aydınlatma teknikleri

AYDINLATMA TEKNİKLERİ
1
Aydınlatma Tekniği Nedir?
Aydınlatma; pratik ya da estetik etkiyi elde etmek için
ışığın bilinçli şekilde kullanılmasıdır. Aydınlatma, kısa tanımı ile
“nesnelerin ve çevrenin gereği gibi görülebilmesini sağlamak
amacı ile ışık uygulamak”tır.
Teknik; bir sanat, bir bilim, bir meslek dalında kullanılan
yöntemlerin tümü; yol, beceri, yöntem.
Aydınlatma Tekniği: Temel konusunu ışığın üretimi,
kullanımı ve dağıtımı, ekonomisi ve ölçülmesi oluşturan yol,
yöntem ve becerilerdir.
2
Aydınlatmanın İçeriği Nedir?
Aydınlatma, gün ışığıyla yapılan doğal
aydınlatmanın yanı sıra ampul ve ışık armatürleri gibi
yapay ışık kaynaklarının kullanımını içerir.
3
Aydınlatmada tasarımcının rolü nedir?
Aydınlatmada tasarımcının rolü;
• Işığı etkin şekilde kullanmak,
• Kontrol altına almaktır.
Düşük yoğunluklu aydınlatma
ve duman ile bir konser
salonunda lazer effektleri
görünür kılınabilir.
Avrupa Moskova
Meydanı'nda geceleri
yanan animasyonlu
çeşme
4
İstanbul Gece Uzaydan Görünüşü
5
Türkiye Gece Uzaydan Görünüşü
6
IŞIK VE GÖRME OLAYI
7
Işığın Tanımı
Işık, dalga şeklinde yayılan ve parçacık etkili,
göze tesir eden özel bir enerji şeklidir. Işık, bir
ışımanın ışık kaynağından çıktıktan sonra cisimlere
çarparak veya direk olarak yansıması sonucu
canlıların görmesini sağlayan olgudur.
Görünür ışık (yaygın kullanımı ışık), insan gözü
tarafından algılanabilen ve görülen elektromanyetik
dalgadır. Görülebilen spektrumun en küçük dalga
boylu radyasyonları mor renge, en büyük dalga boylu
ışımaları ise kırmızı renge karşılık olurlar.
"Karanlık Diye Bir Şey Yoktur, Karanlık Işığın
8
Yokluğudur", Albert Einstein
Elektromanyetik dalgalar, dalga boyu veya
frekans bakımından çok geniş bir bölgeyi kaplarlar.
Eğer bu dalgalar dalga boylarına göre sıralanacak
olursa elektromanyetik spektrum (tayf) elde edilir.
Beyazın elde edilmesi
Gözde renk
izlenimi
MOR
MAVİ
YEŞİL
SARI
TURUNCU
KIRMIZI
Elektromanyetik spektrum (tayf)
Dalga
boyu (nm)
380-420
420- 495
495-566
566-589
589-627
9
627-780
10
Görme Olayı
Görme olayının
gerçekleşmesi için gerekli
olan ışık, göz ve görülecek
nesne üçlüsü, aydınlatma
konusunun temelini oluşturur.
İnsanın çevresini
algılamasında en önemli
algılayıcı gözdür. Bütün
algılamalarının %80 ile
%90’ı göz kanalıyla
11
gerçekleşir.
Ebu Ali Hasan bin el-Hasan İbn-i Heysem
Doğum
965
Basra, Irak
Ölüm
1038-1040 Kahire, Mısır
Meslek
fizikçi, matematikçi ve filozof
•
•
•
•
Karanlıkta göremiyoruz. Işınlar gözden cisme doğru
gitseydi karanlıkta da görmemiz gerekirdi.
Kuvvetli bir ışığa baktığımızda gözlerimiz kamaşır. Eğer
ışınlar gözden çıksaydı kamaşmaması gerekirdi.
Karanlık bir odanın tavan ya da duvarında bir delik açarsak
yalnızca o noktadan gelen ışığı görürüz. Oysa ışınlar
gözümüzden çıksaydı her tarafı görmemiz gerekirdi.
Yıldızlara baktığımızda onları anında görürüz. Eğer ışınlar
gözden çıkmış olsaydı yıldızları görmemiz için belirli bir
12
süre geçmesi gerekirdi.
Görme ve görüntü, ışık enerjisi ile sağlanır.
Ancak, görebilmek için öncelikle ışık ve onun
yansıyabildiği yüzeylerin olması şarttır. Doğal ya da
yapay bir ışık üreticisinden doğrudan ya da dolaylı
olarak gelen ışınların göze ulaşması görmeyi sağlar.
Yarasa algılama deneyi
13
Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı?
İyi bir aydınlatma için, aydınlatmanın yeterli yeğinlikte
(şiddette) olması tek koşul değildir. Bunun yanında, bir
işyerinin aydınlatma düzeni başka koşulları da içermelidir.
Bu koşullar şöyle sıralanabilir:
1. Aydınlatma düzeyi yeterli olmalıdır Tüzükler,
Yönetmelikler ve Standartlarda belirtilen değerler.
En az aydınlatma
şiddetleri tablosu
14
2. Kullanılan ışığın niteliği uygun olmalıdır : Uzmanlar,
en iyi ışığın beyaz ışık (gün ışığı) olduğunu belirtmektedir. Bu
nedenle beyaz ışıktan, olanaklar elverdiğince yararlanmak
gerekir. Gün ışığının yetersiz kaldığı durumlarda ve gece
çalışmasında,
gün
ışığına
benzeyen
ışıklardan
yararlanılmalıdır.
15
3. Aydınlatma tekdüze olmalıdır : Çalışılan yüzeyin her
yanındaki aydınlatma düzeyi eşit olmalıdır. Tek düzelik
sağlanmazsa, göz değişik aydınlatma düzeylerine kendini
uyumlamak için çaba harcayacağından çabuk yorulacaktır.
Tek düzeliği sağlamak için yaygın ışınlar veren ışık kaynaklan
kullanmak ve bunları birbirine yakın yerleştirmek gerekir.
16
4. Aydınlatma durağan olmalıdır : Aydınlatmanın diğer
bir koşulu durağan, yani sabit olmasıdır. Işık kaynağı titreşim
yapmamalıdır. Titreşime, ışık kaynağının parlaklığındaki hızlı
değişme sebep olduğundan, göz bu hızlı değişikliklere
uyabilmek için aşırı çaba harcar ve çabuk yorulur. Akkor telli
lambalar titreşim yapmazlar. Floresan lambaların ışınlarıysa,
titreşim yaparlar. Bu titreşmeyi ikili veya üçlü bağlantılarla yok
etmek mümkündür.
Stroboskopik Efekt
17
5. Aydınlatma göz kamaşmasına neden olmamalıdır:
Işık kaynağının, göz kamaşmasına neden olmaması
için, görme alanı içine düşen ışık kaynaklarının maskelenmesi
gerekir. Bu maskelenmenin, lambayı tamamen kaplayacak
biçimde olmasına özen gösterilmelidir.
Göz yorgunluğuna ve başarının düşmesine neden olan
göz kamaşması maskelenmemiş, yüksek güçlü ışıkların yanlış
yerleştirilmesinden kaynaklanır. Özellikle duyarlı görmenin
gerektiği ince işlerde, göz kamaşması ciddi yakınmalara
neden olur. Bir ışık kaynağının göz kamaşmasına yol açıp
açmadığını anlamak için basit bir test uygulanır: Çalışma
pozisyonundaki bakış doğrultusuna yerleştirilmiş bir eşyaya
bakılır ve ışık kaynağı bir kartonla maskelenir. Eğer, bu
durumda bakılan eşyanın ayrıntıları daha iyi seçiliyorsa ışık
kaynağı göz kamaşması yapmıyor demektir.
18
Göz kamaşması, dolaylı ve dolaysız göz kamaşması
olarak ikiye ayrılır. Dolaylı göz kamaşması, ışık kaynağından
gelen ışınların parlak bir yüzeye çarparak yansıması ve bu
yansıyan ışınların göze gelmesiyle oluşan kamaşmadır. Bunu
önlemek için, ışık kaynaklarını tavana çok yakın
yerleştirmemek, yaygın ışık veren ışık kaynakları kullanmak ve
eşyaları mat renklere boyamak gerekir.
Dolaysız göz kamaşması, doğrudan doğruya ışık
kaynağından gelen ışınların gözde neden oldukları
kamaşmadır. Örneğin, karşıdan gelen bir otomobilin farlarının
yaydığı ışınların neden olduğu göz kamaşması, vb. gibi… Bu
tür göz kamaşmasından sakınmak için ışık kaynağını, bakış
çizgisinin 60° üstüne yerleştirmek gerekir. Ayrıca yaygın ışık
veren ışık kaynaklan kullanmak ve bunları maskelemek yararlı
olur.
19
20
6. Çalışılan yüzeye gölge düşmemelidir : Çalışılan
yüzeyde görmeyi güçleştirecek aşırı gölgelerin oluşmaması
için ışık kaynaklarının doğru yerleştirilmesi, ayrıca ışık
kaynaklarının ışığın bir kısmını tavana ve duvarların üst
bölgelerine dağıtacak türde lambalıkların içine konması
gerekir.
Göz Kamaşmasını Saptamaya Yarayan Basit Bir Test
Bir malzemenin üzerine düşen ışığın geliş doğrultusunu
değiştirerek, bazı kısımların daha kesin hatları ile görünmesini
sağlamak ya da bazı kısımların göz alıcı, keskin görüntüsünü
matlaştırmak mümkündür. Gölgeleme olarak bilinen bu işlem,
endüstride ve özellikle kalite kontrol hizmetlerinde detayların
görülmesini kolaylaştıran bir yaklaşımdır. Burada amaç,
normal koşullarda çok iyi görülemeyen yüzeylerin daha iyi
aydınlatılması ve ortam ışığında parlayan yüzeylerin
gölgelendirilerek, netlikle görülmesini ve incelenmesini
21
sağlamaktır.
•
•
•
•
İç Mekanda Doğru Bir Aydınlatmanın Sağladıkları
Doğru aydınlatma, bir bölgenin görünümünü iyileştirerek görev
performansını yada oturanlar üzerindeki olumlu psikolojik etkileri
arttırabilir.
İç aydınlatma, genellikle ışık armatürleri kullanılarak gerçekleştirilir ve iç
tasarım önemli bir parçasıdır. Aydınlatma aynı zamanda peyzaj
projelerinin asıl bileşeni olabilir.
Işık, mekana ait renklerin güzelliğini, mobilyalardaki detayları ve
aksesuarları ortaya çıkaran önemli bir tasarım ögesidir. En iyi şekilde
dekore edilmiş bir ortam bile doğru aydınlatılmamışsa yaşanabilirlik
potansiyelini kaybedebilir.
Işıkla, biçim ve dokular vurgulanmakta, sınırlar belirginleştirilmektedir.
Başka bir değişle mekan, ışıkla son şeklini alarak ve anlam kazanır. Bu
nedenle aydınlatma planının doğru yapılması son derece önemlidir.
22
Önemli mimari aydınlatma tasarımcıları
• Louis Poulsen (Legend)
• James Turrell (Işık sanatçısı)
• Claude Engle
• Ray Grenald, FAIA (Amerikan Mimarlar Enstitüsü Üyesi),
FIALD (Aydınlatma Tasarımcıları Uluslararası Birliği Üyesi)
• Rogier van der Heide, IALD (Aydınlatma Tasarımcıları
Uluslararası Birliği)
• Motoko Ishii
• Shiu-Kay Kan
• Kaoru Mende
• Maurizio Rossi, IALD
• Jonathan Speirs, FIALD, Speirs ve Major Ortaklığı
• George Sexton
• Mark Sutton Vane
• Steensen Varming
23
IALD: International Association of Lighting Designers
FAIA: Fellow of the American Institute of Architects
KAYNAKLAR
• Muzaffer ÖZKAYA, Aydınlatma Tekniği, Birsen Yayınevi
• Adem ÜNAL, Aydınlatma Tasarımı ve Proje Uygulamaları,
Birsen Yayınevi
• Volkan ERDEMİR, Aydınlatma Tekniği Ders Notları
• www.wikipedia.org
• www.emo.org
• İlgili Şartname ve Yönetmelikler
24
bulunulan mekanlarda ve ortamlarda doğru aydınlatmayı
sağlayabilmek ve sağlık açısından başta göz sağlığını
koruyabilmek adına doğru bir aydınlatma sağlamak için;
►Aydınlık seviyesi
►Işık ve gölge yönü
►Işığın eşit dağılımı
►Işıktan yararlanma
►Işığın rengi
►Lamba ve armatür çeşidine dikkat edilmelidir.
25