adi ve ticari işlerde faiz

KIYMETLİ EVRAKIN TÜRLERİ
Doç. Dr. Mustafa ÇEKER
[email protected]
Genel Olarak
Ticari hayatın gelişimine paralel olarak
kıymetli evrak türleri de sürekli bir şekilde
artmaktadır.
 Bu noktada uygulamada en çok
karşılaşılan kıymetli evrakın temel
özelliklerini açıklamak gerekmektedir.

POLİÇE






TTK.m.583-687’de ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiş olan
poliçe, ülkemizde dış ticaret işlemleri dışında sık
kullanılmayan bir kambiyo senedidir.
Poliçede, muhatap, keşideci ve lehtar olmak üzere üç taraf
bulunur.
Poliçe, senedi düzenleyen kişinin (keşideci) karşı tarafa
(lehtara) olan borcunun üçüncü bir kişi (muhatap) tarafından
ödenmesini sağlamak için düzenlenen bir kredi aracı özelliği
gösterir.
Keşideciden poliçeyi alan lehtar, vade günü muhataba ibraz
ederek alacağını tahsil eder.
Muhatap, poliçeyi kabul ettiğine dair bir imza atmadığı sürece
poliçeyi ödemek zorunda değildir.
Nama veya emre yazılı olarak düzenlenebilir.
BONO





Bono veya emre muharrer senet, TTK.m.688-691’de
düzenlenmiştir.
Ülkemizde senet denildiği zaman ilk olarak akla gelen ve
yaygın bir şekilde kullanılan bir kambiyo senedidir.
Bonoda keşideci ve lehtar olmak üzere iki taraf bulunur.
Bonoyu düzenleyen kişi (keşideci), senedi verdiği kişiye
(lehtar) vade günü bonoda yazılı tutarı ödeme
taahhüdünde bulunur.
Vade taşımasından dolayı bono da bir kredi aracıdır,
nama veya emre yazılı olarak düzenlenebilir.
ÇEK






Ülkemizde en çok kullanılan kambiyo senedi olan çek,
TTK.m.692-735 ile 3167 sayılı Çek Kanununda
düzenlenmiştir.
Bankalar tarafından bastırılan matbu metne sahiptir.
Çekte, poliçe gibi muhatap, keşideci ve lehtar (veya hamil)
bulunur. Muhatap, sadece bir banka olabilir.
Buna göre, banka ile çek anlaşması imzalamış olan müşteriler
adına matbu olarak hazırlanmış çek defterleri verilir.
Hesap sahibi veya vekili, banka hesabından ödeme yapmak
istediğinde bu çek yapraklarından birini doldurarak alacaklıya
verir.
Çek bir ödeme aracı olup, vade içermez. Bu özelliğinden
dolayı çekin nama, emre veya hamiline yazılı olarak
düzenlenmesi mümkündür.
HİSSE SENETLERİ





TTK.m.399-419’da düzenlenmiş olan hisse senetleri,
şirket payını temsil etmek üzere çıkarılırlar.
Anonim şirketlerde hisse senedi çıkarılması zorunluluğu
yoktur.
Hisse senetleri, pay sahipliğinden doğan kârdan pay
alma, genel kurula katılma, oy kullanma gibi bütün
hakları sağlarlar.
Hisse senetleri en az 1 YKr nominal (itibarî) değer
taşımak zorundadırlar.
Nama veya hamiline yazılı olarak düzenlenebilirler.
Ancak, bedeli tamamen ödenmemiş paylar için hamiline
yazılı hisse senedi çıkarılamaz (TTK.m.409/III).
KUPON VE TALON




Kupon, hisse senedine bağlı veya ayrı olarak
düzenlenen, sahibine kâr payı, hazırlık devresi
faizi ve yeni pay alma hakkı veren menkul
kıymetlerdir.
Kuponlar, temettü alma hakkı sağlayabileceği
gibi, faiz alma olanağı da sağlayabilir.
Talon ise, kuponlar tükendiğinde yeni kupon
alma hakkı vermek üzere düzenlenen kıymetli
evraktır.
Hisse senedinden ayrı olarak çıkarılan kupon ve
talonlar hamiline yazılı olabilirler.
İLMÜHABER




Hisse senetlerinin yerini tutmak üzere çıkarılan
geçici pay senetleridir.
Buna göre, henüz hisse senedi çıkarmamış olan
anonim şirketler, ortaklarına sahip oldukları pay
miktarını göstermek üzere kıymetli evrak
niteliğindeki ilmühaber verirler.
Hisse senedi çıkarılırken ilmühaberler geri alınır
ve bunun yerine pay sahiplerine hisse senedi
verilir.
İlmühaberler, nama veya hamiline yazılı olarak
çıkarılabilirler.
İNTİFA SENEDİ




Anonim şirketlerde ana sözleşme hükmü ile kurucular,
alacaklılar, payları itfa (iptal) olunan pay sahipleri ile çalışan
gibi kişilere şirket kârından pay almak, tasfiyeye katılmak ve
yeni pay almak gibi malî haklardan yararlanma olanağı
vermek üzere çıkarılan kıymetli evrak niteliğindeki senetlere
intifa senedi adı verilir.
Nama, emre veya hamiline yazılı olarak düzenlenebilirler.
İntifa senedi sahiplerine tanınacak haklar, ana sözleşme ile
belirlenir.
İntifa senedi sahipleri ile şirket arasında ortaksal bir ilişki
yoktur, bunlar şirkete karşı “üçüncü kişi” konumundadır. Bu
yüzden, intifa senedi sahiplerine oy hakkı, iptal davası açma
ve organlara seçilme gibi azalık hakları verilemez
TAHVİL




Tahvil, devlet veya anonim şirketlerin
yatırımcılardan uzun vadeli olarak kredi almak
amacıyla çıkardıkları borç senetleridir.
Tahvillerin vadesi iki yıldan başlar yedi yıla kadar
çıkabilir.
Genellikle faiz getirisi sağlarlar, ancak kâra
iştirakli tahvil çıkarılması da söz konusu olabilir.
Tahviller, nama veya hamiline yazılı olur, emre
yazılı olarak çıkarılamazlar.
İPOTEKLİ BORÇ SENEDİ




Taşınmazların değerinin ipotek teminatı altında
tedavüle çıkarılmasına olanak veren borç
senetleridir.
Türk Medeni Kanununda düzenlenmiştir
(TMK.m.898 vd).
İpotekli borç senedinde, borçlu, ipotekli
taşınmazın dışında kendi malvarlığı ile de
sorumluluk taşır.
Bu senetler, nama veya hamiline yazılı olarak
çıkarılabileceği gibi, menkul kıymet şeklinde seri
halde de çıkarılabilirler.
İRAT SENEDİ



İrat senetleri, bir taşınmaz üzerinde taşınmaz
mükellefiyeti şeklinde bir teminatla güvence
altına alınan borç senetleridir (TMK.m.903).
İrat senetleri de, ipotekli borç senetleri gibi Türk
Medeni Kanununda düzenlenmiştir.
Ancak, ipotekli borç senedinden farklı olarak irat
senedinde borçlunun kişisel sorumluluğu yoktur,
alacağın güvencesini sadece teminat gösterilen
taşınmaz oluşturur.
KONİŞMENTO



Deniz ticaretinde gemiyle taşınmak üzere taşıyana teslim
edilen mallara ilişkin olarak konişmento (konşimento) adı
verilen bir kıymetli evrak düzenlenir.
Konişmento, taşıyan veya kaptan tarafından düzenlenen
ve yükün taşınmak üzere teslim alındığını ve varma
limanında bu senedin yasal hamiline teslim edileceğini
öngören kıymetli evrak niteliğinde bir senettir.
Konişmentoyu kanuna uygun bir şekilde elinde
bulunduran kişi, varma limanında taşıma konusu
malların kendisine teslimini isteme hakkına sahiptir.
MAKBUZ SENEDİ
Umumi mağazalara (antrepolara)
saklanmak üzere bırakılan ticari mallar
karşılığında düzenlenen kıymetli evraka
makbuz senedi adı verilir.
 Makbuz senedi, emre yazılı olmasa bile
ciro ve teslim yoluyla devredilebilir.
 Makbuz senedini ciro yoluyla devralan kişi,
umumi mağazaya bırakılan malların
mülkiyet hakkını da devralmış olur.

VARANT




Varant, umumi mağazalara saklanmak üzere bırakılan
emtia üzerinde rehin hakkı kurmak amacıyla düzenlenen
bir kıymetli evraktır.
Buna göre, tevdi edilen mallar karşılığında bu malların
vasıf ve niteliklerini gösterecek şekilde umumi mağaza
tarafından malları teslim eden kişiye makbuz senedine
bağlı olarak varant da verilir.
Bu kişi, malın mülkiyetini başkasına devretmek isterse,
makbuz senedi ile varantı birlikte karşı tarafa ciro eder.
Tek başına varantın ciro edilmesi, varantın devredildiği
kişiye rehin hakkı kazandırır. Yalnız makbuz senedinin
cirosu, varant hamilinin hakkı saklı kalmak kaydıyla ,
tevdi olunan eşyanın mülkiyetini nakleder.
TAŞIMA SENEDİ







Taşıma senedi, taşınmak üzere taşıyıcıya teslim edilen eşyayı temsilen
gönderen tarafından düzenlenen, içeriği ve şekli kanunda öngörülmüş olan
kıymetli evrak niteliğindeki bir emtia senedidir.
Taşıma senedi, sadece eşya taşımalarında kullanılır. Demir yolu ile yapılan
taşımalarda taşıma senedi değil “hamule senedi” düzenlenir. Yolcu
taşımalarında da taşıma senedi düzenlenmez.
Türk Ticaret Kanunu’na göre gönderen, taşıyıcının talebi üzerine iki nüsha
hâlinde bir taşıma senedi düzenleyerek taşıyana vermek zorundadır.
Taşıma senedinin bir nüshası gönderen tarafından imzalanarak taşıyıcıya
verilir; diğer nüsha ise taşıyıcı tarafından imza edilerek gönderene iade
edilir.
Gönderen, kendisinde kalan bu nüshayı gönderilene vererek malların varma
yerinde gönderilen tarafından teslim alınması için gerekli olanağı sağlamış
olur.
Bunun sonucu olarak taşıma senedi, taşıma konusu emtia üzerindeki
mülkiyet hakkını temsil eder.
Taşıma senedi, emre veya nama yazılı olarak düzenlenebilir.
DİĞER MENKUL KIYMETLER









Varlığa dayalı menkul kıymetler
Yatırım fonu katılma belgeleri
Depo edilen menkul kıymet sertifikaları
Banka bonoları ve banka garantili bonolar
Finansman bonoları
Gayrimenkul sertifikaları
Kar ve zarar ortaklığı belgeleri
Altın, gümüş ve platin bonoları
Gelir ortaklığı senetleri