2. Yönelim Tıp1 1. Komite Davranış Bilimleri -Dezoryantasyon: tanıması gereken yer, zaman ve kişileri tanıyamama Açıklama 3. Bellek -Anlık Bellek: hemen -Yakın Bellek: 3-5dk. -Uzak Bellek: geriye kalan tüm kapsam -Ribot Kanunu: yakın bellek bozuk, uzak bellek sağlam Ruhsal Durum Muayenesi A.Genel Görünüm ve Tutum -Göz ilişkisi kurma -Duygusal katılım: duygularını hissettirmez/ üzülmesi gerekirken gülebilir… -Giysileri ve görünümü -Kendine Bakım -Toplumsal ve cinsel davranışlar: toplum yargılarına aykırı hareketler… -Agresif ve ajite davranış -miksiyon: işeme -defekasyon: dışkılama -hostil: saldırganlık -sedüktif: cinsel olarak ayartıcı -Amnezi: bellek kaybı a. Anteretrograd Amnezi: olaydan sonrakileri hatırlayamama b. Retrograd Amnezi: olaydan öncekileri hatırlayamama c. Füg(kaçış): geçmişi unutup evini, işini, eşini terk etme d. Hipermnezi: aşırı bellekte tutma ve ayrıntılı hatırlama e. Paramnezi: anıları çarpıtma/ gerçekler ve düşler birbirine karışır i. De ja vu: daha önce sanki yaşamıştım ii. Jamais vu: yaşananı yaşanmamış gibi hissetme iii. Konfabulasyon: bellek boşluklarını gerçek dışı olaylarla doldurma/ masallama 4. Dikkat ve Konsantrasyon B. Sensorium (Duyusal Alan)(Kognitif Alan) 1. Bilinç: farkındalık durumu -Alacakaranlık Durumu: hallüsinasyonlarla giden bilinç bozukluğu -Bilinç Sislenmesi: zihinsel berraklığın tam olmaması -Delirium: zihinsel becerilerde ciddi rahatsızlık, konfüzyon/ şaşkınlık eşlik eder -Koma: ağır bilinçsizlik/ bilinç kapalı/ tepkisiz -Koma Vijil: hasta uyuyormuş, uyandırılmaya hazır gibi/ gözleri açık/ şiddetli uyaran bile yetersiz -Somnolans: aşırı uyuşukluk -Stupor: olanı biteni anlamama ve tepkisizlik -Konfüzyon: bilinç bulanıklığı/ sersemleme/ yer, zaman, kişiye yönelim bozukluğu -Distraktibilite: dikkatini belli konuda toparlayamama -Hipervijilans: dikkatini tüm uyaranlara karşı toplama -Seçici Dikkatsizlik: anksiyete yaratan şeyleri görmezden gelme -Trans: dikkatin aşırı odaklanmasıyla bilinç değişikliği 5. Kognitif Bozukluğa Eşlik Eden Bozukluklar -Adiadokokinezi: ardısıra gelen hareketleri hızlı yapamama -Agnozi: duyu işlevde bozukluk yok ama nesneleri tanıyamıyor -Anosognozi: hastalığı yoksayma -Apraksi: motor işlevlerde bozukluk yok ama motor etkinkinlikleri yapamıyor 1 6. Demansa (Bunamaya) Eşlik Eden Bozukluklar -Aleksi: var olan okuma yetisinin kaybı -Disgrafi: yazma becerisinde kaybı/ bozukluk -Dis(akalkuli): hesap yapma becerisi kaybı -“dis” ön eki: bozukluk anlamında C. Algı -Depersonalizasyon: kişi sanki kendini dışarıdan izliyormuş gibi hissetmesi -Derealizasyon: dış dünyayı gerçek dışıymış gibi algılama -Hallüsinasyon(Varsanı): objesiz algılama -İllüzyon(Yanılsama): objenin yanlış algılanması D. Düşünce ve Konuşma Bozuklukları Konuşma Bozuklukları -Afazi: dilin dışavurum bozukluğu -Afoni: fısıltı ile konuşma -Aloji: düşünce fakirleşmesi -letarji: uykuya aşırı eğilim -logore: kişinin çok konuşması -mutizm: konuşma becerisi var ama konuşamıyor -tanjansiyalite: bir konunun özüne inmeme Düşünce Bozuklukları a. Fobi -Agarofobi: açık alan, -Ailurofobi: kedi, -Akrofobi: yüksek yer, -Eritrofobi: yüzün kızarması, -Sosyalfobi: sosyal alanlarda bulunma, -Klastrofobi: kapalı alan korkusu b. Hezeyan (Sanrı/Delüzyon) -Eratomanik: daha yüksek konumda olanın kendine aşık olduğunu düşünme -Grandiyöz: çok değerli olduğunu düşünme (ben peygamberim/ mehdiyim) -Nihilistik: kendisinin, başkalarının, dünyanın olmadığına inanma -Paranoid: etraftan şüphelenme -Paylaşılmış: sanrıyı yakınınla paylaşma/ bulaştırma -Perseküsyon: saldırıya uğrayacağını düşünme -Sanrısal Kıskançlık: gerçekçi kanıt yokken aldatıldığını düşünme c. Hipokondriazis: organik bir neden yokken önemli bir hastalığının olduğunu düşünme d. Obsesyon: istenmeden gelen yanlış düşünceler ve bunları düşünmekten kendini alıkoyamama E. Duygu 1. Duygulanım (Affekt): kısa süreli duygusal tepkiler 2. Duygudurum: duygusal tepkilerdeki uzun süreli değişiklikler a. Aleksitimi: duygu durumunun farkında olmama b. Anhedoni: daha önce zevkle yaptığı etkinlikten zevk alamama c. Öfori: abartılı iyi hissetme d. Ötimi: normal duygudurum e. Ajitasyon: yoğun anksiyete (endişe) f. Ambivalans: birbirine zıt iki duygu bir arada g. Anksiyete: gelecek hakkında nedensiz sıkıntı/ endişe h. Apati: donuk duygusaldurum F. Davranış -Agresyon: öfkenin motor karşılığı/ saldırganlık hali -Akatizi: ilaç kullanımına bağlı yerinde duramama -Ajitasyon: gerginlikle yapılan aşırı motor etkinlik -Anerji: enerjisiz olma -Distoni: ilaçlara bağlı kas spazmı -Kompülsiyon: obsesyon sonucu istenmeden yapılan hareket ve buna engel olamama -Ekopraksi: hastanın karşıdakinin hareketlerini tekrar etmesi G. Psikofizyoloji 1. Uyku a. İnsomnia: uykusuzluk b. Hipersomnia: aşırı uyuma c. Parasomnia: uyku içinde anormal durum/ kabus 2. İştah a. Anoreksiya: iştahsızlık 2 b. Hiperfaji: çok yeme 3. Libido: cinsel istekte artma/ azalmayı ifade eder H. Özel Beceri ve Yeterlilikler Davranışın Nörobiyolojik Kökenleri -Hipokrat temelini atmış -Ivan Pavlov köpeklerle, beyinde geçici bağlantılar kurulduğunu göstermiş Sinir Sistemi Nöron -H. gövdesi akson ve dentritten oluşur -İnsan beyninde ~11-13 milyar nöron bulunmakta -İletim (akson çapıyla doğru orantılı); -nöron içi dentritten aksona -nöronlar arası aksondan dentrite -Sinaps: bir nöronun aksonu ile diğer nöronun dentritinin yaptığı bağlantıya denir -iletici: presinaptik -alıcı: postsinaptik -Glia: beyin/ omurilik destek ve besleyici hücreleri makrofajdır, sinir iletimi yapmaz, bellek işlevlerinde önemli -Nöron Gruplaşmaları; -nöron gövdeleri beyin ve omurilikte gruplaşırsa buna “nukleus” bunlar biraraya gelerek beyin yapılarını ve algı gruplarını oluşturur -dışında n. gövdesi gruplaşması “ganglion” -akson ya da dentrit beyin-omurilik içinde gruplaşırsa “trakt (yol)” dışında gruplaşırsa “sinir (nervus)” adını alır Merkezi SS -Beyin ve omurilikten oluşur, medulla o.da birleşirler Beyin(Cerebrum) a. Arka Beyin: medulla, cerebellum(beyincik) ve pons’tan oluşur -Medulla: beyin omurilik ilişkisini sağlar -Cerebellum: kas faaliyetleri ve denge -Pons: cerebellumun iki yarısını birbirine bağlar/ solunum, yutma, sindirimde etkili -afferent: (beyne) getiren -efferent: (beyinden) götüren b. Orta Beyin (arka-ön beyin arasında) -insanlarda hayvanlara göre küçük -görme ve işitmede önemli -Beyin Sapı: arka, ön, orta beyinle ilişki halinde reflekslerle ilgili -Retiküler Aktive Edici Sistem: uyanıklığı ve dikkat düzeyini düzenler c. Ön Beyin: talamus, hipotalamus, limbik sistem, beyin, beyin kabuğu (kortex) -Talamus: beyne ulaşan uyaranların beyin kabuğuyla ilişkisini sağlar, (trafo) görme, işitme, dokunma…(koku hariç) ilgili -Hipotalamus: yeme, içme, saldırganlık, cinsel davranış, beden sıcaklığı ve iç salgı bezlerini denetler (susama merkezi) Omurilik (Medulla Spinalis) -Hem bir merkez hem de iletim organıdır -Duyu organından gelen uyarıyı beyne, -Beyinden gelen uyarıyı duyu organına gönderir -Reflexleri yönetir -Hem istemli hem istemsiz davranışlarda önemli Omurilik Soğanı (Medulla Oblongata) -Beyne gelen BÜTÜN sinirler buradan geçer -Solunum, sindirim, yutma gibi reflexlerin kontrolü -Beynin sağ lobundan gelen sinirleri vücudun soluna, sol lobundan gelenleri sağına gönderir Çevresel (Periferik ) SS -İç organların, duyu organlarının, salgı bezlerinin MSS ile ilişkisini sağlar -Dış dünyadan haber almamızı sağlar -Dış çevreyle ilgili bölüm “Somatik SS” -İç organlarla ilgili bölüm “Otonom SS” -Somatik SS -Getirici (afferent) ve götürücü (efferent) nöronlardan oluşur -Getiricideki bozukluk duyunun alınamaması, -Götürücüdeki bozukluk kasların çalışmamasına neden olur -Otonom SS (Homeostasiyi Düzenler) -2 bölümlü Sempatik SS Parasempatik SS 3 -Bu sistemler birbirine zıt etki gösterir -Sempatik SS: heyecan, korku, hareket gibi durumlarda iç organların çalışmasını hızlandırır (Speed) (savaş ya da kaç) -Parasempatik SS: dinlenme, uyku zamanı çalışır Endokrin Sistem -SS ile yakın ilişkili -İç salgı bezleri oluşturur -Salgı bezleri (hormon salgılarlar): -Hipofiz Bezi: iç salgı bezlerinin çalışmasın kontrol eder/ Hipotalamusun denetiminde çalışır/ ADH, oksitosin, GH üretir -Tiroid Bezi: tiroid hormonu üretir/ bu hormon beden metabolizması sıcaklığı ve O2 kullanımı ile ilgili/ fazlalığı hipertiroidizm/ azlığı hipotroidizm ve hipotridizm çocukluktan itibaren varsa bedensel,zeka geriliği olur -Adrenal (Böbrek Üstü) Bezler: kortizol (stres hormonu) şekeri yükseltir/ adrenalin (nabız,kan basıncı artışı)/ noradrenalin nörotransmitter SS’de rol oynar/cinsiyet hormonları androjen (erkekte çok), östrojen (kadında çok)/ üretir Savunma Düzenekleri -Ego (benlik) 3 efendili (dış dünya, süperego (üst benlik), id (alt benlik)) uşaktır -İnsanların çatışma ve anksiyeteyi azaltmak/ gidermek için geliştirdiği (davranışlar) savunmalar benliğin savunma düzeneğidir -Bilinçdışı gelişir -Savunma düzeneklerini az/ çok herkes kullanır -Başlıca Savunma Mekanizmaları a. Bastırma (Represyon)(Temel Savunma M.) -Anksiyeteyi yaratan durumu (istek, dürtü, eğilim) bilinçdışına itme -Genelde üst benlikçe kabul edilmeyen şeyler bastırılır -Bilince çıkmak için fırsat kollar bu yüzden bastırılmaları için ruhsal enerji lazım -fazlası patolojik b. Yadsıma (Denializasyon) -Anksiyete yaratan durumu yok saymak veya inkar etmek -Anksiyete yaratan durumu kendine yakıştıramama -“Ben yalan söylemiyorum, yalan büyük günahtır” c. Yansıtma (Projeksiyon) -Anksiyete yaratan durumu başkasına mal etmek -Yadsımayla ile birlikte işler sorumluluk üstlenmez, başkalarını suçlama, dış dünyaya bakışta bozulma, kişiler arası ilişkilerde bozukluk olur (sanrısal bozuklukta görülebilir) -Yalan söyleyen birinin herkesin yalan söylediğini düşünmesi gibi d. Yer Değiştirme (Deplasman) -Çatışma ve anksiyete yaratan nesne değiştirilerek zarar görmeyeceği nesneye boşalmak -“Eşine kızıp çocuğuna bağırma” -“Eşeğini dövemeyen semerini döver” -Normal, ruhsal hasta, rüya durumundaki insanlarda görülebilir e. Mantıksallaştırma (Rasyonalizasyon) -Süperego ve toplum tarafından kabul görmeyen durumları anksiyete yaratmayan forma kendini ve toplumu kandırarak çevirmesi -benlik saygısının düşmesinden ve toplumda kötü duruma düşmekten kurtulur -“Kedi uzanamadığı ciğere mundar der” -fazlası kişiler arası ilişkileri bozar f. Eksikliği Giderme (Kompensasyon) -Kişinin yetersiz yönlerini iyi özellikleriyle kapatma çabası -Bu çabayla yetersizliğin verdiği anksiyeteden kurtulur -fazlası düşünce ve davranış bozukluklarına yol açar 4 g. Karşıt Tepki Oluşturma (Reaksiyon-Formasyon) -Kişinin süperego ve toplum tarafından kabul edilmeyen ve anksiyete oluşturan güçlü istek, eğilim, dürtülerin… tam tersi hareket etmesi -kişi bu sayede anksiyeteden kurtulur -“çocuğuna bilinçdışı kötü düşünceleri olan annenin çocuğuna çok sevecen davranması” h. Döndürme (Konversiyon) -Anksiyete bazı bedensel belirtilere döndürülür -Organik bir bozukluk yok -“Eşiyle kavga eden kadının aniden bayılıvermesi” -Nevrotik bozuklukta sık görülür i. j. Düş Kurma (Fantazi Formasyon) -Kişinin baş edemediği duygu ve isteklerini düş kurarak doyuma ulaştırması -“Çok yorulan bir kişinin gözlerini kapatarak o anda tatil beldesindeymiş gibi düşünmesi” -Çocukluk ve gençlik döneminde sık görülür Saplanma (Fiksasyon) -Kişinin duygusal olarak ilerlemesinin durması, kişiliğin gelişmemesidir -Kişinin bedensel ve zihinsel gelişimi durmaz -“Çocukluk döneminde aşırı emzirilmiş çocuğun ileride oral bölge ile ilgili bir saplanma belirtileri gösterebilir oral bölgeye haz veren sigara alkol kullanımı gibi oluşabilir” k. Gerileme (Regresyon) -Kişinin sorunlarını çözemediği dönemlerde görülür -Kişinin daha başarılı, daha mutlu olduğu döneme dönmesidir -“Tuvalet eğitimini tamamlamış çocuğun küçük kardeşini görüp altına kaçırması” -Ozan, yazar ve sanatçıların yaptığı gerileme örnekleri patolojik değildir l. Özdeşim (Identifikasyon) -Kişinin bir başkasının veya grubun düşünceleri benimsemesi, kendi özelliği haline getirmesidir -Çocuk 5-6 yaşlarından kendi cinsiyetinden olan anne-baba ile özdeşim yapar m. Yüceltme (Sublimasyon) -süperego ve toplum tarafından onaylanmayan ilkel bir istek, eğilim veya dürtünün amaçlı veya nesnesi değiştirilerek onaylanan değer verilen biçime kavuşturulması -“Kavga/ saldırganlık kötüdür ama boksörlük iyidir” -”Saldırganlık/ yıkıcılık dürtüsü olan birisi yücelterek iyi bir kasap olabilir” -Bu yükseltme cinsellik (pregenitel) dönem öncesi gerçekleşir Sosyal Beceri Eğitimi Bileşenler -Beden Dili -Tanışma -Sohbet Etme -Kendini Açma -Konuşmayı Sonlandırma a. Beden Dili -Bileşenleri: postür (vücudun aldığı şekil/ vücudun duruşu), gülümseme, beden yönelimi, öne eğilme, göz iletişimi, başı sallamak, dokunmak, proksemik (vücudun etrafında çevrelediğimiz görünmez alan) -İletişimin Etkileme Gücü: kelimeler (%10), ses tonu (%30), beden dili (%60) -İlk izlenim (~ilk 30 saniyede oluşur) için beden dili çok önemli -Proksemik; -Samimi mesafe: dokunma-45cm -Kişisel alan: 45-120cm -Sosyal mesafe: 120-365cm -Toplumsal mesafe: 365-760cm b. Tanışma -Göz iletişimi ve gülümseme -Selamlaşma -Kendinizi tanıtma… 5 c. Sohbet Etme -Ortak noktalar bulunmaya çalışılmalı -Konuşma ve dinlemeyi iyi dengelemek lazım -Konu değiştirme sohbeti canlı kılar -Samimi iltifatlar etkili -Yakın ilişki kurulduysa kişisel sorular sorulabilir -Aktif dinleme ve beden dili önemli -Mizah, empati önemli 5. Hafif Uyku Basamağı: bilincin dış uyaranlara karşı neredeyse kapandığı durum d. Konuşmayı Sonlandırma -Zamanlama önemli: ne erken, ne geç -Tanıştığıma memnun oldum… -Gülümseme, göz teması -El sıkışma, selamlama 8. Stupor Basamağı: kişinin şiddetli ve sürekli bir uyaranla uyandırılabildiği durum Bilinç -Bireyin kendi duygularının ve çevresinin farkında olma durumu -Bireyin iç dünyasında ve çevresinde olup bitenleri fark etmesi, ayırt etmesi, algılaması, değerlendirmesi ve uygun tepki göstermesi için gerekli uyanıklık durumu Bilinç Basamakları -İlk 6 basamak sağlıklı insanlarda görülebilir, patolojik kabul edilmez -Son 4 basamak hastalarda görülür, patolojiktir 1. Aşırı Uyanıklık Basamağı: kişide aşırı bir canlılık ve uyanıklık vardır, dikkati dağınıktır bir noktada toplayamaz 2. Uyanıklık Basamağı: optimal (en uygun) düzeyde bir uyanıklık ve canlılık durumu vardır 3. Rahat Uyanıklık Basamağı: kişide rahatlama ve gevşeme durumu vardır, dış çevreden gelen uyaranlara karşı dikkati azalmıştır 4. Uykuya Geçiş Basamağı: uyuklama ve hayal kurma görülür 6. Derin Uyku Basamağı: bilincin dış dünyaya tamamen kapandığı basamaktır 7. Letarji Basamağı: genel olarak uykuya eğilim/ uykululuk ve dış uyarana yanıt için şiddetli uyaran gerektiren kayıtsızlık durumu 9. Semikoma (Prekoma) Basamağı: bilinçlilik durumunun tam kaybıyla birlikte, salt reflex düzeyde yanıt alınabilir 10. Koma Basamağı: bilinçlilik durumunun tam kaybı, şiddetli uyaranlara motor yanıt ya çok zayıf ya da alınamaz, şiddetli ağrılı uyaranlara alınabilen yanıt reflextir -Retiküler formasyon beyin sapında, lateral hipotalamik alandadır/ canlılık ve uyanıklılığı arttırma ile ilişkilidir bu yüzden Retiküler Aktivasyon Sistemi (RAS) de denilmekte -Uyku uyanıklık merkezleri hipotalamusta olduğundan RAS ile hipotalamus ilişkisi bilinçlilik düzeyini belirlemede önemli Bilinç Bozuklukları -genelde ruhsal/ bedensel hastalık, zehirlenme ve kafa travmalarında görülür -konfüzyon, bilinç sislenmesi, stupor, delirium, koma, düş durumu, koma vijil -Düş Durumu: bilinç konfüzyon ya da sislenme düzeyinde bozuk, yaşanan olaylar daha sonra ya çok az anımsanır ya da anımsanmaz Kişilik Bozuklukları -Kişilik: insanı başkalarından ayıran duyuş, tutum, davranış örüntülerini içeren tüm ruhsal özellikler -Egosintonik: Kişinin anormal davranışları kişiyi rahatsız etmez aksine haz verir -Alloplastik Uyum: çevreyi kendine uydurmaya çalışır 6 -Kişilik bozukluklarının en belirgin özelliği yardım almak istemezler -Kişilik bozuklukları genetik, biyotik ve psikoanalitik faktörlere bağlı gelişebilir -Kişilik Bozuklukları DSM-IV-TR’ye göre 3 kümeye ayrılır: a. A Kümesi (garip, eksantrik) (PıŞŞ) -Paranoid -Şizoid -Şizotipal kişilik bozukluğu b. B Kümesi (uyumsuz, dengesiz, tutarsız) -Antisosyal -Borderline -Histrionik -Narsistik kişilik bozukluğu c. C Kümesi (korkak, anksiyöz) (ABO) -Avoidan (çekingen) -Bağımlı -Obsesif-kompulsif -diğer kişilik bozuklukları A Kümesi 1. Paranoid KB -hostil (saldırgan), güvensiz, irritabl (huzursuz), kin besleme -başkalarının davranışlarını kötü niyetli yorumlama -yansıtma savunma mekanizmasını kullanırlar 2. Şizoid KB -içine kapanık, sakin, çekingen -toplumsal ilişkilerden kopma, diğer insanları hoş görmekte zorlanma -cinsel yaşam fantezi üzerine kuruludur, gerçek ilişkiyi ertelerler,karşı cinse yaklaşmazlar -1, 2 arkadaşı olur -soğuk, tekdüze duygulanım 3. Şizotipal KB -yakın ilişkilerde birdenbire rahatsızlık duyma, yakın ilişkiye girmede azalma -garip kişiler, kıyafetler ve konuşma (medyum, astrolog) -kendi duygularını tanımama, özel güçleri olduğuna inanma -acayip düşünceleri, referans fikirleri vardır -derealizasyon görülür -izole ve yalnızdırlar -ağır olgularda anhedoni ve ağır depresyon görülür -%10 ihtimalle intihar ederler B Kümesi 1. Antisosyal (Toplumdışı) KB -saldırgan, sinirli, vicdan azabı duymama -sosyal koşullara uymakta zorluk çekme -kolay para kazanma, yasalara uymama, hırsızlık, yalan söyleme -intihar veya kendini jiletlere görülebilir -aykırı davranışlarından ötürü anksiyete ve depresyon göstermezler 2. Borderline KB -ilişkilerde, benlik algısında ve duygulanımda tutarsızlık ve dürtüsellik vardır -rastgele ilişki kurarlar ve yalnızlıktan yakınırlar -kişiler arası ilişkileri çok düzensizdir -sürekli kriz halinde, insanlar ya hep iyi ya hep kötü -uygunsuz, yoğun öfke ya da öfkesini kontrol edememe 3. Histrionik KB -ilgi odağı olmak ister -ilgi için fiziğini kullanır (sedüktif) -hızlı değişen yüzeyel duygular gösterir -abartılı ve yapmacık davranır -regresyon ve dissosiyasyonu savunma mekanizması olarak kullanır -kadınlarda daha sıktır 4. Narsistik KB -üstünlük duygusu, beğenilme gereksinimi, empati yapamama -ben hakediyordum derler, bilmiş laflar ederler -düşüncelerinin çok önemli olduğunu düşünürler 7 -başkalarını kıskanır ve küstah davranır ayrıca eleştiriye gelemezler -çıkarları için sempatik davranabilir, insanları kullanabilirler -erkeklerde daha çok görülür C Kümesi 1. Avoidan (Çekingen) KB -toplumsal ketleme, yetersizlik hissi ve olumsuz değerlendirilmeye aşırı duyarlılık -sosyal olmak ister ama olamaz -sevildiğinden emin olmadıkça ilişkiye girmezler (reddedilmeye aşırı duyarlılık) -insanların fikirlerine gereğinden fazla önem verirler 2. Bağımlı KB -uysal, yapışkan davranışa ve ayrılma korkusuna yol açacak biçimde aşırı derecede bakılma gereksinimi hissetme -rehberlik arayışı içerisindedir bağlanacağı kişiler ararlar -tek başına kalamazlar -kadınlarda daha sıktır 3. Obsesif-Kompulsif (Anankastik) KB -düzenlilik, mükemmelliyetçilik ve kontrol üzerine sürekli aşırı kafa yorma görülür -kuralcı, düzenci ve ayrıntıcıdır -sabırlıdır, otoriter ve güçlü görünüşlüdür -vicdanın sesini aşırı dinler -rasyonalizasyon, izolasyon ve reaksiyon formasyonu savunma mekanizması olarak kullanırlar -boş zamanlarını etkinlikliklerini, arkadaşlarını dışlayacak şekilde işe ve üretken olmaya verirler -başkalarının kendisi gibi yapamayacağını düşündüğü için takım çalışmasına uyum göstermezler -esneklik göstermezler, katıdırlar -erkeklerde daha sıktır Ruhsal Bozukluklara Genel Bakış 1. Şizofreni -kişiler arası ilişkiler ve dış dünya gerçeklerinden uzaklaşarak kendine özgü içe kapanış -işitsel halüsinasyonlar, sanrıları vardır -kendine bakım azdır, konuşmaları tekrarlayıcı ve abuk sabuktur -genetik ve beyindeki biyojenik aminlerin düzeyindeki değişiklikler oluşumunda etkili -çevre oluşmasında, stresli yaşam, yalnız yaşamak oluşumunda etkili -prevalansı %1, psikozdur 2. Şizoaffektif Bozukluk -şizoaffektif=şizofreni+depresif ya da manik -depresif: keyifsiz, neşesiz, mutsuz, intihar düşüncesi -manik: aşırı canlı, neşeli, çok konuşan, keyifli 3. Sanrısal Bozukluk -şizofrenideki gibi sanrılar vardır ancak Kişinin yaşamı şizofrenideki kadar bozulmaz -Grandiyöz Alttip: megalomanik sanrılar -Paranoid Alttip: takip ediliyorum, yemeğime zehir katacaklar -Erotomanik Alttip: kendisinden sosyal statü olarak yüksekteki kişilerin kendisine aşık olduğuna inanırlar -Somatik (Bedensel) Alttip: hipokondriazis -Jaluzik Alttip: cinsel partnerinin aldattığını yönelik sanrılar -Mix Tip: birkaç sanrı bir arada 4. Şizofreniform Bozukluk -şizofreni gibi başlar ve seyreder -6 aydan kısa ve 1 aydan uzunsa şizofreniform tanısı alabilir -6 aydan sonrası şizofreni tanısı 8 5. Panik Bozukluk -beklenmedik panik ataklarla seyreder -yoğun hiperotonomi bulgusuyla acile gelir -çarpıntı, ölüm korkusu, nefes kesilmesi… -10dk içinde pik yapar ve ~30dk içinde düzelir 6. Yaygın Anksiyete Bozukluğu -en az 6 ay sürer, pek çok günlük etkinlikte yoğun endişe duyma hâli vardır 7. Fobik Bozukluk -3’e ayrılır -Özgül Fobi: özgül nesne ve durumlardan anlamsızca yoğun korku duyma ör. akrofobi (yükseklik korkusu)… -Sosyal Fobi: sosyal ve performans gerektiren durumlardan aşırı ve anlamsız korku duyma; kalabalıklar, toplu yemekler, topluluğa karşı konuşma önemli sorun kaynaklarıdır -Agorofobi: açık alan korkusu, kişi yalnız sokağa çıktığında panik atak geçireceği ve yardım alamayacağı korkusu; çoğunlukla panik bozukluk eşlik eder 8. Genel Tıbbi Durum ve Madde Kullanımına Bağlı Anksiyete Bozukluğu 9. Bedensel (Somatik) Belirti Bozuklukları -organik nedenin olmadığı bedensel yakınmalara (vücud ya da beyin tarafından) dönüştürülen ruhsal bozukluklardır -temel olarak somatizasyon, konversiyon ve yer değiştirme savunma mekanizmaları kullanılır -Bedensel Belirti Bozukluğu: sıkıntı veren günlük hayatı etkileyen birden çok belirti vardır; bedensel belirtilere ve sağlık kaygılarına ilişkin aşırı düşünce, duygu ve davranış vardır: belirtileri en az 6 ay sürer -Konversiyon Bozukluğu: yapılan tüm incelemelere rağmen nörolojik bir durumun tespit edilemediği, nörolojik belirtilerle seyreden bir hastalık -Hastalık Kaygısı Bozukluğu: hipokondriazis ile seyreder, doktorlara pek güvenmezler, bu tip hastalara “sende bir şey yok” diyip göndermek en büyük hatadır -Yapay Bozukluk: istemli bir şekilde kişinin kendini veya başkasını hasta etmesi veya hasta rolü yapması ve bunun üzerinden emosyonel doyum sağlaması 10. Dissosiyatif Bozukluklar -dissosiasyon savunma mekanizmasının kullanıldığı bozukluklar -Dissosiasyon: ruhsal yapıda bilişsel içeriklerin duygusal içeriklerden ayrılması -Dissosiyatif Amnezi: yoğun stres oluşturan bilgileri normal dışı hatırlayamama, atak ya da atakların olması -Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu: birden fazla kimlik durumu, çoğunlukla cinsel taciz sonrası ortaya çıkar -Dissosiyatif Füg: bireyin beklenmedik şekilde evinden ya da alışılageldiği ortamdan gitmesi; yeni kimlik ve yeni iş bir iş sahibi olduklarını benimserler -Depersonalizasyon Bozukluğu: bireyin beden ya da zihinsel süreçlerinden ayrıldığı hissinin olduğu veya bunlara gözlemci gibi bakıyor olduğu yineleyen yaşantıların olması Zeka -zeka düzeyindeki farklılıkların nedeni tam olarak bilinememektedir -zekanın tanımı ile ilgili tam bir anlaşma sağlanabilmiş değildir -tüm bilişsel yetenekler olduğu görüşü var -“yeni bilgi ve davranışlar öğrenme, beceri kazanma/ kullanma, problem çözme, uyum sağlama yeteneği” olarak tanımlanabilir 9 Zekanın Ölçülmesi Nevroz -zeka doğrudan gözlemlenemez ve ölçülemez ancak kişinin davranış, uslamlamalarından, problem çözme becerilerinden, uyum yapma kapasitesinden zekası hakkında dolaylı bilgi edinebiliriz -zeka testleri ile kişinin çeşitli alanlardaki başarılarını ölçerek fikir edinebiliriz -burada ölçülen “tanımlanan zeka”dır, asıl zeka daha fazla veya eksik olabilir -zeka bölümü = zeka yaşı/takvim yaşı x 100 (zeka katsayısı) -insanların zeka bölümlerine göre dağılımı Gauss çan eğrisine uyar -Hafif ruhsal bozukluklardır -Sorumluluklarını yerine getirebilir -Gerçeği değerlendirme yetisi sağlamdır -Hastaneye yatmayı gerektirmez, ayakta tedavi olabilirler -Hasta olduklarının farkındadırlar, hastaneye kendi istekleri ile gelip çözüm ararlar Zeka Gerilikleri -70’in altı zeka geriliği -zeka geriliği tek başına görülmez motor ve ruhsal gerilikte eşlik eder a. b. c. d. 90-110 normal zeka 70-89 donuk (sınır) zeka 50-69 hafif zeka geriliği 35-49 orta zeka geriliği, okuma yazma güçte olsa öğrenebilir, fiziksel ve nörolojik bozukluklar görülebilir e. 20-34 ağır zeka geriliği, sürekli denetim gerektirirler, konuşma azdır f. 20’nin altı derin düzey zeka geriliği, yaşamlarını sürdürmek için bakım ve denetime muhtaçtırlar -burada verilen alt-üst değerler mutlak değildir, test anında kişinin duygudurumu, performansı gibi etkenlerde hesaba katılarak esnek bir değerlendirme yapılabilir Psikoz Nevroz Ayrımı Psikoz -Ağır ruhsal bozukluklardır -Biyokimyasal ve ruhsal kökenlidir -Gerçeği değerlendirme yetisi bozuktur -Tehlikeli hareketleri vardır -Hasta olduklarını kabul etmez, hastaneye gitmek istemez, zorla hastaneye getirilir Psikoz Nevroz Ayrımında Ölçütler 1. Gerçeği Değerlendirme Yetisi: zihin ve dış dünyada olanları birbirinden ayırabilme, düşle gerçeği ayırma 2. Kökenleri: psikozların kökeni ruhsal ve biyokimyasal, nevrozların ruhsal kabul edilir 3. Belirtiler: psikotiklerde duygulanım, algılama, düşünme, görünür davranışlarda/ nevrotiklerde ruhsal ve bedensel niteliktedir 4. İşlevsellik Düzeyi: psikotiklerde bireysel, toplumsal, ailesel ilişkilerde bozulma ağırken nevrotiklerde daha hafif seyreder 5. Hasta Olduğunu Kabul Etme: psikotikler kabul etmezken, nevrotikler kabul eder ve çözüm arar 6. Tehlikeli Davranış: psikotikler kendilerine veya çevreye zarar verecek tehlikeli davranışlarda bulunabilirler, nevrotiklerde genel olarak tehlikeli davranış görülmez 7. Kişilik Çözülmesi: psikotiklerde kişilik bütünlüğü dağılabilir, bu durum nevrotiklerde ya görülmez ya çok hafif seyreder 8. Savunma Düzenekleri: psikotikler nevrotiklere göre daha ilkel ve patolojik nitelikte savunma düzenekleri kullanır Psikolojik Testler -Amaç: çeşitli psikolojik yöntem ve teknikle bireyin yeteneklerini, motor/ zihinsel/ dugusal davranışlarını ve kişilik özelliklerini değerlendirme -Bireyin çeşitli davranışlarının nesnel ve standart ölçümüne yarayan araçlardır -Bireyin neyi ne kadar yapabildiğini ve neyi ne kadar öğrendiğini ölçen testlerdir -Tam ve kesin bilgi vermezler, doğruya yakındır -Tanı koymak için tek başına yeterli değildir 10 Özellikleri -Nesnellik: testin, testi uygulayan veya değerlendiren kişinin öznel düşüncelerinden, değer yargılarından, inançlarından bağımsız olması -Geçerlilik: testin ölmek istediği özelliği hangi düzeyde ölçebildiği, korelasyon katsayısı (doğru orantılı) kullanılır -Güvenilirlik: testin özelliği ne kadar iyi ve doğru ölçtüğünü gösteren güvenilirlik, testin yinelenebilir olmasıyla alakalı, aynı grupta farklı zamanlarda uygulandığında benzer sonuçlar veriyorsa güvenilirdir, 1. ve 2. uygulamada korelasyon katsayısı düşükse bu test güvenilir değildir -Standardizasyon ve Norm: Standardizasyon: test materyalinin verilme biçimin, puanlandırılmasının önceden belirlenmesi/ böylece standardize test farklı kişi, farklı yer ve farklı zamanda aynı biçimde uygulanır ve puanlanır Norm: toplum/ kültürdeki normal kabul edilen değerleri ya da ortalama performansı gösterir bir test bir kültür için uygun ama başka bir kültür için uygun olmayabilir Psikolojik Testler -Türkiye’de sık kullanılan testler: Zeka Testleri a. Stanford-Biten Zeka Testi -sözel ağırlıklı -yaş gruplarına göredir -konuşma özürlü ya da öğrenim görmemiş olanlarda hata payı yüksektir b. Wechsler Zeka Testi -yeteneklere ağırlık verir -11 alt grubu vardır -sözel ve performans alt grubu vardır -öğrenim görmeyen kişilerde uygulanması tavsiye edilmez Kişilik Testleri -Amaç: bireyin hangi özelliklere sahip olduğunu neyi ne kadar yaptığını belirlemek a. Minnesota Çok Yönlü Kişilik Ölçeği (MMPI) -10 alt testten oluşur -testte doğru ya da yanlış yoktur, belirlenen durumun o kişi için uygun olup olmadığını araştırır -daha çok psikiyatrik hastaların tanılarını belirlemede ve psikiyatrik hastaların sağlıklı bireylerden ayrımında kullanılır -kişinin ruhsal durumu ve kişilik örüntüsünü ortaya koyması açısından önemlidir -güvenlik görevlisi alımında/ silah ruhsatında/ durumu konusunda tereddüt oluşan kişiliğiyle ilgili bilgi sahibi olmak istediğimiz kişilerde kullanılır b. Durumluk-Sürekli Anksiyete Ölçeği -durumluk ve sürekli olarak 2 alt testten oluşur -durumluk anksiyete ölçeği: bireyin belirli anda ve belirli bir koşulda, -sürekli anksiyete ölçeği: genel olarak kendisini nasıl hissettiğini ölçer c. Beck, Hamilton, Zung Depresyon Ölçekleri -depresyon belirtileri ve depresif tutumlarla ilgilidir, bunlara yaklaşımlar zihinsel veya bedensel yönden olabilir -tanı koyma ve uygulanan tedavinin değerlendirilmesinde kullanılmakta d. Belirti Tarama Testi (SCL-90-R) -psikiyatrik belirtileri gösteren 90 maddeden oluşur -bireyin ruhsal durumu, semptomları hakkında genel bilgi elde edilebilir Projektif (Yansıtmalı) Testler -bireyin iç dünyasıyla ilgili daha ayrıntılı ve daha çok bilgi edinmeye yarayan araçlardır -bireye belirsiz, eksik, karmaşık uyaranlar verilerek belli bir düzene koyması, anlatması ve bunlarında kendinde yarattığı duygu/ düşünceleri yansıtması istenir -dolaylı bilgi elde edilir -istenen şey evet, hayır biçiminde yanıtlar değil anlatımlardır -bu testin değerlendirilmesi yoruma bağlı olduğundan nesnelliği şüphelidir 11 a. Cümle Tamamlama Testi -bireye baş veya sonunda eksik yarım bırakılmış cümleler verilir ve tamamlaması istenir -bireyle ilgili bilinçli veya bilinçdışı birtakım duygu ve düşünceler dolaylı öğrenilir b. Tematik Algı Testi (TAT) -bireye siyah-beyaz resimlerin yer aldığı kartlar gösterilir -kartlara göre öykü anlatması istenir -bireyin öyküdeki karakterlerden biriyle özdeşim yapacağı kabul edilir -öykülerden bireyin istek, tutum, davranış, değer yargısı, duygu ve açığa vurulmamış özellikleri yorumlanır c. Rorschach Testi -testin materyali çeşitli renklerden simetrik mürekkep lekesi olan 10 karttır -bireye gösterilerek ne gördüğü, neye benzettiği, neyi çağrıştırdığı sorulu -bireyin verdiği cevaplar onun kişilik özellikleri, istek/ gereksinimlerini, ruhsal-toplumsal durumunu yansıtır Nöropsikolojik Testler -Amaç: bireyin yakınmaları ruhsal mı beyin hasarına mı bağlı?, beyin hasarı varsa yaygın mı yoksa belli bölgelerde mi yoğunlaşmış? olduğunun saptanması a. Benton Görsel Bellek Testi b. Bender Görsel-Motor Algı Testi Not: 6. sayfadaki bilinç bozukluklarının bir kısmı 1. sayfada solda açıklanmıştır 12
