yola refleks yayı denir.
Bir refleks yayı;
1. Reseptör uyarılır. Duyu nöronunda impuls oluşur.
2. Duyu nöronu impulsu omuriliğe taşır.
3. İmpuls omurilik içindeki ara nörona taşınır.
4. İmpuls, ara nörondan motor nörona iletilir.
5. Motor nöron, impulsu cevabı gerçekleştirecek tepki organına iletir. Böylece refleks
yayı tamamlanmış olur.
Sıcaklık ya da acının hissedilmesi normalde beynin görevidir. Omurilik sadece
buna anlık cevap verilmesi gerektiğinde refleksi gerçekleştirir. Bilerek sıcağa
yaklaştığımızda kontrol beyindedir. Bu bir refleks değildir. (Omurilik de beynin
kontrolündedir.)