SEYRELTME DERİŞTİRME

ÇÖZELTİLERİ SEYRELTME VE
DERİŞTİRME
Çözeltileri Seyreltme
Aynı çözen ve çözünenden oluşan çözeltilerden daha az çözünmüş madde içeren çözeltiler, seyreltik çözelti
olarak adlandırılır.
Seyreltik çözelti kavramı bir çözeltiyi diğeri ile karşılaştırmak amacıyla kullanılır.
Örneğin, 100 ml suda 5 g çay şekeri bulunan çözelti 10 g çay şekeri bulunan çözeltiye göre daha seyreltiktir.
Bazen herhangi bir çözeltinin daha seyreltik bir çözeltisini kullanmak gerekebilir. Böyle durumlarda yeni
çözelti hazırlamak yerine mevcut çözelti seyreltilmek suretiyle istenen çözelti hazırlanabilir.
Burada önemli olan nokta, mevcut çözeltinin konsantrasyonun tam olarak bilinmesi ve çözeltinin
bozulmamış olmasıdır.
Bu nedenle seyreltme işlemi yapılacaksa çözeltinin uzun süre beklemiş çözelti olmamasına dikkat
edilmelidir.
Seyreltme işlemi, derişimi bilinen çözeltiye çözücü (genelde su) eklenerek yapılır. Bir çözelti, çözücü
katılarak seyreltildiği zaman hacmi artar. Böyle olunca konsantrasyonu (derişimi) azalır. Çözünen madde
miktarı değişmediği için hacim ve konsantrasyon çarpımı değişmez.
Seyreltme hesaplamaları
Çözeltiye saf su ilave edildiğinde çözelti hacmi artar fakat çözünen madde miktarı aynı kalır. Böylece
çözeltinin birim hacmindeki çözünen madde miktarı azalmış olur.
Seyreltme hesapları, stok çözeltiden alınan çözünen mol sayısı ile seyreltik çözeltideki çözünenin mol
sayısının eşit olması esasına dayanır ve
C1 x V1 = C2 x V2
şeklinde ifade edilir.
Burada;
C1: Stok çözelti derişimini,
C2: İstenen çözelti derişimini,
V1: Stok çözelti hacmini,
V2: İstenen çözelti hacmini ifade eder.
Burada eşitliğin her iki tarafındaki derişim ve hacim birimlerinin aynı olmasına dikkat edilmelidir. Çoğu
derişimler molarite ve normalite ile ifade edildiğinden;
Molarite için;
M1 x V1 = M2 x V2
Normalite için;
N1 x V1 = N2 x V2
şeklinde yazılabilir.
N1, M1, V1 sırasıyla normalite, molarite ve hacmin ilk değerleri,
N2, M2, V2 sırasıyla normalite, molarite ve hacmin son değerleridir.
Örnek:
12 M stok hidroklorik asit (HCl) çözeltisinden 2 litre 0,5 M HCl çözeltisi hazırlamak için kaç ml almak
gerekir?
M1 x V1 = M2 x V2
12 x V1 = 0,5 x 2
V1= (0,5 x 2) / 12
V1= 0,0833 litre = 83,3 ml
Buna göre 83,3 ml 12 M stok HCl çözeltisinden alınıp 2 litreye tamamlanırsa 0,5 M'lık çözelti hazırlanmış
olur.
Çözeltilerin seyreltilmesi
Yüzde çözeltileri seyreltmek
Yüzde konsantrasyonu belli olan bir çözeltiyi seyreltmek için çözeltiye çözücü eklenir. Seyreltmede
çözünen madde miktarında artma ya da azalma olmayacağından kütlece yüzde derişim formülü
aşağıdaki gibi verilir. Kütlece yüzde, konsantrasyon veya derişim olarak ifade edilir.
Kütlece yüzde konsantrasyon (C) = Kütlece yüzde derişim (Y)
kütlesi ve % derişimi bilinen çözeltinin seyreltilmesi durumunda aşağıdaki formül kullanılır.
C1 x m1 = C2 x m2
Burada;
C1: Stok çözelti derişimini,
C2: İstenen çözelti derişimini,
m1: Stok çözelti kütlesini,
m2: İstenen çözelti kütlesini ifade eder.
Örnek 1:
%20’lik 200 g şekerli su çözeltisini %5’lik yapmak için bu çözeltiye kaç g su katılmalıdır?
C1 x m1 = C2 x m2
20 x 200 = 5 x m2
m2 = (20 x 200) / 5
m2 = 800 g
Seyreltme için Vsu = V2 - V1
Vsu = 800 – 200
Vsu = 600 g su eklenmelidir.
Sıvı- sıvı çözeltilerde hacimce yüzde kavramı kullanılabilir.
Yüzde derişimi ve hacmi belli olan çözelti seyreltildiğinde C1 x V1 = C2 x V2
Burada;
C1: Stok çözeltinin yüzde derişimini,
C2: İstenen çözeltinin yüzde derişimini,
V1: Stok çözelti hacmini,
V2: İstenen çözelti hacmini ifade eder
bağıntısı ile hesaplanır.
Örnek 2:
%60’lık, 100 ml sodyum hidroksit (NaOH) çözeltisini %10’luk çözelti hâline getirmek için kaç ml suyla
seyreltilmelidir?
C1 x V1 = C2 x V2
60 x 100 = 10 x V2
V2 = (60 x 100) / 10
V2 = 600 ml
Seyreltme için Vsu = V2 - V1
Vsu = 600 – 100
Vsu = 500 ml su eklenmelidir. %60’lık 100 ml NaOH çözeltisine 500 ml su ilave ettiğimizde derişimi
%10'luk olur
Molar çözeltileri seyreltmek
Molaritesi belli olan bir çözeltiyi seyreltmek için çözeltiye çözücü eklenir. Seyreltmede çözünen madde
miktarında artma ya da azalma olmayacağından mol sayıları da eşit olur. Buna göre
M1 x V1 = M2 x V2 bağıntısı elde edilir.
Burada;
M1: Stok çözeltinin molaritesini,
M2: İstenen çözelti molaritesini,
V1: Stok çözelti hacmini,
V2: İstenen çözelti hacmini ifade eder.
Yazılan formülü kullanarak çözücü eklenen molar çözeltilerin hacmini ve molaritesini hesaplayabiliriz. İki çözelti
arasındaki hacim farkı eklenen çözücüyü verir. Formülde hacimler, eşitliğin her iki yanında da olduğundan her
iki tarafta da mililitre ya da litre cinsinden ifade edebiliriz.
Örnek 2:
0,5 M sodyum klorür (NaCl) çözeltisinin 200 ml’sine 300 ml su ekleniyor. Yeni çözeltinin molar
derişimi ne olur?
M1 = 0,5
V1 = 200 ml
Vsu = 300 ml
V2 = ?
M2 = ?
300 ml su eklendikten sonra yeni çözeltinin hacmi, Vsu = V2 - V1
300 = V2 - 200
V2 = 500 ml olur.
Yeni çözeltinin molaritesini hesaplamak için veriler formüle yerleştirilir.
M1 x V1 = M2 x V2
0,5 x 200 = M2x 500
M2= (0,5 x 200) / 500
M2= 0,2 bulunur.
200 ml 0,5 M NaCl çözeltisine 300 ml su eklenirse yeni çözelti 0,2 M olur.
Normal çözeltileri seyreltmek
Normalitesi belli olan çözeltileri seyreltmek, çözeltiye çözücü ekleyerek yapılır. Normalitesi belli olan
çözeltiye çözücü eklendiğinden çözünen maddenin kütlesinde değişme olmayacağından
N1 x V1 = N2 x V2 bağıntısı elde edilir.
Burada;
N1: Stok çözeltinin normalitesini,
N2: İstenen çözelti normalitesini,
V1: Stok çözelti hacmini,
V2: İstenen çözelti hacmini ifade eder.
Örnek
0,2 N 100 ml sülfürik asit (H2SO4)çözeltisi 400 ml’ye seyreltiliyor. Bu çözeltinin normalitesini hesaplayınız.
(H2SO4 : 98 g/mol)
Veriler formüle yerleştirilir. N1 x V1 = N2 x V2
0,2 x 100 = N2 x 400
N2= 0,05 olur.
Çözeltileri Deriştirme
Derişik çözelti kavramı bir çözeltiyi diğeri ile karşılaştırmak amacıyla kullanılır. Aynı çözen ve
çözünenden oluşan çözeltilerden çözücü madde miktarı az, çözünen madde miktarı çok olan
çözeltilere derişik çözeltiler denir.
Örneğin 100 ml suda 10 g çay şekeri bulunan çözelti 5 g çay şekeri bulunan çözeltiye göre daha
derişiktir.
Deriştirme işlemi, çözeltiden çözücünün uzaklaştırılması ile veya çözeltiye çözünen eklenmesi ile
gerçekleştirilir.
Sıvı-sıvı çözeltilerde çoğunlukla çözünen eklenerek derişimi artırılır. Katı-sıvı çözeltilerde ise genelde
çözücünün buharlaştırılması ile derişim artırılır. Çözeltiden çözücü uzaklaştırılırken çözünen
çökmemelidir. Çözünende çökme olursa aşırı doymuş çözelti hâlini alır.
Çözeltilerin Deriştirilmesi
Deriştirme işlemi, eldeki çözeltilere saf çözünen eklenmesi veya çözeltiden çözücü buharlaştırılması ile
yapılır.
Deriştirme işlemi yapılacaksa çözeltinin uzun süre beklemiş çözelti olmamasına, buharlaştırma
yapılacaksa ısıtma sırasında bozunma özelliğinin olmamasına dikkat edilmelidir.
Buharlaştırmada çözünen madde miktarı değişmediği için hacim ve konsantrasyon çarpımı değişmez.
Çözeltilerin derişimini artırmak için madde ilavesinde,
- Var olan hazır çözeltideki çözünen madde miktarı hesaplanır.
- Hazırlanması istenen çözelti için ne kadar maddeye ihtiyaç olduğu hesaplanır.
- Hesaplanan kadar madde ya doğrudan tartılıp çözeltiye eklenir veya derişik asitler gibi sıvı kullanılması
gerekiyorsa yoğunluk ve yüzde değerleri yardımıyla kaç ml madde alınması gerektiği hesaplanır ve
hesaplanan kadar madde hazır çözeltiye eklenir.
Molar çözeltilerin deriştirilmesinde;
M= n \ V
M1 . V1 = M2 . V2
Normal çözeltilerin deriştirilmesinde;
N= m .Td \ V. MA
VEYA
N1 . V1 = N2. V2
formülleri kullanılarak hesaplamalar yapılır ve çözelti hazırlanır.
ÇÖZÜNÜRLÜK NEDİR?
Bir etkin maddenin bir çözücünün birim hacminde normal şartlar altında ve belirli bir sıcaklık
değerinde çözünebildiği maksimum miktarına “Çözünürlük” veya “Doygunluk Konsantrasyonu”
denir.
Birimi gram / ml’dir.
İNTRİNSİK ÇÖZÜNÜRLÜK NEDİR?
Zayıf asit maddenin kuvvetli asidik veya zayıf bazik maddenin kuvvetli bazik ortamdaki
çözünürlüğüne “Intrinsik Çözünürlük” veya “Gerçek Çözünürlük” denir.
Yani maddenin NONİYONİZE haldeki çözünürlüğüdür. Çünkü madde tuz teşkil etmemiştir. Sadece
maddenin kendisinden bahsedilebilir.
ÇÖZÜNME HIZI
Standardize edilmiş koşullar altında,
birim zamanda katı dozaj şeklinden çözünerek çözünme ortamına geçen etkin madde miktarına
“Çözünme Hızı” denir.
Çözünürlüğe etki eden faktörler
1.Çözünen maddenin türü
2.Çözücünün türü
3.Sıcaklık
4.Basınç
5.Ortak iyon etkisi
6.Ortamın pH’sı
7.Yabancı iyonlar