ONKOLOJİDE ETİK KONULAR Prof. Dr. Nermin Ersoy Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Başkanı S A V A Ş Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkolojide karşılaşılan etik ikilemler Hastayla nasıl bir ilişki kurmalıyım? Hastaya tanısını söylemeli miyim? Tedavinin başarısından söz etmeli miyim? Nafile olduğuna inandığım tedaviyi sürdürmeli miyim? Yapay beslenmeyi sürdürmeliyim? Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkolojide karşılaşılan etik ikilemler Yaşamı destekleyen tedavilere hiç başlanmamalı mı? ya da Ne zaman sonlandır malı? Hastanın ölümünü hızlandıracak olsa bile acısını dindirecek ağrı kesici verilmeli mi? Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkolojide Hasta-Hekim ilişkisi: Güvene dayalı ilişki Karşılıklı güven ve saygı ilişkisi; dürüst, doğru, açık, samimi ve birbirlerinin haklarına saygılı bir iletişim kurmayı, Maternalistik -anne gibi- tutum ve davranışlardan kaçınmayı, Tedavi ilişkisi boyunca hastanın onuruna ve özerkliğine saygıyı korumayı gerektirmektedir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Güven ilişkisinin korunması Karar verme sürecine hastanın/ vekilin katılımı sağlanmalı, Hastanın / vekilinin dilekleri gözetilmeli – makul dilekler Olası etik sorunları önlemek için her bir kararın etik boyutu göz önünde tutmalı, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkolojide etik konular Aydınlatılmış onam, Gerçeğin söylenmesi, Tedavinin kabul / ret edilmesi, Yaşamın kalitesi, Kıt kaynakların paylaştırılması, Yapay beslenmenin kesilmesi Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkolojide etik konular Yaşamı destek tedavilerinin kesilmesi / başlanmaması Nafile tedavi -tıbbi yararsızlık Çift etki “ağrı, acının dindirilmesi” Yardımlı intihar “ölmeye yardım” Yaşayan dilek Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Temel Tıp Etİği İlkeleri Etik yükümlülüğün nerede başladığı, nerede bittiği konusunda bilgi verir ve hasta merkezli klinik–etik kararlara dayanak oluşturur. 1. Özerklik İlkesi 2. Kötü davranmama İlkesi 3. Yararlılık İlkesi 4. Adalet İlkesi Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD ÖZERKLİĞE SAYGI İLKESİ Bireyin kendi inançlarına, değerlerine ve yaşam planlarına göre karar verme hakkı ve yeteneği olduğudur. Hasta birey-özerk birey kabul edilmeli, Kendi hakkında karar verme hakkını kullanmalı, Aldatılmamalı, yalan söylenmemeli,, Bilgi yönlendirilmemeli, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD ÖZERKLİĞE SAYGI İLKESİ Karar vermeye teşvik edilmeli, Karar verici belirlenmeli, Hastanın adına karar vermekten paternalistik -maternalistik tutum ve davranışlardan- kaçınılmalıdır Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Her hastanın kendi hakkında karar verme hakkı vardır Tedaviyi kabul etme hakkı aydınlatılmış, özerk seçim olmalıdır, makul olmalıdır, katılımcı olmalıdır, her an kararını değiştirebileceğini bilmelidir. Tedaviyi reddetme hakkı aydınlatılmış, özerk seçim olmalıdır, sonuçlarından haberdar olmalıdır, bir başka kişinin yaşamını tehdit etmemelidir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD AYDINLATILMIŞ ONAM Hastanın aydınlatılmış onamını alma ödevi Hastalığın yapısı, Prognozu, Tedavi seçenekleri, etkinliği, riskleri, Alternatif tedaviler, etkinliği, riskleri, Tedavinin yaşam şekline etkisi, Tedavi olmamanın olası sonuçları, hakkında anlaşılır bilgi vermeyi gerektirmektedir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD GERÇEĞİN SÖYLENMESİ Hekimin gerçeği söyleme ödevisadakat borcu Hastanın tercihi sorgulanmalı, Acı gerçek açıklanmalı, Gerçeği söylemek ertelenmemeli, Gerçek gizlenmemeli, Gerçek saptırılmamalı, Aldatılmamalı / yalan söylenmemelidir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD KÖTÜ DAVRANMAMA İLKESİ Hastaya zarar vermekten kaçınmayı, kırılgan, hassas olan kanser hastasının tedaviden zarar görmesinin engellenmesini gerektirir Özensiz bir şekilde gerçeğin söylenmesi, Dindirilebilecek ağrı, acıyı hastanın ilaç bağımlığı olacağı endişesiyle esirgenmesi, Yaşamsal desteği engelleyecek sorunların giderilmemesi, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD KÖTÜ DAVRANMAMA İLKESİ Aşırı ya da gereğinden az tedavi yapılması, Külfetli tedaviyi sürdürerek daha fazla acı, sıkıntı çekmesine izin verilmesi, Aydınlatılmış onam elde etmeden tedaviye başlanması kötü davranmama ödevinin ihlalidir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD YARARLILIK İLKESİ Zarar verilmemeli, zarar engellenmeli, olası zararlar önlenmeli, iyi / yararlı olan yapılmalı, iyilik yükseltilmelidir. Hasta ve ailesiyle duyarlı iletişim kurmayı, Ağrı, acıyı dindirmeyi, Olası zararları öngörme, önlem almayı gerektirmektedir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD YARARLILIK İLKESİ Hasta için anlam ifade eden ve yaşam kalitesini yükselten tedavi uygulanmalı, Tedavinin sağladığı yarar ile zarar dengelenmeli, Hastanın göze almak durumunda olacağı zarara /riske kendi karar vermelidir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD ADALET İLKESİ Kanser hastaları eşit hizmet alabilmeli, kanserli oldukları için diğer hastaların sahip olduğu olanaklardan yoksun bırakılmamalı, ayrımcılığa uğramamalıdır. Tıbbi kaynaklar ortamdaki ihtiyacı olan hasta bireylere eşit dağıtılmalı, Kaynakların gereksiz kullanımının topluma vereceği zarar göz ardı edilmemeli Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD TIBBIN AMAÇLARI Sağlığı yükseltmek, hastalığı önlemek, Semptomları, ağrı ve acıyı ortadan kaldırmak, Hastalığı tedavi etmek, Zamansız ölümü engellemek, Kaybedilen fonksiyonları geri kazandırmak/ mümkün olan en iyi noktada korumak, Hastaları durumları ve prognozu konusunda eğitmek, danışmanlık etmek, Tedavi / bakım sırasında hastaya zarar vermekten sakınmak. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD TIBBİ KAYNAKLARIN DAĞITIMI Hekimin adil paylaştırma ödevi Tıbbi endikasyon gerçekçi olmalı, Tıbbın amaçları belirlenmeli, Marjinal yarar maliyeti aşmalı, Hastanın /vekilin ya da hekimin talepleri haklı çıkartılabilmeli, Diğerlerinin sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkı çiğnenmemiş olmamalıdır. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD NAFİLE TEDAVİ Tıbbın amaçlarından her hangi birinin başarılmasına imkan vermeyen, tıbbi yararın bulunmadığı gereksiz tedavi. Tedavi; tıbbın amacına hizmet etmeli, Tedavinin etkisi konusunda objektif olunmalı, Tıbbi yarar dürüstçe belirlenmeli, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD NAFİLE TEDAVİ –TIBBİ YARARSIZLIK Hastanın elde edileceği yarar ile zarar tartılmalı –oranlanmalı-, Hastanın / vekilin tercihi sorgulanmalıdır. Hastanın / vekilin talebi nafile tedavi ise hekim, teklifi geri çevirebilir, Hatta nedenini açılayarak teklifi reddetmelidir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD YAŞAMI DESTEK TEDAVİ KARARLARI Ölüm anının önüne geçmek için sağlanan her türlü tıbbi müdahale kararı Amaç; zamansız ölümü engellemek mi? , yaşamı uzatmak mı? YDT sürdürme/ kesme kararını kim almalı? YDT’den elde edilecek yarar ile zararın dengelenmesi; “hasta ve diğer hastalar, kurum ve ülke açısından” YDT başlayıp kesmek, başlamamış olmaktan ahlaksal olarak daha doğru değildir! Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD YAPAY BESLENME Oral beslenmeyi içermeyen beslenme Yapay beslenmenin amacı; 1) Organik yaşamı sürdürmek mi? 2) Ciddi ağrı, acı ve sıkıntıyı ortadan kaldırmak mı? 3) Hastanın / vekilin isteği, ısrarı mı? 4) Uygulama ilave sıkıntı yüklemekte mi? 5) Nafile-etkisiz mi? Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD YAŞAMIN KALİTESİ Bireyin günlük fiziksel, sosyal ve mental fonksiyonlarını bağımsız sürdürmesi Hastanın kendi yaşam kalitesi anlayışını açıklamaya fırsat verilmeli, Hastasının olası yaşam kalitesi tartılmalı, Yaşamın kalitesi; en az, en azdan daha az olduğunda tedavi kararı gözden geçirilmeli, Yaşam kalitesini belirlemede ön yargı ve ayrımcılıktan (yaşlı, sakat, kanserli, vb.) kaçınmalıdır. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD ÇİFT ETKİ Eylemin amaçlanan sonucu - ağrıyı ortadan kaldırmak- ile önceden tahmin edilebilen -ölümü hızlandırmak- sonucun ortaya çıkması durumudur Kötü bir sonuç (ölüm) olabileceği bilinmesine karşın ağrı, acıyı dindirmek gibi iyi etki elde etmek niyetiyle yapılan eyleme etik açıdan izin verilmekte ve ötenazi olarak değerlendirilmemektedir. Kullanılan doz klinik kullanım açısından makul doz olması arzu edilen bir durumdur. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD YARDIMLI İNTİHAR Tıbbi müdahalelerin hastaya verdiği zarar, yarardan çok fazla olduğunda; Kontrol edilemeyen ve dayanılmaz ağrı ve acılar içinde olan hastanın ısrarı üzerine kolay ve acısız ölümünü sağlayacak araçlar ya da bilginin (intihar yöntemleri, ilaç isimleri) hekim tarafından verilmesidir. Yİ hastanın ölümüne neden olacak eylemi yapmak değildir ve bir çok ülkede hekim yardımlı intihar yasallaşmıştır. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD YAŞAYAN DİLEK Hastanın tedavinin her hangi bir safhasında yeterliliğini kaybettikten sonra kendisine nelerin yapılmasını istediğini / istemediğini bildirdiği yazılı, tanıklı belgedir. Örneğin; Tedaviyi sonlandırma kararı, Canlandırmama emri, Yaşamı destek tedavileri, yapay beslenmeyi sürdürmeme kararı, Bakımı sürdürme kararı. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD M Ü C A D E L E Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkolojide Hastanın Hakları 1.Tarafsızca tüm tedavi seçenekler hakkında bilgi alma hakkına, 2. Cerrahi, radyoterapi, kemoterapi, solunum tedavisi gibi yaşamsal tedaviyi reddetme hakkına, 3. Karar vermeden önce başka birisiyle (aile üyeleri, arkadaşları, hemşireler, sosyal araştırmacılar, diğer hastalar ve hekimler ile) seçenekleri tartışma hakkına, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkolojide Hastanın Hakları 4. Herhangi bir zamanda tedaviden çekilme hakkına, 5. Hastalığınız ve tedavisiyle ilgili tüm gerçekleri bilme hakkına, 6. Kendisiyle ilgili tüm kararlara katılma hakkına, 7. Kendisinin yerine karar vericiyi seçme hakkına, 8. Mahremiyetinin korunmasını dileme hakkına sahiptir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkoloji hemşiresinin etik ödevleri: 1. Bakım verme ödevi, 2. Aydınlatma ödevi, 3. Gerçeği söyleme ödevi, 4. Ağrı-acıyı dindirme ödevi, 5. Adalet ödevi, 6. Uygun palyatif bakım sağlama ödevi 7. Mahremiyet ve hastanın onurunu koruma ödevi 8. Araştırmalara katılma ödevi 9. Güvene dayalı ilişki kurma ve koruma ödevi Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkoloji hemşiresinin etik değerleri Estetik – hoşluk sağlama Fedakarlık – başkalarının iyiliğiyle ilgilenme, Eşitlik – aynı haklara, ayrıcalıklara sahip olma, Özgürlük – seçim yapma kapasitesi, İnsan onuru- bireyin tekliğine ve değerine inanma, Adalet – ahlak ve yasal kurallara itibar etme, Gerçeklik – gerçeğe sadakat Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkolojide hemşirenin etik İkilemleri Her bir uygulama için hastayı bilgilendirmeli miyim? Yanlış bildiklerini düzeltmeli miyim? Ailesinin gerçeğin gizlenmesi isteğine uymalı mıyım? Haklarını nasıl ve zaman korumalıyım? Ölüme neden olsa bile ağrı kesici yapmalı mıyım? Ölmeye yardım isteğini yerine getirmeli miyim? Meslektaşlarımın hatalarını söylemeli miyim? Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkoloji çalışanlarına destek Sağlık kurumu onkoloji çalışanları için hizmetin alımını ve sunumunu kolaylaştıran bir sistem kurmalı, Ortamda hastaları ve çalışanları rahatlatacak müzik sistemi olmalı, SÇ’ın farklı renk ve desenli giysiler giyilmesine olanak tanınmalı, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkoloji çalışanlarına destek Hastalarla ilgilenecek gönüllü programları yapılmalı, Klinik yada polikliniklere kanserle mücadelede bize yardımcı olun şeklinde posterler asılmalı, broşürler basılmalı, Hastalara tedavi-bakımlarına katılımı sağlayacak el kitapları dağıtılmalı, Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Onkoloji çalışanlarına destek SÇ’na düzenli aralıklarla ortam dışında çay - kahve molaları düzenlenmeli, Kanserde ekip çalışması anlayışını pekiştirmek için belirli aralıklarla parti, piknik, yemek gibi eğlenceler yapılmalı, Kanser çalışanlarının psikolojik destek almalarına fırsat verilmelidir. Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD Teşekkür Ederim Hayat kısa, kuşlar uçuyor. Cemal Süreyya Prof. Dr. Nermin ERSOY, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik AD
