ünite 1 - aliarslan

ÖĞRENME ALANI
ÜNİTE 1
F-
: CANLILAR VE HAYAT
: CANLILARDA ÜREME, BÜYÜME VE GELİŞME
TOHUMDAN FİDANA
1Tohum
2Meyve
3Çiçekli Bitkilerde Hayat Döngüsü
4Organik Tarım
1
TOHUMDAN FİDANA
:
Bitkilerde tohum ve meyvenin oluşabilmesi için tozlaşma ve döllenme olaylarının
gerçekleşmesi gerekir.
F-
1-
Tohum
:
Dişi organın yumurtalığında bulunan, embriyo, çenek (besin deposu=endosperm) ve
koruyucu kabuktan oluşan ve çimlenerek yeni bir bitkiyi meydana getiren yapıya tohum denir.
Tozlaşma ve döllenme olayları sonucunda dişi organın yumurtalığındaki tohum taslağında
zigot oluşur. Oluşan zigot sürekli bölünerek gelişir ve embriyo denilen bitki taslağını oluşturur.
Embriyo oluştuktan sonra etrafında koruyucu kabuk oluşur ve kabuğun içinde besin depo edilir.
Bitkilerde oluşan tohumların sayısı, şekli ve büyüklüğü farklı olabilir. Bunun nedeni
bitkilerin bulundukları ortama, çevre şartlarına uyum sağlama şanslarını arttırmak ve nesillerinin
devam etmesini sağlamaktır.
a)
Tohumun Özellikleri
:
1Canlıdır.
2Az miktarda su bulundurur.
3İçinde embriyo olduğu için bitkinin bütün özelliklerini taşır.
4Uygun şartlarda çimlenebilir.
5Çimleninceye kadar besin üretemez yani fotosentez yapamaz.
6Çimleninceye kadar çeneklerdeki besinlerle beslenir.
b)
Tohumun Kısımları
c)
:
1-
Embriyo
:
Bitkinin kök, gövde, yaprak gibi kısımlarının oluşmasını sağlayan bitki
taslağıdır.
2-
Çenek (Besin Deposu = Endosperm = Besi Doku)
:
Koruyucu kabuğun içinde, embriyonun etrafında, embriyonun besin ihtiyacını
karşılayabilmesi için besin depo edilen kısımdır. Tohum çimleninceye yani bitki
fotosentez yapıncaya kadar embriyo besin ihtiyacını çeneklerden karşılar.
Besi doku hücrelerinde bitkinin türüne göre karbonhidrat, protein ve yağ gibi
besin maddeleri depolanır.
3-
Koruyucu Kabuk
:
Embriyonun etrafında bulunan ve embriyoyu dış etkilere karşı koruyan
yapıdır.
Tohumun Çimlenmesi
:
Tohumdaki embriyonun uygun şartlarda bitkinin kök, gövde ve yaprak gibi
kısımlarını oluşturmaya başlamasına çimlenme denir. Çimlenmenin gerçekleşebilmesi için
su (nem), sıcaklık ve oksijenin yeterli miktarda olması gerekir.
Su, sıcaklık ve oksijen yeterli miktarda ise (embriyo gelişerek) tohumun koruyucu
kabuğu çatlar ve çimlenme başlar. Çimlenme sırasında tohumdaki embriyo sürekli büyür ve
gelişir. Embriyo gelişirken ihtiyacı olan besini etrafındaki çeneklerden karşılar.
Tohumun çimlenebilmesi için sıcaklığın yeteri miktarda olması gerekir. Düşük veya
yüksek sıcaklıklarda çimlenme süresi çok uzar, çimlenme yavaşlar. Çok yüksek veya çok
düşük sıcaklıklarda (0 0C – 35 0C nin dışında) ise çimlenme gerçekleşmez. Çimlenmenin
gerçekleşebilmesi için sıcaklık 18 – 25 0C civarında olmalıdır. Bu nedenle ekim için en
uygun mevsim ilkbahardır.
Tohumun çimlenebilmesi için suyun yeterli miktarda olması gerekir. Fazla veya az
suda çimlenme gerçekleşmez veya yavaş gerçekleşir. Tohumun çimlenmesi için gerekli olan
su çimlenme sonucu oluşan bitkinin büyümesi için de gereklidir.
2
Çimlenme tamamlanınca bitkinin kök, gövde ve yaprakları oluşur.
Tohum çimleninceye kadar besin üretemez yani fotosentez yapamaz (yaprakları
olmadığı için). Çimlenme sonucu bitkinin yaprakları oluştuğu için fotosentez yaparak kendi
besinini kendisi üretir. (Fotosentez yaptığı andan itibaren çeneklerdeki besini
kullanmayacağı için çenekler atılır).
Bitkinin fotosentez yapabilmesi için su, karbondioksit gazı, sıcaklık ve ışık
enerjisine yani güneş ışığına ihtiyaç duyar. Bu nedenle bitkinin büyümesi için su,
karbondioksit gazı, ışık, sıcaklık ve oksijen gazı (solunum yaparken) gereklidir.
Tohum çimlenirken fotosentez yapamadığı için toprağa, güneş ışığına ve
karbondioksit gazına ihtiyaç duymaz. (Çimlenirken sadece solunum yaptığı için kuru
ağırlığı azalır).
NOT : 1-
23-
d)
Bitkilerin çimlenmesi ve büyümesi için gerekli olan şartlardan biri olan sıcaklık
seralarda kontrol altında tutulabilir. Bu nedenle mevsimlere özgü sebze ve
meyveler mevsimi dışında da üretilebilir. Seralarda en düşük sıcaklık 10 0C, en
yüksek sıcaklık 320C dir.
Bitkide çimlenme, büyüme ve gelişme için sıcaklık gereklidir.
Biber bitkisi için;
•
Çimlenme sıcaklığı →
150C
•
Büyüme sıcaklığı
→
18 – 200C
•
Olgun bitki sıcaklığı →
250C
Tohumun Etrafa Yayılması
:
Çimlenme sonucu bitkilerin oluşmasını sağlayan tohumlar su, rüzgâr, insanlar,
hayvanlar (tarafından yenilerek veya hayvanlara yapışarak) ve meyveler sayesinde etrafa
yayılarak uygun şartlarda çimlenirler ve yeni bir bitkiyi oluştururlar.
•
Yenilen meyve çekirdeklerinin etrafa atılması.
•
Bazı dikenli meyvelerin hayvanların tüyüne takılarak taşınması.
•
Bataklık ve su bitkilerinde su yoluyla tohumun taşınması.
•
Tohum ve meyve hayvanlar için besin kaynağıdır. Hayvanlar tarafından
yenilen meyvelerin çekirdekleri veya tohumları dışkı yoluyla uzak bölgelere
taşınarak onların etrafa yayılması sağlanır.
Örnek :
•
•
•
•
Akçaağaç tohumları helikopter pervanesi gibi dönerek düşer ve
yayılır.
Atkestanesinin yeşil renkli dikenli meyveleri içindeki tohumlar
olgunlaşınca meyve düşer ve içindeki tohum yayılmış olur.
Karahindiba bitkisinin tohumları rüzgârla etrafa yayılır.
Böğürtlen kuşlar tarafından yenir ve tohumları kuşların dışkıları ile
etrafa yayılır.
2-
Meyve
:
Döllenme sonucu dişi organın yumurtalığının büyüyerek etlenip sulanmasıyla oluşan yapıya
meyve denir. Tohum, meyvenin içinde bulunur.
Günlük hayatta sebze olarak bilinen bazı meyveler de bulunmaktadır. Domates,
salatalık, biber, patlıcan gibi.
Bazı meyvelerin tohumları yenebilir ve bu tohumlar besin kaynağı olarak
kullanılabilir. Kaysı, ceviz, fındık, arpa, buğday, ayçiçeği, mısır gibi meyvelerin tohumları
yenebilir ve besin kaynağı olarak kullanılabilir.
3
Dişicik Tepesi
Yumurta Kanalı
Yumurtalık
Embriyo
Çenek
Koruyucu Kabuk
Tohum
Dişi Organ
NOT : 1-
Meyve
Bitkilerden elde edilen ürünler teknolojik gelişmelere bağlı olarak artmakta ve
çeşitlenmektedir.
•
Fabrikalarda mısırdan un, yağ, konserve üretilmesi.
•
Fabrikalarda domatesten salça, ketçap üretilmesi.
•
Zeytinden yağ, ezme üretilmesi.
•
Cevizden boya yapılması.
•
Yüksük otu bitkisinden kalp ilacı yapılması.
3-
Çiçekli Bitkilerde Hayat Döngüsü :
Bitkilerde insanlar ve hayvanlar gibi hayat döngüsü içindedir.
Çiçekli bitkilerde tozlaşma ile başlayıp döllenme, tohum oluşumu, meyve oluşumu,
çimlenme, genç bitki oluşumu, büyüme, gelişme ve olgun bitkinin oluşması ile son bulan süreye
hayat döngüsü denir.
Çiçekli bitkilerde hayat döngüsü tozlaşma ile başlar.
Erkek
Üreme
Hücresi
Dişi
Üreme
Hücresi
Tozlaşma
Döllenme
Zigot
Gelişme
Embriyo
Gelişme
Yetişkin
Bitki
Gelişme
Genç
Bitki
Çimlenme
Tohum
Meyve
Tohumla
Bitlikte
Yumurtalığın
Gelişmesi
Çiçekli Bitkilerde Hayat Döngüsü
ÖRNEKLER :
1-
Kış sonu toprağa ekilen domates tohumu baharda çimlenme sonucu filizlenir ve genç bitkiyi
oluşturur. Bir süre sonra bitki çiçek açar, çiçek olgunlaşır ve sarı renkli bu çiçek döllenmeye
hazır hale gelir. Polenlerin tozlaşma sayesinde dişi organa taşınmasıyla döllenme gerçekleşir
ve zigot oluşur. Oluşan zigot gelişerek embriyoyu oluşturur. Oluşan embriyonun etrafında
besin depo edilir ve koruyucu kabuk oluşur. Bu sayede tohum (domates çekirdeği) oluşur.
Tohumun oluşmasından sonra domates çiçeğinin yaprakları dökülür ve dişi organın
yumurtalığı gelişerek meyveyi oluşturur. Yeşil renkli olan küçük domatesler gelişimini
4
tamamlayarak büyür. Büyüyen yeşil renkli domates bu andan itibaren olgunlaşarak kırmızı
renkli olur.
2-
Bezelye bitkisinde tozlaşma ve döllenme sonucunda tohum ve meyve oluşur. Bezelye
bitkisinde tohum toprağa düşer ve uygun şartlarda çimlenir. Çimlenen bezelye bitkisinin
önce kökü oluşur. Ardından bitkinin gövde ve yaprakları oluşur. Kök, gövde ve yaprakları
oluşan bezelye bitkisinin çiçeği oluşur ve olgunlaşan bezelye bitkisi tekrar tozlaşma yaparak
döllenir ve döllenme sonucu tohum ve ardından meyve oluşur.
Organik Tarım
:
Toprak, su ve havayı kirletmeden çevreyi ve canlıların sağlığını koruyan tarımsal üretim
yöntemine organik tarım denir.
Bitki yetiştiriciliğinde çevreye ve canlılara zarar vermeyen üretim yöntemleri tercih
edilmelidir. Bu nedenle organik tarım yapılmalıdır. Organik tarımda amaç ürün miktarını arttırmak
değil, temiz ve kaliteli gıda üretiminin sürekliliğini sağlamaktır.
Artan Dünya nüfusunun besin ihtiyacını karşılamak için tarımda yapay gübreler, kimyasal
ilaçlar (hormonlar), katkı maddeleri ve tarım makineleri kullanılmaktadır. Bunun sonucu ise
toprakta kimyasal maddeler birikmekte ve üretilen kalitesiz ürünler canlıların yaşamını tehdit
etmektedir. Bunu önlemek organik tarım yapılmaktadır. Organik tarım yapılırken; organik gübreler
kullanılır, sıralı ekim yapılır ve bitkilerin direnci arttırılır. Bu sayede toprak, su ve hava
kirletilmeden besinler üretilir ve canlıların hayatı korunabilir. (İlk defa 1984 – 1985 yılında
İzmir’de kuru incir ve kuru üzümde yapılmaya başlandı. Sonraları kuru kaysı ve fındık eklendi).
4-
5