İNSAN ÇEŞİTLİLİĞİ

İNSAN ÇEŞİTLİLİĞİ
sorular-sorular-sorular
Erkeklerin matematik becerisi kadınlardan
daha fazla mıdır?
 “Duygusal emek” nedir ve neden
kadınlarda daha yaygındır?
 Bireyci kültür ile toplulukçu kültür
arasında ne fark vardır? Türkiye hangi
kategoridedir?

sorular-sorular-sorular
Bir kültürdeki insanlar başka kültürlerden
insanların yüz ifadelerini anlayabilirler mi?
 Toplulukçu kültürlerde insanlar daha mı
çok uyma gösterirler?
 Japon işletmelerindeki yönetim tarzı
toplulukçu liderlik midir?

Psikoloji araştırmaları niçin çeşitli kültürleri
ele almalıdır?

Psikolojinin ilgilendiği pek çok konu
(davranışlar, zihinsel süreçler) kültürden
etkilenmekte, kültüre bağlı olarak
değişmektedir.
◦ Kadınlar-erkekler,
◦ Farklı kültürel-etnik gruplar arasında
benzerlikler ve farklılıklar vardır.
Toplumsal cinsiyet farklılıkları

Toplumsal cinsiyet kalıpyargıları
◦ Kadınların ve erkeklerin sahip olduğu
varsayılan özellikler hakkındaki inançlar.

Toplumsal cinsiyet rolleri
◦ Belirli bir bireyden cinsiyetine uygun olarak
beklenen davranışlar.
Toplumsal cinsiyet ve bilişsel beceriler
Maccoby ve Jacklin, 1974  kadınlar sözel,
erkekler matematik yetenekte daha iyi.
 Hyde ve ark., 1998  Amerikan kültüründe
sözel yetenek açısından cinsiyete bağlı bir fark
yok.
 Mekânsal yetenek (örn. bir nesnenin belirli bir
şekilde hareket ettirildiğinde alacağı görünümü
zihinden tahmin etme) açısından erkekler daha
iyi.

Toplumsal cinsiyet ve bilişsel beceriler
Stanford-Binet ve WAIS kullanılan zeka
ölçümlerinde cinsiyet farkı yok.
 Bilişsel yetenekler açısından cinsiyet farkı
az.
 Farkın gerçekten biyolojik cinsiyetten
kaynaklandığı kesin değildir.

◦ Kadınlarda “matematik kaygısı” saptanmıştır.
Toplumsal cinsiyet ve duygu
Kadınlar “sezgileri güçlü, duygusal, içgörüsü
gelişmiş, duygularının farkında…” mı?
 Duygu iletme:

◦ Duygu mesajının gönderilmesi
◦ Başka birinin duygu mesajının anlaşılması

Hall, 1984 Kadınlar yüz ifadelerini beden
ipuçlarını ve ses tonlarının anlamlarını
“çözmede” erkeklerden daha iyi.

Niye?
◦ Bakım verme rolünün yarattığı duyarlılık
◦ Dişilere özgü genetik programlama
◦ Erkeklerin sosyal gücü fazla  kadınlar güçsüz
oldukları için daha duyarlılar.
◦ Geleneksel olarak kadınların daha fazla istihdam
edildiği işlerde (örn. Hizmet sektöründe) çoğunlukla
duygu ifadesi kullanmaları, kontrol etmeleri ve duruma
göre değiştirmeleri istenir  duygusal emek
Toplumsal cinsiyet ve sosyal davranış

Saldırganlık
◦ Erkekler kadınlardan hem sözel (alay,
aşağılama, tehdit …) hem de fiziksel (vurma,
tekmeleme) açıdan daha saldırgan
◦ Niçin?
 Biyolojik  Testosteron
 Toplumsal normlar
Toplumsal cinsiyet ve sosyal davranış

Yardım etme davranışı
◦ Erkeklerin yardım etme eğilimi kadınlara kıyasla daha
fazla
 Ne zaman?
 Kahramanlık, cesaret gerektiren, muhtaç olanın kadın olduğu ya da
izleyicilerin bulunduğu durumlarda
◦ Kadınlar daha yardımsever de olabilir.
 Ne zaman?
 Sevilen birinin ihtiyacı olduğunda, bakım verme, rahatlatma, ilgi ve
sevecenlik gereken durumlarda

Kimin daha yardımsever olduğu yardım türüne
göre değişir
Toplumsal cinsiyet ve sosyal davranış

Uyma davranışı
◦ Kişinin kendi tercihlerine rağmen istemli
olarak sosyal normlara göre hareket etmesi
◦ Kadınlar biraz daha eğilimli.
◦ Ancak, tutarsız bulgular var.
Toplumsal cinsiyet ve sosyal davranış

Liderlik
◦ Neden liderler genellikle erkek?
 Liderlik tarzlarının farklı olması?
 Erkekler daha otoriter, kadınlar daha demokratik???
◦ Hem kadınlar hem de erkekler yetenekli, etkili,
övülen ve işin gereklerini yerine getirebilen liderler
olabilirler.
◦ Peki o zaman niye az sayıda kadın lider var?
 Liderlik rolü hakkındaki kalıpyargılarla cinsiyet
kalıpyargılarının çelişmesi
 Kadınların geleneksel rollerinin sürmesi
KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK

Kültürel farklılıklar
◦ Yaşam tarzı
◦ “Kültür şoku”: alışık olunmayan yaşam
biçimiyle karşılaşıldığında görülen kişisel
yönelim bozukluğu
KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK

Irk ve etnik köken
◦ Irk: Bazı biyolojik ve genetik benzerlikleri
paylaşan kendi aralarında üreyen bir türün
(insanların) alt evreni
◦ Irk, kimliğin önemli bir parçası  psikoloji için
önemli.
◦ Ancak, çağdaş dünyada neye dayanarak
tanımlanacağı karışık.
KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK
Irk  biyolojik kalıtım ile ilgili
Irk grubu yanısıra,
 Etnik köken bir grup insan tarafından
paylaşılan ortak kültürel mirasa (ortak
atalar, dil, din, geleneksel sosyal
uygulamalar) işaret eder.

 Etnik
kimlik
◦ Benlik kavramının kişinin kendini belirli
bir etnik grubun üyesi olarak
özdeşleştirmesine dayanan yönüne işaret
eder.
KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK

Kültür
◦ Bir toplumda üretilen sanat, buluşlar, edebiyat
ve tüketim malları
◦ Bir toplumda kuşaktan kuşağa aktarılan ortak
inançlar, değerler, tutumlar, gelenekler ve
davranışlar gibi soyut süreçler
◦ Altkültürler  Bir toplumdaki nüfusun bazı
kısımlarını ayırdeden kültürel örüntüler
KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK

Kültürler
◦ Güç mesafesi,
 sosyal yapının en üstünde bulunanlar ile en altında
bulunanlar arasındaki mesafe
◦ Belirsizlikten kaçınma,
 sonuçları bilinmeyen durumlardan kaçınma eğilimi
◦ açısından sınıflanabilirler (Hofstede, 1980)
KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK

Bireycilik-toplulukçuluk
◦ Bireyci kültürde üyeler çok farklı birey ve grupla ilişki
içindedir.
◦ Toplulukçu kültürde grup temel birimdir; grup bağlılığı
desteklenir.
◦ Toplulukçu kültürde bireyler benzer koşullardadır, aynı
amaç ve kaderi paylaşan diğerleriyle ilişki içindedir.

Araştırmacıların çoğu farklı bir kültürde
çalışırken (teori ve uygulamada) çeşitli
sorunlarla karşılaşır.
KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK

Kültür ve biliş
◦ Kategorilendirme
 Kategori oluşturmanın bazı evrensel yönleri vardır.
Örn. Renk, biçim kategorileri
 Kültürel yaşantılar farklılaştığında
kategorilendirmede de farklar olabilir.
◦ Bellek
 Uyaranın o kültür için önemi ve anlamına göre
kültürel farklılıklar saptanabilir.
KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK

Akademik performans
◦ Çeşitli kanıtlar bu konudaki kültürel farkları
açıklamakta eğitim sisteminin doğasının
önemini göstermiştir.
KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK

Yüklemeler (Nedenleri atfetme)
◦ Temel atıf hatası
 Başkasının davranışında içsel nedenlerin önemini
abartma eğilimi
◦ Kendini kayırma
 Başarılı iseler içsel, başarısız ise dışsal nedenlerin
rolünü abartma

Ancak, kültürlerarası geçerliliği yoktur.
KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK

Kültür ve duygu
◦ Belirli uyaranlar her kültürde benzer
duygulanımlara yolaçar. Ancak, kültür bireylerin
duygusal deneyimlerinin biçimlenmesine
katkıda bulunur.
◦ Toplulukçu  diğeri odaklı, grup bağlılık ifade
eden duygu sözcükleri (sempati, empati)
◦ Bireyci kendi odaklı duygu ifadeleri (üzüntü,
kızgınlık v.b.)

Duyguların iletilmesi
◦ Evrenselci görüş (C.Darwin ve izleyicileri)
 her kültürde belli duyguların ifadesinde
yüzün aldığı biçim aynıdır.
◦ Kültürel öğrenme  duygulara ilişkin yüz
ifadeleri her kültürün kendi için de öğrenilir.
Bu yüzden kültürden kültüre farklılık gösterir.
◦ Temel duygulara ilişkin yüz ifadeleri gerçekten
evrenseldir.
◦ Farklılık ifade etme kurallarındadır:
İnsanların duygularını yüz ifadeleriyle belli
etmenin uygun olduğu koşullara işaret eder.
Duygusal yüz ifadelerinin nasıl, ne zaman ve
niçin gösterildiğine ilişkin kültüre özgü
kurallar.

Diğer sözel olmayan iletişim biçimleri
◦ El-kol hareketleri, selamlaşma ifadeleri, göz
teması v.s. Kültürlerden kültüre farklıdır.
KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK

Kültür ve sosyal davranış
◦ Saldırganlık
◦ Bazı kültürlerde saldırganlık daha fazla.
◦ Saldırgan olmayan kültürler çoğunlukla
toplulukçu.
◦ Bireyci toplumlarda “kendin için ayakta kal”
anlayışı daha yaygın.
◦ Cinsiyet açısından erkeklerde saldırganlığın
daha fazla olduğu kültürlerarası çalışmalarda
desteklenmiş.

Yardım etme davranışı
◦ Toplulukçu kültürlerde daha fazla

Uyma davranışı
◦ Bazı araştırmalara toplulukçu kültürlerde daha fazla
olduğunu gösteriyor ama …

Liderlik
◦ Farklı kültürlerde farklı liderlik davranışları
gözlemlenebilir.