Uploaded by User7682

kanserde erken teşhis ve tarama

advertisement
Dr. Selman Gencer
Kanserde Erken Teşhis ve Tarama
• Kanser nedir
• Sık görülen kanserler
• Kanser taraması nedir
• Meme kanseri
• Kolon kanseri
• Akciğer kanseri
Prostat kanseri
•
Kanser, bazı etkilerle değişime uğramış hücrelerin, gerek oldukları
yerde gerekse uzak noktalarda kontrolsüz olarak çoğalıp büyümeleri
sonucu oluşan habis hastalıklar grubudur
•
Normalde vücudumuzdaki hücreler belli bir çoğalma/ölme dengesi
içerisindedirler
•
•
Büyümeye sebep olan genlerde veya hücre ölümünü engelleyen
mekanizmalarda bozukluk geliştiğinde kontrolsüz hücre çoğalması
gelişir
•
•
•
Buna yani kansere sebep olan genlere ‘’Onkogen’’ denir
Onkogenler şu sebeplerle oluşur
Hücre çoğalmasını kontrol eden genlerde çevresel veya kişiye ait
sebeplerle (ailevi kanserler gibi)oluşan mutasyonlar
• Çevresel karsinojen(kanser oluşturucu)etkenler
• Bazı virüsler
• X ışınları (Çernobil ve Hiroşima)
•
Kanser ölüm sebebi olarak, kalp damar hastalıklarından sonra 2.
sıradadır
•
Batılı toplumlarda her 250-350 kişiden birinde, 60 yaş üzerindeki
kişilerde de her 300 kişiden birinde kansere rastlanmaktadır
•
Ülkemizde kesin istatistikler olmamakla birlikte bu sayının yarısı
civarında olduğu tahmin edilmektedir
• Yurdumuzda erkeklerde en sık
• 1 Akciğer 2 Prostat 3 Kalın barsak
• 4 Rektum (son barsak) 6 Mide 7 Pankreas kanserleri
• Kadınlarda en sık
• 1 Meme 2 Akciğer 3 Kalın barsak 4 Rektum
• 5 Rahim ağzı 6 Over(yumurtalık) 7 Mide 8 Pankreas
• Anamnez , fizik muayene
•
•
•
•
Mamografi
PAP smear
Kolonoskopi
Tümör markerları
Surveillance - Screening- Tarama
• Kanseri mümkün olan en erken safhada yakalamak için yapılan
incelemelerdir.
• Kanser tanısı almamış, özel bir risk taşımayan, ortalamayı temsil eden
kişilerde yapılır.
• Belli bir yaş ve cinsteki kişilerin hepsine yapılması gerektiği
düşünüldüğünde tarama tetkiklerinin başarıya ulaşması için bazı
şartların yerine gelmesi gerekir.
Surveillance - Screening- Tarama
•
•
•
Hastalık, görülme sıklığı veya ağırlığı
açısından önemli bir sağlık sorunu olmalı
Kesin, halk tarafından kabul görebilen,
yapılması kolay, güvenilir ve görece ucuz bir
tarama yöntemi var olmalı
Hedef kitlenin belirlenmesi ve takibi için
uygun tanımlamalar yapılmalı (başlama yaşı,
yapılma aralığı gibi)
•
•
•
•
Hedef kitle tarafından büyük oranda katılım
olmalı
Yerleşim bölgelerinin sosyoekonomik yapısı
ve eldeki imkanlar dikkate alınmalı
Hastaların ve tarama programında
çalışanların beklentilerine duyarlı olunmalı
Pozitif sonuç elde edildiğinde takip, tanı ve
tedavi için yapılması gerekenler belirlenmeli
Surveillance - Screening- Tarama
• Her ülkenin kendisine özel kanser tarama programları olmalıdır
– Japonya’da mide kanseri
– Çin’de karaciğer ve özefagus kanseri
– Amerika’da prostat kanseri diğer ülkelere göre daha önemli bir
sağlık problemi olması sebebiyle, tarama programları içinde
öncelik taşımaktadır.
Surveillance - Screening- Tarama
•
•
•
•
•
Yanlış negatifler = Yanlış sağlıklı olma duygusu ve güven sarsıntısı
Yanlış pozitifler = Ek gereksiz tetkikler ve psikolojik sarsıntı
Erken tanı / Etiketleme
Tanısal işlemin riskleri, maliyeti
Tedavi riskleri, maliyeti
Kanser Tarama testleri
• Vücut sıvılarında (kan, vb.) bulunan, belli bir miktarı geçtiğinde vücutta kanser
varlığını düşündüren maddelerdir.
• Günümüzde %100 güvenilir bir tümör belirleyici yoktur. Yani varlığında kanserin
olduğunu %100 olasılıkla gösteren, yokluğunda da kanser olmadığını %100
kanıtlayan bir tümör belirteci yoktur.
• Yalancı pozitiflik ve yalancı negatiflik sebebiyle, belirli birkaç durum hariç, kanser
tanısı almamış kişilerde tarama amacıyla tümör belirteçlerinin kullanılması
önerilmemektedir.
Kanser tarama testleri
•
Diyeti ve çevresel faktörleri ne kadar kontrol altında tutarsak tutalım
ilerleyen yaşla kanser gelişme ihtimali artmaktadır
•
Hiçbir şikayeti olmayan sağlıklı bireylerin taranması sayesinde bazı
kanserler erken saptanabilmekte ve daha kolay tedavi
edilebilmektedir
•
Amerika Ulusal Kanser Enstitüsünün tarama önerileri şu şekildedir
https://www.mdcalc.com/gail-model-breast-cancer-risk
Meme kanseri tarama
•
•
•
•
•
20 yaştan itibaren her ay kendi kendine meme muayenesi
20-40 yaş arası 2-3 yılda bir, 40 yaş ve üzerinde de her yıl doktor
tarafından meme muayenesi
Bazı verilere göre 40-50 yaş arası bazı verilere göre 40 yaştan
itibaren mammografi (meme röntgeni)çekilmesi her yıl tekrarlanması
Gerekli görülürse meme ultrasonu yapılması
Lezyon değerlendirme: BIRADS sınıflaması
• 0: Geri çağırma; ek inceleme gerekir
• 1: Negatif mammogram
• 2: Benign bulgular
• 3: Olası benign bulgular; kısa süreli takip
• 4: Kuşkulu bulgular; biyopsi önerilir
• 5: Malign kriter gösteren bulgular; biyopsi
• ve tanı gereklidir
• 6: Bilinen malign lezyon var
Serviks (rahim ağzı)kanseri
• İlk cinsel ilişki sonrasındaki ilk 3 yıl içerisinde veya en geç 21 yaşında kanser
tarama testlerine başlanmalı her yıl kadın hastalıkları muayenesi ve PAP
smear yapılmalıdır
• 30 yaştan sonra yapılan peş peşe 3 tarama normalse tarama aralıkları 2-3
yılda bire çıkılabilir
• 70 yaş üstü, üst üste 3 testi negatif olan ve son 10 yıldır anormal testi
olmayan kadınlarda tarama sonlandırılabilir.
• Aşı yaptıranlarda da aynı tarama önerilir.
• Bu taramalarda
• PAP smear
• HPV-DNA testi
• Alternatif yöntemler
– Asetik asit ile vizüel inspeksiyon (VIA)
– Lugol iodine solüsyonu ile vizüel inspeksiyon (VILI)
– HPV testi
– Liquid based cytology (LBC): Son veriler yüksek duyarlılığı
desteklemiyor.
Kalın barsak kanseri
•
•
•
•
•
Kalın barsak kanseri
50 yaş üzerinde
Düşük lifli yüksek yağlı beslenenlerde
Aşırı kalori alanlarda kilo fazlası olanlarda
Ailede birinci derece yakınlarında
Kolorektal kanser veya polip hikayesi olanlarda
• Ülseratif kolit veya Crohn hastalığı olanlarda sık görülen bir
hastalıktır dolayısı ile tarama
• Amaç: kalın barsak veya son barsak kanserlerini kanserleşme
olmadan veya erken evre kanserken yakalamak
 Ailesinde 1. Derece yakınında ve 60 yaş altında kolorektal
kanser olması,
 Herhangi bir yaşta 2 veya daha fazla 1. Derece yakınında
kolorektal kanser ya da adenom olması ;
 HNPCC veya FAP gibi genetik sendromları bulunan
ailelerde risk yüksektir.
 Bireylerde daha önceden kolorektal kanser ya da polip
öyküsü,
 İnflamatuar barsak hastalığı,
 Çocukluk döneminde abdominal radyasyon maruziyeti
mevcutsa, bu bireyler yüksek riskli kabul edilir.
FAP
• FAP, 5. kromozom üzerinde
bulunan adenomatöz polipoz
koli ( APC ) genindeki germ hattı
mutasyonlarından kaynaklanır .
Aynı gen, zayıflatılmış FAP
formunda yer alır, ancak APC gen
mutasyonlarının yerleri farklıdır.
FAP
• Tipik FAP'ta, çocukluk
döneminde çok sayıda kolon
adenomu görülür. Belirtiler
ortalama 16 yaşında ortaya çıkar
ve 45 yaşına kadar tedavi
edilmeyen bireylerin yüzde
90'ında kolon kanseri görülür
Kolorektal kanser :
Yüksek riskli kabul edilmeyen tüm grup bireyler için kolorektal
kanser taraması 50 yaşta başlanır.
Bu grupta taramada gaita örneğinde Guaiac bazlı ya da
immunohistokimyasal bazlı gizli kan bakabilen testler dışında
fleksibl sigmoidoskopi, kolonoskopi, çift kontrastlı kolon grafisi
veya BT kolonoskopi gibi endoskopik ve radyolojik tetkikler
uygulanabilir.
Gayta
tetkiklerinde
uygulanmalıdır.
patoloji
saptanırsa
kolonoskopi
•
Ailesinde birinci derece akrabalarında kalın barsak kanseri hikayesi
bulunan kişiler ya da ailesinde 55 yaşından daha önceki bir yaşta kalın
barsak kanseri görülen kişiler 40 yaşından itibaren
• Geri kalan herkes için 50 yaştan itibaren
Her 10 yılda bir kolonoskopi
Veya 5 yılda bir sigmoidoskopi
Gaitada gizli kan her yıl 3 farklı gün yapılabilir
Test
AVANTAJ
DEZAVANTAJ
Guaiac GGK
Başlangıçta düşük maliyet, evde uygulanabilir, özel
teçhizat gerektirmez
İnsan Hgb özgü değil, yıllık tekrarı
gerekir, negatiflerin sonraki yıllarda teste
uyumu, pozitiflerin kolonoskopi
Fekal
immunokimyasal
test
İnsan hemoglobinine özgü, başlangıç maliyeti düşük,
evde uygulanabilir
Uyum sorunu var, tekrar aralıkları net
değil, ileri adenomlarda duyarlı değil
Dışkı DNA
Özel mutasyonların saptanması serumdan daha doğru
olabilir, evde uygulanabilir
CT kolonografi
10 mmden büyük lezyonları saptamada duyarlı,
endoskopiye göre daha az invaziv
Pahalı, tekrar zamanı net değil,
adenomlarda duyarlı değil
Kanser insidansı ya da mortaliteyi
azalttığına dair veri yok, barsak temizliği
gerekli, pahalı, uzmanlık
Sigmoidoskopi
Sedasyon gerektirmiyor, distal kolon mortalitesinde %
60 azalma
Proksimal lezyonları saptayamaz (yaşlı
ve kadınlarda daha sık).
Kolonoskopi
1 cm den büyük lezyonların % 90 dan fazlasını saptar.
Kolon CA insidansını % 53-72, mortaliteyi % 31
azaltır.
Aynı seansta polip saptanıp çıkarılır
İnvaziv, pahalı özel ekipman gerektiriyor
Akciğer kanseri
•
•
•
•
Akciğer kanseri ile ilgili yerleşmiş bir tarama testi yoktur
Yüksek riskli kişilerde (yoğun sigara içicisi, asbestozis)
Düşük doz BT ile tarama
Yıllık akciğer grafisi ?? Asıl yapılması gereken sigara kullanımını
azaltmaktır
Prostat kanseri
•
•
•
Tüm erkekler prostat kanseri riski taşımaktadırlar yaşla birlikte bu
risk artmaktadır
Ailesinde prostat kanseri hikayesi bulunanlarda bu risk artmaktadır
Hayvansal yağdan zengin ve daha az sebze tüketenlerde bu risk
artmaktadır
•
Yüksek riskli hastalara
PSA testi yapılabilir
Yüksekse ve gerekirse prostat biyopsisi yapılabilir
Rektal prostat muayenesi Üroloji uzmanı tarafından yapılabilir
• Rutin tarama önerilmez.
• 50 yaş üstü, en az 10 yıl yaşam beklentisi olan erkeklerle
taramanın yarar ve zararı tartışılır.
• PSA<2.5 ise 2 yılda bir PSA
• Ailede prostat Ca öyküsü varsa tarama daha erken
başlamalıdır.
• 10 yıldan kısa yaşam beklentisi varsa tarama önerilmez.
Kadında Kanser Taraması
•
20‐39 yaş
– Her ay kendi kendini meme muayenesi
– Her yıl Pap smear, GYN ve tüm cilt muayenesi
– 3 yılda bir klinikte doktor tarafından meme muayenesi
•
40‐49 yaş
– Yukarıdakilere ek olarak yıllık klinik vizit ve mamografi
•
50 yaş ve üstü
– Yukarıdakilere ek olarak her yıl dışkıda gizli kan; 5 yılda bir sigmoidoskopi
veya 10 yılda bir kolonoskopi,
Erkekte Kanser Taraması
•
20‐39 yaş
– Her yıl tüm cilt muayenesi
– 3 yılda bir klinikte doktor muayenesi
• 40‐49 yaş
– Her yıl tüm cilt ve klinikte doktor muayenesi
• 50 yaş ve üstü
– Ek olarak prostat ca tarama tartışılır, istenirse rektal tuşe ve PSA
– Dışkıda gizli kan, tüm cilt muayenesi
– 5 yılda bir sigmoidoskopi veya 10 yılda bir kolonoskopi
TEŞEKKÜRLER…..
Download