Sermaye Piyasası Faaliyetleri

SERMAYE PİYASASI
FAALİYETLERİ
Doç. Dr. Mustafa ÇEKER
Çukurova Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Ticaret Hukuku Anabilim Dalı
Öğretim Üyesi
Tel: 0533 482 53 67
E-posta: [email protected]
GENEL OLARAK


Sermaye piyasası faaliyetleri, SP
Kanununun V. Bölümünde düzenlenmiştir.
SPK, bu faaliyetlerin hangi esaslar
çerçevesinde yürütüleceğini çıkardığı
tebliğler ile düzenlemektedir.
SERMAYE PİYASASI
FAALİYETİNE GİRİŞ





Sermaye piyasası faaliyetlerinde üç ayrı kurum ile karşılaşılır:
 Aracı kuruluşlar
 Yatırım ortaklıkları
 Yatırım fonları
Sermaye piyasasında faaliyette bulunacak kurumların
SPK’dan izin alması zorunludur.
SPK, gerekli belgeleri tamamlayarak kuruldan faaliyet izni
alan kurumlara “Yetki Belgesi” verir.
Yetki belgesi olmaksızın sermaye piyasası faaliyetinde
bulunulamaz.
Sermaye piyasası kurumlarının dışında, bu kurumlarda
çalışacak personelin de “mesleki yeterliliğe” sahip olması
gerekir.
SERMAYE PİYASASI
FAALİYETLERİ



Aracılık faaliyetleri
Yatırım Danışmanlığı faaliyetleri
Portföy Yöneticiliği faaliyetleri
ARACILIK
FAALİYETLERİ


Sermaye piyasasında aracılık, sermaye
piyasası araçlarının yetkili kuruluşlar
tarafından kendi nam ve hesabına, başkası
nam ve hesabına veya kendi namına ve
başkası hesabına olmak üzere ticari
amaçla alım ve satımıdır.
Aracılık faaliyetleri iki ayrı şekilde yapılır:


Halka arza aracılık (birincil piyasa işlemleri)
Alım satıma aracılık (ikincil piyasa işlemleri)
Halka Arza Aracılık



Birinci el sermaye piyasası araçlarının ihraççı
kuruluş tarafından doğrudan halka arzıdır.
Sermaye piyasası aracı ihraç etmek isteyen
şirketler, bu amaçla bir veya birden fazla aracı
kurum ile anlaşarak (underwriting sözleşmesi) halka
arz işlemi yapabilirler.
Halka arza aracılık yapacak kuruluşların, bu konuda
yetki belgesine sahip bir aracı kurum olması veya
banka niteliği taşıması gerekmektedir.
Halka Arza Aracılık Türleri

Halka arza aracılık iki ayrı şekilde yapılabilir:



En iyi gayret aracılığı
Aracılık Yüklenimi
Aracılık yüklenim türleri




Bakiyeyi yüklenim
Tümünü yüklenim
Kısmen bakiyeyi yüklenim
Kısmen tümünü yüklenim
Halka Arza Aracılık İşlemleri






Halka arza aracılık yapılırken, aracı kurum, ihraççı şirket
veya ortakları ile birlikte ihraç fiyatı, miktarı ve halka arz
süresi için çalışmalar yapar.
Aracı kuruluş, izahnameyi ve SPK’ya kayıt başvurusu için
gerekli belgeleri hazırlar.
Satışların gerçekleştirilmesi için gişe hizmeti verir.
Tanıtım faaliyetlerinde bulunarak talep toplar.
Hisse senetlerinin halka arzının 3 ay içinde tamamlanması
zorunludur.
Aracı kuruluşlar, bu faaliyetlerinde en iyi gayreti göstermek ve
halka arz fiyatının gerçek değeri yansıtması için azami özen
göstermekle de yükümlüdürler.
Alım Satıma Aracılık



Alım satıma aracılık, daha önceden ihraç edilmiş
olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacı
ile alım ve satımıdır.
Alım satıma aracılık, borsada ikincil piyasa işlemi
olarak anılır. Ancak, borsa dışında da alım satıma
aracılık yapılabilir.
Alım satıma aracılık işlemlerine başlamadan önce
müşteri ile yazılı şekilde bir sözleşme yapılması
gereklidir.
Alım Satıma Aracılık





Alım satıma aracılık işlemleri, müşteri ile yapılan sözleşme
hükümlerine göre yapılır.
Borsadaki işlemler için verilen emirler borsa kuralları içinde,
borsa dışındaki işlemler ise sözleşme hükümlerine göre
yerine getirilir.
Aracı kuruluşlar, borsa dışında ikincil piyasada lot altı
işlemleri ile faaliyet gösterebilirler.
Borsadaki alım satım işlemi, seans içinde yapılır.
Aracı kuruluşlar, alım satıma aracılık faaliyetinin yapılması
sırasında müşterilerine, sermaye piyasası araçları, ihraççılar
ve piyasa eğilimleri hakkında yönlendirici olmadan yazılı ve
sözlü bilgi verebilirler.
YATIRIM
DANIŞMANLIĞI




Müşterilere, ücret karşılığında, sermaye piyasası araçları,
bunları ihraç eden kuruluşlar, yatırım ve finansman
konularında yönlendirici nitelikte yazılı veya sözlü önerilerde
bulunulmasıdır.
Yatırım danışmanlığı faaliyetini, yetki belgesi almak koşuluyla
aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri ve mevduat kabul
etmeyen bankalar yapabilir.
Yatırım danışmanlığı faaliyetinde bulunacak kuruluşlar, yeterli
sayıda yatırım danışmanı istihdam etmek zorundadırlar.
Yatırım danışmanları, “ileri düzey lisans belgesi”ne sahip
kişiler arasından seçilir.
YATIRIM DANIŞMANLIĞI
İLKELERİ






Müşterilere gerçek dışı, yanıltıcı veya abartılmış bilgilere
dayalı olarak tavsiyelerde bulunamazlar.
Yatırım önerilerini, güvenilir belge, rapor ve analizlere
dayandırmak zorundadırlar.
Müşterilerinin mali durumlarını, beklentilerini, amaçları ile risk
tercihlerini dikkate alarak en uygun yatırım kararını almalarını
sağlayacak şekilde tavsiyede bulunmalıdırlar.
Müşterilere belirli bir bir gelir sağlanacağı yönünde garanti
veremezler.
Müşterileri ile bir çıkar çatışması olduğu takdirde, daima
müşteri çıkarını gözetmekle yükümlüdürler.
Araştırma sonuçlarını müşterilere duyurmadan önce kendileri
veya üçüncü kişiler lehine kullanamazlar.
PORTFÖY
YÖNETİCİLİĞİ




Sermaye piyasası araçlarından oluşan portföylerin
müşterilerle yapılacak bir sözleşme (portföy yönetim
sözleşmesi) çerçevesinde vekil sıfatıyla yönetilmesidir.
Portföy yönetimi faaliyetini, yetki belgesi almak koşuluyla
aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri ve bankalar
yapabilir.
Portföy yöneticiliği faaliyetinde bulunacak kuruluşlar, yeterli
sayıda “portföy yöneticisi” istihdam etmek zorundadırlar.
Portföy Yöneticileri, “ileri düzey lisans belgesi”ne sahip kişiler
arasından seçilir.
İLKELERİ




a) Yapılan bir alım satım işleminden dolayı herhangi bir ihraçcıdan veya
aracı kurumdan lehlerine komisyon, iskonto ve benzeri menfaat
sağlıyorlarsa, miktarı belirtmek zorunda olmaksızın durumu müşterilerine
açıklamak zorundadırlar.
b) Yatırımcının yazılı bir direktifi olmadan portföye, rayiç değerinin üstünde
sermaye piyasası aracı satın alamazlar ve portföyden bu değerin altında
sermaye piyasası aracı satamazlar.
Rayiç bedel borsada işlem gören sermaye piyasası araçları için borsa
fiyatı, borsada işlem görmeyen sermaye piyasası araçları için işlem
gününde portföy lehine alımda en düşük satımda en yüksek fiyattır.
c) Portföyde yer alan varlıklar üzerinde, kendileri veya üçüncü şahıslar
lehine herhangi bir hukuki tasarrufta bulunamazlar. Yatırımcının yazılı bir
talimatı olmadan portföyde yer alan varlıkları, portföy yönetimi amacı
dışında bir başka şahsa devir veya teslim edemezler.
İLKELERİ




d) Herhangi bir şekilde kendilerine çıkar sağlamak üzere yatırımcı
portföylerinde bulunan sermaye piyasası araçlarının alım satımını
yapamazlar. Yatırımcı hesabına verecekleri emirlerde gerekli özen
ve basireti göstermek zorundadırlar.
e) Basiretli bir tacir gibi davranmak ve yönettikleri müşteri
portföyleriyle çıkar çatışmasına meydan vermemek koşuluyla,
kendilerine ait nakdi portföy yönetimine konu olan araç ve işlemlerle
değerlendirebilirler.
f) Birden fazla portföy yönettiklerinde objektif iyi niyet kurallarına
aykırı olarak portföylerden biri veya birden fazlası lehine, diğerleri
aleyhine sonuç verebilecek işlemlerde bulunamazlar,
g) Portföyle ilgili yatırım kararlarını, güvenilir gerekçe veya
belgelere dayandırmak, yatırımcıların mali durumunu dikkate almak
ve sözleşme hükümlerine uygun davranmakla yükümlüdürler.
İLKELERİ




h) Yatırımcılarına, portföyün önceden saptanmış belirli bir getiriyi
sağlayacağına dair herhangi bir sözlü veya yazılı garanti veremez ve ilan
ve reklamlarında bu anlama gelebilecek ifadeleri kullanamazlar.
i) Yatırımcı menfaatleriyle kendi menfaatleri arasında çatışma olan
durumlarda yatırımcı lehine davranmak zorundadırlar.
j) Yatırımcıların risk-getiri tercihlerini belirlemek, bu belirlemelere yönelik
yazılı belge düzenlemek, sözkonusu belgeleri sözleşmeyle birlikte
saklamak ve bireysel portföyleri bunlara uygun oluşturmak zorundadırlar.
k) Yönetilen portföylere ilişkin olarak portföy yöneticiliği dışında kalan
faaliyetleri çağrıştıracak isim ve ifadeler kullanılamaz, belirli bir yönetim
dönemi belirleyerek önceden toplanan paralarla ortak bir portföy
oluşturulamaz ve yönetilemez veya tasarruf sahipleri oluşturulmuş bir
portföye iştirak ettirilemez ve bu yönde ifadeler içeren ilan ve reklam
yapılamaz.
İLKELERİ



l) Herhangi bir şekilde yanlarında çalıştırdıkları kişilerin,
mutad yatırımcı-portföy yönetim şirketi ilişkisi dışında
kurumun imkanlarından yararlanmak suretiyle kendi nam ve
hesaplarına işlem yapmalarına olanak sağlayamazlar.
m) Müşterilerin piyasa hakkında bilgisizlik ya da
tecrübesizliklerinden yararlanıp bunların alım-satım
kararlarını etkileyerek kendi lehlerine kazanç sağlamak
amacıyla, müşterilerin gereksiz alım-satım yapmalarına
ortam hazırlayamazlar ve bu fiilin üçüncü şahıslar tarafından
gerçekleştirilmesine herhangi bir şekilde yardımcı olamazlar.
n) Yazılı, basılı veya sözlü biçimde müşterilere duyurulacak
ve yatırım kararlarını etkileyebilecek nitelikte olan araştırma
sonuçlarını, müşterilerine duyurmadan önce kendileri veya
üçüncü şahıslar lehine kullanamazlar.