Nureddin Zengi Word

Nureddin Zengi
Büyük Selçuklular'ın Haleb Atabeyi.
Nureddin Mahmud Zengi, Zengi Hanedanının bir üyesi olarak 1118 yılında Halep’de dünyaya geldi.
1146 yılında babası İmadeddin Zengi'nin ölümü üzerine eski Türk geleneklerine göre Nureddin
Mahmud Zengi’nin payına Halep ve yöresi düştü.
1146’da Urfa’yı Haçlılar’dan kurtaran Nureddin Zengi, 1148’de Almanya İmparatoru III. Konrad’la
Fransa Kralı VII. Louis tarafından kuşatılan Şam’a geldi ve Haçlılar’ı büyük bir bozguna uğratarak
Şam’ı kurtardı. Sonra Haçlılar’ın peşine düştü ve Toulouse Kontu Alphonse’u öldürüp oğlu Bertrand’ı
esir aldı. 1149’da Antakya Prensi Raymond’u yenip öldürdü. 1151’de Urfa Kontu II. Joscellin’i yendi,
esir aldı. 1157’de Kudüs Kralı III. Baudouin’i bozguna uğrattı.
1150 yılında Anadolu Selçuklu sultanı I. Rükneddin Mesud'un kızıyla evlenen Nureddin Zengi,
Oğuzların Avşar boyundandır.
Doğumu, Yetişmesi ve Eğitimi
Nureddin Mahmud, Ebû Said İmâdeddîn Zengî’nin oğludur. Nureddin Mahmud, 11 Şubat 1118 yılında
Halep’te dünyaya geldi. Onun künyesi hemen bütün kaynaklarda Ebu'l-Kâsım olarak geçmektedir. Bir
kaynakta ise künyesinin Ebu'l-Muzaffer olduğu tespit edilmiştir.
İlk olarak Kur'an-ı Kerim'i okumayı öğrenen Nureddin iyi bir İslâmî eğitim aldı. Nureddin Mahmud belli
bir yaştan sonra askerlik mesleğinin gerektirdiği bilgi ve yetenekleri kazanmak suretiyle iyi bir asker
olarak yetiştirildi. Nureddin Mahmud'un gençlik dönemi ile ilgili kaynaklarda herhangi bir bilgiye
rastlanmamaktadır. Nureddin Mahmud; Esedüddîn Şîrkûh ve Mecidüddîn b. Ed-Dâye gibi büyük
emirlerle bulunarak gereken bütün savaş taktiklerini öğrenmiştir.
Siyasi Hayatı ve Mücadelesi
Nureddin Mahmud, babası İmadeddîn Zengî'nin 14 Eylül 1146 tarihinde Caber Kalesi önünde
öldürülmesi üzerine Esedüddîn Şîrkûh'un yardımıyla Halep’te idareyi ele aldı. Kardeşi Seyfeddin Gâzî
ise Musul'da hükümdar oldu.
Nureddin Mahmud Zengî'nin Halep’te idareyi ele almasından sonra karşılaştığı ilk olay, eski Urfa
Kontu Joscelin'in Urfa'ya saldırması olmuştur. Joscelin, şehirdeki Ermenilerle birlik olup şehri ele
geçirdi. Ancak kalede bulunan Müslümanlar, kaleyi teslim etmeyip direndiler. Joscelin onlarla savaşa
tutuştu. Halep’te bulunan Nureddin Mahmud Zengi, askerleriyle birlikte Urfa'ya hareket etti. Nureddin
Zengi Urfa'ya yaklaşınca Joscelin geri çekildi.
Haçlı ordusunun Doğu Akdeniz sahillerinde karaya çıktığı haberi geldiğinde Nureddin Mahmud,
ağabeyi Seyfeddin Gâzî ile birlikte kuşatma altında olan Dımaşk (Şam) Atabeyi Abak'a yardımcı
olacaklarını bildirdi. Ancak Haçlı liderleri arsındaki anlaşmazlıklar Şam'ı hatta Güney Suriye'yi bir
felaketten kurtardı. Şam kuşatması kaldırılıp yeni gelen Haçlı orduları Kudüs'e çekilince Nureddin
Mahmud, Dımaşk Atabeyliği Veziri olan Üner ile birlikte karşı harekete geçip Arima'yı kuşatma altına
aldı ve kısa bir süre içinde ele geçirip bu kaleyi yıktı.
Nureddin Mahmud Zengî'nin Arima kalesinin yıktırmasına bir misilleme yapmak isteyen Haçlılar,
Halep bölgesine taarruza geçtiler. Nureddin Mahmud o sıralarda Havran'da bulunan Üner'den yardım
istedi. Üner de komutanlarından Mücahideddin Bozan'ı bir miktar kuvvetle Nureddin'e yolladı. Bu
sıralarda Nureddin Mahmud, Yağra'yı Haçlıların elinden yeni almıştı. Şam’dan gelen kuvvetlerin
kendisine katılmasıyla güçlenen Nureddin Zengi, İnnib Kalesi'ni kuşattı.
Antakya Prinkepsi II. Raymond, küçük bir ordu ve Ali b. Vefâ kumandasında az sayıda savaşçısı
olan bir haşhaşî birliğiyle bu kaleyi kurtarmak üzere geldi. Bunların kuvvetleri hakkında mübalağalı
haberler almış bulunan Nureddin Mahmud geri çekildi. Aslında Müslüman ordusu altı bini bulan
süvarisiyle Franklardan fazlaydı. 28 Haziran 1149'da Nureddin Mahmud, Hıristiyan ordusunu kuşattı.
Ertesi gün Raymond'un ordusu birkaç saat içinde yenildi. Raymond bizzat Şîrkûh tarafından
öldürüldü.
Antakya Prinkepsi II. Raymond'un İnnib'de yenilerek öldürülmesi Müslümanlar arasında Antakya'nın
tekrar İslâm topraklarına katılabileceği ümidinin doğmasına sebep oldu. Nureddin Mahmud, İnnib
zaferinden hemen sonra yanında Emir Bozan komutasında Dımaşk Atabeyliği askeri olduğu halde
Antakya önlerine gelerek karargâhını kurdu. Şehrin bütün ikmal ve haberleşme yollarını keserek
yanında bir grup ile birlikle Famiye kalesine doğru yola çıktı. Buraya gelerek kaleyi kuşatma altına
aldı. 26 Temmuz 1149'da kale muhafızları canlarının bağışlanması şartıyla kaleyi teslim ettiler.
Buradan tekrar Antakya'ya dönen Nureddin Mahmud, şehrin düşmesinin pek kolay olamayacağını
anlayarak Halep’e döndü.
Nureddin Mahmud, 1154 yılında Şam şehrini ele geçirdi. 1156 yılında Kudüs Kralı III. Baudouin ile bir
barış yapılmıştı ancak 1157 Şubat'ında Kral Boudouin Nureddin Mahmud ile antlaşmasını bozdu.
Sayısı pek çok olan bir Türkmen grubu, iki taraf arasında mevcut ateşkes antlaşmasına güvenerek
koyun ve at sürülerini Banyas sınırındaki verimli otlaklara sevk etmişlerdi. Kral Boudouin, bu sürülere
saldırdı. Anlaşmalarını bu şekilde zedelemiş olması, ona her ne kadar Filistin'in pek uzun yıllardan
beri görmediği büyüklükte değerli bir ganimet sağlamış idiyse de, Nureddin Mahmud'u da intikam ve
misilleme hareketlerine teşvik etmiş oldu. Nureddin Mahmud, ordusunun kumandanı olan Şîrkûh,
birkaç Frank şövalye birliğini bozduğu gibi, kardeşi Nasıreddin de Banyas yakınında bir şövalye
birliğini mağlup etti. 1157 yılının Mayıs ayında bizzat Nureddin Mahmud, Banyas'ı kuşatmak için
Şam’dan harekete geçti. Kral Boudouin Banyas'a yardıma geldi. Nureddin Mahmud, Boudouin'in
Banyas'a girmesine ses çıkarmadı. Nureddin Mahmud geri çekildi. Franklar Banyas'tan dönerken
Taberiye gölünün kuzeyinde Nureddin Mahmud'un saldırısına uğradı. Yapılan savaşta Nureddin
Mahmud büyük bir zafer kazandı. Kral canını zor kurtardı. Nureddin Mahmud, bunun üzerine tekrar
Banyas üzerine yürümek isterken Kuzeyde Kılıçarslan'ın bir taarruz planladığını haber alarak
kuşatmayı yeniden bıraktı ve Halep’e döndü.
Nureddin Mahmud Zengî, 1157 yılında Şeyzar kalesini ve Baalbek şehrini ele geçirdi. 1157 yılının
ekim ayında Nureddin Mahmud Zengî ani bir hastalığa yakalandı. Nureddin Mahmud Zengî'nin
hastalığından istifade eden Haçlılar, 1157 yılında Şeyzar'a taarruz ettiler ise de Frank kumandanları
arasındaki anlaşmazlıklar yüzünden bir başarı elde edemediler. Ancak ertesi yıl iki aylık bir
kuşatmadan sonra Harim'i ele geçirdiler ve Nureddin Mahmud'u Şeria nehri boyunda büyük bir
bozguna uğrattılar.
Son Büyük Fatımi Vezîri Talâî b. Ruzzîk'ın 11 Eylül 1161 tarihinde bir suikasta kurban gitmesinden
sonra, yerine geçen oğlu Ruzzîk, ülkeyi idare edemedi. Mısır'da çıkan bu karışıklıklar Nureddin
Mahmud'un Mısırla yakından ilgilenmesine sebep oldu.
Mısır işleriyle alâkadar olmaya başlayan Nûreddîn Zengi, Şirkûh ve yeğeni Selâhaddîn Eyyûbî’yi
Mısır’a gönderdi. 1169 yılında Şirkûh, Mısır’da hâkimiyeti ele geçirdi. Selâhaddîn Eyyûbî, Nûreddîn
Zengi’nin emriyle 1171 yılında Fatımileri tamamen ortadan kaldırdı.
1165 yılı içinde Nureddin Mahmud Zengî'yle Anadolu Selçuklu Sultanı Kılıçarslan arasında şiddetli bir
anlaşmazlık ortaya çıktı. Bu anlaşmazlıklar karşılıklı düşmanlıklara neden oldu.
1166 yılında Nureddin Mahmud Zengî Haçlıların elinde bulunan Suriye'deki El-Munîtıra kalesini
fethetti. 1170 yılında Ermeni hükümdarı Toros'un kardeşi Mleh, Toros'la arası bozularak Nureddin'e
sığındı. Nureddin'in yanında İslâmiyet'i kabul ederek Müslüman oldu. Nureddin Mahmud ona askerî
yardımda bulundu. Böylece Mleh, Çukurova'ya akın ederek Misis, Adana ve Tarsus'u almaya
muvaffak oldu. Nureddin Mahmud bu arada daha doğudaki bölge ile meşguldü.
Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan ile Nureddin Zengi, çeşitli sebeplerden dolayı karşı karşıya
geldi. Müslümanlar arasındaki bu savaşın Haçlıların işine yarayacağını bilen âlimlerin araya
girmesiyle 1173’te barış yapıldı. Nureddin Mahmud Zengi, 10 Mayıs 1174'te boğaz iltihabından öldü.
Cenazesi Dımeşk'te kendisinin yaptırmış olduğu medreseye defnedildi. Nureddin Mahmud, Musul
atabeyliği sınırlarını; Fırat'tan Hemedan'a, Diyarbekir'in kuzeyinden Aden'e kadar genişletmişti.
Nureddin Mahmud'un ölümünden sonra baş gösteren kargaşa nedeniyle, kurmuş olduğu birlik ve
beraberlik bozulmaya başladı. Bu durumda dizginleri eline almaya çalışan Selâhaddin Eyyubi,
Nureddin Mahmud'un vücuda getirdiği mirası muhafaza ederek devamını sağladı.
Şahsiyeti
Kendi devrindeki ve sonraki dönem tarihçilerin anlatımlarına göre; Nureddin Mahmud Zengi, adil bir
hükümdardı. Bu yüzden O’na kendi halkı tarafından el-Emir’ul-Adil (Adil Hükümdar) lakabı uygun
görülmüştür. Uygulamış olduğu usta siyaset sayesinde Müslümanların birliğini sağlamış ve sonradan
komutanlarından Selahaddin Eyyubi tarafından gerçekleştirilecek olan Kudüs’ün Fethi’nin zeminini
hazırlamıştır.
Nureddin Zengi eğitime çok önem vermiştir. Şam, Halep, Hama, Humus ve Baalbek şehirlerinde
eğitim kurumları kurmuştur. İlk Darul Hadis’i O kurdurmuş, kurdurduğu rasathanede güneş saati
yaptırmıştır. Komutanlarına özel önem vermiş ve başta Selahaddin olmak üzere onları gerek
kumandanlık ve gerekse siyaset konusunda yetiştirmiştir. Şam’da yaptırdığı büyük hastane, devrin en
meşhur mütehassıs doktorlarının hizmet verdiği bir sağlık kurumuydu. Hadis üniversitesi
mahiyetindeki ilk Darul Hadisi o kurdu ve pek çok kitap vakfetti. Rasathane kurdurarak, Güneş saati
yaptırdı. Dindar bir şahsiyetti ve ilim adamlarını himaye ederdi. Haftada iki gün halkın huzuruna
çıkarak şikâyetleri dinlerdi. Haksızlıkların önüne geçmek ve devletin menfaatlerini korumak için,
hassas bir haber alma teşkilatı kurdu. Kendisinin ve aile çevresinin ihtiyaçlarını, ihsanlarını, şahsi
malından karşılardı. Altın, gümüş kullanmaz ve ipek giymezdi.
Nureddin Zengi birçok tarihçi tarafından övülmüştür. Onun hakkında sarf edilen sözlerden bazıları:
“Nureddin Mahmud Zengi, kâfirlerin elinde olan elliden fazla şehri geri aldı. Onun hayatı pek çok
sultanın ve idarecinin hayatından daha temiz ve iyiydi. O'nun döneminde yollar güvenli ve emniyetli
idi. Onun övülecek tarafları pek çoktur. O, kendini Bağdat’taki Halifeliğe bağlı ve onun emrinde
görürdü. Yumuşak huylu, şatafatsız ve alçak gönüllü idi. Âlimleri ve dindaşlarını severdi. “ (İbn-ul
Cevzî)
"Adaletine gelince; o kadar geniş olmasına rağmen ülkesinde Mısır, Suriye, El-Cezire ve Musul da
Mükûs (bir çeşit örfî vergi) ve öşrü tamamen kaldırdı. Şeriata saygı duyar ve onun hükümlerine göre
hareket ederdi. Bir şahıs onu mahkemeye davet etmiş, o da onunla birlikte mahkemeye gitmiştir.
Kadı, Kemâleddin Şehrizûrî'ye haber gönderip: 'Ben davalı olarak geldim. Davalılara nasıl
davranıyorsan bana da öyle davran' dedi. Muhakeme sonunda Nureddin haklı çıktı ve hakkını
kendisini mahkemeye getiren şahsa bağışlayıp: 'iddia ettiği şeyi ona verip gitmek istedim. Fakat
bunun beni gurura ve kibre sevk edip şeriat meclisine gitmeme mani olmasından korkup da geldim.
Sonra da iddia ettiği şeyi ona verdim' dedi. Ülkesinde adliye binaları yaptırdı. Kadı ile buraya gelir ve
ister Yahudi olsun ister kendi oğlu veya isterse yanındaki en büyük emir olsun mazlumun hakkını
zalimden alırdı"
“ Ben önceki sultanların hayatını inceledim. Raşid halifeler ve Ömer bin Abdülaziz hariç,
Nureddin’den daha temiz hayat yaşayan, ondan daha ahlaklı hayat süren adaletli bir sultana
rastlamadım.” (İbnü’l-Esir)
“ Nureddin pahalı giysileri sırtından atıp kaba kumaşlara büründü.” (Halepli Vakanüvis Kemaleddin)
“ Her ne olursa olsun sonuç ortadadır: Arap dünyasını Frenkleri ezebilecek bir güç haline Nureddin
getirecek ve zafer meyvelerini sağ kolu olan Selahaddin toplayacaktır.” (Amin Maalouf)
Mepa News, 2016-05-20 01:00:44