HAVZA MESLEK YÜKSEKOKULU İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ PROGRAMI İSG106-Makine Techizat II Öğr. Gör. Halil YAMAK TRANSPORT TEKNİĞİ İSG106-Makine Techizat II Hafta-1 GİRİŞ •Malzeme Transport Tekniği ve Kullanılan Araçlar •Transport Araçlarında Kullanılan Elemanlar ve Özellikleri •Transport Sistemlerinde Kontrol ve Bakım •Transport Sistemlerinde Güvenlik 3 GİRİŞ Transport tekniği canlı ve cansız varlıkların bir yerden başka bir yere taşınmasını inceleyen bilim dalıdır. Endüstriyel alanda; belirli bir amacı gerçekleştirmek için yükleri düşey doğrultuda indirip kaldıran, yatay doğrultuda yer değiştirme hareketi sağlayan makinelerle çalışma tekniğine transport tekniği denir. Transport tekniğinde, iletim 1940’a kadar mekanizasyon sistemlerle devam etmiş ve ondan sonra iletim otomasyon yolu ile gerçekleşmeye başlamıştır. Bugün malzeme iletimi tamamen otomatikleşmiş bir endüstri uygulamasıdır. Transport tekniğinin malzemelerin, taşınmasını, paketlenmesini ve depolanmasını sağlayan ekipmanlar, hizmetler ve işlemler sisteminden meydana geldiği kabul edilmektedir. 4 MALZEME TRANSPORT TEKNİĞİ VE KULLANILAN ARAÇLAR Taşınacak Malların Özellikleri ve Sınıflandırılması Taşınacak malların hangi maddelerden oluştuğu önemlidir. Endüstride maddelerin taşınma ve depolanmasını maddelerin özellikleri etkiler. Maddelerin miktarları ancak maddelerin hâl ve karakteristikleri ile birlikte göz önüne alınınca söz konusu olabilir. Bu yüzden maddeleri hâl, karakteristik özellikler, miktar olmak üzere temel üç grup altında toplamak gerekir. Maddeler hâl olarak; gazlar, sıvılar, yarı sıvılar ve katılar olmak üzere dört kısma ayrılır. Maddelerin gösterdikleri büyük değişiklikler için aşağıdaki özellikler göz önünde bulundurulur: • Kimyasal • Fiziksel • Mekanik • Durum – Süreklilik • Elektriksel • Boyut ve Biçim • Termal • Hacim ve Ağırlık 5 MALZEME TRANSPORT TEKNİĞİ VE KULLANILAN ARAÇLAR Taşınacak Malların Özellikleri ve Sınıflandırılması Taşınacak malların çeşidi ve fiziksel özellikleri kullanılacak sistem ve makinaların seçiminde kurulacak transport tesisinin yapısının belirlenmesinde en önemli etkendir. Bu nedenle, ilk bilinmesi gereken bilgi taşınacak malın cinsidir. Birçok çeşitleri bulunan taşıma makinalarının her biri, birbirilerine göre önemli farklılıklar gösteren malların taşınmasında aynı derecede uygunluk göstermez. Bu bakımdan taşıma düzeninin seçilmesinde dikkatli davranmak gerekir. İsabetli yapılan taşıma makinası seçimi zamandan ve iş gücünden tasarruf sağlar. Seçimi geniş ölçüde etkileyen hususlar şunlardır: •Malzeme taşıma debisi • Taşıma yolu ve uzunluğu • Yükleme ve boşaltma düzenleridir. 6 MALZEME TRANSPORT TEKNİĞİ VE KULLANILAN ARAÇLAR Transport Araçları ve Özellikleri Transport tekniğinde kullanılan araçlar, gördükleri iş ve yapı bakımından çok çeşitlidir, bu nedenle üniversal bir sınıflandırma yapmak güçtür. Amerikan Malzeme Taşıma Birliği tarafından yapılan sınıflandırmada araçlar yapılarına göre 9 gruba ayrılmıştır: • Konveyörler • Endüstriyel taşıtlar • Deniz taşıtları • Vinç ve asansörler • Motorlu taşıtlar • Hava taşıtları • Konumlandırma ve kontrol araçları • Demiryolu araçları • Konteyner ve paletler Farklı amaçlar için, çok değişik işlerde kullanılan transport araçlar, büyük çeşitlilik göstermesinden dolayı genel bir sınıflandırma yapılması zordur. Transport makinaları çalışma ilkelerine göre iki ana gruba ayrılmaktadır: • Kesikli taşıyıcılar (Kaldırma makinaları) • Sürekli taşıyıcılar (Konveyörler) 7 MALZEME TRANSPORT TEKNİĞİ VE KULLANILAN ARAÇLAR Transport Araçları ve Özellikleri - Kesikli Taşıyıcılar (Kaldırma Makinaları) Kesikli taşıyıcılar bir periyot içinde devamlı çalıştırılmadan malların veya yüklerin taşınmasında ve kaldırılmasında kullanılan makinalardır. Kesikli taşıyıcılar “kaldırma makinaları” olarak da tanımlanır. Bu makinalar kaldırma ve taşıma işlemini tamamladıktan sonra durur ve bir sonraki işlem tekrarlanana kadar çalışmaz. Taşınan kütlelerin, taşıma mesafelerinin ve taşınan malzeme cinslerinin çok farklı olması nedeniyle kaldırma ve taşıma makinaları da çok çeşitlidir. Kesikli taşıyıcılara; vinçler, krikolar, palangalar, krenler, asansörler ve zemin araçları örnek olarak verilebilir. 8 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Vinçler • Sabit Vinçler: Yalnızca kendi etrafında dönebilen çeşitli inşaat ve/veya mekanik yöntemlerle yere ya da taşıyıcı sistemlere sabitlenmiş vinçlerdir. Sadece kaldırma ve indirme hareketi sağlanır. Düz veya tekerlekli yürüyüş grupları ile de yatay yürüme hareketine sahip hâle getirilebilir. Sabit vinçlere en iyi örnek kule vinçlerdir. Sabit oldukları halde uzun çalışma yarıçapları sayesinde nispeten büyük bölgeler içinde çalışabilirler. Yere Sabitlenmiş Vinç Vinç Hareket Ettirilebilen Sabit Vinç Kule9 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Vinçler • Mobil Vinçler: Kendi başına rayda veya yerde tekerlekler vasıtasıyla yürüyebilen, dizayn koşulları uygun ise yürüme sırasında yük de taşıyabilen vinçlerdir. Mobil vinçler genelde yükle seyahat edemezler. Lastik tekerlekli vinçler, genellikle bir kamyon üzerine monte edildikleri için nakil kolaylığı nedeniyle çeşitli işlerde kullanılabilirler. Lastik tekerlekli vinç ile bir iş yerinden diğerine kolay ve kısa sürede gidilebilir, hareket esnasında özel römork ya da çekiciye gereksinim duyulmaz, çeşitli aparatlar yardımıyla diğer iş makineleri çekilebilir ayrıca geçtikleri yolları da bozmazlar. Bunların dışında, lastik tekerlekli vinç yumuşak arazilerde düşük verimden dolayı çalıştırılamaz, çok ağır ve devamlı işlerde kullanılamaz, kamyonun girebileceği işler dışında başka işlerde çalışamaz ve maliyetleri yüksektir. 10 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Vinçler • Mobil Vinçler: Paletli vinçlerin manevra ve yürüyüşü, vincin güç kaynağından hareket alan bir palet grubu tarafından sağlanır. Paletli vinçler yumuşak arazilerde lastik tekerlekli vinçlerden daha verimlidir, çok ağır ve devamlı (taş ocakları) işlerde sürekli çalışabilir ve çalışma dönüşleri 360 derecedir. Bu avantajların yanı sıra paletli vinçlerin yer değiştirme hızları ( saatte 1.5 km gibi) azdır, kısa mesafeler dışında diğer çalışma yerlerine başka bir araç üzerinde giderler ve paletleri yolda giderken zemini bozar. 11 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Vinçler • Mobil Vinçler: Sepetli vinçler, genellikle araç üstüdür, fakat iş makinesi şeklinde de sepet vinçler bulunmaktadır. Sepet vinç insan gücüyle erişilmesi zor olan yüksek yapıtlara (bina, direk, gemi, uçak vb.) ulaşımı sağlayarak gerekli işin yapılmasına yardımcı olur. Sepet içinde ki personel güvenli bir şekilde işi tamamlar. Örneğin; dizi film çekimlerinde yüksek açıdan kamera veya ışık tutma çalışmalarında, ışıklandırma direkleri ampul değişimi tamir bakım ve onarımları ve elektrik hatlarında, dış cephe çalışmalarında, tabela montajı ve reklam çalışmalarında ve daha birçok sektörde kullanılmaktadır. 12 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Vinçler-Mobil Vinçler: Lastik tekerlekli vinçler Paletli vinçler Sepetli vinçler 13 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Vinçler • Pergel Vinçler: Özelikle imalat hollerinde makina üzerine yük alma boşaltma uygulamaları ile, tavan vinci uygulaması yapılamayan alanlarda kullanılan ayaklı veya duvara monte edilebilen istenilen açıda hareket ettirilebilen vinçlerdir. Pergel vinçler kapalı alanlarda; taşıma, yükleme ve buna benzer işlerde kullanılmak üzere imal edilmektedir. Pergel vinçler, montaj edildikleri kolon etrafına 180, 270 ve 360 derecelik hareket yapma kabiliyetine sahiptir. Pergel vinçlerde isteğe göre zincirli vinç kullanılmaktadır. 14 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Vinçler • Kule Vinç: Genellikle şantiyelerde sabit ya da hareketli (genellikle sabit) bir taşıyıcı üzerinde ağır yüklerin yatayda ve düşeyde taşınmasını sağlayan çelik yapılı bir makinedir. Kule vinç, kule gibi yükselen bir gövdesi olduğundan bu şekilde isimlendirilmiştir. Gövde bölümü dışında BOM adı verilen ağırlık taşıyan kolu vardır. Bu kolu dengelemek için bomun arka ucunda denge taşları vardır. Kule vinçleri, kule vinç operatörleri yönetir. Gövde ile bomun kesiştiği yerde bulunan kabinde çalışırlar. Kule vinçlerin kapasiteleri yükün bomdaki yerine göre değişir. En çok kullanılan modeller genelde BOM ucunda 1250 kg taşırlar. Dipte ise 6000 kg taşıyabilirler. Kule vinçler güvenlik açısından saatte 50 km hızla esen rüzgârda çalıştırılmamalıdır. 15 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Vinçler • Kurtarıcı Vinçler: Esas olarak lastik tekerlekli, dizel motorla çalışan ve bomu şasi ortasına monte edilmiş, taşıyıcı özelliği olan bir vinç türüdür. Kurtarıcı vinçler, kaza yapmış araçların, zemine batmış gemilerin, düşen uçakların taşınmasında önemli bir rol oynamaktadır. Kurtarıcı vinçler çeşitli aparatlar kullanılarak diğer iş makinelerini çekebilir. Bu makineler genellikle ağır yüklerin kaldırılmasında ve zemine batmış makinaların kurtarılmasında kullanılır. Bom uzunlukları 10-40 m, kapasiteleri de 10-60 ton arasında değişir. 16 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Krenler Bir taşıma elemanına asılı olan (genellikle halata), yükü kaldıran ve çeşitli yönlerde hareket ettiren kaldırma ve taşıma makinalarıdır. Krenler tesis içindeki malzemelerin yatay hareketlerini, vinçler de dikey hareketlerini sağlamak için kullanılırlar. Aynı grupta yer almaları her iki ekipmanın da yükü sadece yukarıdan çekerek kaldırmaları nedeniyledir. Krenlerin kirişleri vincin radyal hareket olanağı kazanmasına yardım eder. Vinçlerde kren olmaz ama her krende bir vinç mutlaka bulunur. Krende, planga ile bağlanmış bir yük arabası vardır. Çoğunlukla köprülü krenlerde olduğu gibi yük arabası hareket ettirilir. Krenler elle elektrikle veya pnömatik olarak tahrik edilebilir. Kren çeşitleri arasında köprülü krenler, portal krenler, döner krenler ve kablolu krenler sayılabilir. 17 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Krenler • Köprülü Krenler: Yükseğe yerleştirilmiş iki kren yolu arasında bir köprü konstrüksiyondan ibarettir. Yarı ağır ve ağır endüstriyle ilgili bütün fabrika, mağaza ve makina park salonlarında kullanılırlar. Kumanda, basit bir operatör kabininden olabileceği gibi, seyyar operatör kabininden, yerden veya uzaktan da olabilir. 18 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Krenler • Portal Krenler: Limanlarda, tersanelerde ve depolarda geniş çapta kullanma alanları bulurlar. Kafes kiriş sistemi veya levhalı kiriş sistemi kullanılması mümkündür. Genellikle raylar üzerinde hareket ettirilmelerine rağmen, küçük ve orta ağırlıkta yükler için lastik yürüme elemanlarında kullanılabilir. Bu tip krenlerin son zamanlarda imali ve kullanma alanları büyük gelişmeler göstermiştir. Taşıma kuvveti 800 tona kadar, açıklık ise 120 m’ye kadar yükselebilir. Portal krenler, genellikle açık havada çalıştıklarından fırtınaya karşı emniyetinin sağlanması gerekir. Bu amaçla rüzgar basıncı belli bir değeri geçtiğinde kren durur ve rayı kıskaçlarıyla kavrar. 19 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Krenler Portal Kren 20 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Krenler • Döner Krenler: Liman ve şantiyelerde önemli görev üstlenen ve çok kullanılan kaldırma makinaları arasındadır. Genellikle ok adı verilen kiriş, uçlarından birisi aracılığı ile düşey bir eksen etrafında dönme hareketi yapar. Kanca bloğu, okun serbest olan öteki ucu tarafından taşınır. Bu krenlerde karşı ağırlık kullanarak krenin kendi ağırlığının ve yükün yarısının oluşturduğu momenti dengelemeye çalışır. 21 Bazı Kesikli Taşıyıcıların Özellikleri ve Kullanıldıkları Yerler Krenler • Kablolu Krenler: Üzerinde arabanın hareket ettiği bir veya daha fazla tel halatlı (taşıma halatlı) krenlerdir. Şantiyelerde ve büyük depolarda çokça kullanılır. Açıklık 1000 m’ye kadar yükselebilir. 22 MALZEME TRANSPORT TEKNİĞİ VE KULLANILAN ARAÇLAR Transport Araçları ve Özellikleri - Sürekli Taşıyıcılar (Konveyörler)) Sürekli transport makinaları bir periyot içinde sürekli olarak çalışan malların ve insanların bir yerden başka bir yere kısa veya uzun mesafede naklinde kullanılan makinalardır. Sürekli taşıyıcılar “konveyörler” adı ile de anılmaktadır. Bu makinalar taşıma ve iletme işlemini tamamladıktan sonra çalışmaya devam ederler. Dökme ve parça malların iletiminde yaygın bir şekilde kullanılan taşıma makinaları, işletme prensibine göre, sürekli (kesintisiz) çalışan transport makinalarıdır. Süreklilikten amaç, çalışmanın ve mal iletiminin aynı yönde devamlı olması ve periyodik bir hareketin bulunmasıdır. 23 MALZEME TRANSPORT TEKNİĞİ VE KULLANILAN ARAÇLAR Transport Araçları ve Özellikleri - Sürekli Taşıyıcılar (Konveyörler)) Konveyörler genellikle materyalleri sabitlenmiş yollarla uzun mesafelere taşımak için kullanılırlar. Bunların fonksiyonları genellikle malların proses içindeki bir noktadan veya tesisten başka bir noktaya taşınması veya malları çeşitli alım, prosesler, montaj, finiş, kontrol, paketleme, ayırma ve taşıma bölümlerden geçirmek için kullanılırlar. Konveyör çeşitleri; • Bantlı Konveyör • Modüler Bantlı Konveyör • Spiral Konveyör • Esnek (akordion) Konveyör • Rulolu Konveyör • Telbantlı Konveyör • Teleskopik Konveyör • Döner Tabla • Dönüş Bantlı Konveyör • Zincirli Konveyor • Tavalı Konveyör • Vibrasyonlu Konveyör 24 MALZEME TRANSPORT TEKNİĞİ VE KULLANILAN ARAÇLAR Transport Araçları ve Özellikleri - Sürekli Taşıyıcılar (Konveyörler)) • Bantlı Konveyör: Dökme veya parça malzemelerin sürekli olarak uzun mesafelere yatay veya az eğimlerde iletimi söz konusu olduğu zaman, genellikle bantlı ileticiler en uygun çözüm olmaktadır. Bantlı konveyörler günümüzde özellikle maden cevherleri, kömür, kum ve tahıl gibi yığma malzemelerin iletiminde ve çuval, muhtelif boyutlarda paketler gibi parça malların iletiminde geniş uygulama alanları bulmuşlardır. İletilen malzeme bir veya birkaç tambur tarafından hareket ettirilen bant tarafından taşınır. 25 MALZEME TRANSPORT TEKNİĞİ VE KULLANILAN ARAÇLAR Transport Araçları ve Özellikleri - Sürekli Taşıyıcılar (Konveyörler)) • Bantlı Konveyör: Bantlı Konveyör sistemleri çok çeşitli olup oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. PVC bantlı, kauçuk bantlı, silikon bantlı, teflon bantlı vb. gibi kullanım alanı ve tipine göre değişik çeşitleri bulunmaktadır. Konveyörlerde bant, malzemenin nakledilirken gerekli olan çekme kuvvetine, malzemenin mekanik ve korozif aşındırma tesirine, rutubete ve sıcaklığa dayanıklı olmalıdır. 26 MALZEME TRANSPORT TEKNİĞİ VE KULLANILAN ARAÇLAR Transport Araçları ve Özellikleri - Sürekli Taşıyıcılar (Konveyörler)) • Rulolu Konveyörler: Çok çeşitli yüklerin taşınmasında, makine ve montaj hatlarında malzemelerin iletilmesi ve birbirine aktarılmasında kullanılabilirler. Parça mallar, köşeli veya silindirik mallar, kutulu, ambalajlı ürünler yatay veya eğimli olarak taşınabilir. Ürünler, konveyör şasisi üzerine düzgün aralıklarla yerleştirilmiş rulolar üzerinde iletilirler. Ruloların aralıkları, rulo çapları ve malzeme, yine taşınacak ürünün cinsine göre belirlenir. Galvaniz, kauçuk veya PVC kaplı olarak tasarlanmaktadır. Kullanım alanı ve kapasitesi kullanım amacına göre değişmektedir. 27 MALZEME TRANSPORT TEKNİĞİ VE KULLANILAN ARAÇLAR Transport Araçları ve Özellikleri - Sürekli Taşıyıcılar (Konveyörler)) • Zincirli Konveyörler: Genellikle palet taşınmasında ve özel uygulamalarda kullanılır. Tahrik, bir motor sistemiyle zincirlerin yataklandığı dişliye verilir. Bu konveyörlerin projelendirme alanı, zincir sisteminin hareket kabiliyeti sebebiyle oldukça esnektir. Komplike asansör sistemlerinden askılı elbiselerin taşınmasına kadar birçok alanda kullanılırlar. 28 MALZEME TRANSPORT TEKNİĞİ VE KULLANILAN ARAÇLAR Transport Araçları ve Özellikleri - Sürekli Taşıyıcılar (Konveyörler)) • Teleskopik Konveyörler: Kamyon ve tır gibi araçların içine malzemelerin hızlı ve kolay biçimde boşaltılması ve yüklenmesi amacıyla kullanılırlar. Kolay kullanımı ve dizaynı sayesinde personel sayısını en aza indirir. Teleskopik konveyörlerin en belirgin özellikleri, konveyör uzunluğunun çalışırken değiştirilebilmesidir. PVC bantlı veya rulolu olarak imal edilebilirler. Konveyör uç kısımlarının yüksekliği bir hidrolik ünite ile ayarlanabilir. 29 MALZEME TRANSPORT TEKNİĞİ VE KULLANILAN ARAÇLAR Transport Araçları ve Özellikleri - Sürekli Taşıyıcılar (Konveyörler)) Helezon Tip Paletli Tip Akordeon Tip Spiral Tip 30 TRANSPORT ARAÇLARINDA KULLANILAN ELEMANLAR VE ÖZELLİKLERİ Transport araçlarında kullanılan belli başlı standart elemanlar; • Tel halatlar • Yük tutma elemanları (kanca ve blokları, kepçeler) • Makaralar ve makara donanımları (palangalar) • Tamburlar • Frenler 31 TRANSPORT ARAÇLARINDA KULLANILAN ELEMANLAR VE ÖZELLİKLERİ • Tel Halatlar: Vinçlerde, krenlerde, asansör ve havai hatlarda kuvvet iletimi, kaldırma ve taşıma görevi yapan elemanlardır. Kolay bükülebilmeleri nedeniyle bu tür kaldırma ve iletme makinalarında büyük kullanım alanına sahiptir. Halatlar yapıldıkları malzemeye göre iki ana gruba ayrılır: o Bitkisel Halatlar o Çelik Halatlar 32 TRANSPORT ARAÇLARINDA KULLANILAN ELEMANLAR VE ÖZELLİKLERİ • Tel Halatlar: - Bitkisel Halatlar: Mukavemetleri yüksek olmayan halatlardır. Nispeten hafif yüklerin taşınması ve yüklerin bağlanmasında kullanılırlar. Mukavemetlerinin düşük olması nedeniyle büyük çaplarda yapılmaları gerekmektedir. Bu tip halatları dış etkilere karsı korumak için genellikle zift emdirilir. Malzeme olarak genellikle kendir, pamuk vb. kullanılır. 33 TRANSPORT ARAÇLARINDA KULLANILAN ELEMANLAR VE ÖZELLİKLERİ • Tel Halatlar: - Çelik tel halatlar, krenlerde çekme ve kaldırma elemanı olarak geniş kullanım alanına sahip halatlardır. Tel halatlar yüksek mukavemetli çelik tellerden imal edilir. Tel çapları 0.2 ila 2.4 mm olan ince teller bir çekirdek tel etrafında bir veya birkaç katlı olmak üzere helis şeklinde sarılmasıyla kordonlar, kordonların bir öz etrafında yine helis şeklinde sarılmasıyla halat meydana gelir. Çelik halatlar büyük oranda standartlaştırılmıştırlar. Her yöne kolay eğilebilir, çok küçük çaplarda büyük yükler taşıyabilirler. Ağırlıklarının çok yüksek olmayışı, kolay uygulanmaları, nispeten ucuz olması ve bakım masraflarının az olması nedeniyle çok yaygın olarak kullanılan çeki elemanlarıdır. 34 TRANSPORT ARAÇLARINDA KULLANILAN ELEMANLAR VE ÖZELLİKLERİ • Tel Halatlar: - Çelik tel halatlar 35 TRANSPORT ARAÇLARINDA KULLANILAN ELEMANLAR VE ÖZELLİKLERİ Yük tutma elemanları (Kanca ve blokları, kepçeler): • Kanca ve kanca blokları • Hamut ve hamut blokları • Bağlama halatı ve zincirleri (Sapanlar) • Taşıma kovaları ve kepçeler • Travers, aks ve mengene • Kıskaçlar ve kavrayıcılar • Elektro-magnetler • Vakumlu taşıyıcılar 36 TRANSPORT SİSTEMLERİNDE KONTROL VE BAKIM Transport sistemlerindeki donanımların verimi, güvenli çalışması, arızaları önleyerek düzenli ve verimli bir şekilde çalıştırarak işletme kayıplarının en alt düzeyde tutulması, alınan önlemlerle artırılabilir. Çalışanların hayatı ve mal güvenliği açısından transport sistemlerinde düzenli kontrol ve bakım büyük önem taşımaktadır. Kontrollerin Yasal Dayanağı İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği 11/2/2004 tarihli, 25370 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Bu yönetmeliğin 7. Maddesinde kontrol hakkında düzenlemeler belirtilmiştir. 37 TRANSPORT SİSTEMLERİNDE KONTROL VE BAKIM Madde 7 — İş yerinde kullanılan iş ekipmanının kontrolü ile ilgili aşağıdaki hususlara uyulacaktır: a) İş ekipmanının güvenliğinin kurulma şartlarına bağlı olduğu durumlarda, ekipmanın kurulmasından sonra ve ilk defa kullanılmadan önce ve her yer değişikliğinde uzman kişiler tarafından kontrolü yapılacak, doğru kurulduğu ve güvenli şekilde çalıştığını gösteren belge düzenlenecektir. 38 TRANSPORT SİSTEMLERİNDE KONTROL VE BAKIM Madde 7 — b- İşverence, arızaya sebep olabilecek etkilere maruz kalarak tehlike yaratabilecek iş ekipmanının; 1) Uzman kişilerce periyodik kontrollerini ve gerektiğinde testlerinin yapılması, 2) Çalışma şeklinde değişiklikler, kazalar, doğal olaylar veya ekipmanın uzun süre kullanılmaması gibi iş ekipmanındaki güvenliğin bozulmasına neden olabilecek durumlardan sonra, arızanın zamanında belirlenip giderilmesi ve sağlık ve güvenlik koşullarının korunması için uzman kişilerce gerekli kontrollerin yapılması sağlanacaktır. 39 TRANSPORT SİSTEMLERİNDE KONTROL VE BAKIM Madde 7 — c- Kontrol sonuçları kayıt altına alınacak, yetkililerin her istediğinde gösterilmek üzere uygun şekilde saklanacaktır. İş ekipmanı işletme dışında kullanıldığında, yapılan son kontrol ile ilgili belge de ekipmanla birlikte bulunacaktır. Hangi tür iş ekipmanlarının kontrollere tabi tutulacağı, kontrollerin kimler tarafından ve hangi sıklıkla ve hangi şartlar altında yapılacağı ile kontrol sonucu düzenlenecek belgelerle ilgili usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenecektir. Transport sistemleri araçları çalıştırılmaya başlamadan önce kullanıcılar/operatörler tarafından muayene ve kontrol edilmelidir. Bu kontrole çalışma öncesi muayene denir. 40 TRANSPORT SİSTEMLERİNDE GÜVENLİK Tambur, Zincir ve Halatlarda Güvenlik • Kaldırma makinalarının üzerine tel sarılan tamburlarının yanları flanşlı olmalıdır. Flanş genişliği sarılan halatın çapının 2-5 katı olmalı, halat fırlamalarını önleyecek şekilde yapılmalıdır. • Halatın ucu tambura iyi bağlanmış olmalı, yük tutma elemanı en alt seviyede bulunduğu zaman, yivli tambur üzerinde en az iki sarım halat kalmalıdır. • Zincirler kullanılacakları işin hususiyetine ve kaldırılacakları yükün ağırlığına göre seçilir. Zincirin baklalarında ezilme, aşınma veya çatlaklar varsa zincirler değiştirilmelidir. Zincir baklalarında aşınma bakla kalınlığının dörtte birini geçmişse zincir kullanılmamalıdır. 41 TRANSPORT SİSTEMLERİNDE GÜVENLİK Tambur, Zincir ve Halatlarda Güvenlik • Zincir halkaları hiçbir zaman cıvata ile birbirlerine bağlanmamalıdır. Özel olarak yapılmış kilitler ve zincir ekleme baklaları kullanılmalıdır. • Halatlar her kullanımdan önce mutlaka kontrol edilmelidir. Kendir halatlar Islak ve gergin bekletilmelidir. Demir askılara asılmamalıdır. Asit ve aşındırıcılardan korunmalıdır. Keskin kenarlı yük köşelerinde özel tedbirler alınmalıdır. • Tel halatlar yapılan işe ve kaldırılacak yüke uygun olarak seçilmelidir. Belirli periyotlarla uygun yağ ile yağlanmalıdır. Kaynak alev ve ısılarına maruz bırakılmalarıdır. Güvenlik katsayısı en az 5 olmalıdır. Halat eklemeleri uygun olmalıdır. 42 TRANSPORT SİSTEMLERİNDE GÜVENLİK Transport Makinalarında Güvenlik • Kaldırma makinalarında yüklerin kaldırılmaları, indirilmeleri veya taşınmaları, yetiştirilmiş manevracılar tarafından verilecek el ve kol işaretlerine göre yapılmalıdır. • Bir kaldırma makinasında birden çok işçi görevli bulunduğu hallerde, kaldırma makinası operatörü, bağlayıcı, sapancı veya diğer görevlilerden yalnız birinden işaret alacak ve işaretçi, operatör tarafından kolayca görülebilecek yerlerde durmalıdır. • Kaldırma makinalarının operatörleri yükleri çalışanlar üzerinden geçirmemelidir. Yükler taşınmadan önce, operatör tarafından sesli bir sinyal verilecek ve işçiler tehlikeli bölgeden ayrılıncaya kadar, kaldırma ve taşıma işleri durdurulmalıdır. 43 TRANSPORT SİSTEMLERİNDE GÜVENLİK Transport Makinalarında Güvenlik • Operatörler, kaldırma makinalarında bir yük asılı bulunduğu sürece makinalarının başından ayrılmamalıdır. • Elektrikli mıknatıslı vinç, dinlenme hâlinde iken, mıknatıslar vinç üzerinde asılı olarak yüksekte bırakılmayacak, bunlar ya doğrudan doğruya yere değdirilecek veya bu iş için yapılmış platformlar üzerine indirilecektir. • Mıknatıslar kullanılmadıklarında, vinç üzerinden çıkarılacaktır. • Hareket halindeki vinç kabinleri içinde veya vinç arabaları üzerinde, yalnız görevli kimseler bulunacak ve vinç operatörleri, hiçbir kimsenin yük üzerine binmesine veya boş halat veya kancalara asılmasına izin vermeyecektir. 44
