ASTEK Metodolojisi ile Tarih Analizi: Sümer ve Mısır Uygarlıkları

TARİH
❖​ Intro to Tarih
A-S-T-E-K → metodoloji
Derste kullanacağımız analiz yöntemi, kısaca ASTEK;
●​ Askeri: ordu yapısı-oluşumu, silah-teknolojisi, taktikler vb.
●​ Siyasi: yönetim-idare şekli/oluşumu (merkezi-feodal-federatif, polis-şehir devletleri vb),
anlaşmalar/savaşlar-barışlar, diplomatik yazışmalar, tahta geçiş sistemi/veraset, yöneten-yönetilen ilişkisi,
meşruiyetin kaynağı (tanrı, halk), bürokratik kurumlar
●​ Toplumsal: sınıfsal ilişkiler/farklılık-benzerlikler, kadın-erkek ilişkileri, aile içi ilişkiler.
●​ Ekonomi: üretim-tüketim ilişkileri (tarım-ticaret-madencilik-hayvancılık-yağmacılık-haraç kesme vb.)
vergilendirme)
●​ Kültürel: din-inanç (çok tanrılı-tek tanrılı, ritüeller), yazı, hukuk, dil, çok kültürlülük, edebiyat, teknoloji,
bilim, icatlar, mimari vb.
Savaşların nedenleri genelde siyasidir, fakat içeride kullanılan ekipmanların vb detayları askeridir.
Savaşların sonucu da genelde siyasi olur!
Askeri: Ordu yapısı-oluşumu, silah teknolojisi, taktikler, vb. (Savaşın sebepleri ve sonuçları genelde
siyasi, örnek: ateşkes, barış antlaşmaları)
Siyasi: Yönetim-idare şekli/oluşumu (merkezi-feodal-federatif, polis-şehir devletleri vb.),
anlaşmalar/savaşlar-barışlar, diplomatik yazışmalar, tahta geçiş sistemi/veraset, yöneten-yönetilen
ilişkisi, meşruiyetin kaynağı (tanrı, halk), bürokratik kurumlar.
Toplumsal: Toplumsal: sınıfsal ilişkiler/farklılık-benzerlikler(örneğin sınıf çatışması burjuva/proletarya/çiftçi), kadın-erkek ilişkileri (avcı toplayıcı toplumlarda k-e ilişkisi, feminizm
dalgaları, vb.), aile içi ilişkiler (çekirdek aileden romadaki paterfamilyalara kadar). Çoğunlukla
sosyolojinin alanına girmektedir.
Ekonomi: Üretim-tüketim ilişkileri (tarım-ticaret-madencilik-hayvancılık-yağmacılık (göçebe bir
kabilenin bir köyün ürünlerini yetiştirmesini bekleyip toprak elde etmek amacı taşımadan ürünleri
alıp çıkması- haraç kesme, takas, alım-satım, üretim-tüketim vb.) vergilendirme(modern haraç:D).
Kültürel: din-inanç (çok tanrılı-tek tanrılı, ritüeller) (mezhepler–protestan, katolik, vb), yazı
(alfabelerin ortaya çıkışı, vb.), hukuk (Medeni Hukuk, Roma Hukuku vb.), dil (dil aileleri), çok
kültürlülük (imparatorluklarda olan), edebiyat (kutsal sayılan kitaplar, destanlar vs.), teknoloji
(teknolojinin gelişimi, mesela savaş teknolojilerinin geliştirilme aşaması bu bağlamda
incelenebilir.), bilim, icatlar, mimari (iç ve dış, saray-kilise-camii-vb.) vb. (Genel olarak bir
toplumun yaşayış biçimi ve oraya koyduğu maddi ürünler) (Paranın icadı ürün
alma-satma/üretme-tüketme amaçları taşımadan bahsediliyorsa kültüreldir.)
Örnek: Amerika’nın Irak’a kitlesel imha silahlarını bahane ederek, hükumetini suçlayarak (SİYASİ)
petrol kaynaklarını ele geçirmek amacıyla (EKONOMİK) saldırması.
CYRIL AYDON V. BÖLÜM
DEVLETİN İCADI
Uygarlık:
●​ Biz ve ötekiler dışında bir uygarlık tanımı var mı?
●​ Aydon yapıyor:
○​ Geniş bir bölgeye yayılan, uzun süre hayatta kalan, özgün bir şehir yaşamı olan
kültürdür.
●​
MEZOPOTAMYA;
●​ Diğerlerine göre en eskisi, uygarlık beşiği, yazı icadı
●​ Sulama, kurak mevsimde su kanalları ve hazneleri-depoları yapılması için organizasyon
ve insana ihtiyaç var
○​ => Yöneticiler tarafından ilahi gücün öne sürülmesi vs.
●​ Örgütlü devletler mi yoksa büyük ölçekli sulama mı önce geldi sorunsalı?
●​ Planlama, işgücü idaresi projeler büyüdükçe önem kazandı:
○​ Liderlik gerekiyor, komuta kademesi/yapısı ilk devletlerin doğuşunu ortaya
çıkarıyor.
○​ Sümerlerin yaşadığı yerlerde şehir devleti örgütlenmesi-yazı ilişkisi
○​ Kil madalyonlar-tabletler-muhasebe kayıtları-piktokgrafik yazılar, mesela 2 inek
:)
○​ Piktografik yazı -> Hiyeratik yazı
○​ MÖ 3000 gibi temsil ettiği nesnelere benzemeyen kalabalık bir kelime dağarcığı
oluştu
○​ Muhasebe matematiği, yani basit sembolleri doğurdu.
○​ Yazılı dil oluştu (kayıt tutmak ve gelecek nesillere bilgi aktarımı yapmak amaçlı),
kil tabletlere kamışla yazılan çivi benzeri bir yazı. Müzelerde binlerce örnek var.
○​ Çift eklemli dil: → yazı + konuşma
Muazzez İlmiye Çığır (sigma kadın bilim insanı)=> tapınak başörtülü fahişeleri
15 Eylül 2025
Sümerler
❖​ Şehir devletleri;
➢​ Uruk Şehri, 50 bin nüfus, surlarla çevrili, organize, soyluların seçtiği bir kral var,
tanrılara aracılık ederek konumunu güçlendiriyor.
➢​ Profesyonel ordu yok
➢​ Bölgede başka şehirler de var; rekabet var (toprak, su , doğal kaynaklar vb.) ve
savaşlara neden olmaya başlıyor, bir süre sonra savaşmaya hazır birlikleri olan,
etrafı surlarla çevrili şehir devletlerine dönüşecekler.
➢​ Bir kere savaş olunca barış günlerindeki sıradan etkinlikler ikinci plana geriliyor,
savaşı idare edecek birisi kral oluyor, belki bir rahip.
Havalı Sümer Şehirleri
Bilimsel Gelişmeler;
➢​ Çömlekçi çarkı - tekerlek ilişkisi
➢​ En eski örnek 4 tekerlekli, mö 3500 civarı
➢​ Eşek arabaları
Tarımsal Artı Ürün (üretilen-tüketilen = kalan = tarımsal artı ürün) :
➢​ Tanrılara hediye olarak sunulmak üzere tapınağa gider
➢​ Yöneticiler lüks ve şatafatlı yaşar
➢​ Metal işçilerinin altın, gümüş, bakır işlemeleri için tam zamanlı
çalışmalarına olanak sağlar
➢​ Deniz-nehir yoluyla metal ticareti yapılır
➢​ Üretilen her şeyin bir kısmı saraya verilir.
Muhasebe;
➢​ Alınan malzemeler, tamamlanan işler tutulur.
➢​ Para kullanılmıyor, ticaret takasla yapılıyor, emek karşılığı yemek, içki ya
da barınak oluyor.
●​ Bir imparator beliriyor;
○​ MÖ. 2500’lerde Uruk ve Lagaş gibi kentlerin nüfusu
200 binlere yükseliyor ve kaynaklar üzerinde anlaşılmazlıklar
artıyor.
○​ MÖ. 2350’de Umma şehri kralı Lugalzagezi tüm Sümer şehirlerini kontrol altına
alıyor.
●​ Bereketli hilalin batı yakasında ise yeni bir uygarlık gelişiyor: Mısır.
Antik Mezopotamya (Video) | Khan Academy
16 Eylül 2025
Mısırlar:
❖​ Nil Nehri;
➢​ Güneydeki Etiyopya bölgesinin yağışlarıyla
yaz aylarında taşmalar olur, ekim ayında sular geri
çekilirdi.
➢​ Bu dönemde sebze-meyve ekilir (buğday,
arpa, üzüm, incir ,hurma,bezelye,salatalık vb.) otlak pek
yok, hayvanlar(keçi,koyun, inek, domuz vb.) sebze-meyve
artıklarıyla beslenirdi.
➢​ Nisan ayında hasat yapılır ve yaza doğru
taşkınlar için hazırlık yapılırdı.
➢​ Nil nehrinin bu döngüsü tam bir ASTEK
fırsatı sağlıyor :)
❖​ Kentleşme, mezopotamyadaki gibi, MÖ 3500’lerde
Hierakonpolis/Nekhen’de tapınak külliyesi, çanak-çömlek ve bira
üretimi gelişmiş. Mumyalama da burada başlamış gibi.
❖​ Bazen, 10 yılda 1 de olabilir, nil taşkınları yaşanmıyor,
kıtlık oluyor, sorunla baş etmek isteyen elit bir grup, besin
fazlasını sonraki yıllar için depoluyor ve düzenleme yapıyor,
şehirler üzerinde hakimiyet kuruyor, ilk krallar böyle çıkmış
olabilir.
17 Eylül 2025
❖​ Tanrı kral Firavun:
➢​ Besin depolama işine, sulara hükmeden ve ekinlere yaşam
veren “tanrılarla” bağlantı eklendi
➢​ 10 yılın 9’unda halkı tanrılar tarafından cezalandırılacağı
tehdidiyle korkutarak boyun eğmeye zorlayan bir sistem.
10 yılın sonunda kuraklık olduğunda halk
cezalandırıldığını düşünüyordu.
➢​ Başka hiçbir yerde(Hint, Mezopotamya, Amerika
uygarlıklarında) krallar Mısır’daki gibi tanrısal konuma
yükselmedi.
❖​ Yazı:
➢​ Sümerde olduğu gibi;
kayıt tutma — yazı sistemi
➢​ Nesneleri temsil eden
şekiller, sonra fikir ve kavramlar, sonra farklılaştı. Biri
hiyeroglif (kutsal yazı) kamu binaları, duvarlar, mezarlarda.
Diğeri hiyeratik, daha basit, papirüs (paper comes from
papirüs VE kamışlardan yapıyorlar, kamışın altını emiyorlar, üstünün yapıştığını
fark etmişler) üzerine yazıyorlar, siyah mürekkep yerine is, renkli mürekkep
yerine bitki ve mineral boyaları kullanıyorlar.
➢​ Sümerde hızlı yazma ihtiyacı ile semboller basitleştirildi ve çivi yazısına dönüştü.
➢​ Piramitler, ihtişamlı mezarlar. Kahire yakınlarındaki Gize piramidi (kral Khufu –
Yunanlara göre Keops–) Kim yapıyor piramitleri? Tarım yapmayan boş beleş
insanlar (köle+işçi)
➢​ Mısır Video;
❖​ MÖ 3200 (Kral Menes)
➢​ Eski Krallık
■​ MÖ 2600-2200
■​ Gize Piramidi – Kral Khufu/Keops
➢​ Orta Krallık
■​ MÖ 2000-1600
➢​ Yeni Krallık
■​ MÖ 1500 - sonrası
■​ Firavun ünvanı bu dönemde
■​ Rosetta Taşı
■​ IV Akhenaton/Amenhotep
■​ Henoteizm → ilk tek tanrıcılık denemesi mi?
​
​
​
​
​
​
​
18 Eylül 2025
V. Bölüm ASTEK
❖​ Askeri:
➢​ Mezopotamya: Profesyonel ordu yok. Savaş birlikleri gerektiğinde toplanıyor.
Uruk gibi şehirlerin etrafında bulunan tahkimatlar (surlar).
➢​ Mısır: Firavuna bağlı merkezi ordu ve coğrafi konum sebebiyle istilaya kapalı.
❖​ Siyasi:
➢​ Mezopotamya: Yöneticiler dini kullanarak ülkelerini yönetmeye çalışmışlardır.
Sümer şehirleri arasındaki (kaynak için yapılan) çatışmalar. Sümerler şehir
devletleri şeklinde yönetilmiştir. Mezopotamya’da krallar ortaya çıkıyor. Şehir
devletleri var. Lugalzagezzi örneğinde olduğu gibi bazı krallar tüm Sümer
ülkesini birleştirmeyi deniyor, (askeri krallar). Ama uzun vadede başarılı
olamıyorlar.
➢​ Mısır: Yöneticiler dini kullanarak ülkelerini yönetmeye çalışmışlardır. Tanrı
krallık sistemi toplumu kontrol etmek için kullanılan bir yöntemdir. Merkezi
devlet yapısı var.
Mısır'da firavun zihinleri de idare ederek ve Nil'in çevresini kontrolü altına alarak
tüm gücü elinde topluyor,(tanrı kral), Merkezi Krallık.
❖​ Toplumsal:
➢​ Mezopotamya: Yönetici sınıf ayrımı,yazı ayrıcalıklı/belli bir sınıfın elinde
tutulmaya çalışıyor, halka yayılmamış olması için uğraşıyorlar. Yazı sınıfsallık
göstergesi. Su kanallarının açılması ve yeterli tarımsal kaynak ile nüfusun artması.
Yerleşik yaşamla birlikte toplum sınıflara ayrılmaya başlıyor. Ayrıcalıklı sınıflar
var. Patron (yönetici) sınıfı şekilleniyor. Kralların tanrılarla diğer insanlar arasında
aracı olduğuna inanılıyor. Yani ayrıcalıklı. Toplumsal iş bölümü gelişiyor;
muhasebecilik gibi meslekler şekilleniyor.
➢​ Mısır: Yönetici sınıf. Köleliğin varlığı toplumsal sınıf ayrılığını gösterir.
Mısır’da saygın aristokrat ölüler mumyalanıyor.
❖​ Ekonomik:
➢​ Mezopotamya: Çiftçilerin tarımsal artı ürünlerinin vergi olarak devlet tarafından
toplanılması. Artı ürünlerin metal alımı için kullanılması.
Ekonomik artı (ürün) tapınaklarda toplanıyor. Para yok, takas var.
➢​ Mısır: 1/10 yıl olan kuraklık için devletin vergi toplaması. Kölelerin varlığı ucuz
iş gücü varlığını gösterir.
Mısırlılar firavunlarını anıtsal mezarlar gömerek ekonomik güçlerini sergiliyorlar.
Madenlerin kullanımı-bakır gibi. Nil nehriyle gelen tarımsal bolluk ve
vergilendirme.
❖​ Kültürel:
➢​ Mezopotamya: Çömlekçi çarkının icadı(bilim). Ziggurat mimarisi.
Önce resim sonrasında ise kamış vasıtasıyla kil tablete yazılan çivi yazısı.
➢​ Mısır: Ölüler mumyalanıyor(din-ölümden sonra yaşam ve bilim-tıp). Tanrı
kralların ihtişamlı mezarlara gömülmesi Mısır dininin bir göstergesidir.
Mısırda hiyeroglif yazısı papirüs denen kağıda yazılıyor. Çömlekçi çarkı-tekerlek
icadı. Mumyalamada kullanılan bilimsel yöntemler, ölümden sonra yaşamı
simgeleyen mumyalar. Piramitlerin mezar kompleksi olması.
19.09.2025
VI. BÖLÜM
Tunç İmparatorluklar
❖​ 9 Tekrarı:
➢​ İlkçağ
■​ * Yazının icadı (MÖ 3500)
■​ Bakır → Tunç → Demir
■​ MÖ 3bin →MÖ 2bin → MÖ 1200
➢​ Ortaçağ
■​ MS 395
■​ Kavimler göçü
■​ Roma’nın yıkılışı
❖​ Tunç-Bronz Dönemi
➢​ Bakır-kalay karışımı, bakırdan sert, tarım aleti ve silah
yapımında kullanılıyor (türkçede tunç, ingilizcede bronz)
➢​ MÖ 3000 civarında biliniyor ama ender bulunan kalaydan
dolayı yaygın değil, ispanya ve anadoluda zengin kalay yatakları
keşfedilince tunç silahlar savaşı başka bir boyuta taşıyor. Tunç mızrak,
hançer, kılıç!
➢​ Tunç silah üretimi de kolay, kalıplara dökülüyor ve seri
üretim yapılıyor.
➢​ Savaşlar da arttı, mağlup kazananlara eklendi ve şehir
devletleri azalırken büyük devletler oluşmaya başladı ve devam etti.
➢​ MÖ 2334’te Akad kralı Sargon, Sümer kentlerini ele geçirdi,
ilk imparatorluk derler. Ancak uzun sürmedi, mezopotamyada bir dizi
imparatorluk kurulacaktı.
❖​ Savaş Teknolojisi;
➢​ Tunç silahlar ve zırh ile savaş atı. At
MÖ 4 binde göçebeler tarafından
evcilleştirildi, 2 binden sonra hız ve
güç özellikleri geliştirildi ve atlı
birlikler MÖ 1500’lerde olağan hâle
geldi. Orta asya ve doğu avrupa
düzlükleri otluk yerler bakımından
bu tip at besleyen göçebelere ev
sahipliği yaptı.
➢​ At ve metalin birleşmesi, 4 tekerlekli
hantal olanlar, 2 tekerlekli göçebelerin kullandığı hafif savaş arabası.
ELİF ŞEKERCİ =>
22.09.2025
<= BU DA KAYRA GÜNEY (değil.)
❖​ Ticaret Ağı ve denizcilik;
➢​ Nehir ulaşımı ve yelkenlinin keşfi.
➢​ MÖ 3 bin- 2 bin arasında Mısır’da büyük atılım yapıldı.
Neden?(Neden?)
➢​ Denizlerde de kullanıldı, 2 direk arasındaki dar yelkenli ile
açık denizlerde sonra da kare yelken ile uzun mesafelerde yol aldılar.
➢​ Mısır egemenliği; kıbrıstan bakır, anadoludan kalay, lübnandan
kereste getirdiler.
➢​ Akdeniz, “bir havuzun etrafındaki kurbağalar”
❖​ Rakipler de çıktı Mısır’a, Girit-Minos uygarlığı – Yün, şarap,
zeytinyağı üretimi, ayrıca fildişi ve lapis lazuli, elitlerin lüksü ve ticaret
ağının göstergesi
❖​ MÖ 1450’lerde Miken/Yunan anakarasından gelenlerin hakimiyetine
geçti
❖​ Bir diğer rakip, Fenikeliler;
➢​ Doğu Akdeniz kıyıları, lübnan tarafı
➢​ Mezopotamya - mısır arasında ve akdeniz'de
ticaret yapıyorlar, çam-sedir ağacı, mor kumaş
boyası, fildişi
➢​ Mö 1000 sonrası, sur, sidon, byblos, beritos
bağımsız şehir devletleri oldular. Zanaatkârlar
bölgesi oluyor, bir de kolonisi Kartaca var,
Tunus tarafları.
❖​ Alfabenin keşfi => Ortak, herkesin anlayacağı bir ortak yazı dili. (Fenikeliler)
➢​ Eski sistemler (Çivi yazısı vb.) çok karmaşık ve öğrenmesi zor.
➢​ İki tarafın da anlayabileceği ve kayıt tutabilecekleri çok daha basit bir ticaret dili.
(Az sayıda karakterden oluşan basit dil)
❖​ Alfabe;
➢​ Kenan alfabesinden uyarlıyorlar. Kuzey sami
alfabesini kullanarak basitleştiriyorlar. Yunanlar ve sonraki avrupa
halkları da kullanacak
➢​ 22 harf, sessiz harfler hepsi
➢​ Yunanlar 5 tane sesli harf ekliyorlar.
➢​ Alfabe, çivi yazısı, hiyeroglif ve çin piktografik yazısı
gibi önemli bir icat. Yine de genel bir okur yazarlık yok, elit bir şey.
Ama alfabe kitaplara öncülük etmesi bakımından herkese açık kolay
okuma yazma imkanı sunuyor.
23.09.2025
VI. Bölüm ASTEK
❖​ Askeri:
➢​ Tunç silahları kullananlar bakır silahları kullananlara üstünlük sağladı. Büyük
imparatorluklar kurmak mümkün hale geldi. Savaş atının ortaya çıkması piyadeler
karşısında büyük bir avantaj sağladı. Orta Asya’da süvariler mobilize bir halde
savaşırken piyadelere üstünlük sağlıyorlar. At üzerinde ok atmak ya da at at
arabası üzerinde mızrak ve ok atmak savaşın gidişatını değiştiriyor.
❖​ Siyasi:
➢​ MÖ 2334’te Akad kralı Sargon’un, Sümer kentlerini ele geçirmesi ve ilk
imparatorluğu kurması.
➢​ Nil Nehri’nin iki yönlü kontrole alınması sonucu Mısır’da egemenliğin
sağlanması.
➢​ Şehir devletleri azalmıştır, imparatorluklar çağı başlamıştır Tunç Çağı’nda.
➢​ Mısır’a rakip devletlerin ortaya çıkması (Örneğin Girit-Minos)
➢​ Uygarlıkların ortaya çıkması
➢​ Slayt: Tunç sayesinde ortaya büyük imparatorluklar çıkmaya başladı. Akatlar,
bunlardan biri mesela. Fenikelilerin başlarında tüccar yöneticiler olan şehir
devletleri kurmaları, Yelken ile Mısırda merkezi krallığın güçlenmesi.
❖​ Toplumsal:
➢​ Renklerin, tuncun, taşların; bir güç, zenginlik göstergesi olması.
➢​ Yazının demokratikleştirilmesi: alfabe/okuma-yazma yaygınlaştıkça toplumsal
farklılık azalıyor.
➢​ Alfabenin uluslararası ticaret için kullanılması ve yazının öğrenilmesinin
kolaylaşması için 22 harfe ayrılması
➢​ Slayt: Alfabe sayesinde okur yazarlığın elit bir zümrenin tekelinden çıkması.
Eskiden sadece rahipler ve bürokratlar yazıyı bilirdi.
➢​ Kabile reisleri ya da kralların mezarlarına konulan eşya ve silahlar onların
toplumsal statüsü hakkında bize fikir veriyor.
❖​ Ekonomik:
➢​ Deniz ticaretinin yelkenliler vasıtasıyla gelişmesi
➢​ İspanya / Anadolu’daki kalay yatakları üzerinden ticaret yapılması
➢​ Fenikeliler/Giritlilerin yün, şarap, zeytinyağı üretimi, ayrıca fildişi ve lapis lazuli
ticareti yapması
➢​ Slayt: Tunç yapımı için gereken kalaya sahip bölgeler ekonomik açıdan avantajlı
➢​ Yelkenin icadı ile çok uzaklara ticari amaçlı seferler yapılabiliyor.
➢​ Minosun zeytin ve şarap ticareti.
➢​ Akdenizin ticarete uygun konumu, en uzak kıyı mesafesinin 160 km olması ve
uzun bir kıyı şeridine sahip olmasının ekonomik avantajları.
NOT: Eski Çağlarda insanların yeni şeyler buluşu doğayla iç içe olmaları ve merak
duygularının güçlü olması sayesinde gerçekleşmekteydi.
❖​ Kültürel:
➢​ Fenikeliler alfabeyi icat ederek insanlar ve kültürler arasındaki iletişimi
kolaylaştırdılar.
➢​ Atlı savaş arabasının ve yelkenin icadı. (buluş olarak bakılırsa)
24.09.2025
VII. BÖLÜM
MÖ. 1000’de Dünya
BU BÖLÜMÜ ATLIYORUZ
(bu bölümden sorumluymuşuz(şaka))
VIII. BÖLÜM
Yunan Dünyası
❖​ Demir meselesi:
➢​ Ergitilmesi, 1450 derece, seyyar demircilerin orak, saban,
mızrak, kılıçları
➢​ Tarla sürme-ekonomi
➢​ Ucuz demir kılıç, mızrak, zırh savaşı demokratikleştiriyor
(kolay erişebilir oldu, eşitsizlikler ortadan kalktı savaşta), artık tunç çağı
kahramanlıklar dönemi bitti.
➢​ Cevher olarak bulunur. En yaygını ama nasıl cevherinden saf
halini çıkaracaklarını çözememişlerdir o yüzden daha geçe kalmış.
❖​ Yunan Karanlık Çağı:
➢​ Doğu Avrupa’dan gelen göç dalgalarıyla (ege göçleri de
denir) Dor’lar, Yunan anakarasını istila etmişler ve burada yaşayan
Miken/Aka Yunan halkını ya köleleştirilmiş ya da Ege adaları ve Batı
Anadolu’ya göçe zorlanmışlardır. MÖ 1200-800 arasındaki bu
dönemde yazılı kaynaklar kısıtlı olduğundan tarihçiler bu döneme
karanlık çağ demişlerdir.
❖​ Öncesinde kimler var, sonrasında ne oluyor, Yunan kime
deniyor, bakalım!
25.09.2025
❖​ Dor’lar dönemi, Karanlık çağ sonrası yani;
➢​ Polis/poleis, kent devleti denir ancak vatandaşları için
topluluklarının nasıl idare edilmesi gerektiğine karar veren
vatandaşlar topluluğu demektir.
➢​ Barbar kime diyorlar?
■​ Kendilerinden olmayan, dillerini anlamadıkları
medeniyetlere diyorlar.
➢​ Poleis arasında rekabet de var, ancak ortak duygular yaratan
Homeros Destanları (İlyada-Odysseia) ve Olimpiyat
Oyunları
■​ Oyunlar Olimpiya’da
■​ MÖ 776 ve 4 yılda bir
■​ 180 metre koşu, sonraları atlama, disk fırlatma, güreş, savaş arabası yarışı;
5 gün, zeytin dalları ödül, ancak şöhret getiriyor.
❖​ Çılgının biri bu hikayeler olmuş mu acaba diye büyümüş almanya’da → kaldık.
26.09.2025
❖​ Yunan Dünyasının çevresinde neler oluyor? (keeping up with the greeks)
(MÖ 700-300)
➢​ Minos yok ztn, Mısır kendi halinde, Hitit çökmüş, Persler çok
uzaklarda henüz.
➢​ Akdeniz ticaret ve kolonicilik için
çok uygun
➢​ Atina, Siraküza, Akragas en büyük
polisler
➢​ Vatandaş, halkı ilgilendiren işlerde
kamu tartışmalarına katılma ve oy verme hakkına
sahip kişi, peki kimler vatandaş?​
■​ Kadınlar, mülkiyetsizler,
yabancılar (dışarıdan gelenler), 30 yaş altı erkekler
hariç.
❖​ Kolonicilik;
➢​ Anakara pek verimli değil, dağlık araziler var,
ege, akdeniz ve karadeniz'de koloniler kuruyorlar.
➢​ Fenike şehirleri, Kıbrıs ve Mısır ile Doğu
Akdeniz ticareti çok canlı.
➢​ Özgürlük, dünya çapında ticaret ve bilgi ağı…
➢​ Mısır-Çin gibi kökleri çok eskilere gitmiyor, ataya saygı var ama geçmiş bir yük
değil. Tanrı-kralları yok, rahiplerin kontrolü yok, özgür düşünce önünde daha az
engel var diyelim. İyonya bilim dünyası böyle bir ortamda (mö 500-200). Felsefe,
mantık, matematik, astronomi, mekanik, doğa bilimleri vb.
❖​ Atina Demokrasisi
➢​ Okuyalım, s98
➢​ Khan Academy, antik yunan;
Klasik Dönemde Yunanistan (Sanat ve Sosyal Bilimler) (Dünya Tari…
■​
Vlll.Bölüm ASTEK
❖​ Askeri:
➢​ Ucuz demir kılıç,mızrak ve zırhla donanmış
eğitimli piyadeler, tunç silah kullanan
aristokratik çağın kahramanlıklarını bitirdi.
➢​ Falanks dizilişi (8x8=64 kişilik)
➢​ Hoplit denilen ağır piyade (Falanksı oluşturan
askerlerden her biri)
❖​ Siyasi:
➢​ “Polis” adlı yunan kent devletleri ve politik sistemi, demokrasinin ortaya çıkışı.
➢​ Bazı devletlerin eskiden olduğu gibi krallıkla idare edilmeye devam
etmesi(Sparta)
➢​ Yunan koloniciliğinin Akdeniz-Karadeniz’e yayılması.
❖​ Toplumsal:
➢​ Polislerdeki vatandaşlığın kapması sınıflaşma örneğidir.
➢​ Polislerde savaşmak yurttaş kategorisine giren erkeklere özgü​
➢​ Helen-Barbar ayrımı
❖​ Ekonomik:
➢​ Demir saban tarla sürmeyi hızlandırıp kolaylaştırdı, çetin arazilerde ekim
yapılabildi ve tarımsal ürünlerde artış sağlandı.
➢​ Yunan Koloniciliği ile Akdeniz çevresinin sömürgeleştirilmesi.
➢​ Kolonicilikle birlikte deniz ticaretinin yaygınlaşması
❖​ Kültürel:
➢​ Dor istilalarıyla 400 yıllık karanlık çağda yazılı ve mimari kültürün önemini
yitirmesi
➢​ Homeros destanı ve olimpiyat oyunları
➢​ Yunan koloniciliğinin kültürel açıdan (bilgi ağı) akdeniz çevresini
zenginleştirmesi.
Yunanlar h harfini yutmuş: Helen → Elen → Greek (Khan academy abimiz anlatmış)
Yunan-Rum Helenistik iskender
1)​ Helenik Dönem
Aka/Mikenler
MÖ 1200’e kadar
↕️DOR İSTİLASI↕️
​
2)​ Karanlık Çağ
MÖ 1200-800
↕️
3)​ Klasik Yunan Dönemi
MÖ 800-30
↕️
4)​ Helenistik Dönem
MÖ 330-30
Antik Yunan
1)​ Hellas- Helen (Elen/Ata Yunan)-> Truvalı olan değik
IX. BÖLÜM
Roma’nın Yükselişi ve Çöküşü
Biri roma ,imparatorluğunun en geniş sınırları haritası koyabilir miiiii :)
Roma her yeri ele geçirdi.
Roma
❖​ Roma’nın hızlı yükselişi
➢​ (savaşlar - fetihler-sınırlar)
➢​ Askeri → ASTEK
❖​ Pax Romana (Roma Barışı)
➢​ Astek istikrarı
➢​ Bu bir dönem
➢​ “Evren tek bir şehir”
➢​ Roma Pantheon → Kubbe şeklini ilk romalılar yapmış
➢​ SİYASET (ve askeri kısmı) VE İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ/MİMARİ
alanlarında çok iyiler ama bilimde batırmışlar
➢​ Siyaset-mühendislik
■​ Felsefe ve bilim
➢​ İmparatorluğu büyüteceksen siyaset, askeri, ordu teknolojisi ile ilgilenmek
zorundasın ve bunu yapmak için biraz da mühendisliğe ihtiyaç var ama bunları
yaparken bir yandan da bilim ve felsefeyle ilgilenmezsin
➢​ Ara ara german göçleri oluyo→ german kabileleri içeri girdiler
➢​ İran'da perslerden sonra yeni bir güç: (Pers vol.2) Partlar
■​ İmparatoru esir alıp önce rezil ediyorlar, sonra da öldürüp derisini yüzüp
bu deriden poster yapmış duvara… İRAN SARAYINDA
❖​ 50 milyon nüfus, 300 bin kişilik ordu(lejyon’lar)
❖​ German göçleri MÖ-MS 370ler
➢​ Gotlar, Franklar, saxonlar vb.
02.10.2025
❖​ Roma Emperyalizminin kökenleri:
➢​ Yunan Tarihçi Polybius’a göre Romayı güçlü kılan 3 neden vardı:
■​ Konsüller
■​ Senato
■​ Halk
➢​ Bu üçü arasındaki uyum romayı güç zamanlarında birleştiriyor ve muazzam bir
imparatorluğun oluşmasına da katkı sağlıyor.
➢​ Tarihçiler, savaşlarının bu kadar sık olmasının Roma’nın yayılmacılığının bir
nedeni mi yoksa sonucu mu olduğunu tartışırlar.
➢​ Aslında Roma, kişinin daha yüksek mevkilere gelebileceği ve komşularını alt
etmek suretiyle fatih olarak tanınabileceği rekabetçi bir oligarşiydi…
❖​ Roma İmparatorluğu:
➢​ 1. Krallık (MÖ 750-500)
➢​ 2. Cumhuriyet (MÖ 500-30)
■​ Senato-Curia Meclisi- 100’ler meclisi
■​ Patrici (zengin/soylu) - Pleb (halk) - Servus (köle)
■​ 12 levha kanunları
■​ 2 tane konsül
■​ 1 yıl-veto
■​ 6 aylık diktatörluk
➢​ 3. İmparatorluk (MÖ 30- MS 300’ler)
■​ Julius Caesar - (yeğeni, üvey oğlu) Octavian/ Agustus/ Divi filiss(lakap)
03.10.2025
Hristiyanlığın ortaya çıkışı
❖​ Musevilikten Hristiyanlığa geçiş
➢​ Mesih inanışı
■​ “Christos”
■​ Jesus Christ
■​ İsa Mesih
➢​ Tek tanrıcılık
■​ Monolatri
■​ Yahve
❖​ Pavlus’un 3 temel savı (Paul of Tarsus)
➢​ Bu üç sav, Hristiyanlığın üçe ayrılmasında rol oynuyor.
➢​ Tanrı’nın oğlu
■​ Yani bir ölümlü değil
➢​ Çarmıha gerildikten 3 gün sonra diriliyor ve bir yerde (zaman
ve uzamın dışında bir yerde) hüküm sürüyor
➢​ Çarmıhta tüm insanlık için can verdi ve bütün insanların
günahlarının affedilmesini sağladı
​
Hristiyanlığın Doğuşu
●​ Nazaretli İsa, Jesus of Nazareth,doğuda, tabi kral Herod yönetiminin (MÖ 37- MS 4) son
üç yılında dünyaya geldi, on yaşlarındayken Yahudiye Roma eyaletine dönüştürüldü. 30
yaşlarında vaazlarına başladı, Yahudiye ve Celile’de kendisiyle birlikte beklenen Tanrının
krallığının doğduğunu söylüyor, Yahudi seçkinleri eleştiren kıyamet (...)
06.10.2025
Hristiyanlık
❖​ Jesus - Christ
❖​ Paul of Tarsus (Pavlus) – St. Peter (Petrus)
➢​ Bunlar MS 60’lar
❖​ 4 Kitap
➢​ Matthew
➢​ Mark
➢​ John
➢​ Luke
❖​ Eski Ahit (Old Testament) → Tevrattan gelenler
❖​ Bunların birleşimi Holy Bible’ı oluşturuyor
❖​ Milano Fermanı
➢​ 315
➢​ Hristiyanlık Serbest
❖​ Theodosus
➢​ 380
➢​ Hristiyanlık resmi din
Roma İmparatorluğu’nda Toplumsal ve Siyasi Yapı (Sanat ve Sosyal Bilimler)
(Dünya Tarihi)
ROMA İMPARATORLUĞU ASTEK
❖​ Askeri:
➢​ Lejyonlardan oluşan düzenli birliklerin kurulması.
➢​ 300 bin kişilik bir imparator ordusunun varlığı.
➢​ Pön Savaşları için donanma kurulması.
❖​ Siyasi:
➢​ MÖ. 500’de krallıktan Cumhuriyete geçiş.
➢​ İmparatorluk yönetiminin kurulması.
➢​ MS. 250 sonrası Barbar-Germen akınlarıyla Roma sınırlarının aşılması ve
zayıflama dönemi.
➢​ Konstantin döneminde (324) İstanbul’un başkent olması.
➢​ Kartaca’yı almak için Pön Savaşları ve neticesinde Kartaca, Sicilya, Korsika,
İspanya gibi yerleri alması ve B. Akdeniz’e hakim olması.
❖​ Toplumsal:
➢​ Patrici-Plep çatışmaları
➢​ Kölelik uygulamalarının kurumsallaşması
➢​ Hristiyanlığın eşitlikçi mesajları. Hristiyanlığın daha ziyade alt toplumsal sınıflar
arasında yayılması. Misyonerlik faaliyetlerinin önemi.
➢​ Yahudiliğin eril bir tanrıya sahip olması ve kadının konumunun arka plana
atılması
❖​ Ekonomik:
➢​ Pax Romana ile yaşanan ekonomik canlanma.
➢​ Akdeniz’deki ticaret yollarına hâkim olunması.
➢​ Köle emeğine dayanan üretim tarzı.
❖​ Kültürel:
➢​ Mimari + mühendislik → kamusal alan gelişmiş olmalı
➢​ Hristiyanlık-Paganlık
➢​ Mühendislik-mimarlık faaliyetleri ile Romanın bayındır hale gelmesi. Yunanca
konuşan doğu ile Latince konuşan Batı Roma farklılaşması. Hristiyanlığın
yaygınlaşması.
➢​ Latincenin yaygınlaşması.
➢​ Kolezyum ve gladyatör dövüşleri, hipodromlar.
X.
BÖLÜM
Hindistan’ın Doğuşu
❖​ Hindistan toplumsal yapı;
➢​ Aryan göçleri - Mö 1500’ler
➢​ Mö 1000 gibi yerleşik tarıma geçtiler
➢​ Yerli halkla yapılan savaşların anlatıldığı kahramanlık çağı
destanları;
■​ Mahabharata - Ramayana
■​ Mahabharata;
●​ En uzun şiir(lerden biri), hindistan ilk dönemlerini anlatan mitsel
hikaye
■​ Ramayana;
●​ Rama ile Sita’nın öyküsü
●​ İlyada-odesa gibi kahramanlık çağı
hikayeleri
❖​ Bir de Veda’lar var;
➢​ En eski kutsal metinler-ilahiler
➢​ Hinduizmin temelleri
➢​ En eski kısmı Rig-veda, tanrılar için ilahiler
➢​ Sanskritçe yazılmış, modern hintçeye (ve
Bengalceye) benziyor
➢​ Sanskritçe-latince akraba diller, neden?
❖​ Aryanlar sonrası;
➢​ MÖ 1000 civarı demir aletler, tarım-silah yapımı, ganj
vadisi civarı, daha yağmurlu doğu kesimler tabi, buğday-arpa, daha
önemlisi pirinç tarımı.
➢​ MÖ 500 civarı bazı devletler birleşiyor.
➢​ Hindu dininin kutsal kitapları bu savaş döneminde yazıya
geçiriliyor.
❖​ Hinduizm ve Kast sistemi; mö 800-500 arası belirginleşiyor sistem
➢​ Kast sistemi
■​ Brahman-rahipler
■​ Ksatriya-askerler
■​ Vaisya - zanaatçi - tüccar
■​ Sudra-en alt sınıf-köylü- (en eski halk torunları)
➢​ Hinduizm;
■​ Yerel tanrılar, karmaşık ritüeller ve kutlamalar
■​ Vedaları yorumlayan Upanishad’lardan gelen felsefe geleneği
■​ Rahiplerin üstünlük savlarına karşı bir hareket de ortaya çıktı, bir başka
sözlü edebiyat akımı Uphanishadlar.
■​ Vedik dini — hinduizm
●​ Belirli bir kural, öğreti, ibadet, kutsal kitabı yok.
●​ Bhagavat-gita, saygı gören kutsal kitap, daha çok rehber.
●​ Sanskritçede hindu inanışına dharma/öğreti denir, felsefeye
yakındır.
●​ https://www.youtube.com/watch?v=wE89PE7NS4s
​
BURASI GENEL KÜLTÜR
❖​ Hinduizm;
➢​ Vedic tanrılarına tapınmayla başlamıştır.
Hint-Avrupa tanrıları İran ve Anadolu’da da
vardı.
■​ Çayır/otlak- mithra
■​ Yağmur- indra
■​ Rüzgâr- vayu
■​ Ateş- agni
■​ Güneş- surya
■​ Okyanus- varuna
➢​ Zamanla Brahma yaratıcı tanrı
olarak öne çıkar, 4 yüzü var → 4 element. İlk
dönemde balık, sonra kaplumbağa, sonra
yaban domuzu biçiminde olmuştur.
➢​ Zamanla yaratıcı özellikleri diğer tanrı
Vişnu’ya geçmiştir.
➢​ Din insanlarına brahman
deniyor ama brahma aslında neredeyse unutuluş ilk dönem tanrısı
❖​ MÖ 5.yy’de Budizm ortaya çıktı:
➢​ Sidarta Gautama
➢​ Mö 550-420 arasında bir yerlerde yaşamış denir:)
➢​ Reenkarnasyon, ruhun başka bedende doğması,
➢​ Münzevi bir yaşam önerir, erkekler için tabi, kadınlar çocuk
doğurmak ve bakmakla yükümlü, istesen de köşeye çekilemezsin!
➢​ 30 yaşlarında evini ve ailesini terk eder, 7 yıl dolaşır,
meditasyon yapar, bir incir ağacının gölgesinde uyanır, buda-aydınlanmış
olarak.
GENEL KÜLTÜR (Sorumlu değilmişiz)
❖​ Budizm
➢​ Din mi felsefe mi tartışması
➢​ Endonezya hükümeti kararı ve endonezyalı budistlerin eylemleri?
➢​ Buddha türbeleri-Pagoda öğretisi-dharma
➢​ Buddha’nın Yaşamı
➢​ Hiçbir ibadet, dua ya da adak insanı ruhsal acıdan kurtaramaz, dış dünyadan, arzu,
istek ve beklentilerden uzaklaşmak yol olabilir.
➢​ Ölümden sonra yaşam hinduizmdeki gibi ruhun yeniden bedenlenmesi şeklinde
ama farklar var, kötüysen kötü, bir beden, iyiysen iyi beden (...)
➢​ Bazı Budist öğretilerde cennet-cehennem var, iyiler-kötüler için, bir de nirvana
var, cennetten farklı, arınmışlar için, istek, arzu, beklenti,i korkudan kurtulmuş
olanlar.
❖​ Halka öğretmek gibi bir amacı olmamış; öğrencileri 2’ye ayrılmış;
■​ Sthaviras; halk anlamaz, manastırlarda eğitim alan rahiplerler sınırlanmalı
■​ Mahasanhikas; tüm halka anlatılmalı, yayılmalı.
➢​ Tek doğru yolun kendisi olduğunu iddia etmemiş, ama en doğrusu demiş, başka
dinleri reddetmediği için diğer dinlerden olanlar da öğretiyi sahipleniyor.
➢​ Bu neden Çin, Tayland, Japonya, Kamboçya, Moğolistan, Orta Asya Türkleri
arasında yayılmıştır.
➢​
“BAŞKALARININ NE YAPIP YAPMADIĞINI, KUSURLARINI DÜŞÜNME,
KENDİ GÜNAHLARINI DÜŞÜN”
Ne kadar Budist var?
500 milyon​
BUNDAN SONRASI SINAVA DAHİL, G. KÜLTÜR DEĞİL
❖​ Maurya İmparatorluğu ve Ashoka
➢​ MÖ 321’de dedesi Chandragupta Maurya kurucusu, Kuzey Hindistan’da
egemenlik, sonra oğlu Bindusura (Hindistan-Pakistan)
➢​ MÖ 268’de Asoka tahta çıkıyor, Kalinga devletiyle kanlı savaştan sonra
değişiyor, Budist öğretiyi benimsiyor;
■​ Tüm dinlere saygıyı getiriyor
■​ Dedesi gibi sert yönetimi bırakıyor.
■​ Askeri fetih yerine dharma ile fetih (doğru
hayat ilkeleri)
■​ Orduyu azalttı, kaynaklar kamu işlerine ayrıldı.
■​ Kuyular-sarnıçlar açtırdı, hastaneler hanlar
yaptırdı, hayvanlar için yalaklar yaptırdı.
■​ Kadınların eğitimine önem verildi.
■​ Uygulamaları denetlemek için kendisi ülkeyi gezdi, şikayetler için
birimler kurdu.
Maurya Sonrası:
●​ Maurya sonrası MÖ 200- MS 200 gibi
○​ Kıtlık, salgınlar, savaşlar
○​ 50M-40M düştü
●​ Sonra refah, ticaret, bilim
○​ Kalidasa — Meghaduta
○​ Shakhuntala
○​ Bilim — matematik
■​ Ondalık sistem
■​ Belki 0
X. Bölüm ASTEK Hindistan:
❖​ Askeri:
➢​ MÖ. 1000 civarı demir savaş aletleri, atlı savaş arabaları.
❖​ Siyasi:
➢​ Asoka’nın bir imparatorluk yöntemi olarak tüm dinlere karşı hoşgörülü bir tavırla
Hindistan’ı birleştirme gayretleri.
➢​ Chandra Gupta Maurya imparatorluğunun Hindistan’ın kuzey bölgesini
birleştirmesi
➢​ Kşatriya sınıfının siyasi iradeyi elinde tutması
❖​ Toplumsal: (bu bende -kayra g)
➢​ Kast sistemiyle toplumun sınıflara ayrılması.
➢​ Budizmin kast sistemine karşı çıkması, bu ve öteki dünyaya eşitlikçi bir tavır
alması, bir dinin toplumsal alana yansımasına örnektir.
➢​ ASHOKA’nın dharma yoluyla fetih politikası çerçevesinde herkese eşit
davranması, tüm halkını evladım diye betimlemesi.
❖​ Ekonomik:
➢​ Demir teknolojisi ve pirinç tarımının Hindistan nüfusunun arttırılması
➢​ Gupta zamanında Baharat Yolu’nun gelişmesi
❖​ Kültürel:
➢​ Mahabharata-Ramayana destanları, Kutsal veda metinleri/Rig-vedalar.
➢​ Çok tanrılı hinduizm
➢​ Hinduizme tepki olarak çıkmış budizm öğretisi-dharma
➢​ Asoka ölümü sonrası Karanlık Çağ yaşanması, Gupta ile beraber Altın Çağ
yaşanması.
➢​ Matematiğin gelişmesi, ondalık işlemler
Orta As
Hunlar
Devlet denemiyor, mimarisi yok, ordusu yok, yerleşik hayata geçmemiş.
Şaman şifacıdır, dini törenleri şaman yönetmez. Herkesin çadırı içinde tören yapılıyor.
SINAVDA NELERDEN SORUMLUYUZ
→ Mezotopmya
→ Mısır
→ Tunç Çağı Uygarlıkları
→ Yunan
→ Roman
→ Hindistan
Göktürkler (Köktürk)
🐺 -II. Göktürk - Uygur
Copy of Türk Düşünce Tarihi Notlar = Ek kaynak for
reference
Kurt-oluş = kurtuluş
Göktürkler
❖​ 1) 552-630
❖​ 2) 682-745
❖​ Hakan (Çanyü) - Hatun
➢​ Bunların beraber karar aldığı kurultay
❖​ Toplumsal cinsiyet rolleri çok belirgin değil
➢​ Erkek
■​ Silah
■​ Hayvanlar
➢​ Kadın
■​ Üretim işleri
❖​ Göçebe bir imparatorluk => konfederasyon => boylar birliği
➢​ Aile → ögiş
➢​ Aileler → urug
➢​ Boylar birliği → boy/bodun
❖​ 12 Hayvanlı Takvim → Çin-Türk sentezi
❖​ Runik yazı
20.10.2025
❖​ Türk-Moğol ortak efsanesi ata “Kurt”
❖​ “Böri”ler(korumalar) kabile değil kağana sadakat ile bağlı
❖​ Demircilik, şamandan sonra gelir. Doğanın gücünü kılıç
yaparak ortaya çıkarır.
❖​ Boylar←→tanrı sever←→Aşina’dır ve Şyunglara dayanır.
❖​ Aşina İran’dan gelir ”Mavi”
❖​ Türkçede kök-doğu ile özdeş (Kök= Doğu gibi)
❖​ Kök/Gök-Türk→ Doğu Türk
Göktürk (552- 630)​ ​
​
II. Göktürk (Kutluk) (682-745)​
Uygurlar (740-840)
​
​
​
​
​
Hazarlar (630-965)
Mağarada Ötüken – Ata ayini
Türklerin köken efsaneleri
→ Kurt
→ Orhun Yazıtları (Çok ırklı-dilli bozkır kökleri)
→ Çin kaynakları: Soyadı “aşina” olan 500 aile ⇒
Çin’de Sui – Tang hanedanlıkları var. → Çin egemenlik dönemi (629-79)
Karşılıklı etkileşim var: çay–ayran
​
​
​
Müzik
​
​
Türk kadın oyuncu (tiyatrosal)
​
​
50 yıl sonra 2. Göktürk İlteriş- Kutluk
Bilge Kağan – Tonyukuk (vezir)
(Kiltigin)
Yerleşik yaşam:
Sogd = Kullanılan alfabelerden biri.