Karbonhidrat Karbonhidrat, hem canlının yapısına katılan hem de enerji sağlayan karbon, hidrojen ve oksijen elementlerinden oluşan organik bileşiklerin genel adıdır.Bütün canlı hücrelerde bulunur. Doğada genellikle büyük moleküller halindedir. Vücuda alınan bu büyük moleküllerin hücrelere iletilmesi için canlı tarafından sindirilmesi ve uygun molekül büyüklüğüne kadar parçalanması gerekir. Karbonhidrat çeşitleri [değiştir] Karbonhidratlar birinci dereceden enerji verici olarak kullanılırlar. Karbohidratlar > yağlar > proteinlerdir. Karbonhidratlar vucütta en çok bulunan üçüncü besin maddesidir. Açlık anında ilk tüketilen besin maddesidir. Yapıtaşları glikozdur. Depo şekli glikojendir. Kimsayal sindirimi ağızda başlar. DNA, RNA ve ATPnin yapısına katılır. Sindirim [değiştir] Karbonhidratların sindirimi ağızda başlar. Ağızdaki tükürük bezlerinin salgıladığı Pityalin(Amilaz) enzimi sayesinde kimyasal sindirim başlar. Aynı zamanda ağızda dişlerimiz sayesinde mekanik sindirim de başlamış olur. Vücudumuzda Karbonhidratların kimyasal sindirimi ince bağırsakta pankreas tarafından salgılanan pankreas öz suyu sayesinde biter. Sindirim ağızda başlayarak kalın bağırsakta son bulur. Monosakkaritler [değiştir] En basit karbonhidratlardır, daha küçük parçalarına ayrılamazlar ve basit şekerler olarak adlandırılır. En küçük olan -hücreden en rahat geçen- karbohidrattır. (CH2O)n genel formülü ile gösterilir (n = 3,4,5,6.... gibi rakamları gösterir). Fakat bu formül bütün karbohidratlara uygulanamaz. Mesela, deoksiriboz (C5H10O4) ve rammoz (C6H12O5) şeker oldukları halde yukarıdaki formüle uymazlar. Diğer taraftan C3H6O3 formülü ile gösterilen laktik asit, karbohidratların genel formülüne uymasına rağmen bir şeker değildir. Monosakkaritlerin, karbon sayısı 3-8 arasında değişir. Biyolojik açıdan önemli monosakkaritler; 5 C'lu pentoz ve 6'lu heksoz şekerlerdir. Riboz ve deoksiriboz, 5 C'lu şekerlerdir. Glikoz (üzüm şekeri, kan şekeri), galaktoz (süt şekeri) ise 6 C'lu şekerlerdir. Suda çözünürler ve tatlıdırlar. Fruktoz (meyve şekeri) bitkilerde bulunur ve insanlarla hayvanlar da bitkileri yediği için onlara da geçer fakat galaktoz(süt şekeri) sadece hayvanlarda bulunur bitkilerde bulunmaz. Eğer bitkiler memeli hayvanları yiyebilselerdi onlarda da galaktoz bulunurdu. Disakkaritler [değiştir] Disakkaritler çift şekerlerdir. Bir disakkarit iki molekül monosakkaritin glikozit bağı ile bağlanmasıyla oluşur. Bu bağlanma sırasında bir molekül su ortaya çıkar. Buna dehidrasyon sentezi denir. İnsan ve hayvanların yedikleri disakkaritler, sindirim sisteminde monosakkaritlerine ayrılarak kullanılır. Canlılarda en çok bulunan disakkaritler; maltoz (arpa şekeri), sakkaroz diğer adı sükroz (çay şekeri), laktoz (süt şekeri)dir Monosakkarit + Monosakkarit → disakkarit + Su Yukarıdaki olay bir dehidrasyondur. Disakkariti oluşturan monosakkaritler aynı cinsten olabilecegi gibi, farklı cinsten de olabilirler glikoz + glikoz = maltoz + H2O glikoz + fruktoz = sakkaroz + H2O glikoz + galaktoz = laktoz + H2O H2o Oligosakkaritler [değiştir] Üç ile altı arasında monosakkaritin birleşerek dehidrasyonu (su açığa çıkması) ile meydana gelirler. Bazı bitkilerde serbest olarak bulundukları gibi, karbonhidrat olmayan çeşitli maddelerin yapısına da katılırlar. Üç monosakkaritten ibaret olanlara trisakkarit, dörtlü olanlara tetrasakkarit denir. Raffinoz, heksozlardan türeyen önemli bir trisakkarittir. Fruktoz, glukoz ve sakkaroz moleküllerinden meydana gelmiştir. Şeker kamışında, okaliptüs türü ağaçlarda, pamuk tohumunda bulunur. Şeker üretimi esnasında melasta toplanır. Enerji vermenin yanı sıra yapı maddesi olarakta kullanılırlar. Polisakkaritler [değiştir] Çok sayıda monosakkaritin dehidrasyonu ile oluşmuş büyük moleküllü karbonhidratlardır. Temel yapı birimi glikoz molekülüdür. Kolloid yapıda olan bir bileşiktir. Bitkilerde, ozmotik basıncı yükselteceğinden dolayı şekerler monosakkarit halde depolanamaz, bu nedenle polisakkaritlere çevrilerek saklanırlar. n (Monosakkarit) → Polisakkarit + (n-1) Su Nişasta: En önemli bitkisel polisakkarittir. İyotla maviye boyanır ve monosakkaritlere parçalanmadan indirgenemez. Selüloz: Binlerce gilkoz molekülünden oluşmuş, suda erimeyen iyotla boyanmayan bir bitkisel polisakkarittir. Hayvanlarda Tulumlular hariç bulunmazlar. Glikojen: Hayvanlarda bulunan polisakkattir. Özellikle karaciğer ve kasta bu şekilde yedek enerji kaynağı olarak depo edilir, Neuramin Asit: Sütteki oligosakkaritlerde bulunur ve membran oluşturan glikolipitte bulunur. Uron Asidi ve Glikuron Asidi de diğer polisakkarit gruplarındandır. Karbonhidratların çoğu canlılar için temel besin maddeleridir. Yeşil bitkilerde fotosentez sonucu meydana gelirler. Otçul hayvanlar bu ihtiyaçlarını bitkilerden, etçil hayvanlar da otçullardan tedarik ederler. Vücutta 1 gr karbonhidratın yanması sonucunda ortalama 4 kalori açığa çıkar. Önemli Polisakkaritler [değiştir] Polisakkaritler suda çözünmeyen büyük moleküllerdir. Belirtilmemiş olarak nişasta da bir glukoz polimeridir, depo polisakkaritidir. Ayrıca patojenik bakteriler de polisakkarit sentezleyebilirler. polisakkaritler 4'e ayrılır bunlar; Nişasta: bitkilerde depo edilir. Selülöz: bitki hücre çeperinde bulunur. Glikojen: hayvannlarda bulunur kas hücrelerinde ve karaciğerde depo edilir. Kitin: böceklerin iskeletinde ve kabuğunda bulunur. Homopolisakkaritler [değiştir] Çok sayıda monosakkaritin dehidrasyonu ile oluşmuş büyük moleküllü karbohidratlardır. Temel yapı birimi glukoz molekülüdür. n (Monosakkarit) → Polisakkarit + (n-1) Su Karbohidratların çoğu canlılar için temel besin maddeleri'dir. Yeşil bitkilerde fotosentez sonucu meydana gelirler. Otçul hayvanlar bu ihtiyaçlarını bitkilerden, etçil hayvanlar da otçullardan tedarik ederler. Vücutta 1 gr karbohidratın yanması sonucunda ortalama 4 kalori açığa çıkar. Selüloz, besin kaynağı olmakla birlikte bitkilerin destek yapısına da giren önemli bir karbohidrattır. Polisakkaritler birimlerin tekrarlanmasıyla şekillenen polimerlerdir. Monomerik birimler glikosidik bağla bağlanırlar. Bu bağlar, monosakkarit monomerlerinde birinci karbon atomuna bağlı hidroksil grubunun alfa veya beta şeklinde bulunuşuna bağlı olarak alfa veya beta glikosidik bağlar olabilir. Monomerler alfa bağlarla doğrudan bağlanabilirler. Beta bağların şekillenmesinde, bir monomerin (OH) grubu, komşu monomerin (OH) grubu ile ilişki kurmak için 180 derece döner. Bu bağlar fizyolojik bakımdan hiç değilse üç nedenle önemlidir. Bu bağlar, farklı görev ve özelliklere sahip birçok daha geniş molekülün oluşmasında iki veya daha fazla alt birimin bağlanmasında görevlidirler. Bundan başka, alfa ve beta glikosidik bağlarını tutar. Böylece bu bağlar, yapı ve görevleri sırasında kullanılan, bileşikler arasındaki farkın ayırt edilmesini sağlarlar. Son olarak, alfa glikosidik bağlarla bağlanmış moleküller, metabolizmada kolayca değişirler. Halbuki beta glikozidik bağlar daha güçlü glikozidik bağları güçlendirirler. Heteropolisakkaritler [değiştir] Yapılarında monsakkaritlere ek olarak başka maddeler de içeren karbohidratlardır. Ek gruplar kükürtlü veya azotlu olabilir. Çoğunlukla bağ dokuda yapı elemanı olarak kullanılır. Hiyalüronik asit, heparin, kertan sulfat, kondrotin sulfat başlıca örnekleridir [gizle] g•t•d Karbonhidratlar Genel Aldoz · Ketoz · Piranoz · Furanoz Geometri Siklohekzan uyumu · Anomer · Döndürme açısı Triozlar Ketotrioz (Dihidroksi aseton) · Aldotrioz (Gliseraldehit) Tetrozlar Ketotetroz (Eritruloz) · Aldotetroz (Eritroz, Treoz) Ketopentoz (Ribuloz, Ksiluloz) Pentozlar Aldopentoz (Riboz, Arabinoz, Ksiloz, Liksoz) Deoksi şekeri (Deoksiriboz) Ketoheksoz (Piskoz, Fruktoz, Sorboz, Tagatoz) Monosakkaritler Heksozlar Aldoheksoz (Alloz, Altroz, Glukoz, Mannoz, Guloz, İdoz, Galaktoz, Taloz) Deoksi şekeri (Fukoz, Fukuloz, Ramnoz) Heptoz Sedoheptuloz Sükroz · Laktoz · Maltoz · Trehaloz · Turanoz · Sellobiyoz Trisakkaritler Rafinoz · Melezitoz · Maltotrioz Tetrasakkaritler Acarboz · Staçioz Frukto-oligosakkarit (FOS) · GalaktoDiğer oligosakkaritler oligosakkarit (GOS) · Mannan-oligosakkaritler (MOS) Çoklular Glukoz: Glikojen · Nişasta (Amiloz, Amilopektin) · Selüloz · Dekstrin · Glukan (Beta-glukan) Polisakkaritler Fruktoz: Fruktan (İnülin, Levan beta 2→6) Disakkaritler N-Asetilglukozamin: Kitin Glikozaminoglikanlar Aminoglikozitler Heparin · Kondroitin sülfat · Hyaluronan · Heparan sülfat · Dermatan sülfat · Keratan sülfat Kanamisin · Streptomisin · Tobramisin · Neomisin · Paromomisin · Apramisin · Gentamisin · Netilmisin · Amikasin Temel biyokimyasal aileler Sakkaritler · Karbonhidratlar · Glikozitler · Amino asitler · Peptitler · Proteinler · Glikoproteinler · Yağlar · Terpenler · Steroidler · Karotenoitler Alkaloitler · Nükleobazlar · Nükleik asitler · Enzim kofaktörleri · Flavonoitler · Poliketitler · Tetrapiroller KARBONHİDRATLARIN YARARLARI Karbonhidrat deyince tüm diyetisyenler şöyle bir durur. Her zaman yemeye çekindiğimiz ama ‘keşke kilo aldırmasa da daha çok yesek!’ dediğimiz karbonhidrat grubundaki gıdaların bir kısmı aslında gerektiği gibi tüketilirse besin değeri en yüksek ve aynı zamanda zayıflatıcı gıdalar haline gelebilirler. İşte size ilginç karbonhidrat tüyoları ve karbonhidratlı yiyecekleri sevmemizin 6 nedeni; Kilo vermeye yardımcı olur... Tabi ki de yağlı börekler veya kurabilyeler sağlıklı yiyecekler olmayabilirler fakat karbonhidrat yönünden zengin doğal sebzeler de bulunmaktadır. Brokoli, kırmızı biber, yeşil biber, fasulye ve mısır da karbonhidrat yönünden zengindir ve bu yiyecekler doyurucu ve kilo vermeye yardımcı olurlar. Genellikle diyetisyenler tarafından tavsiye edilen miktar, 1 dilim ekmek, 1/3 bardak pirinç ve yarım bardak yulaf ezmesidir... Lif yönünden zengindir... Çoğu karbonhidratlı yiyecek lif yönünden zengin olup şeker oranı oldukça düşüktür. Doygunluk hissi vermenin yanında sağlığa faydalı birçok yanı da bulunmaktadır. Lifler, ‘çözülebilir’ ve ‘çözülmez’ olarak başlıca iki ana grup altında toplanabilir. Çözülmez lifler sindirim sisteminin hızlanmasını sağlar ve kabız olmayı önler. Kepekli gıdalar ve buğday içeren tüm yiyecekler ‘kompleks karbonhidratlar’ grubunda yer alır ve çözülmez lifler yönünden zengindir. Çözülebilir lifler ise yulaf, havuç ve elma da bulunur. Bu tip gıdalar da kandaki kolesterol miktarının emilmesini azaltarak kalp sağlığını korumaya yardımcı olur. Diabet hastalarında da kandaki glukoz oranını düzenleyerek kontrol sağlar. Açlığınızı bastırır... Gün içinde sürekli açlıkla savaşıyorsanız nişastalı gıdaları diyetinizin bir yerine mutlaka koyun. Patates ve fasulye gibi sebzelerde nişasta bolca bulunur. Bu tip sebzeleri pişirip tekrar soğuttuğunuzda nişasta oranı artar ve tokluk hissinin artmasına neden olur. Kandaki şeker miktarının zaman zaman artmasına da neden olan nişasta bazı kanser türlerine karşı vücudu korur...Enerjinizi arttırır... Kompleks karbonhidratlar vücudunuzda açıkta bulunan enerjinin depolanma yeridir. Ayrıca vücut kaslarınızın besleyici yakıtıdır. Sadece kaslarınız için değil aynı zamanda beyin, kemikler, hormonlar, kalp ve tüm sistemlerinizin düzenini sağlar. Daha aktif ve enerjik olmanıza neden olur. Doğal şifa kaynağı olarak düşünülebilir... Kahverengi pirinç, kereviz, çilek, tahıl ürünleri gibi karbonhidrat içeren yiyecekler ayrıca doğal vitamin kaynağıdır. B2, B3, B5, ve C vitamini yönünden zengin olan karbonhidratlar ayrıca mineral, demir, manganez, folik asit ve çinko yinünden de vücuda katkı sağlar.