Arapca1-ATA UNI AÖF

HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN- I
• Alfabe
• Harflerin Yazılım Kuralları
• Harflerin Fonetik Özellikleri
• Sesli ve Sessiz Harf
Kavramları
• Ses ve Şekil Bakımından
Harfler
• Hareke Sistemi
• Alfabenin Dışındaki Harfler
• Uzatma Harfleri
• Elif ve Çeşitleri
ARAPÇA’YA
BAŞLARKEN - I
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra öğrenci;
• Arap Alfabesindeki harfleri tanıyabilecek,
• Harflerin yazılışı hakkında bilgi sahibi olabilecek ve
bunun uygulamasını yapabilecek,
• Bu harflerin fonetik karşılıklarını, özelliklerini ve
farklılıklarını kavrayabilecek,
• Harfleri ses-şekil bakımından değerlendirebilecek,
• Sesli harfleri karşılayan hareke sistemi hakkında bilgi
sahibi olabilecek,
• Karşısına çıkacak Arapça kelime ve cümlelerdeki her
türlü harfi seslendirme ve yazma kabiliyetini elde
edebilecek.
ÜNİTE
1
‫‪ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I‬‬
‫‪ALFABE‬‬
‫‪Arap Dilinde yirmisekiz tane harf vardır. Bu harfler ve şekilleri sırasıyla‬‬
‫‪şöyledir:‬‬
‫ا‪-‬ب‪ -‬ت ‪-‬ث–ج‪-‬ح–خ–د–ذ–ر–ز–س–ش‬
‫–ص – ض‪ -‬ط ‪ -‬ظ – ع – غ – ؼ – ؽ ‪-‬ؾ – ؿ – ـ –ف‬
‫–ك ‪ -‬ىػ ‪-‬م‬
‫‪.‬‬
‫‪Bu harflerin başta, ortada ve sonda yazılış şekilleri şöyledir:‬‬
‫‪BAŞTA‬‬
‫‪ORTADA‬‬
‫‪SONDA‬‬
‫‪HARF‬‬
‫‪BAŞTA‬‬
‫‪ORTADA‬‬
‫‪SONDA‬‬
‫أ‬
‫ػا‬
‫ػا‬
‫ض‬
‫ضػ‬
‫ػضػ‬
‫ػض‬
‫بػ‬
‫ػبػ‬
‫ػب‬
‫ط‬
‫طػ‬
‫ػطػ‬
‫ػط‬
‫تػ‬
‫ػتػ‬
‫ػت‬
‫ظ‬
‫ظػ‬
‫ػظػ‬
‫ػظ‬
‫ثػ‬
‫ػثػ‬
‫ػث‬
‫ع‬
‫عػ‬
‫ػعػ‬
‫ػع‬
‫جػ‬
‫ػجػ‬
‫ػج‬
‫غ‬
‫غػ‬
‫ػغػ‬
‫ػغ‬
‫حػ‬
‫ػحػ‬
‫ػح‬
‫ؼ‬
‫فػ‬
‫ػفػ‬
‫ػف‬
‫خػ‬
‫ػخػ‬
‫ػخ‬
‫ؽ‬
‫قػ‬
‫ػقػ‬
‫ػق‬
‫د‬
‫ػد‬
‫ػد‬
‫ؾ‬
‫كػ‬
‫ػكػ‬
‫ػك‬
‫ذ‬
‫ػذ‬
‫ػذ‬
‫ؿ‬
‫لػ‬
‫ػلػ‬
‫ػل‬
‫ر‬
‫ػر‬
‫ػر‬
‫ـ‬
‫مػ‬
‫ػمػ‬
‫ػم‬
‫ز‬
‫ػز‬
‫ػز‬
‫ف‬
‫نػ‬
‫ػنػ‬
‫ػن‬
‫سػ‬
‫ػسػ‬
‫ػس‬
‫ك‬
‫ك‬
‫ػو‬
‫ػو‬
‫شػ‬
‫ػشػ‬
‫ػش‬
‫ىػ‬
‫ىػ‬
‫ػهػ‬
‫ػو‬
‫صػ‬
‫ػصػ‬
‫ػص‬
‫م‬
‫يػ‬
‫ػيػ‬
‫ػي‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
‫‪2‬‬
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
ARAP ALFABESİNİN TÜRKÇE’YE TRANSKRİPSİYONU
Bir dilin alfabesinin başka bir dilde seslendirilmesine Transkripsiyon denir.
Arap alfabesinin dilimizdeki adları ve transkripsiyonu, yani ses karşılıkları ise
şöyledir:
HARFİN
AÇIKLAMA
SES
ADİ
ŞEKLİ
’
Elif,Hemze
‫ ء‬،‫ا‬
B
Be
‫ب‬
İnce sesli
T
Te
‫ت‬
Dil ucundan çıkarılır
S
Se
‫ث‬
C
Cim
‫ج‬
Boğazdan çıkarılır
Ḥ
Ḥa
‫ح‬
Boğazdan ve hırıltılı şekilde çıkarılır
H
Ha
‫خ‬
D
Dâl
‫د‬
Z
Zâl
‫ذ‬
R
Râ
‫ر‬
Z
Ze
‫ز‬
S
Sin
‫س‬
Ş
Şin
‫ش‬
Ṣ
Ṣad
‫ص‬
Hece başında, aldığı harekeye göre (a,
e, u veya i) ile, hece sonunda ( ’ ) ile
gösterilir.
Dil ucundan
Kalın sesli
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
KARŞILIĞI
3
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
Kalın sesli ve damaklardan çıkarılır
Ḍ
Ḍâd
‫ض‬
Kalın sesli
Ṭ
Ṭ
‫ط‬
Kalın sesli
Ẓ
Ẓ
‫ظ‬
Hece başında, aldığı harekeye göre (a,
u veya i) ile, hece sonunda ( ‘ ) ile
gösterilir.
‘
Ayn
‫ع‬
Ğ
Ğayn
‫غ‬
F
Fe
‫ؼ‬
Kalın sesli
Ḳ
Ḳaf
‫ؽ‬
İnce sesli
K
Kef
‫ؾ‬
L
Lam
‫ؿ‬
M
Mim
‫ـ‬
N
Nûn
‫ف‬
V
Vav
‫ك‬
H
He
‫ق‬
Y
Ye
‫م‬
Boğazdan çıkarılır
Bu tabloda görüldüğü üzere bazı harflerin altında işaretler bulunmaktadır.
Bu işaretler, ses bakımından bir birine yakın harflerin bir birinden ayırt edilmesi için
konmuştur. Bu harfler, transkripsiyondaki şekilleri bakımından aynı olsalar da ses
bakımından farklıdırlar. Bunun için bu işaretler konmuştur.
Bu harflerden «
4
‫ا‬،‫ء‬
» ve «
‫ع‬
» harfleri, ünsüz harf olmalarına rağmen
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
kelime içerisinde ünlü harf özelliğini gösterirler ve özellikle transkripsiyon
esnasında harf (vokal) olarak gösterilmezler. Fonemik sembolleri hece başında ve
fetha hareke alması durumunda «a veya e » ile gösterilseler de ünlü harf
olmadıklarını unutmamak gerekir. Hece içerisinde telaffuzda ses duraklamasına
neden olduklarından, hece kesme « ’ - ‘ » ile gösterilir.
Arapça’da bazı harfler, alfabede yer almadığı halde değişik şekillerde
yazımda yer alırlar. Bunlar:
1- Sadece kelimenin sonunda bulunan «
‫ ة‬-‫( » ػة‬yuvarlak -te): Fonem olarak
«te» sesini veren bu harf sadece kelimenin sonunda bulunur ve kelimede
ayırıcı bir özellik olarak yer alır. Bu özelliği ileride ayrıntılı olarak göreceğiz.
2- « ‫ » ل‬harfi: Bu harf « ye » şeklinde yazılmasına rağmen uzun « â » sesini
verir. Alfabedeki « ye » harfinden farklı olarak, altında nokta bulunmaz.
3- «
‫» ال‬
harfi: Aslında «
‫ؿ‬
» ve «
‫ا‬
» in, yani iki harfin birleşmesinden
oluşmuştur. Gerek şekil gerekse kullanım bakımından başlı başına bir
harfmiş gibi algılansa da alfabeden değildir.
4- «
‫ » آ‬harfi: Uzun « â »
sesini veren bu harf aslında yan yana yazılmış iki
eliften oluşmuş bir harftir. Buna « Çeken elif » denir.
5- Hemze: Kendinden önceki harfin aldığı harekeye göre değişik şekillerde
yazılır. Bu farklı şekillerde yazılan hemze, ayrı bir harfmiş gibi gözükse de,
harekesine göre şekil değiştirmiş durumda bulunur. Buna göre hemzenin aldığı
şekiller şöyledir:
‫ ء‬، ‫ ػأ‬، ‫ ؤ‬، ‫ ئ‬، ‫ ػئ‬، ‫ ػؤ‬، ‫ ػئػ‬، ‫ ئػ‬، ‫أ‬
Arap alfabesinin tamamı ünsüz harflerden oluşur. Ünlü harf kavramı yoktur.
Bunun yerine, bazı Batı Dillerinde görülen aksan sistemine benzer şekilde hareke
sistemi vardır. Harekeler kısmında bu ünlüleri ayrıntılı olarak göreceğiz.
SES ÖZELLİKLERİNE GÖRE HARFLER
Arap alfabesindeki bazı harfler, fonetik özellikleri bakımından birbirlerine
çok yakındır. Bu durum Arapça’ya özgü hususlardan biridir. Ses bakımından bir
birine yakın, fakat şekil bakımından farklıdırlar. Sesleri birbirine yakın olan bu
harfleri şöyle sıralayabiliriz:
1- – ‫ خ‬، ‫ (ىػ) ح‬:
bu harfler (h) sembolü ile,
2- – ‫ ص‬، ‫(س) ث‬:
bu harfler (s) sembolü ile,
3- – ‫(ت) ط‬:
bu harfler (t) sembolü ile,
4- – ‫(د) ض‬:
bu harfler (d) sembolü ile
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
5- – ‫ ظ‬، ‫(ز) ذ‬:
6- – ‫(ؾ) ؽ‬:
bu harfler (z) sembolü ile,
bu harfler (k) sembolü ile gösterilir.
Görüldüğü gibi bu harfler, sesleri bakımından bir birlerine çok yakındırlar ve çok
ince farklılıkla ayrılmaktadırlar. Arapça’ya özgü olan bu tür harfleri içerisinde
bulunduran farklı kelimeler aşağıdaki gibidir.
Kelime
Örnek
‫ىى ىد ىـ‬
‫ث‬
‫ىح ىد ى‬
‫ىخ ىر ىج‬
‫ىس ىك ىن‬
‫ص ىد ىر‬
‫ى‬
‫ت‬
‫ثىػبى ى‬
‫تىػ ىر ىؾ‬
‫طىىر ىد‬
‫ىدفى ىن‬
‫ب‬
‫ى‬
‫ض ىر ى‬
‫ىز ىع ىم‬
‫ب‬
‫ىذ ىى ى‬
‫ظى ىه ىر‬
‫ىكثيػ ىر‬
‫ب‬
‫قىػ ير ى‬
Okunuşu
Anlamı
Açıklama
HeDeMe Yıkmak
ḤaDeSe
Olmak, meydana gelmek
Ḥ harfi kalın sesli.
HaRaCe
(Dışarı) çıkmak
H harfi boğazdan
SeKeNe
Oturmak, sakin olmak
ṢaDeRa
Olmak, yayınlamak
Ṣ harfi kalın sesli.
SeBeTe
Sabit/gerçek olmak
S harfi peltek
TeRaKe
Terketmek
ṬaRaDe
Kovmak, atmak
DeFeNe
Gömmek, gizlemek
ḌaRaBe
Dövmek, vurmak
Ze‘aMe
Zannetmek, inanmak
ZeHeBe
Gitmek
Z, peltek
ẒaHaRa
Görünmek, ortaya çıkmak
Ẓ harfi kalın sesli.
KeSŭRa
Çok olmak, çoğalmak
S harfi peltek.
ḲaRŭBe
Yaklaşmak, yakın olmak
Ḳ harfi kalın sesli.
Ṭ harfi kalın sesli.
Ḍ harfi kalın sesli.
Bu tabloda, kelimelerin başında yer alan ve Türkçe’ye göre aynı olan harflerin
Arapça karşılıklarını inceleyiniz.
6
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Bireysel Etkinlik
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
 Aşağıda yakın sesli harflerin bulunduğu kelimeleri okuyunuz/
dinleyiniz:
‫ ىح ٍم ىزةه‬- ‫ىى ٍم ىزةه‬
‫ كاى ىؿ‬- ‫قاى ىؿ‬
‫ب‬
‫ى‬
‫ ىد ٍر ه‬- ‫ب‬
‫ض ٍر ه‬
‫ٍب‬
‫ ىكل ه‬-‫ٍب‬
‫قىػل ه‬
‫ يىػ ٍزىرعي‬-‫ب‬
‫يى ٍذ ىى ي‬
ً ‫ ي‬-‫ي ًسير‬
‫ص يير‬
‫ى ي ى‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ً
‫س‬
‫ثالً ه‬
‫ ىساد ه‬- ‫ث‬
‫ظ‬
‫ لى ىح ى‬- ‫نىػ ىف ىذ‬
ً
‫ض‬
‫يى ٍح ىف ي‬
‫ يى ٍخف ي‬- ‫ظ‬



7
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
‫ت‬
‫الٍػ ىحػ ىركػاى ي‬
‫ــَ ــِ ـ ـ‬
HAREKE
Harfin altına veya
üstüne konan ve harfin
seslendirilmesini sağlayan
işaretlere hareke denir.
Hareke:
Arapça’da bir kelimeyi oluşturan harflerin hangi seslerle
seslendirildiğini göstermek üzere harflerin altına veya üstüne konan işaretlerden
her birine hareke denir.
Daha önce de belirttiğimiz üzere, Arap alfabesinde yer alan harflerin tamamı
ünsüzdür. Bu harfler, kelime içerisinde Türkçe’de veya diğer bazı dillerde olduğu
gibi ünlü harfler yardımıyla değil, harfin altına veya üstüne konan işaretler
yardımıyla okunur. Bu işaretler esas olarak «a-e, u-ŭ, ı-i» seslerini verirler. İşte
“hareke” denen bu işaretlerin isim ve şekilleri şöyledir:
1- Fetha ( ‫حةي‬
‫) ػى ( )ال ىف ٍت ى‬: Harfin üstüne konur ve üstünde bulunduğu harfin ses
özelliğine göre (e / a) sesini verir.
2- Zamme (‫َّمةي‬
َّ ‫) ػي ( ) الض‬: Harfin üstüne konur ve üstünde bulunduğu harfin
ses özelliğine göre ( u / ŭ ) sesini verir.
3- Kesre (‫سرةي‬
ٍ ‫) ػً ( )ال ىك‬: Harfin altına konur ve altında bulunduğu harfin ses
‫ى‬
özelliğine göre ( ı / i ) sesini verir.
Buna göre her harf, bu üç harekeden birini alabilir. Harekesi olmayan harfe
“sakin harf” denir ki, bunu ayrıca göreceğiz. Ünsüz harflerin, ünlü harf yerine
kullanacağımız harekelerle birlikte nasıl okunacağını örnek bir kelime üzerinde
dikkatlice inceleyelim:
Mesela, ‫ « ضرب‬Ḍ , R , B » ünsüz harflerden oluşan bu kelime ‫ب‬
‫ ي‬şeklinde
‫ض ًر ى‬
harekelenirse « ḌuRiBe » şeklinde okunur. Bunu aşağıdaki şekilde dikkatlice
inceleyelim:
HAREKELER
8
‫ب‬
‫ي‬
‫ض ًر ى‬
Ḍu R i B e
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
Şekildeki büyük harfler kelimenin asıl harflerini, küçük harfler ise harekeleri
göstermektedir. Burada, her asıl harften sonra gelen harekenin, dilimizdeki ünlü
harfin yerini tuttuğu açıkça görülmektedir.
Örnek

Üstün harekeleri inceleyiniz ve okumaya çalışınız.
Harekeli
Kelime
Okunuşu
Anlamı
‫ب‬
‫ىكتى ى‬
KeTeBe
Yazdı
‫ب‬
‫ى‬
‫ض ىر ى‬
ḌaRaBe
Dövdü, vurdu
‫س‬
‫ىد ىر ى‬
DeRaSe
Ders çalıştı
‫فىػتى ىح‬
FeTeḤa
Açtı
‫ج‬
‫ىخ ىر ى‬
HaRaCe
Çıktı
Bu kelimelerdeki harekelerin
tamamı fethadır ve bu
kelimelerin okunuşunda,
-büyük harfler kelimenin asıl
harflerini,
-küçük harfler ise harekeleri
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
göstermektedir.
9
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
Örnek
 Farklı harekelerin bulunduğu kelimeleri inceleyiniz:
Harekeli
Okunuşu
Anlamı
Kelime
Yazıldı
KŭTiBe
ً
‫ب‬
‫يكت ى‬
ً‫ر‬
‫ض ىي‬
‫ى‬
‫ىك يرىـ‬
‫ب‬
‫طىلى ى‬
‫قيتً ىل‬
‫ىسأ ىىؿ‬
‫يى ىو‬
Bu kelimelerin
okunuşunda,
RaḌiYe
Razı oldu
KeRuMe
Cömert oldu
ṬaLeBe
İstedi
ḲuTiLe
Öldürüldü
Se’ELe
Sordu
HŭVe
O (Eril için)
-büyük harfler
kelimenin asıl
harflerini,
-küçük harfler ise
harekeleri
göstermektedir.
Bireysel Etkinlik
 Aşağıdaki kelimeleri harflerin fonetik özelliklerine göre okuyunuz/
dinleyiniz:
Kelime Okunuşu
Kelime
Okunuşu
Anlamı
‫أ ىىم ىر‬
EeMeRe
Emretti
‫طى يه ىر‬
ṬaHuRa
Temiz oldu
‫ث‬
‫بى ىح ى‬
BeḤaSe
Araştırdı
‫ظى ىه ىر‬
ẒaHaRa
Açığa çıktı
‫س‬
‫ىجلى ى‬
CeLeSe
Oturdu
‫ؼ‬
‫ىع ىر ى‬
‘ARaFe
Tanıdı, bildi
‫ىح ىم ىل‬
ḤaMeLe
Taşıdı
‫س ىل‬
‫غى ى‬
ĞaSeLe
Yıkadı
‫ج‬
‫ىخ ىر ى‬
HaRaCe
Çıktı (Dışarı)
‫ًح‬
‫فىر ى‬
FeRiḤa
Sevindi
HaFiYe
Gizlendi
‫قىػ ىرأى‬
ḲaRa’e
Okudu
‫ىخ ًف ىي‬
01
Anlamı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Bireysel Etkinlik
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
 Aşağıdaki
kelimeleri
okuyunuz/dinleyiniz:
Bireysel etkinl
Etkinlik

Kelime
Okunuşu
‫ىدفى ىع‬
DeFe‘a
‫ذى ىك ىر‬
ZeKeRa
‫ىس يه ىل‬
SeHŭLe
‫ب‬
‫ىش ًر ى‬
ŞeRiBe
‫صنى ىع‬
‫ى‬
ṢaNa‘a
‫ف‬
‫ض يع ى‬
‫ى‬
Ḍa‘uFe
harflerin
fonetik
özelliklerine
göre
Anlamı
Kelime
Okunuşu
Anlamı
Kovdu,
‫ىكثيػ ىر‬
KeSŭRa
Çoğaldı
ً
‫س‬
‫لىب ى‬
LeBiSe
Giyindi
Kolay oldu
‫ىمنى ىع‬
MeNe‘a
yasakladı
İçti (su vs.)
‫نىػ ىز ىؿ‬
NeZeLe
İndi
‫ك‬
‫ىىلى ى‬
HeLeKe
‫ب‬
‫ىك ىى ى‬
VeHeBe
uzaklaştırdı
Andı, dile
getirdi
Yaptı, imal
etti
Zayıf oldu
Engelledi,
Öldü,
helak oldu
Bağışladı,
hibe etti.
Aşağıdaki kelimeleri okuyunuz:
ً
ً
.‫ يعلً ىم‬، ‫صبىػ ىر‬
‫ ى‬، ‫س ىر‬
‫ يكت ى‬، ‫ ىسم ىػع‬،‫ يى ىو‬
‫ ىك ى‬، ‫ قىػتى ىل‬،‫ب‬
.‫ث‬
‫ ىح ىد ى‬، ‫ ىج ىم ىع‬، ‫ ىس ىج ىد‬، ‫ ىح ىك ىم‬، ‫ب‬
‫ غىلى ى‬، ‫ ظىلى ىم‬، ‫ ىسأ ىىؿ‬
.‫ فى ًه ىم‬، ‫ىخ ىذ‬
‫ ىح ًف ى‬، ‫ نى ًس ىي‬، ‫ ىك ىج ىد‬، ‫ك‬
‫أى‬،‫ظ‬
‫ض ًح ى‬
‫ ى‬، ‫ أى ىك ىل‬
ً
ً ‫ طىلىع‬، ‫ف‬
.‫ب‬
‫ص ى‬
‫ يش ًر ى‬، ‫ج‬
‫ ىك ى‬
‫ ىخ ىر ى‬، ‫ًح‬
‫ فىر ى‬، ‫ غيس ىل‬، ‫رض ىي‬،
‫ى ى‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
َّ ‫الس يكو يف ىك‬
‫الش َّد ية‬
ُّ
‫ػ ػٍػ ػ ػ ػ ػٌ ػ‬
SÜKÛN VE ŞEDDE
Sükûn: Kelimedeki bir harfin hareke almaması demektir ve
)ٍ‫( ػ‬
işaretiyle
gösterilir. Üzerinde sükûn işareti bulunan harfe “sakin harf ” denir ve kendinden
önceki harekeli harfle birlikte okunur. Bunun Türkçe’deki en güzel örneği, ünsüz
harf ile sona eren hecenin sonundaki harfin durumudur. Örnek: “ al-bay-rak ”
kelimesindeki hecelerde sondaki harfler, yani “ l, y, ve k ” harfleri Arapça’ya göre
sakin harflerdir.
Örnek
Harekeli
Kelime
‫ت‬
ٍ ‫ىد ىر ىس‬
DeRaSeT
‫أى ٍك ىرىـ‬
EKRaMe
‫لى ٍم‬
‫ىم ٍن‬
‫أى ٍـ‬
‫ت‬
‫يىػٍنػبي ي‬
‫ت‬
ٍ ‫ىرأى‬
‫ت‬
ٍ ‫ىكتىبى‬
02
Okunuşu
LeM
Anlamı
Ders çalıştı
(Bayan)
İkram etti
(Olumsuzluk
edatı)
MeN
Kim
EM
Yoksa
YeNBŭTŭ
(Ot vs. için) Biter
Ra’ET
Gördü (Bayan)
KeTeBeT
Yazdı (Bayan)
Bu kelimelerin
okunuşunda,
-büyük harfler
kelimenin asıl
harflerini,
-küçük harfler
harekeleri,
-italik durum ise
harfin sakin
olduğunu
göstermektedir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
Bireysel Etkinlik

Aşağıdaki kelimeleri okuyunuz/dinleyiniz; harekelerini inceleyiniz:
.‫ت‬
ٍ ‫ ظى ىه ىر‬، ‫ىت‬
ٍ ‫ قىػ ىرأ‬، ‫ت‬
ٍ ‫ ىد ىخلى‬، ‫ت‬
ٍ ‫ ىخ ىر ىج‬، ‫ت‬
ٍ ‫ ىكتىبى‬
.‫ت‬
‫ ذى ىىٍب ى‬، ‫ت‬
‫ ىجلى ٍس ى‬، ‫ٍت‬
‫ ىد ىخل ى‬، ‫ت‬
‫ ىخ ىر ٍج ى‬، ‫ت‬
‫ ىكتىٍب ى‬
.‫ يى ٍد يخ يل‬، ‫ يىػ ٍق ىرأي‬، ‫ب‬
‫ يى ٍخ ير ي‬، ‫ب‬
‫ يى ٍذ ىى ي‬، ‫ج‬
‫ يىكٍتي ي‬
ً ً
.‫ اينٍظيٍر‬، ‫ اي ٍد يخ ٍل‬،‫س‬
ٍ ‫ اي ٍكتي‬
ٍ ‫ا ٍجل‬، ‫ اي ٍخ ير ٍج‬، ‫ب‬
.‫ت‬
‫ ىس ٍو ى‬، ‫ف‬
‫ ىكٍي ى‬، ‫س‬
‫ تى ٍح ى‬، ‫ فىػ ٍو ىؽ‬، ‫ؼ‬
‫ لىٍي ى‬
.‫ إً ٍذ‬، ‫ ىم ٍن‬، ‫ ىك ٍم‬، ‫ لى ٍم‬، ‫ أ ٍىـ‬، ‫ إ ٍف‬، ‫ أ ٍىك‬

Şedde: Bir harfin iki defa okunması/telaffuz edilmesi demektir ve )ٌ‫( ػ‬
işaretiyle gösterilir. Arapça’da yan yana bulunan aynı harften birincisi sakin, ikincisi
harekeli olursa, bu harfler tek harf şeklinde yazılır ve üzerine )ٌ‫ ( ػ‬işareti konur. İşte
bu harfe şeddeli harf denir.
Örnek
Kelimenin
Şeddeli harf, yazımda
tek olduğu halde,
telaffuzda birincisi sakin,
ikincisi harekeli olarak iki
defa seslendirilen harf
demektir.
Anlamı
Okunuşu
Ayrık hali
Uzattı
MeDDe
‫ىم ٍد ىد‬
‫ىم َّد‬
Uğradı
MeRRa
‫ىم ٍرىر‬
‫ىم َّر‬
Dede, ata
CeDDun
‫ىج ٍد هد‬
‫ىجد‬
HiRRaTun
‫ًى ٍرىرةه‬
‫ًى َّرةه‬
Kedi
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Şeddeli hali
13
‫‪ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I‬‬
‫‪Aşağıda şeddeli olan kelimeleri okuyunuz/dinleyiniz:‬‬
‫َّ‬
‫َّ‬
‫ػل‪.‬‬
‫‪ ‬ىرتَّ ى‬
‫ػب ‪ ،‬ىعػل ىػم ‪ ،‬ىسل ىم ‪ ،‬ىمػثَّ ى‬
‫‪Bireysel Etkinlik‬‬
‫ب ‪ ،‬نىػظَّ ىم‪.‬‬
‫ىح َّ‬
‫‪ ‬فى َّػر ‪ ،‬ىم َّػر ‪ ،‬ىش َّػد ‪ ،‬أ ى‬
‫‪‬‬
‫ب ‪ ،‬يى يم ُّر ‪ ،‬ييػ ىعلِّم ‪ ،‬يي ِّ‬
‫ػل‪.‬‬
‫‪ ‬يي ًح ُّ‬
‫ي ى‬
‫سل يم ‪ ،‬يي ىمػثِّ ي‬
‫ح ‪ ،‬نىظٌاى ىرةه ‪ ،‬ىسيٌاى ىرةه ‪ ،‬يم ىعلِّ هم ‪.‬‬
‫اح ‪ ،‬فىالَّ ه‬
‫‪ ‬تيػ ٌف ه‬
‫صف ‪.‬‬
‫‪ ‬ىجػو ‪ ،‬حػاىر ‪ ،‬يحػر ‪ ،‬ى‬
‫‪ ‬أم‪ ،‬ىعم‪ ،‬ىجد‪ً ،‬سن‪ً ،‬ىر‪.‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
‫‪04‬‬
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
‫ين‬
‫التَّػ ٍنػ ًو ي‬
TENVİN
Başında « ‫ »اؿ‬bulunmayan bir ismin sonundaki «-en, -an, -in, -un» seslerine
“tenvin” denir. Diğer bir ifadeyle tenvin, nekre isimlerin sonunda «-en, -an, -in, un» şeklindeki seslerin verilmesini gösteren harekelerin adıdır.
Daha önce, üç hareke bulunduğunu öğrenmiştik. Tenvin de bu harekelerin
çift şekilli olanı demektir. Bundan dolayı bunlara çift ötre, çift üstün ve çift esre de
denir. Şekilleri ve kullanımları şöyledir:
1- ‫َّمتاى ًف‬
َّ ‫( الض‬Çift ötre – Ötre tenvin) : İşareti ‫ ػ ػه‬şeklinde olup harfin üstüne
konur ve kelimenin sonunda «-un» sesini verir.
Kelime
Örnek
Tenvin sadece
nekre ismin son harfinde
bulunur.
Okunuşu
Anlamı
BEYTUN
{ BeYTun}
Ev
Harekeli hali
‫بىػٍيت‬
‫ػت‬
‫بى ٍػي ه‬
TENVİN
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
15
Bireysel Etkinlik
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I

Aşağıdaki ötre tenvinli kelimeleri okuyunuz/dinleyiniz:
. ‫ ىج َّػدةه‬، ‫ ىجػد‬، ‫خ‬
‫ أى ه‬، ‫ت‬
‫ أي ٍخ ه‬، ‫ ىكلى هد‬، ‫ىب‬
‫ أ ه‬، ‫ أيـ‬
.‫ب‬
‫ بىػٍي ه‬
‫ باى ه‬، ‫ ىح ٌػماى هـ‬، ‫ ىمطىٍب هخ‬، ‫ غي ٍرفىػةه‬، ‫ ىمٍنػ ًزهؿ‬، ‫ت‬
ً ‫ تًل‬، ‫ طاىلًب‬، ‫ م ٍدرسػةه‬، ‫ م ىد ِّرس‬، ‫ معلِّم‬
.‫ٍمػي هذ‬
‫ه‬
‫يى ه ي ه ى ى ى‬
ً
.‫ ًم ٍسطىىرةه‬، ‫ ًم ٍح ىفظىةه‬، ‫ب‬
‫ كتاى ه‬، ‫ ىدفٍػتىػ هر‬، ‫ قىػلى هم‬
ً ‫ غيرفىػةه‬، ‫ب ىكبًير‬
ً ‫ بػٍي ه‬
. ‫ص ًغي هر‬
‫ ىكلى هد ى‬، ‫صغ ىيرةه‬
‫ باى ه ه ٍ ى‬، ‫يل‬
‫ى‬
‫ت ىجم ه‬
2- ‫حتاى ًف‬
‫( ال ىفتٍ ى‬Çift üstün – Üstün tenvin) : İşareti
‫ ػنػ‬olup harfin üstüne konur ve
ismin sonunda «-en» veya «-an» sesini verir. Çift üstün işareti almış olan
Üstün tenvin mutlaka
elif üstüne yazılır.
ismin sonunda, destek amacıyla bir elif ( ‫ ) ا‬bulunur ve tenvin bu elifin
üstüne konur.
Örnek
Kelime
Okunuşu
Anlamı
BEYTEN
{ BeYTen}
Ev
Harekeli hali
‫بيت‬
‫بى ٍػيػتان‬
TENVİN
06
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
Bireysel Etkinlik

Aşağıdaki ötre ve üstün tenvinli isimleri okuyunuz/dinleyiniz;
inceleyiniz:
Üstün
tenvin
Anlamı
Ötre
tenvin
ً ‫تًل‬
‫ٍميذان‬
‫طى ًويالن‬
Anlamı
Ötre
tenvin
‫ص ًغيران‬
‫ى‬
‫ىج ًميالن‬
‫كًتاىبان‬
ً ‫تًل‬
‫ٍمي هذ‬
‫أنٍهاىران‬
Üstün
tenvin
‫طى ًويله‬
‫أنٍهاىهر‬
‫ص ًغ هير‬
‫ى‬
ً
‫يل‬
‫ىجم ه‬
ً
‫ب‬
‫كتاى ه‬
‫أ‬،‫ء‬،‫ة‬،‫ل‬
Örnek
Not -1 : Sonu (
)harflerinden biriyle sona erenisimler çift
üstün harekesini aldığında destek elifi yazılmaz. Çift üstün bu harflerin hemen
üstüne konur.
Anla
mı
Okunuşu
Su
MÂ’en
Göky
SeMÂ’en
üzü
Haber
NeBE’en
Çok
KeSÎRaTen
Genç
FeTen
‫ء‬
‫ ىشيء‬ve‫ يج ٍزء‬gibi
Not -2: Sonu( )ile biten
destek elifi alır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Çift üstünlü
‫ماى نء‬
‫ىسماى نء‬
‫نىػبىػأن‬
‫ىكثً ىيرنة‬
‫تى‬
‫فى ن‬
Kelime
‫ماىء‬
‫ىسماىء‬
‫نىػبىػأ‬
‫ىكثً ىيرة‬
‫فىػتىى‬
bazı isimler üstün tenvin alırken
17
Örnek
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
Anlamı
Okunuşu
Şey
ŞeY’en
Parça
CüZ’en
Sıcaklık
Dif’en
Tenvinli
Kelime
‫ىشٍيئان‬
‫يج ٍزءان‬
‫ًدفٍئان‬
3- ‫س ىرتاى ًف‬
ٍ ‫( ال ىك‬Çift esre – Esre tenvin): İşareti
‫ػ ػو ػ‬
‫ىش ٍيءه‬
‫يج ٍزءه‬
ٍ ‫ًد‬
‫ؼءه‬
olup harfin altına konur ve
kelimenin sonunda «-in» veya «–in ile –ın arasında» bir ses verir.
Örnek
Kelime
Okunuşu
Anlamı
BEYTİN
{ BeYTin}
Ev
Harekeli hali
‫بيت‬
‫ب ٍػي و‬
‫ػت‬
‫ى‬
Örnek
TENVİN
08
Anlamı
Okunuşu
Yer
ERḌin
Güneş
ŞeMSin
Karınca
NeMLeTin
Çift üstünlü
Kelime
‫ٍأر و‬
‫ض‬
‫ٍأرض‬
‫ىش ٍم و‬
‫س‬
‫ىش ٍمس‬
‫نى ٍملى وة‬
‫نى ٍملىة‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
‫كؼ ال ىٍم ِّد‬
‫يح يػر ي‬
UZATMA HARFLERİ
‫م‬
‫ك‬
‫ػًيػ ػًي‬
‫ػيو‬
‫ا‬
‫ػىا‬
Arapça’da ünlü harf yerine hareke sisteminin bulunduğunu belirtmiştik.
Bunun yanında üç harekenin sesine uyumlu olarak üç tane de uzatma harfi
bulunmaktadır. Bunlara « Med harfi » (Uzatma harfi) denir. Bu harfler yazımda
bulunmasına rağmen telaffuz edilmezler, sadece kendinden önceki harfin,
harekesine uygun bir şekilde uzatıldığını gösterirler.
Bu uzatma harfleri kelimenin ortasında veya sonunda bulunurlar, kelimenin
başında bulunmazlar. Kelimenin ortasında ve sonunda değişik şekiller alan bu
harfler şunlardır:
‫( » ػا ا‬elif) harfi: Fetha (üstün) ile birlikte « â » sesini verir.
«‫( » ػو – ك‬vâv) harfi: Zamme (ötre) ile birlikte« û » sesini verir.
« ‫ م‬- ‫ ػيػ‬-‫( » ػي‬ye) harfi: Kesre (esre) ile birlikte« î » sesini verir.
« –
Örnek
ṬÂliBeTun
‫طػىا لػًبىػةه‬
‫طاىلًبىةه‬
Ṭ Â L i B e T un
Uzatma
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
19
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
Kelime
Örnek
‫اع ىد‬
‫ىس ى‬
ً ‫عاى‬
‫ص ىمةه‬
‫ب‬
‫ىشراى ه‬
‫طىالًبيو ىف‬
‫وؼ‬
‫ضيي ه‬
‫ي‬
Okunuşu
Anlamı
Açıklama
S‘eDe
Yardım etti
-Büyük harfler
kelimenin harflerini
ÂṢıMeTun
Başkent
ŞeRÂBun
İçecek
ṬÂLiBÛNe
Öğrenciler (Erkek)
-küçük harfler
harekeleri
-italik harfler sükûnu
göstermektedir.
ḌuYÛFun
Misafirler
Uzatma harfi ‫ل‬, kelime ortasında ‫ ػيػ‬şeklinde ve kelime sonunda
‫ػي‬
şeklinde
yazılır.
Örnek
Kelime
Okunuşu
Anlamı
‫كًتاىب ًي‬
KiTÂBÎ
Benim kitabım
‫ىم ًدينىةه‬
MeDÎNeTun
Şehir
-Büyük harfler
kelimenin asıl
harflerini
ṬaBÎBun
Doktor (erkek)
-Küçük harfler ise
harekeleri
‫ب‬
‫طىبًي ه‬
Açıklama
göstermektedir.
21
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
‫الٍػ ىمػ َّدةي‬
)‫(آ‬
ÇEKEN ELİF
Mâdelif (çeken elif) diye bilinen harf, elif harfinin uzatma ile birlikte okunması,
yani, « â» sesini vermesi demektir. Bu iki şekilde olur:
1- Alfabeden olan elif harfinin, uzatma harflerinden elif ile uzatılması
halinde:
2- Birincisi harekeli, ikincisi sakin iki elifin yan yana bulunması gerektiğinde:
tek elif olarak yazılır ve üzerine uzatma (med) işareti )
~ ( )‫(آ‬
şeklinde
Örnek
Örnek
bulunur.
Anlamı
Okunuşu
Ayna
MiR’ÂTŭn
Dolu (dolmak fiilinden)
MeL’ÂNŭn
Kur’an
KuR’ÂNŭn
Üzgün
ÂSiFŭn
Anlamı
Okunuşu
İnandı, iman etti
ÂmeNe
Adem, insan
ÂdeMŭ
Yiyorum, yerim
ÂkŭLŭ
Alıyorum, alırım
ÂhŭZŭ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Kelime
‫ًم ٍرآةه‬
‫ىم ٍل هف‬
‫قيػ ٍرآ هف‬
ً
‫ف‬
‫آس ه‬
Açık yazılışı
‫أىأٍ ىم ىن‬
‫أىأٍ ىد يـ‬
‫أىأٍ يك يل‬
‫أىأٍ يخ يذ‬
Çekimli yazılışı
‫آم ىن‬
‫ى‬
‫آد يـ‬
‫ى‬
‫آ يك يل‬
‫آ يخ يذ‬
21
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
NOT:
(ben) kelimesinde uzatma elifi
olmasına karşın uzatmalı şekilde değil,
kısa okunur.
‫أىناى‬
Örnek
1- Birinci tekil şahıs zamiri olan ‫أناى‬
ENE
ENÂ
Ben
2- Sayılardan ‫( مائة‬yüz) kelimeuzatma harfi olmayıp, sadece yazımda
bulunur ve okunmaz.
Örnek
sinde ‫ ـ‬harfinden sonra bulunan elif
‫ًمائىةه = ًمئىةه‬
MİETun
Yüz (sayı)
3- “Sahip” anlamına gelen ‫ أيكلًي – أيكليو‬kelimesinde birinci vâv uzatma harfi
olsa da kısa okunur:
Örnek
‫ أيكليو‬- ‫أيكلً ًي‬
Ulû–Ulî
sahip, ...in sahibi
4- Şu kelimelerde ise uzatma harfi bulunmamasına rağmen uzatılarak
okunurlar.
22
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
Örnek
Kelime
Okunuşu
‫ٰىذاى‬
ً‫ٰى ًذه‬
‫ ٰى ىذيٍ ًن‬- ‫ٰىذاى ًف‬
‫ٰى يؤالىًء‬
‫ك‬
‫أيكٰلئً ى‬
‫ك‬
‫ٰذلً ى‬
‫ٰل ًك َّن‬
‫ٰل ًك ٍن‬
‫اهلل‬
‫ا ٰلػوه‬
‫ىر ٍح ٰم هن‬
‫ت‬
‫ىس ٰمواى ه‬
‫ٰط ٰو‬
Örnek
‫ث‬
‫ثىػ ٰل ه‬
Anlamı
Açıklama
HâZÂ
Bu
İşaret ismi, eril-tekil
HâZiHi
Bu
İşaret ismi, dişil-tekil
HâZÂNi–
HâZEYNi
Bu ikisi
İşaret ismi, eril-ikil
HâULÂİ
Onlar
İşaret ismi, çoğul
ULâİKe
Onlar
İşaret ismi, çoğul
ZâLiKe
O
İşaret ismi, eril-tekil
LâKiNNe
Fakat
Edat
LâKiN
Fakat
Edat
ALLâHu
Allah
Özel isim
İLâHun
İlah, Tanrı
İsim
RaḤMâNun
Rayhman
Özel isim (Bağışlayan)
SeMâVâTun
Gökler
İsim, dişil çoğul
ṬâHâ
Taha
İsim
SeLÂSun
Üç
benzer
başka
isimler de vardır)
‫( مائة‬yüz) sayısıyla bitiştiğinde;
‫(ثَلثمائة‬üç yüz) şeklinde
ً
.‫ ٰى ًذهً ٍام ىرأىةه‬،‫ ٰىذاى ىر يج هل‬،‫ب‬
‫أناى طاىل ه‬
ً ‫ٰذلً ى‬
.‫ ٰىذاى ًف طاىلًباى ًف ف ًي ال ىٍم ٍد ىر ىس ًة‬،‫ب‬
‫ك كتاى ه‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
(Buna


23
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
ELİF ÇEŞİTLERİ
1- Elif-i maksûre (Kısa elif): İsmin sonunda noktasız
‫ل‬
veya (‫ )ػا‬şeklinde
yazılan ve uzatma harfi olan elif gibi uzun (â) sesini veren harfe denir. Kelimenin
aslından olan bu harf, kendinden önceki harfin uzatılarak okunmasını sağlar. Böyle
bir isim tenvin aldığı zaman bu elif, yazıda kalmakla birlikte telaffuzdan düşer ve
tenvin
elifin
üzerine
konur.
Kelime
Örnek
‫ضى‬
‫ىم ٍر ى‬
‫ىج ٍر ىحى‬
‫يم ٍستى ٍش ىفى‬
‫لىٍيػلىى‬
‫وسى‬
‫يم ى‬
‫صا‬
‫ىع ى‬
Okunuşu
Anlamı
MeRḌÂ
Hastalar
CeRḤÂ
Yaralılar
MüSTeŞFÂ
Hastane
LeYLÂ
İsim
MÛSÂ
Isim
‘AṢÂ
Asa
2- Elif-i memûde (Uzun elif): İsmin sonunda
‫ اء‬şeklinde yazılan harfe denir.
Buradaki hemze ( ‫ ) ء‬kelimenin aslından olabildiği gibi bazen de vav veya ye
harfinden dönüşmüş olabilir.
Kelime
Örnek
‫الٍبًناىء‬
‫ضاء‬
‫الٍبىػٍي ى‬
‫األسماىء‬
ٍ
24
Okunuşu
Anlamı
el-BiNâu
Yapı, bina
el-BeYḌâu
Beyaz
el-ESMâu
İsimler
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Özet
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
•28 harften oluşan Arap alfabesinin tamamı ünsüz harftir. Bu harflerden
bir kısmı yazım açısından, bir kısmı da “ses” açısından bir birlerine
yakındırlar. Ses bakımından olan bu yakınlık anlam açısından önem
arzetmektedir.
•Arapça’da “ünlü harf” yoktur, bunun yerine “fetha” , “ zamme” ve
“kesre” adında üç hareke ile “sükûn” ve “şedde” adındaki işaretlerden
oluşan “hareke” sistemi vardır. Ayrıca “tenvin” veya “çift hareke”
denilen ve “-en, -in, -un” sesini veren harekeler de nekre isimlerin son
harfinde bulunur. Bunlardan “çift üstün” elif üzerinde yazılmakla diğer
iki tenvinden farklıdır.
•Alfabede yer alan ( ‫ ا‬، ‫ و‬، ‫ )ى‬harfleri, alfabe harfi (literal) olmaları
yanında uzatma (med) harfi olarak da kullanılır. Bu durumda bu harfler,
kendilerine özgün sesleriyle okunmak yerine kendinden önceki harfin,
kendilerine uygun hareke ile uzatılmalarını sağlarlar.
•Ayrıca Arapça’da yazımda yer alan “yuvarlak te ( ‫ ”)ة‬harfi alfabeden bir
harf olmayıp kelimede bir işaret, müenneslik işareti olarak bulunur.
Bunun yanında elif-i maksûre ve elif-i memdûde de alfabeden birer harf
olmayıp bulundukları kelimenin bir özelliğini gösteren harflerdir.
•Diğer dillerde olduğu gibi Arapça’da da istisnai durumlar vardır. Bazı
kelimelerde uzatma harfi bulunmadığı halde uzatmalı; bazı kelimelerde
ise uzatma harfi bulunmasına karşılık kısa okunur. Bunları yukarıda
ayrıntılı olarak açıkladık.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
25
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN – I
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdaki kelimeleri dikkatlice okuyunuz ve okunuşlarını yazınız.
Değerlendirme
sorularını etkileşimli
olarak
cevaplandırabilirsiniz
‫ص ىف هر‬
‫ى‬
‫ىس ىف هر‬
‫ىحلى ىق ؛‬
‫ىخلى ىق‬
‫ث؛‬
‫س ىح ىد ى‬
‫ىجلى ى‬
‫ف‬
‫ىس ٍق ه‬
‫ثىػ ىقافىةه‬
‫ظى ٍه هر ؛‬
‫ف؛‬
‫ص ٍي ه‬
‫ىس ٍي ه‬
‫ف ى‬
‫ض ُّر‬
‫يى ي‬
‫كر‬
‫يى يد ي‬
‫ىسابً هع ؛‬
‫ىزٍى ىرةه‬
‫ثاىًم هن‬
‫ىع ىم هل ؛‬
‫أى ىم هل‬
2. Aşağıdakilerden hangisi Arap alfabesinin bir özelliği değildir.
a) Alfabenin tamamı ünsüz harflerden oluşur.
b) Alfabede ünlü harf kavramı yoktur.
c) Ses ve şekil bakımından bir birine yakın harfler yoktur.
d) Arapça’daki hareke sistemi sesli harf kavramının karşılığıdır.
e) Yazımda kullanılan fakat alfabede yer almayan harfler de vardır.
3. Aşağıdaki isimlerden hangisinde üstün tenvinin yazımında hata vardır.
a)
‫كاىتًبىةن‬
b)
‫ىس ىفران‬
c)
‫ىع ىم نل‬
d)
‫ىع ىمالن‬
d)
‫تى‬
‫فى ن‬
e)
‫ىسماى نء‬
4. Aşağıdaki kelimelerin hangisinde uzatma harfi bulunmaktadır.
a)
ً
‫ب‬
‫كاىت ه‬
b)
‫ىس ىفران‬
c)
‫ب‬
‫يىكٍتي ي‬
e)
‫ىكلى هد‬
5. Aşağıdaki kelimelerin hangisi uzatmalı olarak okunmaz.
a)
‫أىناى‬
b) ‫ىىذاى‬
c)
ً
‫نداىءه‬
b) ‫ضى‬
‫ىم ٍر ى‬
c)
‫ىم ٍوليو هد‬
b) ‫كاى ًح هد‬
‫جاى ىء‬
d)
6. Aşağıdaki kelimelerin hangisinde elif-i memdude bulunur.
a)
‫صا‬
‫ىع ى‬
d)
‫راى و‬
‫ض‬
e)
‫ناىقً هد‬
‫ل ٍىيلًي‬
e)
ً ‫مر‬
‫ضي‬
‫ىى‬
7. Aşağıdaki kelimelerden hangisinde ‫ ك‬harfi uzatma harfi olarak bulunur.
a)
c)
‫ىكعى ىد‬
d)
‫عى يدك‬
e)
‫ف‬
‫ىم ٍوقً ه‬
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Bakırcı, Selami, (2100) Arapça’ya Giriş Temel Bilgiler, Erzurum: Fenomen Yayınları.
BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR
Ali Ahmed Medkûr (ve diğerleri-Komisyon), (2008-2009), Luğatî Hayatî,
Mısır, es-Saffu’l-Evvel el-İ‘dâdî, ŞeriketuSakkara.
26
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN- II
• Müzekker – Müennes İsimler
• Şemsî - Kamerî Harfler
• Marife – Nekre İsimler
• Hemze ve Çeşitleri
• İsimlerde Tekil – İkil – Çoğul
Kavramlar
ARAPÇA’YA
BAŞLARKEN - II
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra öğrenci;
• Arap dilindeki erillik-dişillik ayrımını gösteren alametleri
ve bu alametleri taşıyan isimleri tanıyabilecek,
• Arap diline has şemsî- kamerî harf ayrımı ve bu harflerle
başlayan kelimelerin telaffuzunu kavrayabilecek,
• İsimlerin belirlilik-belirsizlik durumları hakkında bilgi
sahibi olabilecek,
• Belirli (marife) – belirsiz (nekre) isimleri anahatlarıyla
tanıyıp birbirinden ayırtedebilecek,
• Hemzenin çeşitleri ve yazılış biçimleri hakkında bilgi
sahibi olabilecek,
• Harf-i Cerrlerin hangi harfler ve anlama katkılarının ne
olduğunu kavrayabilecek,
• Tekil, ikil ve çoğul isimler ve elde ediliş biçimleri
hakkında bilgi sahibi olabileceksiniz.
ÜNİTE
2
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
GİRİŞ
Her dilin doğal olarak kendine mahsus birtakım özellikleri vardır. Arapça,
bugün yaşayan diller arasında ençok konuşulan ve yazılan dünya dillerinden
biridir. Bu dilin de kendine mahsus birtakım özellikleri vardır. Bu ünitede ele
alıp işleyeceğimiz Müzekkerlik – Müenneslik, Şemsî - Kamerî Harfler, Marifelik
– Nekrelik ve Hemze ve Çeşitleri gibi konular Arapça’nın kendine mahsus
özelliklerini içeren konulardan birkaçıdır.
Müzekker – Müennes İsimler
Arapça’da kelimeler, Türkçe’den farklı olarak canlı – cansız, insan veya
insanların dışındaki varlıklara isim veya sıfat olan bütün kelimeler eril ya da dişil
diye iki gruba ayrılır. Bu gruplandırma şu şekildedir:
I. Müzekker (
) : Eril demektir ve eril kelimeler için kullanılır.
Müenneslik işareti veya nedeni taşımayan bir isim müzekker sayılır. Kelimenin
müzekker olması için her hangi bir işaret veya neden aranmaz.
II. Müennes (
) : Dişil demektir ve dişil kelimeler için kullanılır. Bir
kelimenin müennes oluduğu şu üç durumdan biriyle anlaşılır:
a- İsmin anlamına bakılır. Eğer gerçekte dişil olan bir varlığa ad olmuş
ise o kelime müennes sayılır. Örnek: (resim konabilir)
«Mecazî» veya «Semâî»
müennesler, ancak ilgili
kaynak eserlerden
öğrenilerek bilinir.
b- Bazı isimler, gerçekte dişil olmayan bir varlığa ad olmadığı veya
aşağıda sayacağımız işaretlerden birini bulundurmadığı halde müennes
sayılır. Bunlara «mecazî» veya «semâî» müennes denir. Bunların bazıları
şunlardır:
Göz,
El
Gece
Güneş
kaynak
Can, ruh,
Yer,
Ateş
Kulak
nefis
toprak
Cehennem
İçki
Rüzgâr
Ev
c- İsmin şeklî yapısına bakılır. Eğer bir isim, sonunda (
) işaretlerinden birini bulunduruyorsa o isim müennes kabul edilir. Bu
işaretlere “müenneslik işaretleri” denir. Bunları sırayla tanıyalım:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
1-YUVARLAK « TE » (
)
: Buna kısa veya bitişik « te » de denir. Her zaman
kelimenin sonunda bulunur ve o kelimenin müennes (dişil) olduğunu gösterir.
Kendinden önceki hareke her zaman fetha (üstün) olur. Kendinden önceki harfe
»
bitişmediği zaman « » şeklinde, ayrık olarak; bitiştiği zaman ise «
den önceki harfin
harekesi her zaman
fethadır.
» şeklinde,
Örnek
bitişik yazılır. Her üç hareke ile birlikte « te » sesi; durma (vakf) anında « h » sesine
döşür.
ṬÂLiBeTun?
CeMÎLeTun
) : Sonu «ye»
2-ELİF-İ MAKSÛRE (
ŞeCeReTun
şeklinde yazılan fakat uzatmalı elif olarak
okunan elif-i maksûre ile sona eren isimler müennes sayılır. Sıfat anlamı taşıyan
veya bazı kalıplarda bulunan isimler bu gruptan sayılır. Örnek:
3- ELİF-İ MEMDÛDE (
)
: Sonu elif ve hemze ile sona eren isimler
Örnek
müennes sayılır. Renk ve kusur belirten bazı kelimelerle bazı kalıplarda bulunan
isimler bu gruptan sayılır.
Bireysel Etkinlik
Yuvarlak « te -
•
Aşağıdaki müzekker isimlerin, « ‫ »ة‬ile müennes şekillerini yazınız.
...........................................................
....................................................... ....
..................................................... ....
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
Bireysel Etkinlik
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
• Aşağıdaki isimlerin müzekker ve müennes şekillerini inceleyiniz ve anlamlarını
yazınız:
İsmin dişil hali
İsmin eril hali
(Müennes)
(Müzekker)
Bireysel Etkinlik

• Aşağıdaki parçayı okuyunuz ve müennes «te»li kelimeleri inceleyiniz.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
Bireysel Etkinlik
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
•
Aşağıdaki isimlerin müennes/müzekker şekillerini yazınız.
............................................... :
............................................ :
........................................... :
............................................ :
............................................. :
......................... .................... :
............................................... :
...............................................:
............................................ :
.................................................:
.............................................. :
.............................................. :
MARİFELİK-NEKRELİK
HARF-İ TARİF - BELİRLİLİK EDATI: (EL-)
«Harf-i tarîf» belirlilik/tanımlılık edatı demektir. Arapça’da da isimler, tanımlılık
bakımından belirli veya belirsiz olmak üzere ikiye ayrılır. Belirli olan isme «Marife»,
Başında «Harf-i tarîf»
bulunan isim marife,
bulunmayan isim nekre
demektir.
belirsiz olan isme de «Nekre»denir. Belirlilik edatı
«Elif-Lâm»dır. Başında
«Elif-Lâm» yani harf-i tarîf bulunan isim «Marife»/belirli; bulunmayan isim
«Nekre»/belirsiz sayılır. Harf-i tarif genel olarak « el- » şeklinde okunur. Ancak
harflerin özelliklerine göre okunuşu aşağıda ayrıca görülecektir. Başında bulunduğu
isim tenvin almaz.
Harf-i tarifin işlevini şöyle gösterebiliriz:
≠
1- Başında bulunduğu
ismi belirli yapar.
2- Başına geldiği isim
hiçbir şekilde
tenvin almaz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
Örnek
Okunuşu
Marife
Kelime
Okunuşu
el-KiTÂBu
KiTÂBun
el-BeYTu
BeYTun
el-MeDReSeTu
MeDReSeTun
Nekre
Kelime
Anlam Bakımından Marifelik ve Nekrelik:
Örnek
Arapça nekre/belirsiz bir ismin ifade ettiği anlam, dilimizde gene l olarak yalın
halde veya başına «bir» kelimesi eklenerek ifade edilir. Örneğin “Ben kitap
okumayı severim” veya “Bir kitap satın aldım” cümlelerindeki «kitap» kelimesinden
“her hangi bir kitap” anlaşılır. Böyle bir kelime Arapça’da «nekre» sayılır. Buna
karşılık “Ben kitabı okudum” cümlesindeki «kitap» kelimesiyle hangi kitabın
kastedildiği konuşanlarca bilinir. Arapça’da böyle bir isme de «marife» yani belirli
isim denir ve başında elif-lam bulunur. «Nekre» veya «marife» isimler cümle
içerisinde de buna göre anlam alırlar.
Anlamı
Marife
Anlamı
(Belirli)
Kelime
(Her hangi)
Okul
bir okul
Kız
bir kız
Bayan
bir bayan
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Nekre
Kelime
6
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
Örnek
Cümle içerisinde :
Ben kitap okumayı
Bir kitap satın aldım.
Kitabı okudum.
KAMERİ-ŞEMSİ HARFLER
Harf-i Tarif Almış İsmin Okunuşu
Arapça’da bir isimin harf-i tarifle birlikte okunuşu, o isim başında bulunan harfin
özelliğine göre ikiye ayrılır. Diğer bir ifadeyle Arapça’da harfler ‫« ا ْل َق َمر‬el-Kamer =
ay» ve ‫ « ال ِّش ْمس‬eş-Şems = güneş » kelimeleri örnek alınarak iki gruba ayrılmıştır.
Yani, bir ismin başındaki harf, harf-i tarifle birlikte ya « el-Kamer » kelimesi gibi, ya
da « eş-Şems » kelimesi gibi okunur. Birinci şekilde okunanlara «Kamerî» harfler,
ikinci şekilde okunanlara da « Şemsî » harfler denir.
1- Kameri Harfler:
Kameri isimlerde ‘ın
harfi yazıda bulunduğu
gibi okumada da telaffuz
edilir.
Bu harflere «kameri» harfler, bunlardan biriyle başlayan isme de «kameri»
isim denir ve bu ismin başına gelen harf-i tarif (
) yazımda bulunduğu gibi
telaffuzda da bulunur ve
‘ın
harfi sakin olarak «el» şeklinde ismin başına
eklenir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
Örnek
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
el-BeYTu
Okunuşu
İnsan
el-İNSÂNu
Dağ
el-CeBeLu
Çanta
el-
Ekmek
ḤaKîBeTu
el-HuBZu
Göz,
el-AYNu
pınar
Oda
el-ĞuRFeTu
Balta
el-FE’Su
Ay
el-ḲaMeRu
Kitapla
el-KŭTŭBu
r
Hoca
el-
(öğretmen)
MuDeRRiSu
Hilal
el-HiLÂLu
Gül
el-VeRDu
Gün
el-YeVMu
Bireysel Etkinlik
Anlamı
•Aşağıdaki isimleri
BeYTun
Harf-i
tarifle
birlikte
Kameri harfle
başlayan kelime
ile birlikte yeniden yazınız ve okuyunuz:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
2- Şemsi Harfler:
Örnek
Şemsi isimlerde ‘ın
harfi yazıda bulunmakla
birlikte okumada telaffuz
edilmez; kelimenin ilk
harfi şeddeli okunur.
Bu harflere «şemsi» harfler, bunlardan biriyle başlayan isme de «şemsi» isim
denir. Böyle bir ismin başına gelen harf-i tarif yazımda bulunmakla birlikte
okumada ‘ın harfi t elaffuz edilmez, yani «lam» olarak okunmaz. İsim hangi
harfle başlıyorsa o harf şeddeli olarak, yani iki defa okunur.
et-TŭFFÂḤu
TŭFFÂḤun
el-TŭFFÂḤu
Anlamı
Okunuşu
Kültür
es-SeḲÂFeTu
Horoz
ed-DÎKŭ
Altın
ez-ZeHeBu
Mektup
er-RiSÂLeTu
Cam
ez-ZuCÂCu
Balık
es-SeMeKŭ
Güneş
eş-ŞeMSu
Namaz
es-SaLÂTu
Misafir
ed-ḌaYFu
Uçak
et-ṬÂ’iRaTu
Harf-i tarifle
birlikte
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Şemsi harfle
başlayan kelime
9
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
Gölge
ez-ẒıLLu
Dil, lisan
el-LiSÂNu
Uyku
en-NeVMu
Bu tabloda harf-i tarifin, yani
‘ın
harfinin yerine, kelimenin ilk harfinin iki
defa okunduğuna dikkat ediniz. Dolayısıyla harf-i tarif, yazımda yer almasına
rağmen doğrudan kendisi telaffuz edilmemekte, buna karşın kelimenin ilk harfi
şeddeli olarak okunmaktadır.
a-İsim kameri harflerden
biriyle başlıyorsa harf-i
tarifin (‫’) ل‬ı sakin olur ve
geriye kalan kelime
aynen okunur.
Aşağıdaki isimleri

Aşağıdaki parçaları şemsi/kameri harflere uygun bir şekilde okuyunuz:
ile birlikte yeniden yazınız ve okuyunuz:
Bireysel Etkinlik
tarifin (‫’) ل‬ı yazıda
bulunmakla birlikte
okunmaz; kelimenin ilk
harfi şeddeli okunur.
•
Bireysel Etkinlik
b- İsim şemsi harflerden
biri ile başlıyorsa harf-i


Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
Bireysel Etkinlik

 Aşağıdaki kelimeleri şemsi/kameri harflere uygun olarak harekeleyiniz ve
okuyunuz.
Kelimenin başında
bulunan Hemze (
)
HEMZE VE ÇEŞİTLERİ
okunuşu itibariyle iki
kısma ayrılır:
1-Hemze-i vasıl (geçişli
hemze).
2-Hemze-i katı‘ (her
zaman okunan hemze).
Arapça bir kelimede yer alıp okunan elife «Hemze» denir. Kelimenin başında yer
alan «Hemze» okunuş özelliğine göre ikiye ayrılır:
1-HEMZE-İ VASIL – GEÇİŞLİ HEMZE
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
Bir kelimenin başında yer alıp kelimeye ilk başlandığında okunan, fakat
kelimeden kelimeye geçiş yapıldığında yazıda olduğu halde okunmayan hemzeye
hemze-i vasıl (geçişli hemze) denir. Diğer bir ifadeyle bir birine ulamalı (vasıl =
geçiş) olarak okunabilen iki kelimeden ikincisinin başında yer alan fakat okumada
telaffuz edilmeyen hemzeye hemze-i vasıl denir. Hemze-i vasıl genelde (
)
şeklinde, bazen de işareti ile birlikte ( ) şeklinde yazılır.
Örnek

Söze direkt
kelimesiyle başlandığında «el-Kitâbu» şeklinde okunur. Yani
kelimenin başındaki hemze-i vasıl telaffuz edilir. Ancak «el-Kitâb» kelimesinin
öncesinde başka bir kelime bulunup da bundan geçiş yapıldığında hemze-i vasıl
okunmayacak, doğrudan harf-i tarifin lamına geçiş yapılacaktır.
HEMZE-İ VASLIN BULUNDUĞU KELİMELER:
Örnek
Hemze-i vasıl, kelimeye
ilk başlandığında okunan,
ancak kelimeden
kelimeye geçiş
yapıldığında okunmayan
hemze demektir.
+
ve + el-Kitâbu
1-
Harf-i tarifin (
) başındaki hemze,
2-
Bazı isimlerin başındaki hemze. Bunlardan bazıları:
ve’l-Kitâbu
Açıklama
Söze bu
isimlerden biriyle
başlandığında, bu
isimlerin başındaki
hemze kesre
okunur.
Anlamı
Okunuşu
İsim, ad
İSMun
Oğul
İBNun
İki (eril)
İSNÂNi
İki (dişil)
İSNeTÂNi
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Kelime
12
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
Bu kelimelerin geçiş halinde okunuşları:
Okunuşu
Vasıl
halinde
Kelime
+
ve’smun
ve’bnun
ve’snâni
Örnek
Bi’smillâhi
Fe’KTuB - Ve’KTuB
Fe / ve + UKTuB
3- Üçlü (sülâsî) fiillerin emir kiplerinin başındaki hemze.
4- Beşli ve altılı (humâsî ve südâsî) fillerin: mazi fiil, emir ve masdarların
başındaki hemzeler.
Örnek
Anlamı
Masdar
Kullanma
Emir
Fiil-i
mazi
Kırılmak
5- Sonu uzatmalı elifle biten bir kelime, hemze-i vasıl ile başlayan bir
kelimeye ulama (vasıl) yapıldığında, elif ile sona eren kelimenin sonundaki elif de
telaffuz edilmez. Sonu uzatmalı elifle biten bir kelime, hemze-i vasıl ile başlayan bir
kelimeye ulama (vasıl) yapıldığında, elif ile sona eren kelimenin sonunda bulunan
elif de okunmaz, yani uzatma olmaz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
Örnek
Anlamı
Vasıl hali
Okunuşu
Me’smuke?
Adın nedir?
hastadır.
İnneme’l-veledu
marîdun
Bu çocuk
Hâze’l-veledu
Şüphesiz çocuk
Ben öğretmenin
oğluyum
Ene’bnu’l-mu‘allimi
Kelimenin
Uzatma hali
Mâ
İnnemâ
Hâzâ
Ene
6- Hemze-i vasıl ile başlayan kelimeye geçiş yapılan kelimenin son harfi sakin
ise, bu harf kesre olarak harekelenir.
Sakin harf
harekelendiğinde kesre
ile harekelenir.
Örnek
Anlamı
Okunuşu
Bayan öğretmen
yazdı
Ketebeti’lmu‘allimetu
Güneş doğdu
Tala‘ati’ş-şemsu
Saat kaç?
Kemi’s-sâ‘atu?
Vasıl halinde
Sonu sakin kelime
2- HEMZE-İ KAT‘I – OKUNAN HEMZE
Kelime başında yer alıp
her durumda okunan
hemzeye hemze-i kat’ı
denir.
Bir kelimenin başında yer alıp gerek kelimeye ilk başlandığında, gerekse iki
kelime arasında yer aldığında okunan hemzeye Hemze-i Kat‘ı denir. Bu hemze,
Hemze-i vaslın aksine her durumda okunan hemzedir. Bu hemze Zamme (ötre)
veya Fetha (üstün) hareke aldığında ( ) şeklinde; Kesre (esre) hareke aldığında ( )
şeklinde yazılır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
Örnek
Anlamı
Okunuşu
Hemze-i Kat‘ı
Sen öğrenci misin?
E Ente Ṭâlibun ?
Ben anlıyorum
Ene efhemu
Nerede
Eyne teskunîne
Sen okuyunca, ben
Emmâ enti izâ ḳare’ti
hemen yazıyorum
fe ene ektubu
Şu yerlerde bulunur:
aİsimlerde: Hemze vasıl konusundan belirtilen isimlerin dışında,
hemze ile başlayan bütün isimler ve zamirlerin hemzeleri hemze-i kat’ıdır.
b- Fiillerde: Rubâî (dörtlü) fiillerden
babının mazi ve emir fiilleriyle
masdarlarının başındaki hemzeler; Fiili muzarilerde nefs-i mütekellim (1.
tekil şahıs = Ben) şahsının başındaki hemze, hemze-i kat’ıdır.
Örnek



c-
(
) hariç bütün harflerin başındaki hemzeler.
Örnek
Not: Hemze, aldığı hareke veya kendinden önceki harfin aldığı harekeye göre
yazım şekilleri farklıdır. Bunun için bakınız:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi

15
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
Bireysel Etkinlik

Aşağıdaki parçaları hemze-i vasıl/hemze-i kat‘ı harfleri gözeterek
okuyunuz:
İSİMLERDE TEKLİK VE ÇOKLUK
ÇOĞUL
Tekil ve ikil isimlerin
sayısal durumları genel
olarak “bir” ve “iki”
ifadeleriyle belirtilir.
İKİL
TEKİL
İsimler, varlıkların ve nesnelerin bizzat kendisini gösterdiği gibi, bunların
sayısını ve miktarını da belirtirler. Birçok dilde olduğu gibi Türkçe’de isimler sayı
bakımından tekil ve çoğul olmak üzere iki yapıda bulunurlar. Buna karşılık
Arapça’da isimler, sayı bakımından müfred (tekil), tensiye (ikil) ve cemi (çoğul)
olmak üzere üç gruba ayrılırlar. Diğer dillerden farklı olarak Arapça’da ikil kavramı,
yani iki ismi veya varlığı gösteren bir yapı bulunmaktaır. Dolayısıyla Arapça’da çoğul
yapı üç ve daha fazla varlığı gösterir. Bu durum Arapça’ya özgü hususlardan biridir.
Arapça’daki ikil bir isim, Türkçe’de ikil kavramı bulunmadığından bazen “ler/-lar” çoğul ekiyle ifade edilir. Buna karşılık Arapça çoğul isimler sayıyla değil,
Türkçe’deki “-ler/lar” çokluk kavramıyla, bazen de cins isim olarak ifade edilir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
16
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
İsimler gibi, isimleri niteleyen sıfatlar da tekil, ikil veya çoğul yapıda
bulunurlar. Bu yapıda olan sıfatlar sadece yapı bakımından tekil, ikil veya çoğul
olup anlam bakımından nitelediği kelimenin durumuna bağlı olur.
Bazı isimler yapı bakımından tekil olarak gözükse de topluluk veya tür ismi
olarak çoğul anlam ifade ederler. Bunlar da anlam bakımından çoğul sayılırlar.
Sayı bakımından isim gruplarını sırasıyla görelim:
1-
(
):
Arapça’da, sayı bakımından tek bir nesneyi veya
varlığı gösteren isme “müfred” (tekil) denir. Müfred sayılan bir isim şekil
bakımından yalın haldedir, yani sayısal duruma işaret eden her hangi bir ek
veya bir işaret almamış demektir. Diğer bir ifadeyle ikil ekini almamış veya
çoğul kalıbına girmemiş bir isim “müfred” sayılır.
Bir kitap =
Örnek
İsmin yalın hali, aynı
zamanda gösterdiği
nesnenin sayı
bakımından “bir tane”
olduğunu da gösterir.
TEKİL
Kitap =
2-
İKİL
(
):
Arapça’da iki varlığı veya kavramı gösteren isme
“tensiye” yani “ikil” denir. İkil isimler şekil bakımından aldığı ekle
tanınırlar. Bu isimler
veya
şeklinde son bulur.
Tekil
Örnek
İkil
Yukarıdaki tabloda, ikil
yapıların sonundaki
ve
eklerine dikkat
Kitâbeyni
Kitâbâni
İki kitabı
İki kitap
(Nesne durumu)
(Özne durumu)
Tesniyede
Bir kitap
yapısında “nûn” harfi her zaman kesredir;
yapısında
ise “ye” harfi her zaman sakin ve “nûn” harfi de her zaman kesredir. Bu harekeler
önemlidir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
17
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
Örnek
Aşağıdaki ikil isimlerin cümledeki durumuna dikkat ediniz.
İkil
Tekil
Bu ikisi öğrencidir.
Bu, öğrencidir.
O ikisi şofördür.
O, şofördür.
O iki bayan, müdrdür.
(Onlar müdürdürler).
O bayan,
Biz (ikimiz)
öğretmeniz.
Ben
müdürdür.
öğretmenim.
Örnek
Aşağıdaki ikil isimlerin cümledeki durumuna dikkat ediniz.
Özne Durumu
Bu ikisi güzel kitaptır.
Bu ikisi arabadır.
Şu ikisi kalemdir.
Yeni iki kız öğrenci nerede?
İki bayan öğretmen sınıfa girdi.
Nesne Durumu
İki kitap satın aldım.
İki araba gördüm.
Babam iki kalem satın aldı.
Şu iki pencereyi aç.
İki öğretmene selam verdik.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
18
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
Aşağıdaki isimlerin ikillerini (her iki şekliyle) yapınız:

Aş ğ

Aşağıdaki cümleleri Türkçe’ye çeviriniz.
Bireysel Etkinlik
Bireysel Etkinlik
Bireysel Etkinlik











Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
19
Bireysel Etkinlik
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
şğ
3- ÇOĞUL (
altı çizili
): Arapça’da bir ismin çoğul sayılması için, bir
varlığın üç ve daha fazlasını belirtmesi gerektiğini daha önce belirtmiştir.
Arapça’da çoğul yapıları, ismin yapısına göre üç şekilde olur. Çoğul şekilleri
şunlardır:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
20
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
a. Cemi müzekker (
) = Eril-çoğul:
b. Cemi müennes (
) = Dişil-çoğul:
c. Cemi mükesser (
) = Düzensiz çoğul:
CEMİ MÜZEKKER
= ERİL-ÇOĞUL
çoğul
Kâtibîne
CEMİ MÜZEKKER (
tekil
Kâtibûne
Okunuşu
) = ERİL-ÇOĞUL: İnsanlarla ilgili müzekker (eril)
sıfatların çoğuluna “cemi-müzekker - eril-çoğul” denir. Bir ismin cemi müzekker
yapılabilmesi için, o ismin türemiş isim (ismi fail, ismi meful, sıfat-ı müşebbehe ve
mübalağa ismi fail vs. kalıbında) olması ve eril bir varlığı göstermesi gerekir. Böyle
bir ismin sonuna (
) veya (
) getirilerek çoğul yapılır. (
) ve (
)
yapısındaki harekelere ve bunların değişmediğine dikkat ediniz.
Örnek
Bazı isimler hariç,
türememiş bir isimden
cemi müzekker yapılmaz.
Eril-çoğul
müzekker)
(Cemi
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Türemi
ş - tekil
Kök
21
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
altı çizili,
ğul isimleri inceleyiniz.
Bireysel Etkinlik
Bireysel Etkinlik
şğ
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere parantez içerisinde verilen
isimlerin cemi müzekker (eril-çoğul) şekillerini yazınız.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
22
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
CEMİ MÜENNES
= DİŞİL-ÇOĞUL
Çoğul
Tekil
Kâtibâtun
Kâtibetun
CEMİ MÜENNES (
) = DİŞİL-ÇOĞUL: Gerçekte dişil (müennes) veya
yapı bakımından dişil (müennes) bir ismin sonuna
eklenerek yapılmış olan
çoğullara cemi müennes (dişil-çoğul) denir. Yani, cemi müennes yapılacak bir isim,
insanlardan kadınların; insanların dışındaki canlıların; soyut bir madenin veya
somut bir varlığın veya kavramın adı da olabilir. Bütün bu isimlerin ya yapı
bakımından veya hükmen müennes olması gerekir.
Örnek
Yapı bakımından, cemi
müennes yapılan kelime,
türemiş isim (sıfat: ismi
fail, ismi meful, sıfatı
müşebbehe vs.)
olabildiği gibi, bunların
dışında normal bir
kelime de olabilir.
=
Cemi müennes
Müennes isim
Bayan mühendsiler
Bayan mühendis
Aşığıda verilen cümlelerdeki altı çizili kelimeler cemi müennestirler; dikkatle
inceleyiniz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
23
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki Ayet-i Kerimelerde geçen cemi isimleri tespit ediniz.
108
233
30
51
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki kelimelerin cemi müennes şekillerini yazınız.
:
:
:
:
:
:
:
:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
24
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
CEMİ MÜKESSER
= DÜZENSİZ ÇOĞUL
Çoğul
Tekil
Müdünun
CEMİ MÜKESSER
(
Medînetun
) = DÜZENSİZ-ÇOĞUL: Arapça’da bazı isimlerin
çoğulu, yukarıda belirtilen diğer çoğul şekillerinde olduğu gibi, ismin sonuna bir
takım ekler getirilerek değil, kelimenin bütünü yapısal değişikliğe uğrayarak yapılır.
Bundan dolayı bu çoğul şekline, yapısı kırılmış/bozulmuş anlamında “cemi
mükesser” denir. Örneğin
kelimesinin çoğulu
şeklindedir. Görüldüğü gibi
bu kelimenin müfred/tekil yapısıyla cemi/çoğul yapısı farklıdır.
Bu çoğul şeklinin pek çok kalıbı vardır. Yani bu tür isimlerin düzenli şekilleri
yoktur. Bundan dolayı da “düzensiz çoğul” denir. Hangi tür isimlerin çoğulunun
cemi mükesser şeklinde bulunacağına dair bir kural da bulunmamaktadır. Yani ister
müzekker, ister müennes veya ister soyut, ister somut olsun, her hangi bir ismin
çoğulu sözlüklerden bulunabilir.
Örnek
Hangi ismin hangi kalıpta
geleceği belirli bir kural
ile tespit edilemez, ancak
sözlük yardımıyla bilinir.
Cemi mükesser
Adamlar
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Müzekker isim
Adam
25
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
cümleleri cemi mükesserlik ve müfretlik yönüyle inceleyiniz.
Bireysel Etkinlik
Bireysel Etkinlik
şğ
Aşağıdaki tabloda tekil isimlerle bunların çoğulu olan cemi mükesser
kalıplarını inceleyiniz
Cemi
mükesser kalıbı
Tekil
kelime
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Cemi
mükesser kalıbı
Tekil
kelime
26
Özet
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
•Arapça’da, Türkçe’den farklı olarak kelimeler, ister isim veya sıfat
olsun eril Müzekker (‫ )ا ْل ُم َذ َّكر‬ya da dişil Müennes (‫ )ا ْل ُم َؤ َّنث‬diye iki gruba
ayrılır. Müenneslik işareti veya nedeni taşımayan bir isim müzekker
sayılır. Müenneslik için ise yuvalak (te) ( ‫) ة‬, Elif-i maksûre ( ‫ ) ـى‬ve
Elif-i memdûde ( ‫ ـاء‬-‫ ) اء‬gibi birtakım işaret ve alametler vardır.
•Arapça’da kelimeler belirlilik ve belirsizlik bakımından da ikiye ayrılır.
Harf-i tarîf» belirlilik/tanımlılık edatı demektir. Belirli olan isme
«Marife», belirsiz olan isme de «Nekre»denir. Belirlilik edatı )‫(ال‬
«Elif-Lâm» dır. Başında )‫«(ال‬Elif-Lâm» yani harf-i tarîf bulunan isim
«Marife»/belirli; bulunmayan isim «Nekre»/belirsiz sayılır. Harf-i
tarif genel olarak « el- » şeklinde okunur. Başında bulunduğu isim
tenvin almaz.
•Arapça’da bir isimin harf-i tarifle birlikte okunuşu, o isim başında
bulunan harfin özelliğine göre ikiye ayrılır. Diğer bir ifadeyle
ِّ ‫ «ال‬eş-Şems = güneş
Arapça’da harfler ‫«ا ْل َق َمر‬el-Kamer = ay» ve ‫ش ْمس‬
» kelimeleri örnek alınarak iki gruba ayrılmıştır. Yani, bir ismin
başındaki harf, harf-i tarifle birlikte ya « el-Kamer » kelimesi gibi, ya
da « eş-Şems » kelimesi gibi okunur. Birinci şekilde okunanlara
«Kamerî» harfler, ikinci şekilde okunanlara da « Şemsî » harfler
denir.
•Arapça bir kelimede yer alıp okunan elife «Hemze» denir. Kelimenin
başında yer alan «Hemze» okunuş özelliğine göre ikiye ayrılır: aHemze-i vasıl; Bir kelimenin başında yer alıp kelimeye ilk
başlandığında okunan, fakat kelimeden kelimeye geçiş yapıldığında
yazıda olduğu halde okunmayan hemzeye hemze-i vasıl (geçişli
hemze) denir. b- Hemze-i kat’ı; Bir kelimenin başında yer alıp gerek
kelimeye ilk başlandığında, gerekse iki kelime arasında yer aldığında
okunan hemzeye Hemze-i Kat‘ı denir. Bu hemze, Hemze-i vaslın
aksine her durumda okunan hemzedir.
•İsimler, varlıkların ve nesnelerin bizzat kendisini gösterdiği gibi,
bunların sayısını ve miktarını da belirtirler. Birçok dilde olduğu gibi
Türkçe’de de isimler sayı bakımından tekil ve çoğul olmak üzere iki
yapıda bulunurlar. Buna karşılık Arapça’da isimler, sayı bakımından
müfred (tekil), tensiye (ikil) ve cemi (çoğul) olmak üzere üç gruba
ayrılırlar. Diğer dillerden farklı olarak Arapça’da ikil kavramı, yani iki
ismi veya varlığı gösteren bir yapı bulunmaktaır. Dolayısıyla
Arapça’da çoğul yapı üç ve daha fazla varlığı gösterir.
•Arapça’da bir ismin çoğul sayılması için, bir varlığın üç ve daha
fazlasını belirtmesi gerekir. Arapça’da çoğul yapıları, ismin yapısına
göre üç şekilde olur. Çoğul şekilleri şunlardır:
•Cemi müzekker (‫ = )ا ْل َج ْم ُع ا ْل ُم َذ َّك ُر‬Eril-çoğul.
ُ ‫ = )ا ْل َج ْم ُع ا ْل ُم َؤ َّن‬Dişil-çoğu.
•Cemi müennes (‫ث‬
ْ = Düzensiz çoğul.
•Cemi mükesser (‫)ال َجمْ ُع ْال ُم َك َّس ُر‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
27
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
DEĞERLENDİRME SORULARI
1.
kelimesi aşağıdakilerden hangisinin cemi mükesser çoğuludur?
2.
kelimesi aşağıdakilerden hangisinin müfredidir?
3.
Aşağıdaki kelimelerin hangisinden cemi müennes yapılamaz?
4.
5.
kelimesi aşağıdakilerden hangisinin çoğuludur?
Aşağıdaki kelimelerin hangisi cemi müzekkerdir?
b)
a)
c)
d)
e)
6.
cümlede geçen çoğul isimlerin hangisi cemi müzekkerdir?
7.
Aşağıdaki kelimelerin hangisinin hemzesi hemze-i vasıldır?
8. Müzekker – Müennes İsimler konusunda aşağıdaki cümlelerin hangisi
yanlıştır?
a)
Kelimenin sonunda bulunan yuvalak (te) (
) o kelimenin müenns
olduğunu gösterir.
b) Bir kelimenin müennes olduğu birkaç durumdan birisiyle bilinir.
c) Kelimenin müzekker olması için her hangi bir işaret veya nedene ihtiyaç
vardır.
d) Elif-i maksûre (
e)
Elif-i memdûde (
) ile sona eren isimler müennes sayılır.
) : Sonu elif ve hemze ile biten isimler
müennes sayılır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
28
ARAPÇA’YA BAŞLARKEN - II
9.
Başında
«Elif-Lâm» yani harf-i tarîf bulunan isim hakkında aşağıdaki
hükümlerden hangisi doğrudur?
a)
Başında
b) Başında
«Elif-Lâm» yani harf-i tarîf bulunan isim, çoğul yapılamaz.
«Elif-Lâm» yani harf-i tarîf bulunan isim, müzekkerlik ve
müenneslik alameti taşıyamaz.
c)
Başında
«Elif-Lâm» yani harf-i tarîf bulunan isim, daima merfu (ötreli)
olur.
d) Başında
)
«Elif-Lâm» yani harf-i tarîf bulunan isim, elif-i maksûre (
ile sonlanamaz.
e)
Başında
«Elif-Lâm» yani harf-i tarîf bulunan isim, tenvin alamaz.
10. Aşağıdaki harflerin hangisi kameri harflerden değildir?
a)
b)
c)
d)
e)
Cevaplar:
1.C - 2.A - 3.B - 4.A - 5.D- 6.D- 7.E- 8.C- 9.E- 10. D.
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR
Abadan-Unat, N. (2006). Bitmeyen Göç: Konuk İşçilikten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa.
İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Kartarı, A. (2001). Farklılıklarla Yaşamak: Kültürlerarası İletişim. Ankara: Ürün
Yayınları.
Ali Ahmed Medkûr (ve diğerleri-Komisyon), (2008-2009), Luğatî Hayatî, Mısır, esSaffu’l-Evvel el-İ‘dâdî, Şeriketu Sakkara.
Kottak, C. P. (2001). Antropoloji: İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış. çev. Sibel Özbudun,
Serpil N. Altuntek vd. Ankara: Ütopya Yayınevi.
‘Abbâs Hasan, en-Nahvu’l-Vâfî, I-IV, Mısır, tsz.
Antuvân ed-Dahdâh, Mu‘cemu Kavâ‘idi’l-Lugati’l-‘Arabiyye fî Cedâvili ve Levhât,
Beyrut, 1981.
Es-Seyyid Ahmed el-Hâsimî, el-Kavâ‘idu’l-Esâsiyye li Lugati’l-‘Arabiyye, Mısır, 1354.
Mustafa el-Ğalâyînî, Câmi‘u’d-Duvûsi’l-‘Arabiyye, Beyrut, 1402/1982.
İbrâhîm es-Sâmerrâ’î ve dğr., Lugatî li’s-Sufûfi’s-Sâdiseti’l-İbtidâ’iyye, Bağdat,
1383/1963.
Tevfîk es-Sâmerrâ’î ve dğr., Kavâ‘idu’l-Lugati’l-‘Arabiyye li’s-Saffi’l-Evveli’lMutavassıt, Bağdat, 1965.
‘Abdu’l-Mecîd en-Nu‘aymî ve dğr., Kavâ‘idu’l-Lugati’l-‘Arabiyye li’s-Saffi’s-Sânî elMutavassıt, Bağdat, 1386/1966.
Mehmet Maksudoğlu, Arapça Dilbilgisi, İstanbul, 1998.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
29
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
ZAMİRLER VE İŞARET
İSİMLERİ
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zamirler
Bâriz/görünen zamirler
Munfasıl/ayrık zamirler
Muttasıl/bitişik zamirler
Mustetir/gizli zamirler
Alıştırmalar
Zamirler
İşaret isimleri
Alıştırmalar
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• İsim cümlesini tanımlayabilecek, öğelerine
ayırabilecek,
• İsim cümlesini oluşturan öğelerin temel
özelliklerini bilecek,
• Şibih cümleyi tanıyabilecek
• “Var” anlamını veren isim cümlelerinin
özelliklerini öğrenecek,
• Fiil cümlesini tanımlayabilecek, öğelerine
ayırabilecek,
• Fiil cümlesini oluşturan öğelerin temel
özelliklerini bilecek,
• İsim ve fiil cümlelerini temel düzeyde
kullanabileceksiniz.
ARAPÇA
ÜNİTE
3
Zamirler ve İşaret İsimleri
َّ
ُ ُ‫الض َمائِر‬
ZAMİRLER
Tanımı:
Genel olarak, bir ismin yerini tutan isimlere zamir denir. Arapça’da ise şu
şekilde tanımlanır: birinci, ikinci veya üçüncü (mütekellim, muhâtab veya gâib)
şahsın yerini tutan marife isimlere zamir denir.
Tanımda geçen gâib/üçüncü şahıs ifâdesi ile “açık isim” yani şahıslar ve
şahısların dışındaki varlıklara ad olan isimler de kast edilmektedir.
Zamirler mebnî, yani cümle içerisindeki görevlerine göre sonları/yapıları
değişmeyen kelimelerdir.
Zamirlerin çekimi Arapça’da genellikle birnci şahıstan başlatılmakla birlikte
pek çok dilde olduğu gibi bazı gramer kitaplarında üçüncü şahıstan başlatılmıştır.
Zamirlerin çekimleri sağdan veya soldan başlanarak yukarıdan aşağıya doğru
okunduğunda her iki metodu da içeren tablolar halinde sunulmuştur.
Arapça’da zamirler bir kaç kısma ayrılmaktadır.
ZAMİRLERİN KISIMLARI
Öncelikle zamirler bâriz/açık ve müstetir/gizli
edilmeyen) zamirler olmak üzere iki kısma ayrılır.
(yazılmayan-telaffuz
I. ‫ار َز ُة‬
َّ Açık Zamirler
ِ ‫الضمائِرُ ا ْل َب‬
Gerek yazıda görünen gerekse telaffuz edilen, yani cümlede açıkça görünen
zamirlere denir.
Bu zamirler kendilerinden önceki kelimelere göre munfasıl/ayrık yazılan ve
muttasıl/bitişik yazılan zamirler olmak üzere iki kısma ayrılır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
Zamirler ve İşaret İsimleri
1. ُ‫الضمائِرُ ا ْلم ْن َفصِ لَة‬
َّ Munfasıl Zamirler
Cümlede ayrık yazılan zamirler demektir. Bu zamirler cümlede başlı başına
Munfasıl zamirler
cümlede başlı başına bir
kelime olarak yer alırlar
ve hiçbir kelimeye
bitişmezler.
bir isim olarak yer alırlar ve başlarına gelen (َ‫ فُـ‬ve
‫ ) لَـ‬gibi bazı harfler dışında
kendilerinden önceki hiçbir kelimeye bitişmezler.
Munfasıl zamirler cümlede başlı başına bir kelime olarak yer alırlar ve hiçbir
kelimeye bitişmezler.
Munfasıl zamirler cümle içerisindeki durumlarına göre iki kısma ayrılırlar:
ِ ‫الرفْ ِعُالْم ْنـ َف‬
a. ُ‫صلَة‬
َّ ُُ‫ضمائِر‬
َ Ref’ durumuna özgü ayrık zamirler:
Bunlar, “merfu munfasıl zamirler” olarak bilinirler. Cümle içerisinde her
zaman ref’ durumunda (özne veya özne konumunda) bulunurlar; hiçbir zaman
nesne olarak kullanılmazlar.
Bu zamirler isim cümlesinde mübteda (isim cümlesinin öznesi), te’kîd, bedel
veya ma’tûf/bağlaçla bağlanmış ve diğer durumlarda bulunurlar.
Merfu munfasıl zamirler her zaman ref’ durumunda (özne veya özne
konumunda) bulunurlar; hiçbir zaman nesne olarak kullanılmazlar.
Bu zamirler 12 tane olup birinci tekil şahıslarda
şahıslarda
ُ‫نَ ْحن‬
(nahnu), ikinci ikil şahıslarda
‫أَنْـت َما‬
‫أَنَا‬
(ene), birinci çoğul
(entumâ) ve üçüncü ikil
şahıslarda ‫( ى َما‬humâ) zamirleri müzekker/eril ve müennes/dişil için ortaktır.
Bu zamirlerin şahıslara göre çekimi, okunuşları ve Türkçe karşılıkları tablo
halinde şöyledir:
Merfu munfasıl
zamirler her zaman ref’
durumunda (özne veya
özne konumunda)
bulunurlar; hiçbir
zaman nesne olarak
kullanılmazlar.
ُ‫للمتكل‬
ُ‫للمؤنث‬
‫م‬
1.
şahıs (e/d)
‫المخاطبة‬
2.
şahıs/ dişil
ُ‫للمذكر‬
ُ‫للمؤنث‬
‫المخاطب‬
2.
şahıs/ eril
‫للمذ‬
‫الغائبة‬
3.
şahıs/ dişil
‫كرُالغائب‬
3.
şahıs/ eril
‫أَنَا‬
ُ ‫أنت‬
ُِ
ُ‫ت‬
َ ْ‫أَن‬
ُ‫ِى َي‬
ُ ُ‫ى َو‬
Ene
Enti
Ente
Hiye
Huv
‫للم‬
ُ ‫فرد‬
e
Ben
Sen
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
O
Teki
3
Zamirler ve İşaret İsimleri
l
ُُ ُ
‫ــــ‬
‫ى َما‬
‫ُأَنْـت َما‬
Entumâ
İkil
İkisi
ُ‫نَ ْحن‬
ُ ُ‫أَنْـت َّن‬
ُ‫أَنْـت ْم‬
ُ‫ى َّن‬
ُ‫ى ْم‬
Nahn
Entunn
Entum
Hunne
Hu
Biz
‫ثنى‬
Humâ
İkiniz
u
‫للم‬
e
‫للج‬
ُ ‫مع‬
m
Siz
Çoğ
Onlar
ul
Örnek
ُ
O
mühendistir.
O
hemşiredir.
O
faydalıdır.
O
hızlıdır.
ُ‫ى َو‬
ِ
.‫س‬
ٌ ‫ُم َهْند‬
ُ‫ِى َي‬
ُ‫ى َو‬
ُ‫ِى َي‬
.ٌ‫ضة‬
َ ‫ُمٍَُّر‬
.‫ُم ِفي ٌد‬
.ٌ‫َس ِر َيعة‬
Ali

mühendistir.

Merye
m hemşiredir.
Kitap

faydalıdır.

Araba
hızlıdır.
ُ‫َعلِ ّّي‬
ِ
.‫س‬
ٌ ‫ُم َهْند‬
ُ‫َم ْريَم‬
ِ ‫اَل‬
ُ‫ْكتَاب‬
ُ‫السيَّارة‬
َّ
.ٌ‫ضة‬
َ ‫ُمٍَُّر‬
.‫ُم ِفي ٌد‬
.ٌ‫َس ِر َيعة‬
ُ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
Zamirler ve İşaret İsimleri
Aşağıda zamirlerle kurulmuş cümleleri inceleyelim.
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
kme Tipi
Ben öğrenciyim.
Sen öğretmensin.
O zengindir.
O sekreterdir.
Biz pilotuz.
İkiniz doktorsunuz.
İkisi sürücüdür.
Onlar işçidirler.
Onlar memuredirler.
Biz çalışkanız.
ِ
ُ .‫ب‬
ٌ ‫أَنَاُطَال‬
ُ .‫تُم َعلّْ ٌم‬
َُ ْ‫أَن‬
ُ .‫ى َُوُغَنِ ّّي‬
ُ .ٌ‫ِى َُيُأ َِمينَة‬
ُ .‫نَ ْحنُُطَيَّارو َن‬
ِ ‫أَنْـتماُطَبِيب‬
ُ .‫ان‬
َ َ
ِ ‫ىماُسائَِق‬
ُ .‫ان‬
َ َ
ٌ ‫ى ُْمُع َّم‬
ُ .‫ال‬
ُ .‫ات‬
ٌ ‫ى َُّنُم َوظََّف‬
ِ ‫نَ ْحنُُم ْجتَ ِه َد‬
ُ .‫ان‬
ِ ‫بُالْم ْنـ َف‬
b. ُ‫صلَة‬
ُِ ‫َّص‬
َ Nasb durumuna özgü ayrık zamirler:
ْ ‫ضمائِرُُالن‬
Merfu munfasıl
zamirler fiil cümlesinde
kullanırlar ve mef’ûlün
bih/nesne veya tümleç
durumunda
kullanılırlar.
Bunlara “mansub munfasıl zamirler” de denir. Bu zamirler de fiil cümlesinde
tek kelime halinde mef‘ûlün bih/nesne veya dolaylı tümleç olarak bulunurlar.
Cümle içerisinde her zaman nasb durumunda (mef’ûlün bih/nesne veya tümleç
durumunda) bulunurlar ve hiçbir zaman özne veya özne konumunda
kullanılmazlar. Merfu munfasıl zamirler fiil cümlesinde kullanırlar ve mef’ûlün
bih/nesne veya tümleç durumunda kullanılırlar.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
Zamirler ve İşaret İsimleri
Bunlar 12 tane olup birinci tekil şahıslarda ‫اي‬
َُ َّ‫( إِي‬iyyâye), birinci çoğul
şahıslarda ‫( إِيَّانَا‬iyyânâ), ikinci ikil şahıslarda ‫( إِيَّاك َما‬iyyâkumâ) ve üçüncü ikil
şahıslarda ‫( إِيَّاى َما‬iyyâhumâ) müzekker/eril ve müennes/dişil için ortaktır.
Bu zamirlerin şahıslara göre çekimi, okunuşları ve Türkçe karşılıkları tablo
halinde şöyledir:
ُ‫للمتكل‬
ُ‫للمؤنث‬
ُ‫للمذكر‬
‫م‬
‫المخاطبة‬
‫المخاطب‬
1.
şahıs (e/d)
2.
şahıs/ dişil
İyyây
ُ
‫الغائب‬
3.
şahıs/ dişil
3.
şahıs/ eril
ُ‫اك‬
َ َّ‫إِي‬
‫اىا‬
َ َّ‫إِي‬
ُ‫إِيَّاه‬
İyyâke
İyyâhâ
İyyâh
2. şahıs
/eril
İyyâki
ُ‫للمذكر‬
‫الغائبة‬
ُ ‫اك‬
ُِ َّ‫إِي‬
ِ
ُ‫اي‬
َ َّ‫إي‬
ُ‫للمؤنث‬
‫للم‬
ُ ‫فرد‬
e
u
Beni,
Seni, sana
bana
‫ــــ‬
‫إِيَّانَا‬
‫إِيَّاك َما‬
‫إِيَّاى َما‬
İyyâkumâ
İyyâhumâ
ُ ُ‫إِيَّاك َّن‬
İyyân
İyyâku
â
nne
Bizi,
İkinizi, ikinize
ُ‫إِيَّاك ْم‬
ُ‫إِيَّاى َّن‬
İyyâku
İyyâhu
m
Sizi, size
bize
Te
Onu, ona
nne
kil
‫للم‬
‫ثنى‬
İkil
İkisini, ikisine
ُ‫إِيَّاى ْم‬
‫للج‬
ُ ‫مع‬
İyyâh
um
Ço
Onları, onlara
ğul
ُ
ُ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
6
Örnek
Zamirler ve İşaret İsimleri
Kalemi ona
verdim.
.ُ‫ت الْ َقلَ َمُإِيَّاه‬
ُ ‫أ َْعطَْي‬

Kalemi Ali’ye
verdim.
.‫ت الْ َقلَ َمُ َع ِليِّا‬
ُ ‫أ َْعطَْي‬
ُ
ُ
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
•Aşağıdaki cümleleri inceleyelim.
Öğretmen yalnız bana öğüt verdi.
Biz yalnız sana saygı gösteriyoruz, Ali!
Çocuklarımı da sizleri de seviyorum.
O kitabı ona (o bayana) verdin mi?
Yalnız Sana ibadet eder ve yalnız Senden
.‫ص َح الْ ُم َعلٍّ ُم‬
َُ َّ‫إِي‬
َ َ‫اي ن‬
!‫اكُ ََْن ََِتُم‬
َُ َّ‫يَا َعلِيُإِي‬
.‫أ َْوالَ ِدي أ ُِحب ُه ْم َوُإِيَّاك ُْم‬
ِ َ ِ‫أَ أ َْعطَيت َذل‬
‫اىا؟‬
َ َّ‫ابُإِي‬
َْ
َ َ‫ك الْكت‬
ِ َُ َّ‫اك نَعب ُد و إِي‬
ِ
.‫ي‬
ُ ‫اك نَ ْستَع‬
َ ُ ْ َُ َّ‫إي‬
yardım dileriz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
Zamirler ve İşaret İsimleri
2. ُ‫الضمائِرُ ا ْلم َّتصِ لَة‬
َّ Bitişik zamirler:
Muttasıl zamirler
cümlede mutlaka bir
kelimeye bitişik olarak
bulunurlar.
Bunlara “muttasıl zamirler” de denir. Bunlar yazımda ve telaffuzda başlı
başına bir kelime olarak bulunamayıp isimlerin, fiillerin veya edatların sonuna ek
olarak bitişirler. Muttasıl zamirler cümlede mutlaka bir kelimeye bitişik olarak
bulunurlar.
Bitişik zamirler üç ana guruba ayrılırlar.
a. Hem fiillere, hem isimlere ve hem de harfi cerlere bitişebilen zamir: Fiile
bitiştiği zaman bazen özne bazen nesne görevinde bulunan bir zamir vardır. O da
birinci çoğul zamiri olan ‫( ـنَا‬nâ) zamiridir.
b. Bazı zamirler fiillere özgüdürler. Türkçedeki çekim ekleri gibi fiillerin
sonuna bitişen bu zamirler, fiil cümlelerinde fâil (özne), nâib-i fâil (sözde özne) ve
nâkıs fiillere isim (özne) olurlar. Bunlara merfu muttasıl zamirler denir.
Bu zamirleri fiil çekim tablosuna göre şöyle gösterebiliriz:
‫للمتكلم‬
ُ‫للمذكر‬
ُ‫للمؤنث‬
‫المخاطبة‬
1.
şahıs (e/d)
-/ُ‫ـت‬
- /‫ـنَا‬
2.
şahıs/ dişil
ُ ‫ُـيـ‬/‫ـت‬
ُِ
ُ ُ‫ُ َـن‬/‫ـت َُّن‬
ُ‫للمؤنث‬
‫المخاطب‬
2.
şahıs/ eril
ُ -/‫ـت‬
َُ
‫ ـا‬/‫ـت َما‬
‫ ـو‬/‫ـت ُْم‬
ُ‫للمذكر‬
‫الغائبة‬
3.
şahıs/ dişil
ُ -
ُ‫ َـن‬/‫ـن‬
َُ
ُ
‫الغائب‬
3.
şahıs/ eril
-
‫للم‬
‫ ـا‬/‫ـا‬
‫للم‬
‫ ـو‬/‫ـوا‬
‫فرد‬
‫ثنى‬
‫لل‬
ُ ‫جمع‬
Bu tabloda (–) ile gösterilen fiil kiplerine zamir bitişmemektedir. (/)
işaretinin sağında bulunan zamirler mâzi fiillere, solunda bulunan zamirler ise
muzâri fiillere ve emir fiillerine özgü bitişik zamirlerdir.
Şimdi bunları ayrı ayrı fiil gruplarına göre örnek fiil çekimiyle inceleyelim.
1-Mâzi fiile bitişen zamirler:
Mâzi fiile bitişen zamirler tabloda kırmızı renkle gösterilmiştir.
Örnek fiil:
ُ‫َعلِ َم‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
Zamirler ve İşaret İsimleri
‫للمتكلم‬
ُ‫للمؤنث‬
ُ‫للمذكر‬
‫المخاطبة‬
1. şahıs
(e/d)
ُ‫َعلِ ْم ـت‬
‘Alimt
‘Alimti
Bildin
-
ُ -ُ‫َعلِ َم‬
-
‘Alime
e
Bildim
3. şahıs
eril
ِ
ُ‫ت‬
ْ ‫َعل َم‬
‘Alimt
t-
‫َعلِ َم تَ ـا‬
‘Alimtumâ
‫للمفرد‬
‘Alime
-
Bildi
‫َعلِ ْم ـت َما‬
ُ
‫الغائب‬
3. şahıs
dişil
ُ‫ت‬
َ ‫َعلِ ْم ـ‬
u
‫الغائبة‬
2. şahıs
eril
ِ ‫علِم ـ‬
ُ ُ‫ت‬
َْ
ُ‫للمذكر‬
‫المخاطب‬
2. şahıs
dişil
ُ‫للمؤنث‬
Tekil
‫َعلِ َم ـا‬
‫للمثنى‬
‘Alime ‘Alimâ
tâ
(İkiniz) bildiniz
‫َعلِ ْم ـنَا‬
ُ ُ‫َعلِ ْم ـت َّن‬
‘Alimn
â
ُ‫َعلِ ْم ـت ْم‬
‘Alimt
unne
Bildik
İkil
(İkisi) bildiler
ُ‫َعلِ ْم َـن‬
‘Alimt
‫َعلِ ُم ـوا‬
‘Alimn
um
ُ ‫للجمع‬
‘Alimû
e
Bildiniz
Çoğul
Bildiler
2- Muzâri fiile bitişen zamirler:
Muzâri‘ fiile bitişen zamirler tabloda kırmızı renkle gösterilmiştir. Sonunda (-)
bulunan şahıslara zamir bitişmez. Bu şahıslarda açık isim gelir veya yerine geçen
gizli zamir varsayılır.
Örnek fiil:
‫للمتكلم‬
ُ‫يَ ْذ َىب‬
ُ‫للمؤنث‬
ُ‫للمذكر‬
‫المخاطبة‬
1.
şahıs (e/d)
‫ب‬
ُ ‫أَ ْذ َى‬
‫المخاطب‬
2. şahıs
dişil
-
ُ‫تَ ْذ َىبِ ـيـ َن‬
ُ‫للمؤنث‬
ُ‫للمذكر‬
‫الغائبة‬
2. şahıs
‫الغائب‬
3. şahıs
3. şahıs
eril
dişil
eril
ُ‫ب‬
ُ ‫تَ ْذ َى‬
ُ‫ب‬
ُ ‫تَ ْذ َى‬
ُ‫ب‬
ُ ‫يَ ْذ َى‬
-
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
-
ُ
-
‫للمفرد‬
9
Zamirler ve İşaret İsimleri
Ezheb
Tezhe
Tezhe
u-
Tezhe
bîne
Gidiyor
Yezhe
bu-
bu-
Gidiyorsun
buTekil
Gidiyor
um
‫تَ ْذ َىبَ ـا ِن‬
‫تَ ْذ َىبَ ـا‬
Tezhebâni
Tezhe
‫يَ ْذ َىبَ ـا‬
‫ِن‬
Yezhe
bâni
İkiniz gidiyorsunuz
‫ب‬
ُ ‫نَ ْذ َى‬
ُ ُ‫تَ ْذ َىْب َـن‬
-
‫تَ ْذ َىبُـو‬
Nezhe
Tezhe
Tezhe
bu-
bne
Gidiyor
‫ِن‬
‫للمثنى‬
bâni
İkil
İkisi gidiyorlar
‫َن‬
ُ‫يَ ْذ َىْب َـن‬
‫يَ ْذ َىبُـو‬
Yezhe
Yezhe
bûne
bne
Gidiyorsunuz
ُ ‫للجمع‬
‫َن‬
bûne
Çoğul
Gidiyorlar
uz
3-Emir fiiline bitişen zamirler:
Emir fiiline bitişen zamirler tabloda kırmızı renkle gösterilmiştir.
Örnek fiil:
‫للمتكلم‬
ِ
ُ‫ب‬
ْ ‫ا ْذ َى‬
ُ‫للمؤنث‬
ُ‫للمذكر‬
‫المخاطبة‬
1.
şahıs (e/d)
‫المخاطب‬
2. şahıs
dişil
‫اِ ْذ َىبِ ـي‬
İzhebî
Git
ُ‫للمؤنث‬
ِ
ُ‫ب‬
ْ ‫ا ْذ َى‬
ُ
‫ذكرُالغائب الغائبة‬
2. şahıs
eril
‫للم‬
3. şahıs
dişil
3.
şahıs eril
‫للمفرد‬
-
İzheb
‫اِ ْذ َىبَ ـا‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Tekil
‫للمثنى‬
10
Zamirler ve İşaret İsimleri
İzhebâ
İkil
İkiniz gidiniz
ُ ُ‫اِ ْذ َىْب َـن‬
‫اِ ْذ َىبُـوا‬
İzheb
ُ ‫للجمع‬
İzheb
ne
û
Çoğul
Gidiniz
c. Hem fiillere, hem isimlere ve hem de harficerlere bitişebilen zamirler:
Fiillere bitiştiklerinde yalnız mef‘ûlün bih/nesne veya dolaylı tümleç görevinde
bulunurlar. Bunlara mansub muttasıl zamirler denir. Bunlar 12 tanedir.
‫للمتكلم‬
ُ‫للمؤنث‬
ُ‫للمذكر‬
‫المخاطبة‬
1.
şahıs (e/d)
‫المخاطب‬
2. şahıs
dişil
ُ ‫ـك‬
ُِ
‫ـي‬
‫ـُنَا‬
ُ‫للمؤنث‬
‫الغائبة‬
2. şahıs
eril
ُ‫ـك‬
َ
3. şahıs
eril
‫َـها‬
ُ
‫الغائب‬
3. şahıs
dişil
‫ـك َما‬
‫ـك ُْم‬
ُ ُ‫ـك َّن‬
ُ‫للمذكر‬
ُ‫ـو‬
‫للم‬
‫فرد‬
‫للمثنى‬
‫للجم‬
ُ ‫ع‬
‫ـه َما‬
‫ـه ُْم‬
ُ‫ـه َّن‬
Bu zamirlerin örnek fiille çekimi (kırmızı renkel gösterilmiş olanlar zamirdir)
şöyledir:
Örnek fiil:
‫للمتكلم‬
ُ‫ف‬
َ ‫َع َر‬
ُ‫للمؤنث‬
ُ‫للمذكر‬
‫المخاطبة‬
1.
şahıs (e/d)
‫َعَرفَنِ ـي‬
Arafe
nî
‫المخاطب‬
2. şahıs
dişil
ُ ‫ك‬
ُِ ‫َعَرفَـ‬
Arafek
i
ُ‫للمؤنث‬
‫الغائبة‬
2. şahıs
eril
‘Arafe
hâ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3. şahıs
eril
‫َعَرفَ َـها‬
‘Arafe
ُ
‫الغائب‬
3. şahıs
dişil
ُ‫ـك‬
َ َ‫َعَرف‬
ke
ُ‫للمذكر‬
ُ‫َعَرفَـو‬
‫للمفرد‬
‘Arafe
hû
11
Zamirler ve İşaret İsimleri
Beni
Seni tanıdı
Tekil
Onu tanıdı
tanıdı
‫َعَرفَـك َما‬
‫َعَرفَـنَا‬
‘Arafekumâ
‘Arafehumâ
İkinizi tanıdı
İkisini tanıdı
ُ ُ‫َعَرفَـك َّن‬
‘Arafe
nâ
‘Arafek
unne
Bizi
‫َعَرفَـه َما‬
ُ‫َعَرفَـك ْم‬
ُ‫َعَرفَـه َّن‬
‘Arafek
um
‘Arafeh
unne
Sizi tanıdı
‫للمثنى‬
İkil
ُ‫َعَرفَـه ْم‬
ُ ‫للجمع‬
‘Arafeh
um
Çoğul
Onları tanıdı
tanıdı
Bu zamirler isme bitiştiklerinde muzâfun ileyh/tamlayan olarak cer
durumunda bulunurlar. Bunlara mecrur muttasıl zamirler denir.
Örnek isimle çekimi (kırmızı renkle gösterilmiş olanlar zamirdir) şöyledir:
‫للمتكلم‬
ُ‫للمؤنث‬
ُ‫للمذكر‬
‫المخاطبة‬
1. şahıs
‫أ ٍُّم ـي‬
ُ ‫ـك‬
ُِ ‫أُم‬
ُ‫ـك‬
َ ‫أُم‬
‫أُم َـها‬
ُ‫أُم ـو‬
Umm
uhâ
Senin annen
3. şahıs
eril
Umm
uke
ُ
‫الغائب‬
3. şahıs
dişil
Umm
uki
ُ‫للمذكر‬
‫الغائبة‬
2. şahıs
eril
Ummî
Benim
‫المخاطب‬
2. şahıs
dişil
(e/d)
ُ‫للمؤنث‬
‫للمفرد‬
Umm
uhû
Onun annesi
Tekil
annem
‫أُم ـك َما‬
‫أُم ـنَا‬
Ummu
nâ
Ummukumâ
Ummuhumâ
İkinizin anneniz
İkisinin annesi
ُ ُ‫أُم ـك َّن‬
ُ‫أُم ـك ْم‬
Ummu
kunne
‫أُم ـه َما‬
Ummu
kum
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ُ‫أُم ـه َّن‬
hunne
İkil
ُ‫أُم ـه ْم‬
Ummu
‫للمثنى‬
‫للجمع‬
Ummu
hum
12
Zamirler ve İşaret İsimleri
Bizim
annemiz
Sizin anneniz
Çoğul
Onların annesi
 Bu zamirler, ‫ إِن‬, ‫ أَن‬, ‫ كأَن‬, ‫ لَ ِكن‬, َ‫ لَيْت‬, ‫ لَ َعل‬gibi fiile benzeyen harflere de
bitişirler. Bunlara bitişince bunların ismi/özne olarak nasb durumunda bulunurlar.
‫للمتكلم‬
ُ‫للمؤنث‬
ُ‫للمذكر‬
‫المخاطبة‬
1.
şahıs (e/d)
‫إِنَّنِ ـي‬
2.
şahıs dişil
‫المخاطب‬
‫الغائبة‬
3.
şahıs dişil
ُ‫ك‬
َ ‫إِنَّـ‬
‫إِنَّ َـها‬
İnneki
İnnek
â
Kuşkusuz sen
Kuşkusuz o
Kuşku
suz biz
Tekil
‫إِنَّـه َما‬
Kuşkusuz ikiniz
Kuşkusuz o ikisi
ُ‫إِنَّـك ْم‬
ُ‫إِنَّـه َّن‬
İnneku
m
‫للمفرد‬
İnneh
İnnehumâ
İnneku
nne
ُ‫إِنَّـو‬
İnnekumâ
ُ ُ‫إِنَّـك َّن‬
İnnenâ
3.
şahıs eril
û
‫إِنَّـك َما‬
‫إِنَّـنَا‬
ُ
‫الغائب‬
İnneh
e
Kuşkus
uz ben
ُ‫للمذكر‬
2.
şahıs eril
ُ ‫ـك‬
ُِ َّ‫إِن‬
İnnenî
ُ‫للمؤنث‬
Kuşkusuz siz
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
İkil
ُ‫للجمع إُِنَّـه ْم‬
İnnehu
nne
‫للمثنى‬
İnnehu
m
Kuşkusuz onlar
Çoğul
13
Zamirler ve İşaret İsimleri
Bitişik zamirlerle ilgili özel durumlar:
- ‫ ل‬lâm harf-i cerinin kesresi birinci şahıs zamirine (‫ ) ِل‬bitişmesi dışında
fethaya dönüşür: ُ‫ لَو‬, ‫ ََلُ َّن‬gibi.
- Birinci şahıs tekil zamiri (yâ/‫ ) ـي‬fiile bitiştiği zaman fiil ile bu zamirin
arasına nûnu’l-vikâye/
‫نُو ُن الْ ِوقَايَِة‬
adı verilen bir nûn girer. (Bu nûn fiilin son
harekesinin bir uzun sesli olan yâ/‫ ــِي‬tarafından yutulmasını önler.) Bu nûn, yâ/‫ي‬
zamirine kendi parçası gibi sayılan bir destek görevi yaptığı için nûnu’l-imâd/
‫ الْعِ َم ِاد‬destek nûnu da denir. ‫ َعَرفَنِ ـي‬beni tanıdı gibi.
‫نُو ُن‬
- Birinci şahıs tekil zamiri (yâ/‫ ) ي‬isme bitiştiği zaman bitiştiği ismin (cümle
içerisindeki irâb durumu ne olursa olsun) son harekesi kesre/esre olmak
‫ و‬, ‫ ا‬ve ‫ ي‬dan sonra ‫ي‬
ََّ bana,
َ şeklinde fetha/üstün okunur: ‫إل‬
ِ
‫اي‬
َ َ‫ ُدنْي‬benim dünyam ve ‫وي‬
َ ‫ ُم َعلٍّ ُم‬yerine ‫ ُم َعلٍّم َّي‬benim öğretmenlerim gibi.
zorundadır. Ancak
‫ ِم ْن‬ve ‫ َع ْن‬kelimelerine bitiştiği zaman bu
kelimelerin nûnu şeddelenir: ‫ َع ٍّّن‬benden ve ‫ ِم ٍّّن‬benden gibi.
- Birinci şahıs tekil zamiri (yâ/‫) ي‬,
Üçüncü şahıs zamirleri (‫ ُه‬- ‫) ُى َّن‬nin dammesi/ötresi ِ‫ ــ‬esre ve (‫ِ ي‬
sâkin yâdan sonra kesreye/esreye dönüşür:
‫يَْرِم ِيو‬
onu atıyor ve
, ‫ ) َ ْي‬gibi
‫َرأَيْتِ ِه َما‬
o ikisini
gördün gibi.
- Mâzî fiile bitişen ikinci şahıs çoğul zamiri
‫‘ ُْت‬un sükûnu eklenen zamirden
önce (‫ )ُتُُو‬şeklinde dammeye dönüşür ve vâv eklenir: ‫ َرأَيْتُ ْم‬gördünüz
‫وى ْم‬
ُ ‫ َرأَيْتُ ُم‬onları
gördünüz gibi.
‫ ُى ْم‬ve ‫ ُك ْم‬zamirlerinin sükûnu ulama esnasında dammeye/ötreye dönüşür:
‫ َرأَيْتُ ُه ُم الْيَ ْوَم‬onları bugün gördüm gibi.
-
ُ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14
Zamirler ve İşaret İsimleri
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
•Aşağıdaki cümlelerde zamirlerin altı çizilmiştir.
•a) Zamirlerin cümledeki görevlerini belirtiniz.
•b) Zamirleri diğer şahıs zamirleriyle değiştirerek cümleleri yeniden yazınız.
•c) Gizli zamirleri varsayıldıkları yerlerde parantez içine yazınız.
ِ
ِ
ِ ‫وع الْم‬
.‫اضي‬
ْ ‫ لََق ْد أ َْر َس ْلنَا خطَابًا إىل َم ْن َز َارنَا يف بَْيتنَا يف اْأل‬-1
َ ِ ُ‫ُسب‬
1. Geçen hafta bizi evimizde ziyaret eden kişiye bir mektup
gönderdik.
.‫ َي ِجب َع َلي َك أَن تنفِقَ َمالَ َك فِي إِعالَ ِء َشأ ِن َو َط ِن َك‬-2
2. Malını vatanının şanını yüceltmede harcamalısın.
.‫ أَ ت َعامِلو َن َزمِيال ِتكم َك َما ت ِريدو َن أَن ي َعامِل َنـــكم‬-3
3. Bayan meslektaşlarınıza size davranmalarını istediğiniz gibi
davranıyor musunuz?
.‫ أَنت َما َتقولَ ِن َما لَ َتف َعالَ ِن‬-4
4. Siz ikiniz yapmadığınız şeyi söylüyorsunuz.
.‫ اَل َفالَّح َيحصد ال َقم َح َو َزو َجته ت َساعِده َو أَولَده َما َيل َعبو َن عِندَ ه َما‬-5
5. Çiftçi buğdayı biçiyor, karısı ona yardım ediyor ve çocukları
onların yanında oynuyor(lar).
.‫صوت َسم َِعه مِن َو َرا ِء َحائِطِ َبي ِت َك‬
َ ‫ إِ َّنه َجا َء إِ َلي َك ألَج ِل‬-6
6. O, senin evinin duvarının arkasından duyduğu bir sesten
dolayı sana geldi.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
15
Zamirler ve İşaret İsimleri
II. ُ‫الضمائِرُ ا ْلم ْس َتت َِرة‬
َّ Gizli Zamirler
Gizli zamirler sözde açıkça söylenmeyen veya yazılmayan bilakis varsayılan
zamirlerdir. Örneğin,
ُ‫ت‬
ُْ ‫ أ ْكت‬şeklindedir.
َ ْ‫بُأَن‬
ُ‫ب‬
ْ ‫( أ ْكت‬yaz) cümlesinde fâil/özne gizlidir. Bu cümlenin açılımı
Gizli zamirler; mütekellim/birinci şahıs, müfred müzekker muhatab/ikinci
tekil eril şahıs, müfred müzekker gâib/üçüncü tekil eril şahıs ve müfred müennes
gâibe/üçüncü tekil dişil şahıslar için varsayılırlar.
Tabloda (/) işaretinin sağında bulunan zamirler mâzi fiillere, solunda bulunan
zamirler ise muzâri fiillere ve emir fiillerine özgü müstetir/gizli zamirlerdir. (–) ile
gösterilen şahıslara müstetir/gizli zamir varsayılmaz. Zira buralarda zamir açık
olarak fiile bitişirler.
‫للمتكلم‬
‫للمذكرُالمخاطب للمؤنثُالمخاطبة‬
1. şahıs (e/d)
)‫ (أَنَا‬/ -
Örnek
)ُ‫حن‬
ْ َ‫ (ن‬/
-
2. şahıs dişil
ُ /
-/-
2. şahıs eril
-/-
)‫ت‬
َ ْ‫(أَن‬/-/-
‫للمؤنثُالغائبة‬
‫للمذكرُالغائب‬
3. şahıs dişil
3. şahıs eril
ُ
ِ ‫(ىي‬
ِ )‫ُ(ىو‬/)‫للمفرد (ىو‬
)‫ُ(ى َي‬/)
َ
َ
َ
-/‫للمثنى‬
-/- / - ُ ‫للجمع‬
Aşağıdaki cümlelerde bulunan açık ve gizli zamirleri inceleyelim.
Dedemi ziyaret etmemizi istiyorum.
Sözünü yerine getir.
Sindiremeyeceğin şeyi yeme.
Zeynep yemeği pişiriyor, kocası yiyordu.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ُ .‫ُجدّْي‬
َ ‫ور‬
َ ‫ُأ ِريدُأَ ْنُنَـز‬-1
ِ
ُ .‫ُو ْع َد َك‬
َ ‫ُأَنْج ْز‬-2
ِ َُ‫ُالَُتَأْكلُماُال‬-3
ُ .‫ض َمو‬
ْ ‫ُى‬
َ ‫تستَطيع‬
َْ
ْ
ُ‫ُوَكا َن‬
ْ َ‫ ُُ َكان‬-4
َ ‫ت‬
َ ‫ُزيْـنَب ُتَطْبَخ ُالطَّ َع‬
َ ‫ام‬
ُ .‫َزْوج َهاُيأْكلو‬
16
Zamirler ve İşaret İsimleri
Etkileşimli Alıştırmalar

Alıştırmalar
1- Aşağıdaki cümlelerde bulunan açık gizli zamirleri tespit
edelim.
‫ج يَا َسيٍّ ُد عُ َم ُر؟‬
َ ْ‫َى ْل أَن‬
ٌ ‫ت ُمتَ َزٍّو‬
Evli misiniz, Ömer Bey?
Evet, sizi ailemle tanıştırmak
.‫ك بِعاَئِلَيت‬
َ َ‫ َو أ ُِحب أَ ْن أ َُعٍّرف‬،‫نَ َع ْم‬
istiyorum.
Bu beni kesinlikle sevindirir!
ِ
!‫ك‬
َ ‫إِنَوُ لَيَ ُسرِِن َذل‬
Aile bireylerinin sayısı kaç?
ِ
‫ك؟‬
َ ِ‫َك ْم َع َد ُد أَفْراَد عاَئِلَت‬
Biz toplam beş kişiyiz.
َِ ‫ََْنن‬
.‫َجيعاً َخَْ َسةُ أَفْراٍَد‬
ُ
Ne zaman evlendiniz?
‫ت؟‬
َ ‫َم ََت تَ َزَّو ْج‬
1984 yılında evlendim.
ِ ٍ
ٍ ِ ِ ِ ٍ ْ‫ (أَل‬1891 ‫لََق ْد تَزَّوجت عاَم‬
.)‫ي‬
َ ‫ف َو ت ْسعمائَة َو أ َْربَ َعة َو ََثاَن‬
َ ُ ْ َ
Ya kardeşiniz? O da evli mi?
Hayır, o evli değil. O bekâr
‫ج أَيْضاً؟‬
َ ‫َخ‬
ُ ‫َو أ‬
ٌ ‫وك؟ َى ْل ُى َو ُمتَ َزٍّو‬
ِ
.‫ب‬
َ ‫ٍّل أَ ْن يَظَ َّل أ َْعَز‬
ُ ‫ إنَّوُ يُ َفض‬.‫ ُى َو َغْي ُر ُمتَ َزٍّو ٍج‬،َّ‫َكال‬
kalmayı tercih ediyor.
Senin kız kardeşin var mı?
ٍ َ‫ىل لَك أَيَّةُ أَخوا‬
‫ت؟‬
َ َْ
َ
Evet, bir kız kardeşim var.
.ٌ‫ت واَ ِح َدة‬
ٌ ‫ُخ‬
ْ ‫ ِل أ‬،‫نَ َع ْم‬
O evli mi?
Hayır, o duldur. Kocası birkaç
‫َى ْل ِى َي ُمتَ َزٍّو َجةٌ ؟‬
ٍ َ‫ض ِع سنَوا‬
ِ
َّ ِ
.‫ت‬
َ ْ ‫يف َزْو ُجهاَ ُمْن ُذ ب‬
ٍَّ ‫ لََق ْد تُ ُو‬.ٌ‫ إَّناَ أ َْرَملَة‬،َ‫ال‬
yıl önce vefat etti.
Bunu duyduğuma üzüldüm.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ِ
.‫ك‬
َ ‫يُ ْؤ ِس ُفِّن ََساَعُ ذَل‬
17
‫‪Zamirler ve İşaret İsimleri‬‬
‫‪1. Yukarıdaki cümlelerdeki zamirlerin görevlerini belirtiniz.‬‬
‫‪2. Cümlelerdeki müstetir zamirleri parantez içine yazınız.‬‬
‫‪3. Zamirleri diğer şahıs zamirleriyle değiştirerek cümleleri yeniden yazınız.‬‬
‫‪Etkileşimli Alıştırmalar‬‬
‫‪•Aşağıdaki parçayı okuyalım ve buna göre aşağıdaki soruları cevaplayalım.‬‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ ِ‬
‫َح َس َن‬
‫• ََْن ُن نَ ْعبُ ُد اهللَ ُسْب َحانَوُ َوتَ َع َ‬
‫َح ُد‪َ .‬وُى َو الَّذي َخلَ َقنَا فَأ ْ‬
‫اىل ألَنَّنَا نُ ْؤم ُن بأَنَّوُ الْ َواح ُد اْأل َ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ت الْ ُم ْسل َمةُ َوأَنْتُ ْم يَا َم ْن تَدينُو َن‬
‫َخ الْ ُم ْسل ُم َوأَنْت أيَّتُ َها اْأل ْ‬
‫ت أي َها اْأل ُ‬
‫ُخ ُ‬
‫َخ ْل َقنَا‪ ،‬فَأَنَا َوأَنْ َ‬
‫ِ َّ ِ‬
‫بِاْإلسالَِم نَعِ ِ ِ ِ ِ ِ‬
‫ين الَ يَ ْعبُ ُدونَوُ فَ ُه ْم ُمْب َع ُدو َن َع ْن َر ْْحَتِ ِو ‪َ ،‬وإذَا‬
‫ْ‬
‫ُ‬
‫يش ََج ًيعا يف ن َعم اهلل‪ .‬أ ََّما َى ُؤالَء الذ َ‬
‫ٍ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ي‪.‬‬
‫ت َر ْْحَةُ اهلل قَ ْد َوس َع ْ‬
‫َكانَ ْ‬
‫ت ُك َّل َش ْيء فَه َي َمكْتُوبَةٌ ل ْل ُم ْؤمن َ‬
‫‪Alıştırmalar‬‬
‫• العبادة‬
‫‪•3- Aşağıdaki cümlelerdeki zamirleri belirleyip türlerini açıklayınız.‬‬
‫• ‪َ -1‬عيّْنُالضميرُفِيُالْج َم ِلُاآلتِيَ ِةُوبينُنوعوُ‪:‬‬
‫• أ – َنن– املسلمي– نعبد اهلل سبحانو وتعاىل‪.‬‬
‫• ب‪ -‬اهلل ىو الذي خلقنا فأحسن خلقتنا‪.‬‬
‫• ت‪ -‬أنا أعبد اهلل ألنّو خالقي‪.‬‬
‫• ث‪ -‬أنت تعبد اهلل على ىدي رسول اهلل ‪.‬‬
‫• ج‪ -‬أنتم تعيشون يف نعم اهلل‪.‬‬
‫• ح‪ -‬السابقون إىل اإلسالم ىم أول من يدخلون اجلنة‪.‬‬
‫• خ‪ -‬السيدة خدجية بنت خويلد ىي أول من دخلت يف‬
‫‪18‬‬
‫اإلسالم‪.‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
‫‪Zamirler ve İşaret İsimleri‬‬
‫‪Etkileşimli Alıştırmalar‬‬
‫‪•4- Aşağıdaki cümleleri uygun zamirle tamamlayınız.‬‬
‫حق العبادة ؟‪.‬‬
‫• أ – ىل ‪ .....‬تعبد اهلل ّ‬
‫الرجال‪.‬‬
‫• ب‪ -‬أبو بكر ّ‬
‫الص ّديق ‪ّ ......‬أول من دخل اإلسالم من ّ‬
‫تتحجنب ف ‪......‬من املسلمات املؤمنات‪.‬‬
‫• ت‪ -‬إن ّ‬
‫‪Alıştırmalar‬‬
‫•‪ -2‬أكملُالْج َم َلُاآلتيةَُبضميرُمناسب‪:‬‬
‫• ث‪ -‬ىل ‪ ......‬طالبة يف كلّية اآلداب ؟‬
‫• ج‪ -‬ىذان الطّالبان ‪ .....‬اللذان ذاكرا دروسهما‪.‬‬
‫• ح‪ ...... -‬ندرس يف جامعة أتاتورك‪.‬‬
‫• خ‪ ..... -‬تركي ‪.‬‬
‫• د‪ ...... -‬طالبان جمتهدان يف دروسكما‪.‬‬
‫‪19‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
‫‪Zamirler ve İşaret İsimleri‬‬
‫‪Etkileşimli Alıştırmalar‬‬
‫‪•3‬‬
‫‪•5-Aşağıdaki cümlelerdeki boş bırakılan yerler için doğru cevabı‬‬
‫‪parantez içinden seçiniz.‬‬
‫‪Alıştırmalar‬‬
‫•‪ -3‬اخترُاإلجابةُالصحيحةُمماُبينُالقوسينُلألمكنةُالفارغةُفِيُالْج َم ِلُاآلتِيَ ِةُ‪:‬‬
‫• أ – الطالب اَّتهد ‪ ........‬الذي ينجح يف االمتحان‪.‬‬
‫• ( ىي – مها – ىو – أنا)‬
‫كل يوم؟‬
‫• ب – ىل ‪ .......‬تذىب إىل اجلامعة ّ‬
‫ِ‬
‫أنت – أنتما – أنتم )‬
‫• ( أنت – َ‬
‫• ت ‪ ...... -‬يذىبان من تركيا إىل مصر‪.‬‬
‫أننت – ىي )‬
‫• ( أنا – مها – ّ‬
‫• ث ‪ -‬بارك اهلل في ‪ ....‬أيّها املسلم‪.‬‬
‫• (ك ‪ -‬و – مها – كما )‬
‫• ج ‪ ...... -‬تلميذان حمَتمان‬
‫أنت – أنتما)‬
‫• ( أنتم – َ‬
‫‪Etkileşimli Alıştırmalar‬‬
‫• ‪ -4‬كونُجملةُمفيدةُمنُالكلماتُاآلتية‪:‬‬
‫• أ – خلقنا – ىو – اهلل – الذي‬
‫أننت ‪ -‬جمتهدات‬
‫• ب – طالبات – يف – ال ّدرس – ّ‬
‫• ت – ناجحة – طالبة ‪ِ -‬‬
‫أنت‬
‫‪20‬‬
‫‪Alıştırmalar‬‬
‫‪•6- Aşağıdaki kelimelerden anlamlı cümleler yapınız.‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
Zamirler ve İşaret İsimleri
ُ ‫ات‬
ُِ ‫ار‬
ْ
َ ‫أس َماءُاْإل َش‬
İŞÂRET İSİMLERİ
İşâret isimleri, belirli bir varlığı veya kavramı gösteren tutan kelimelerdir.
Türkçe’deki karşılıkları ise işâret zamirleri ve işâret sıfatlarıdır.
Bu kelimeler marife/belirli isimler gurubundandır. Bu kelimelerle işâret
َ ‫ م‬müşârun ileyh denir.
edilen kelimeye, varlığa veya kavrama ise ‫شارُ إلَ ْي ُِه‬
İşâret isimleri mebnîdirler, yani, cümle içerisindeki görevlerine göre
sonları/yapıları değişmez ve irâb durumları mahallî olur. Sayı ve cinsiyet durumuna
göre farklıdırlar. Aynı şekilde, yakında, orta uzaklıkta ve uzakta işaret edilen
varlıklar için farklı işaret isimleri bulunmaktadır. Yer (mekân) için de ayrı işaret ismi
kullanılmaktadır. Ayrıca bunların ikillerinde özne veya nesne (ref, nasb ve cer)
durumuna göre şekil değişikliği olduğuna dikkat edelim.
İşaret isimlerinin tablo halinde çekimi şöyledir:
‫للمؤنث‬
‫للمذكر‬
ُ‫للمؤنث‬
ُ‫للمذكر‬
‫للمذكر والمؤنث‬
Dişil
Eril
Dişil
Eril
Eril ve Dişil
ُ ‫َىُ ِذ ُِه‬
ِ ‫َُى َذ‬
‫ان َىاتَـ ْي ُِن َُى َذا‬
ُِ َ‫انُ َُى َذيْ ُِن َىات‬
Bu
ُ ُ‫ك‬
َ ‫تِي‬
Şu
ُ ُ‫ك‬
َ ‫ُتُِْل‬
‫للمثنى‬
Bu ikisi
ُ‫كُ ذَا َك‬
َ ِ‫كُ تَُـُْيُن‬
َ ِ‫كُ تَ ُان‬
َ ِ‫كُ ذَُُيُْن‬
َ ِ‫ذَ ُان‬
Çoğul
‫ للجمع‬Yer ‫للمكان‬
ُ ‫َُىؤالَ ُِء‬
Bunlar
ُ ُ‫ك‬
َ ِ‫أولَُئ‬
ُ ‫ىنَا‬
Burası,
burada
ُ‫ىنَا َك‬
Şu ikisi
Şunlar
Şurası,
Şurada
O ikisi
Onlar
Orası,
orada
ُ‫ك‬
َُ ِ‫ُأولَُئ‬،‫ك‬
َُ ِ‫كُ ُ أو ُالَُل‬
َ ِ‫كُ َُذُل‬
َ ّْ‫كُ تَُيُِن‬
َ ّْ‫كُ ُ تَاُن‬
َ ّْ‫كُ َذُيُِن‬
َ ّْ‫ك ُ َذاُن‬
َ ِ‫ىنَاُل‬
O
YAKIN
İkil
ORTA
‫للمفرد‬
UZAK
Tekil
Not: Bu tabloda gösterilen işaret isimlerinden başka,
şekilleri de vardır.
ِ ‫ُتِ ِه‬،ُ‫ُذ ْه‬،ُ
ِ ‫ُتِ ْو‬،ُ‫ُذي‬،ُ
ِ َ‫ُذا‬،ُ‫ُتِي‬،ُ‫تَا‬
،ُ‫ُذ ِىي‬،ُ‫ي‬
Uzaktaki yeri işâret etmek için ُ‫ ه َنالِ َك‬kelimesinden başka ‫ َث َُّم‬ve ‫ َث َّم َُة‬kelimeleri
de vardır.
Yakın için olan işâret isimlerinin başında bulunan ‫ هَـ‬veya ‫ هَا‬, aslında hâ ve elif
olmak üzere iki alfâbe harfinden oluşan bir tenbîh/uyarı harfidir. Bunâ ‫هَاء ال َّتنبِيه‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
21
Zamirler ve İşaret İsimleri
hâu’t-tenbîh denir. Bu kelimenin elifi ‫ان‬
ِ ‫ هَا َت‬ve ‫ هَا َتي ِن‬kelimelerinde yazıda gösterilir,
diğerlerinde gösterilmez, fakat telaffuz edilir, yani uzatma yapılır. Genelde yakın
için olan işâret isimlerinin başına gelen bu uyarı harfi, orta mesafe için olan işâret
isimlerinden çoğunlukla müfred müennes/tekil dişil şahsın başına da gelir. ‫ك‬
َ ‫هَاتِي‬
gibi.
Uzak mesafe için olan işâret isimlerinin başına ‫ هَاء ال َّتن ِبيه‬hâu’t-tenbîh gelemez.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
22
Zamirler ve İşaret İsimleri
Bireysel Etkinlik
• İşaret isimlerinin kullanışlarını inceleyelim.
Bu kitaptır.
Bu arabadır.
Bu ikisi çalışkan işçilerdir.
Bu ikisi geniş odalardır.
Bu ikisi zeki çocuklardır.
Bu iki kızı tanıyor musun?
Bu ikisini(bayanı) tanıyor musun?
Bunlar güzel hanımlardır.
Bunlar usta bayan aşçılardır.
Bunlar iyiliksever adamlardır.
Onlar dürüst ticaretçilerdir.
Burası Atatürk Üniversitesidir.
Evimizin bahçesi şuradadır.
Tatilimi orada geçirdim.
ِ
ُ .‫اب‬
ٌ َ‫َى َذ ُاُكت‬
ُ .ٌ‫َى ِذهُِ َسيَّارة‬
ِ ‫انُ َع ِامالَ ِنُنَ ِش‬
ِ ‫َى َذ‬
ُ .‫يطان‬
ِ ‫ان‬
ِ َ‫اسعت‬
ِ
ِ
.‫ان‬
َ ‫ُو‬
َ َ‫َىاتَانُغ ْرفَـت‬
ِ َّ‫انُذَكِي‬
ِ ‫إِ َّنُ َى َذي ِنُولَ َد‬
ُ .‫ان‬
َ ْ
ُ ‫أَُتَـ ْع ِرفُالْبِْنتَـ ْي ِنُ َىاتَـ ْي ُِن؟‬
ُ ‫أَُتَـ ْع ِرفُ َىاتَـ ْي ُِن؟‬
ُ .‫ات‬
ٌ ‫اتُلَ ِطي َف‬
ٌ ‫َىؤالَ ِءُ َسيّْ َد‬
ِ
ِ ‫اتُم‬
ُ .‫ات‬
ٌ ‫اى َر‬
َ َّ‫أوالَءُطَب‬
َ ٌ ‫اخ‬
ٌ ‫كُ ِر َج‬
ُ .‫الُم ْح ِسنو َن‬
َ ِ‫أولَئ‬
ِ ‫ىؤالَ ِءُت َّجارُص‬
ُ .‫ادقو َن‬
َ
َ ٌ
ُ .‫ىنَاُ َج ِام َعةُآتَاتـ ْرك‬
ُ .‫اك‬
َُ َ‫َح ِدي َقةُبَـ ْيتِنَاُىن‬
ُ .‫ك‬
َُ ِ‫ض ْيتُعطْلَتِيُىنَال‬
َ َ‫ق‬
ُ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
23
Zamirler ve İşaret İsimleri
1. İşâret isimleri ma‘rife isimlerdir.
2. İşâret isimleri mebnîdirler.
3. İşâret isimleri cümle içerisinde mübteda, haber, fâil, nâib-i fâil, mef’ûlun
bih, sıfat, mevsuf, muzâfun ileyh, harf-i cerin mecrûru gibi durumlarda
bulunabilirler.
Örnek
4. İşaret isminden sonra gelen isim nekre olduğunda, işaret ismi bu isimle
isim cümlesi oluşturur, marife olduğunda, Türkçeye göre işaret sıfatı anlamını verir.
Bu, evdir.
Bu ev…
ُ ُ‫ت‬
ٌ ‫َىذاَُبَـ ْي‬
ُ ُ‫َىذاَُالْبَـ ْيت‬
Örnek
5. İşaret iismleri gösterdikleri isimlerle sayı ve cinsiyet bakımından
uyuşurlar.
Bu, öğrencidir.
Bu, kız öğrencidir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ِ
ُ ُ‫ب‬
ٌ ‫َىذاَُطاَل‬
ُ ٌ‫َُى ُِذهُِطاَلِبَ ُة‬
24
Zamirler ve İşaret İsimleri
 Arapça’da işâret isimlerinin Türkçe’deki karşılğı işâret sıfatlarıdır. Ancak
Türkçe’dekinin aksine, Arapça’da işâret isimleri mevsuf/nitelenen, bunların
gösterdikleri isimler (müşârun ileyh) ise sıfat /niteleyen kabul edilir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
25
Zamirler ve İşaret İsimleri
Bireysel Etkinlik
• Aşağıda işaret isimlerinin kullanıldığı cümleleri inceleyiniz..
Sence bu ev güzel midir?
Bence bu paralar yetmez.
Bu elbiseler çok ucuzdu.
Bu sorunun bir çözümü yok mudur?
Bu iki çocuk o adamı bekliyor.
Bu iki kızı okulun önünde gördüm.
Bu işçiler bizim çiftliğimizde çalışıyorlar.
Çantamı o ağacın yanında unuttum.
Bu adamlar o köyün halkına yardım ettiler.
O ofiste hiç kimse kalmadı.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ِ
ِ ‫َج‬
‫ك؟‬
َ ‫ٍّسبَ ِة إلَْي‬
ْ ‫ بالن‬،‫يل‬
ٌ َ ُ‫أَ َى َذاُالْبَـ ْيت‬
ِ ‫ود الَ تَك‬
.‫ْفي‬
َُ ‫ِعْن ِدي أَ ّن َى ِذُهُِالنـُّق‬
ِ ِ َ‫َكان‬
ِ ِ
.‫يصةً ِجدًّا‬
ْ
َ ‫ت َىذُهُال َْمالَبسُ َرخ‬
‫س لِ َه ِذ ُهُِالْم ْش ِكلَُِة َحلٌّ؟‬
َ ‫أَ لَْي‬
.‫ُالرج َُل‬
ُِ ‫انُال َْولَ َد‬
ُِ ‫َى َذ‬
َّ ‫ك‬
َ ِ‫ان يَْنتَ ِظَر ِان ذَل‬
.‫ت َىاتَـ ْي ُِنُالْبِْنتَـ ْي ُِن أ ََم َام الْ َم ْد َر َس ِة‬
ُ ْ‫َرأَي‬
.‫َىؤالَ ُِء الْع َّمالُ يَ ْع َملُو َن ِيف َم ْزَر َعتِنَا‬
ِ
َّ ُ‫ْك‬
.ِ‫الش َج َرُة‬
َُ ‫يت َح ِقيبَِيت ِعْن َد تِل‬
ُ ‫نَس‬
.‫ْكُالْ َق ْريَُِة‬
َُ ‫اع ُدوا ُس َّكا َن تِل‬
َُ ِ‫أولَئ‬
ّْ ُ‫ك‬
َ ‫الر َجالُ َس‬
ِ
.‫ب‬
ُِ َ‫كُال َْم ْكت‬
َُ ِ‫َح ٌد ِيف ذَل‬
َ ‫َما بَق َي أ‬
26
‫‪Zamirler ve İşaret İsimleri‬‬
‫ُ‪........‬قَـلَم ِ‬‫ُ‪ُ........‬ح ِقيبَتو‪.‬‬
‫ُو‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ُعل ٍّي َ‬
‫(ى َذا ‪ -‬ى َذ ِان ‪ -‬ىاتَ ِ‬
‫ان ‪َ -‬ى ِذهِ – َى ُؤالَ ِء)‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫كُأ َّمُفَ ِ‬
‫َِّ‬
‫اط َمةَ‪.‬‬
‫بُ–ُُ َكانَ ْ‬
‫يُرأيْـتَـ َهاُىنَالِ َ‬
‫تُ‪ُ........‬ال َْم ْرأَةُالت َ‬
‫ِ‬
‫ك)‬
‫ك ‪ -‬تِْل َ‬
‫(ى َذا‪َ -‬ىذيْ ِن – ىؤالَء ‪ -‬ذَل َ‬
‫َ‬
‫ُ‪ُ........‬السيّْ َد ِ‬
‫اتُقَ ْدُطَبَ ْخ َنُ‪ُ........‬اْألَط ِْع َمةَ‪.‬‬
‫جُ–ُإِ َّن‬
‫َّ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫(ىاتَ ِ‬
‫ك ‪َ -‬ى ِذهِ)‬
‫ان‪َ -‬ى ُؤالَء ‪َ -‬ى َذا‪ -‬ذَل َ‬
‫َ‬
‫ُ‪ُ......‬الر َسالَتَـ ْي ِنُُإلَىُ‪ُ......‬التّْـل ِْمي َذيْ ِن‪.‬‬
‫دُ–ُأ َْر َسلْت‬
‫ّْ‬
‫ِ‬
‫ِِ‬
‫ي ‪ -‬ىاتَ ِ‬
‫ك)‬
‫ان – َىذه – َى َذيْ ِن ‪ -‬ذَل َ‬
‫( َىاتَ ْ ِ َ‬
‫صةَُ؟ُ ُ‬
‫ْتُ‪ُ..............‬قِ َّ‬
‫ذُ–ُ َى ْلُقَـ َرأ َ‬
‫ان ‪ -‬ى َذي ِن ‪ -‬ى ِذهِ ‪ -‬ىاتَ ِ ِ‬
‫(ىاتَ ِ‬
‫ك)‬
‫ي ‪ -‬ذَل َ‬
‫َ ْ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ ْ‬
‫‪27‬‬
‫‪Bireysel Etkinlik‬‬
‫‪• Aşağıdaki cümlelerde boş brakaılan yerleri parantez içinde‬‬
‫‪verilen işâret isimlerinden uygun olanı ile tamamlayınız.‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
Bireysel Etkinlik
Zamirler ve İşaret İsimleri
• Aşağıdaki cümleleri verilen örneğe göre yapınız:
ِ
ِ ‫انُج ِدي َد‬
ِ
ِ
ُ .ٌٌٌ‫ ُ َى ِذ ِهُالْبـيوتُُ َج ِدي َدة‬ُ.‫ان‬
َ ُ َ‫ُ َى َذانُالْبَـ ْيت‬ .‫َى َذاُالْبَـ ْيتُُ َجدي ٌد‬
... .... .......  ..... ....... .....  ُ
ُ
ُ .ٌ‫ُ َى ِذهُِالْبِْنتُُ َج ِميلَة‬-ُ‫أ‬
ِ ‫ُلََق ِدُا ْشتَـريتُى َذي ِنُال‬-ُ‫ب‬
....... ......  ...... ...... .....  ُ
ُ.‫ْكتَابَـ ْي ُِن‬
ْ َ َْ
ُ .ٌ‫ُ َى ِذ ِهُالْبِْنتُُذَكِيَّة‬ .‫َى َذاُال َْولَدُُذَكِ ّّي‬
ِ
ِ ‫كُالمه ْن ِدسُص ِد‬
ُ ........ُ........ُ........ُ........ُ........ُُ ُ .‫يقي‬
َ َُ ‫ُُ َكا َنُذَل‬-ُ‫أ‬
َ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
28
Bireysel Etkinlik
Zamirler ve İşaret İsimleri
• Aşağıdaki kelimelerden -örnekteki gibi- anlamlı cümleler yapınız.
ِ ‫ْكُالْمرأَةُم‬
ِ ‫ُم‬-ُ‫الْمرأَة‬
ِ ْ َ‫ ُُُ َكان‬ ‫ْك‬
ُ .‫اى َرًة‬
َُ ‫ُتِل‬-ُ‫ت‬
ُْ َ‫ُ َكان‬-ُ‫اى َرة‬
َ ْ َ َ ‫تُتل‬
َ
َْ
ِ ‫ُال‬-ُ‫ُمن‬-ُ‫أ‬
............................................ 
َُ ِ‫ُيَطْلبُ–ُذَل‬-ُ‫ْكتَاب‬
‫ك‬
َْ
ِ ‫الش‬
َّ ُ-ُ‫ُنَـ ْنـقل‬-ُ‫ُ َىاتَـ ْي ِن‬-ُ‫ب‬
ِ ‫احنَتَـ ْي‬
......................  ‫نُ–ُاألمتِعةُ–ُبِـ‬
َْ
.......................................

.......................................

ُ‫ِج‬
ُّ ُ-ُ‫ُ ِمن‬-ُ‫ُ َىؤالَ ُِء‬-ُ‫ج‬
ِ ‫ُقَ ِد َمُ–ُالْ َخار‬-ُ‫الزَّوار‬
ِ َ‫ضي َفت‬
ِ ‫ُالْم‬-ُ‫ُىنَا‬-ُ‫د‬
َُ ِ‫ُتَان‬-ُ‫ُتَـ ْع َمالَ ِن‬-ُ‫ان‬
‫ك‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
29
Zamirler ve İşaret İsimleri
Değerlendirme
sorularını etkileşimli
olarak
cevaplandırabilirsiniz
DEĞERLENDİRME SORULARI
Aşağıdaki cümlelerde boş yerlere uygun zamir işaretleyiniz:
ِ
.‫ص ِديِقي‬
َ ‫ َوال ُد‬........ ‫ ؟‬........ ‫ َم ْن‬-1
a) ‫ِىي‬
َ
b) ‫ن‬
َّ ‫ُى‬
c) ‫ُىو‬
َ
d) ‫َىذا‬
Aşağıdaki cümlelerde boş yerlere uygun işaret ismi işaretleyiniz:
ِ ِ ِ
ِ َ‫اجحت‬
.‫ان‬
َ َ‫ الطَّالبَتَان ن‬........ - 2
a) ‫َىذا‬
b) ‫َىذاَ ِن‬
‫ىاَتاَ ِن‬
ِ ْ َ‫َىات‬
d) ‫ي‬
c)
a) ‫ىؤالَء‬/‫َىذه‬
َّ ُ ‫ الْ ُكت‬........ -3
.‫ب‬
َ ُ‫ الْ ُكت‬........ ‫َّاب قَ ْد أَل ُفوا‬
ِ
b) ‫ى ِذه‬/
َ ‫َىذاَن‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
30
Zamirler ve İşaret İsimleri
‫ى ِذه‬/‫ء‬
َ َ‫ىؤال‬
ِ ْ َ‫ىاَت‬/َ‫َىذا‬
d) ‫ي‬
c)
4- Aşağıdaki şıklardan hangisinde isim cümlesi oluşmuştur.
a) ُ‫اْلَ ِدي َقة‬
ْ
ِ‫ى ِذه‬
َ
b) ‫َىذاَ ِن الطَّلِباَ ِن‬
ِ ‫ىذاَ مس‬
c) ‫ج ٌد‬
َْ َ
ِ
d) ‫جل‬
َّ ‫ك‬
َ ‫ذَل‬
ُ ُ ‫الر‬
5-
.‫تَ ِعيشو َُن ُفيُنَِع ِم ُاهلل‬
Cümlesinde altı çizili fiilde gizli zamir aşağıdakilerden
hangisidir.
a) ‫ت‬
َ ْ‫أَن‬
b) ‫ُى ْم‬
‫ُى َو‬
d) ‫أَنْتُ ْم‬
c)
CEVAP ANAHTARI:1.C 2.C 3.C 4.C 5.D
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
31
Zamirler ve İşaret İsimleri
KAYNAKÇA
Ali el-Cârim , Emîn, M. (1964). En-Nahvu’l-vâdıh.Mısır: Dâru’l-ma‘ârif.
Mustafâ el-Galâyinî.(1966). Câmi‘u’d-durûsi’i-‘arabiyye. Beyrut: el-Mektebetu’l‘asriyye.
Antovân ed-Dahdâh.(1981).Mu‘cemu kavâ‘idi’i-lugati’i-‘arabiyye fî cedâvil ve
levhât. Beyrut: Mektebetu Lubnân.
‘Abduh er-Râcihî. (1988). Et-Tatbîku’n-nahvî. Beyrut: Dâru’n-nahdati’i-‘arabiyye.
Yanık, Nevzat H. – Çögenli, M. Sadi.( 1998). İzhâr ve Tercümesi. Erzurum: Kültür ve
Eğitim Vakfı Yayınevi.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
32
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
HARF-İ CERLER SORU EDATLARI
ATIF HARFLERİ
•
•
•
•
•
Harf-i cerler
Soru edatları
Atıf harfleri
Özet
Kaynakça
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Harf-i cerler ve işlevlerinin kavranması
öğrenilecek
• Soru edatları ve kullanımlarının kavranması
öğrenilecek
• Atıf harfleri ve kullanımlarının kavranması
öğrenilecek
ARAPÇA
ÜNİTE
4
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
HARF-İ CERLER
ُ‫ُح ُُروفُ ُا ْل َجر‬
ُ‫ش َّرفَة‬
َ ‫ال َك ْعبَةُ ال ُْم‬
ِ
ِ ِ
‫ ََحَ َل‬.‫إمساعيل‬
َّ ‫اهيم َعلَْي ِه‬
َ ‫ و‬،‫الم اْل َك ْعبَةَ بِأ َْم ٍر من اهلل‬
ُ‫ساع َدهُ يف اْلبِناء ابْنُه‬
ُ ‫الس‬
ُ ‫بَ ََن إبر‬
ُ
ِ ‫ و ت و َّجه إبراهيم بِالد‬،‫بال لِيب َِن الْ َكعبة‬
ِ ‫ُّعاء إىل‬
ِ ِْ ‫إبراهيم احلِجارَة علَى َكْت ِف ِه ِمن‬
‫اهلل أ ْن يَتَ َقبَّ َل‬
َ َ َ َ َ ْ َ َْ ‫اْل‬
َ
ُ
ُ
ِ ْ‫ و بارَك يف ال‬،‫ فَاستَجاب اهلل لِ ُدعائِِه‬.‫ِمْنه و ِمن ابنِ ِه ه َذا اْلعمل‬
،‫كعبة و َح ِفظَها ِمن الْ ُك ّفا ِر‬
ُ َ ْ َ ََ َ ْ ْ ُ
ََ
ِ
.‫ت الكعبةُ قِْبلةً لِ ُك ِّل ُم ْؤِم ٍن‬
ْ َ‫ و بَقي‬.‫و أ َْعطَى أ َْهلَها األ ََما َن‬
ŞEREFLİ KÂBE
İbrahim (a.s.) Allah’tan gelen emirle Kâbe’yi inşa etti. Yapımında ona oğlu
İsmail yardım etti. İbrahim Kâbe’yi inşa etmek için omzunda dağlardan taş taşıdı.
Kendisinin ve oğlunun yaptığı bu işi kabul etmesi için Allah’a duaya yöneldi. Allah
ta onun duasını kabul etti, Kâbe’yi mübarek kıldı, kâfirlerden korudu, Kâbe halkına
güvence verdi. Kâbe tüm müminler için kıble olarak kaldı.
Harf-i Cerler
ِ ‫ِم ْن ـ إِلَى ـ فِي ـ َعلَى ـ َع ْن ـ‬
‫ت ـ ُم ْذ ـ ُم ْن ُذ ـ حاشا ـ‬
َّ ‫ب ـ ِل ََ ـ َك ـ َحتَّى ـ ُر‬
َ ‫ب ـ َو ـ‬
‫َخال ـ َعدا‬
Harf-i cerler ismlerin
başına gelirler. Başına
geldikleri ismin sonunu
mecrûr yaparlar.
Tanımı: Arapçada “harf-i cer” olarak bilinen bir edat grubu vardır.
Bunlar cümle içerisinde ismin başına gelip son harfin harekesini esre okutur veya
başına geldiği ismin yapısını değiştirir. Bu duruma o ismin “mecrûr” olması
denir. Yani harf-i cerler başına geldiği ismi “mecrûr” yapar. Türkçede genel
olarak edat grubunda ele alınan bu tür sözcükler Arapçada genel olarak harf
(edat) kategorisinde değerlendirilir. Tek başına bir anlam ifade etmeyen bu
sözcükler, ancak aralarında bağlantı kurdukları kelime veya kelime
gruplarını veya cümleleri anlamca tamamlarlar. Harf-i cerler ismlerin başına
gelirler. Başına geldikleri ismin sonunu mecrûr yaparlar.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
Anlamları: Edat olarak kullanıldıklarında cümledeki asıl fiil ile nesne
arasındaki anlam bağlantısını kurarlar. Harf-i cerler, içerdiği anlamları
bakımından incelenecek olursa:
ِ
:‫ب‬
ile, birlikte, vasıtasıyla; için, -de/-da
1- Çoğu kez “… ile” anlamında kullanılır:
Evi eşyalarıyla birlikte tuttum
:‫ت بِأَثَاثِها‬
ُ ‫ْج ْر‬
َ ‫ت اْلبَـ ْي‬
َ ‫إِ ْستَأ‬
2- Bazen sebep bildirir:
ِ
:‫ب بِ َذنْبِ ِه‬
َ ‫عُوق‬
İşlediği suçtan dolayı cezalandırıldı
Seninle karşılaştığım için gerçekten çok
mutluyum
:‫ك‬
َ ِ‫أَنَا َس ِعي ٌد ِج ّداً بِِل َقائ‬
3- Kullanıldığı fiile özel anlam kazandırır:
Allah’a inandım
Elinden tuttum
O binici değildir
ِ ِ‫ت ب‬
:‫اهلل‬
ُ ‫آم ْن‬
َ
:ِ‫ت بِيَ ِده‬
ُ ‫س ْك‬
َ ‫أ َْم‬
ٍ ‫س ُه َو بَِفا ِر‬
:‫س‬
َ ‫لَْي‬
4- Çoğunlukla “…de,da” anlamında zarf olarak kullanılır:
Atatürk Üniversitesinde okuyor
5- Yemin ifadesi olarak kullanılır:
Başıma yemin ettim
Allah’a yemin olsun ki bu kitabı
okumayacağım
‫س بِ َج ِام َع ِة آتاتورك‬
ُ ‫يَ ْد ُر‬
:‫ت بَِرأْ ِسي‬
ُ ‫ْس ْم‬
َ ‫أق‬
ِ
ِ
:‫ب‬
َ َ‫بِاهلل لَ ْن أَقـ َْرأَ َه َذا اْلكتا‬
6- Fedakârlık ifadesi olarak kullanılır:
Babam sana feda olsun
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
:‫ت‬
َ ْ‫بِأَبِي أن‬
3
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
:‫ِم ْن‬
-de/- dan (başlangıç bildirir); -den itibaren, -den biri.
1-Başlangıç anlamında kullanılır:
: ‫ج التِّـل ِْمي ُذ ِم َن ال َْم ْد َر َس ِة‬
َ ‫َخ َر‬
Öğrenci okuldan çıktı
2-Bütünün bir parçasını açıklamak için kullanılır:
ِ ‫ت ِمن النُّـ ُق‬
:‫ود‬
ُ ‫أَنْـ َف ْق‬
:‫َع َرفْـتُهُ ِم ْن َم ْشيِ ِه‬
Paranın bir kısmını harcadım
Onu yürüyüşünden tanıdım
3-Bazen “tür” belirtme niteliğinde açıklama anlamı içerir:
ِ
:‫يص من الْ ُقطْ ِن‬
ٌ ‫لي قَ ِم‬
Benim ipekten bir gömleğim var
4-İki kavramı birbirinden ayırmak için kullanılır:
Hakkı batıldan ayırdım
ِ ‫ت الْح َّق ِمن الْب‬
:‫اط ِل‬
َ
َ ُ ْ‫َع َرف‬
ِ ْ‫الدنْـيا ِمن ا‬
ِ ‫ضيتم ِبال‬
ِ
:ِ‫آلخ َرة‬
َ ُّ ‫ْحيَاة‬
َ ْ ُ ‫أَ َر‬
Âhiret hayatına karşılık dünya
hayatını mı tercih ettiniz!
5-İki veya daha fazla nesne arasında tercih yapmak için kullanılır:
İçeceklerden ne tercih
edersiniz, çay mı, kahve mi?
ِ
:‫ شاي أ َْم قَـ ْه َوة؟‬،‫ْكوالت‬
‫ِّل ِم َن ال َْمأ‬
ُ ‫ماذا تُـ َفض‬
6-İki şey arasında karşılaştırma yapmak amacıyla kullanılır:
Ali Halit’ten yaşça büyüktür
:ً‫َعلِ ٌّي أَ ْكبَـ ُر ِم ْن خاَلِ ٍد ِسنّا‬
7-Birlikte kullanıldığı fiile özel anlam katar. Bu bağlamda bazı fiiller
‫ِم ْن‬
harf-i cerri ile kullanıldıkları halde “…den, …dan” anlamı hiç yokmuş gibi
çevri yapılır:
Ona yaklaştım
Ata binişine şaştım
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
:ُ‫ت ِم ْنه‬
ُ ْ‫إقْـتَـ َرب‬
:‫س‬
َ ِ‫ت) ِمن ُرُكوب‬
ُ ‫ت (تَـ َع َّج ْب‬
ُ ‫َع ِج ْب‬
َ ‫ك اْل َف َر‬
4
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
-e/-a; -e/-a doğru (yön ve yönelme belirtir); -e kadar.
:‫إِ َِ َل ََى‬
1- Bazen gayenin sonu, sonuca ulaşma , ifade eder.
ِ ِ
:‫يام ِة‬
َ ‫لَيَ ْج َم َعنَّ ُك ْم إلى يَـ ْوم الْق‬
Kıyamet gününde mutlaka sizi bir araya
toplayacak
2- Genellikle yönelme anlamı ifade eder:
:‫الر ُج ُل إلى ال َْم ِدينَ ِة‬
َّ ‫جاَ َء‬
Adam şehre geldi
3- Başlayan bir eylemde bitiş bildirir:
Kitabı baştan sona okudum
ِ ُ ْ‫قَـرأ‬
:‫تاب ِمن اْإلبْتِ َد ِاء إلى اْإلنْتِ َه ِاء‬
َ ‫ت الْك‬
َ
4- İki nesne arasında mukayese veya üstünlük ifadesinde kullanılır:
Bence ders oyundan daha iyidir
َّ
:‫ض ُل إِلَ َّى ِمن اللَّ ْه ِو‬
َ ْ‫س أَف‬
ُ ‫الد ْر‬
5- Kendine özgü özel kullanımları vardır:
:‫إِلَى اللِّ َق ِاء‬
Görüşmek üzere
ُ
-de, -da, …içinde (içindelik); hakkında, hususunda.
:‫في‬
1- Çoğunlukla zarf olarak kullanılır:
Ben ve kardeşim bir çukura
düştük
Gelecek ay içinde İstanbul’a
seyahate çıkacağım.
ِ ‫أَنَا و أ‬
:‫َْناَ في ُح ْف َرٍة‬
ْ ‫َخي َس َقط‬
َ
َّ ‫اسطنبول في‬
‫الش ْه ِر‬
‫ُسافِ ُر إلى‬
َ
َ ‫َسأ‬
ِ ‫ال‬
:‫ْقادِم‬
2-Bazen “….le ilgili, ….hususunda, ….de” anlamında kullanılır:
Ali okumada benden daha iyidir
:‫أفضل ِمنّي في ال ِْق َرائَ ِة‬
‫َعلِ ٌّي‬
ُ
3-Bazen bir şeyden hoşlanma veya bir şeyi çok isteme anlamında "‫" ِم ْن‬
harf-i cerrinin yerinde kullanılır:
Yiyeceklerden ne istersiniz?
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ِ ‫ماذا تَـرغُب في الْمأْ ُك‬
:‫والت‬
َ
َ
ُ ْ
5
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
4-Bazen dua ve temenni anlamında kullanılır:
ِ ‫في أَماَ ِن‬
:‫اهلل‬
Allah’a emanet olun!
üzerinde, -de/-da; -e dair, hususunda, hakkında.
:‫َعلَى‬
1- Genellikle “üzerine, üzerinde, …de, da” anlamında kullanılır.
Bunun yanı sıra açıklama amaçlı “…hususunda, ….e dair” anlamlarında da
kullanıldığı görülür:
İşçi taşı omzunda taşıdı
Otomobil kaldırıma çıktı
ِ ‫حمل‬
ِ ‫العامل‬
:‫الح َج َارَة َعلَى َك ْت ِف ِه‬
ُ
َ ََ
ِ ‫الر‬
ِ ‫ص‬
:‫يف‬
َّ ‫السيَّ َارةُ َعلَى‬
َّ ‫ت‬
ْ ‫َخ َر َج‬
2- Birlikte kullanıldığı fiile özel anlam katar:
:‫وع‬
ِ ‫ض‬
ُ ‫ت َعلَى ال َْم ْو‬
ُ ‫إطَّلَ ْع‬
Konuya vakıf oldum
:‫غُ ِش َى َعلَْي ِه‬
Bayıldı
ِ ْ‫الرأ‬
: ‫الع ْي ِن‬
َّ ‫َعلَى‬
َ ‫سو‬
Baş üstüne
- den/-dan (ayrılma, uzaklaşma); hakkında, dair,
ilgili, hususunda
:‫َع ْن‬
1- Genel olarak “…den, …dan” anlamı ifade eder. ‫ ِم ْن‬harf-i cerrinden
farklı olarak “ayrılma, uzaklaşma” bildirir. Bir şey hakkında, “bir şeyle ilgili,
bir şeye dair” anlamlarında açıklama amacıyla kullanılır.
Dedem, Sultan Süleyman ile ilgili
bir hikâye anlattı.
Polis bana kayıp çocuğu sordu
Onun hakkında konuştuk
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫صةً َع ْن ُسلَْيماَ َن‬
َّ ‫َح َكى َجدِّي ِق‬
ِ ِ‫الْمل‬
:‫ك‬
َ
ُّ ‫َسأَلَنِي‬
:‫الش ْر ِط ُّى َع ْن ال َْولَ ِد التَّائِِه‬
:ُ‫َح َّدثْناَ َع ْنه‬
6
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
Bugün öğrenciler ödevlerini
internette araştırıyorlar
Allah ondan razı olsun
ِ ‫ث الت‬
‫َّالمي ُذ َع ْن َوظاَئِِف ِه ْم في‬
ُ ‫يَـ ْب َح‬
:‫اإلنترنت اليَـ ْو َم‬
ِ‫ر‬
:ُ‫ض َى اهللُ َع ْنه‬
َ
2- Bazı fiiller sırf bu harf-i cer ile kullanıldıklarında fiile özel anlam
yükler:
Yakın zamanda seni ziyaret edeceğim
Ondan uzaklaştım
ٍ ‫ور َك َع ْن قَ ِر‬
: ‫يب‬
ُ ‫َسأ َُز‬
:ُ‫ت َع ْنه‬
ُ ‫إِبْـتَـ َع ْد‬
3- Müsade ve izin ifadelerinde kullanılır:
Müsadenizle!
:‫ك‬
َ ِ‫َع ْن إ ْذن‬
İçin, nedeniyle, sebebiyle, yüzünden.
: َِ ََ ‫َل‬
1- Genellikle “için” anlamında kullanılır. Neden ve sahiplik bildirir:
Benim bir arkadaşım var
Arkadaşıma bir mektup yazdım
ِ ‫لِي‬
:‫ب‬
َ
ٌ ‫صاح‬
ِ
:‫ص ِد ِيقي‬
ُ ‫َكتَْب‬
َ ‫ت ِرسالَ ًة ل‬
2- Yetkinlik, ayrıcalık anlamı ifade eder:
Hamt Allah içindir
:‫ْح ْم ُد لِلَّ ِه‬
َ ‫أل‬
3- Sebep bildirir:
Ona yardım etmek için ayağa kalktım
:‫ت لِ ُمعاََونَتِ ِه‬
ُ ‫قُ ْم‬
4- Müzari fiilin başına da gelir. Bu durumda kendisinden sonra
mastar harfi olan gizli bir “ْ‫ ”أَن‬takdir edilir. Bu durumda “…mek
için” anlamı verir:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
ِ ‫ت ِمن الْم ِد‬
‫ينة‬
ُ ‫َخ َر ْج‬
َ
::َ َِ ِِ َ‫لَنْـت‬
Dolaşmak için şehrin dışına çıktım
5- Söz yöneltme, iletme ifade eder:
:‫ْت لَ ُه َّن‬
ُ ‫قُـل‬
Onlara dedim
6- Aşağıdaki özel kullanımlarda ünlem ifade eder. Bu durumlarda
harf-i cerlerin anlamı Türkçe açısından belirgin değildir:
ِ ‫يا لَل َْع َج‬
:‫ب‬
Aman ne tuhaf !
:‫يا لََِيْ ٍد‬
Zeyd’e bak!
:‫يا لََق ْوِمي‬
Yetiş milletim!
: ‫َك‬
gibi (benzetme için kullanılır).
1-Teşbih (benzetme) edatı olarak kullanılır:
:‫س َك ِمثْلِ ِه َش ْي ٌئ‬
َ ‫لَْي‬
Onun gibisi yoktur
Kendin gibi ol(Nasılsan öyle ol)
:‫ت‬
َ ْ‫ُك ْن َك َما أَن‬
Yüzü ay gibi
:‫َو ْج ُه َها َكالْبَ ْد ِر‬
Kardeşin için çalıştığın
gibi dostun için de çalış.
ِ ‫ك َكما تَح ِرص على أ‬
:‫يك‬
َ ‫َخ‬
َ ‫ص ِد ِيق‬
ْ
ْ ‫إح ِر‬
َ ‫ص َعلَى‬
ُ ْ
Ant olsun, yemin ederim ki; Vallahi,
: ‫ تَـ‬،‫َو‬
1-Her iki harf de yemin için kullanılır:
Allah’a yemin olsun ki sana verdiğim sözde
duracağım
ِ ‫و‬
:‫َح َفظَ َّن َع ْه َد َك‬
ْ ‫اهلل َل‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
Allah’a yemin olsun ki senin düşmanınla
savaşacağım
ِ َ‫اهلل لُخا‬
ِ ‫ت‬
:‫ص َم َّن َع ُد َّو َك‬
: ‫ ُم ْن ُذ‬، ‫ُم ْذ‬
-den beri, itibaren,
1-Cümle geçmiş zaman için kurulu olduğunda “….den beri” anlamı
verir:
Üç günden beri (üç gündür) onu görmedim.
:‫ ُم ْن ُذ ثَالثَِة أَيَّ ٍام‬-‫ما َرأَيْـتُهُ ُم ْذ‬
ُ
: ‫َحتَّى‬
-e kadar, nihayet; sonunda;
1-Bazen ölçü veya miktar tayin etme anlamında kullanıldığı gibi,
zaman tayin etmek amacıyla da kullanılır:
:‫الس َم َكةَ َحتَّى َرأْ ِس َها‬
َّ ‫ْت‬
ُ ‫أَ َكل‬
Balığı kafasına kadar yedim
Çocuk evden çıktı ve bu saate
kadar geri dönmedi.
ِ ‫َخرج الْولَ ُد ِمن الْبـ ْي‬
:‫اع ِة‬
َّ ‫ت و لَ ْم يَـ ْرِج ْع َحتَّى‬
َ ‫الس‬
َ
َ ََ
-nice, bir/pek çok.
:‫ب‬
َّ ‫ُر‬
1-Başına geldiği ismin çokluk durumuna işaret eder. Söz konusu çokluk
cümle içindeki anlam bağlantısından anlaşılır:
Nice iyilik yapanlar (birçok iyilik yapan kişi)
kınanmıştır.
-in dışında, hariç, müstesna, başka.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ِ َّ ‫ر‬
:‫وم‬
ٌ ‫ب فاع ِل َخ ْي ٍر َم ْذ ُم‬
ُ
:‫ َع َدا‬،‫ َخال‬،‫َحا َشا‬
9
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
1-Her üçü de istisna (dışlama, hariç tutma) edatı olarak kullanılır:
:‫ب َحا َشا َخالِ ٍد‬
ُ ّ‫ام الطُّال‬
َ َ‫ق‬
Halit hariç, öğrenciler ayağa kalktı
ِ َ ‫ال ج ِميع أَ ْع‬
‫وم ِة َع َدا َوِزي ِر‬
َ ‫ضاء الْ ُح ُك‬
ُ َ َ ‫إِ ْستَـ َق‬
Ulaştırma Bakanı dışında
Hükümet üyelerinin hepsi istifa etti.
ِ ‫الْمواص‬
:‫الت‬
َ ُ
:‫ال َخالَ َسلِ ٍيم‬
َ ‫ت الطْ َف‬
ُ ْ‫َرأَي‬
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
Selim hariç çocukları gördüm
•1-Aşağıdaki soruları parçaya göre cevaplayınız?
‫َم ْن بَـنَى الْ َك ْعبَةَ؟‬
-1
‫إبرهيم؟‬
‫اء‬
َ ‫َه ْل تَـ َقبَّ َل اهللُ ُد َع‬
َ
-2
‫ظ اهللُ الْ َك ْعبَةَ؟‬
َ ‫ِم َّم ْن َح ِف‬
-3
‫ف حاَ ُل الْ َك ْعبَ ِة الْيَـ ْو َم؟‬
َ ‫َك ْي‬
-4
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
ِ ‫أ‬.... ‫من ح َفر ح ْفرًة‬
.‫َخ ِيه َوقَ َع فيها‬
َ ُ َ َ َْ
ِ ‫ألْ َخ ُّل بِ ُدو َن اْل‬
.‫س ِل‬
ْ ‫ُج َرة أ‬
ْ
َ ‫ال َْع‬..... ‫َحلَى‬
-1
-2
ٍ ‫ص‬
ِ
.‫اه ْم فَـلَ ْم يَ ْس َمعُوا إِلَْيها‬
ُ َ‫يحة أَ ْعطَْيـن‬
َ َ‫ ن‬.....
-3
.‫الس ُف ِن‬......
َ‫ذَ َك َر ال َْوِز ُير الَ ْخبَ َار الطَّيِّبَة‬
ُّ
-4
•3- Aşağıdaki Arapça cümlelerin Türkçe anlamlarını yazınız?
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
•2-Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri parantez içindeki harf-i
cerlerden anlamca uygun olanı seçiniz:
ِ َ‫ش لِل ِْقت‬
.‫ال‬
ُ ‫ تَبِ ْع‬-1
َ ‫الج ْي‬
َ ‫ت‬
ِ
ِِ
ِ ‫إليه ر‬
.‫اجعُو َن‬
َ ‫ إنّا للَّه و إنّا‬-2
.‫ْك اللَّ ْحظَ ِة فَ َّك َر في َزْو َجتِ ِه و ابْنِ ِه‬
َ ‫ َو فِي تِل‬-3
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
‫‪Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri‬‬
‫‪SORU EDATLARI‬‬
‫اإلستِ ْف ِ‬
‫هام‬
‫ُح ُر ُ‬
‫وف ْ‬
‫ف أَتَـ َعلَّ ُم اللُّغَةَ َجيِّدا؟‬
‫َك ْي َ‬
‫ِ‬
‫َّ ِ‬
‫ِ ٍ‬
‫ِ‬
‫ب‬
‫ب التـ ُّْرك ُّى الْجام َعةَ ُم ْن ُذ أيّ ٍام قَليلَة‪ .‬يَ ْذ َه ُ‬
‫َد َخ َل الطال ُ‬
‫ِ‬
‫ِ ٍ ٍ ِ ِ‬
‫ِ‬
‫ت َش َج َرةٍ‪،‬‬
‫س تَ ْح َ‬
‫إلى َحدي َقة َع َّامة‪ .‬يَ ْمشي قَليالً‪ ،‬ثُ َّم يَ ْجل ُ‬
‫ث َعن َك ِلم ٍ‬
‫َل َر ُجالً بِ َجانِبِ ِه‪:‬‬
‫ات‪ ،‬ثُ َّم يَ ْسأ ُ‬
‫وس و يَـ ْب َح ُ ْ َ‬
‫الْ َق ُام َ‬
‫َّ ِ‬
‫باح‬
‫الص ِ‬
‫كى في َّ‬
‫ب التر ُّ‬
‫الطال ُ‬
‫و يَـ ْنظُُر إلى النّ ِ‬
‫اس‪ .‬يَـ ْفتَ ُح‬
‫َّ ِ‬
‫ِ‬
‫الِْه َرةِ؟‬
‫اس ُم َه ِذ ِه َّ‬
‫عن َش ْيئٍ؟ َما ْ‬
‫ب‪َ :‬ه ْل يُ ْمك ُن أَ ْن ْ‬
‫أسأ ََل ْ‬
‫الطال ُ‬
‫الش ْم ِ‬
‫الش ْم ِ‬
‫ور َم َع َّ‬
‫اد َّ‬
‫س‪.‬‬
‫َّ‬
‫إس ُمهاَ َعبّ ُ‬
‫الر ُج ُل‪ْ :‬‬
‫س‪ ،‬لَنَّها تَ ُد ُ‬
‫ك‪.‬‬
‫الطالب‪ُ :‬ش ْكراً لَ َ‬
‫الرجل‪َ :‬م ْن أَنْت؟ أَ تَـ ْع َم ُل ُهنَا؟‬
‫الطالب‪ :‬ال‪ ،‬أنا طالِب في ال ِ‬
‫ْجام َع ِة‪.‬‬
‫ٌ‬
‫ت؟‬
‫الرجل‪ِ :‬م ْن أَيْ َن أنْ َ‬
‫الطالب‪ِ :‬م ْن تركيا‪.‬‬
‫ُ‬
‫ك؟‬
‫اس ُم َ‬
‫الرجل‪َ :‬ما ْ‬
‫ت؟‬
‫سا ٌن‪ .‬و أَنْ َ‬
‫الطالب‪ :‬إسمي ْ‬
‫إح َ‬
‫َى لُغَ ٍ‬
‫الرجل‪ِ ْ :‬‬
‫ات تَـتَ َكلَّ ُم؟‬
‫ِّجارةِ‪ ،‬أ ُّ‬
‫إسمي َع ْب ُد ال َْع ِِي ِِ‪ ،‬و أَ ْع َم ُل في الت َ‬
‫ُحا ِو ُل أَ ْن‬
‫الطالب‪ :‬لُغَت ِي التـ ُّْركِيَّةُ‪ .‬في الْ َم ْد َر َس ِة تَـ َعلَّ ْم ُ‬
‫ت اإلنجلي ِِيَّ َة و ال َْع َربِيَّةَ أَيْضاً‪ .‬أ َ‬
‫الع َربِيَّةَ َجيِّداً‪.‬‬
‫أَ ْع ِر َ‬
‫ف َ‬
‫‪12‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
SORU EDATLARI
Soru edatları her zaman
cümle başında bulunur.
Tanımı: Arapçada cümle başına gelen bazı edatlar o cümleyi doğrudan soru
cümlesi haline getirirler. Şekil bakımından herhangi bir değişikliğe yol açmayan bu
edatlardan bazıları harf, yani edat, bazıları ise isim konumundadır. Arapçada
başlıca soru edatları şunlardır: Soru edatları her zaman cümle başında bulunur.
‫ف‬
ُّ – ‫ َك ْم‬- ‫ َم ْن – َمتَى – أَيْ َن‬- ‫ ماذا – لِماذا‬- َ‫ َه ْل – ما‬- َ‫أ‬
َ ‫ َك ْي‬- ‫أى‬
Anlamları:
:‫أَ – َه ْل‬
-mi/-mı?
ُ
Her iki edat ta “mı, mıdır” anlamındadır. İsim ve fiil cümlelerinin başında
bulunabilirler. Olumsuz fiil cümlelerinde daha “
‫” ُأ‬
soru edatının kullanıldığı
görülmektedir:
Zeynep öğrenci mi?
Sen bu kitabı okudun mu?
Kahve mi, yoksa çay mı istersiniz?
Görmedin mi, Rabbin Fil
ordusunu nasıl etti. (Fil Suresi, 115/1)
:‫ب طالِبَةٌ؟‬
ُ َ‫َه ْل َزيْـن‬
ِ
:‫تاب؟‬
َ ْ‫ت قَـ َرأ‬
َ ْ‫َه ْل أَن‬
َ ‫ت َه َذا الْك‬
:‫أَ تُ ِري ُد قَـ ْه َو ًة أ َْم شاياً؟‬
ِ ‫َص َح‬
‫اب‬
َ ‫أَ لَ ْم تَـ َر َك ْي‬
َ ُّ‫ف فَـ َع َل َرب‬
ْ ‫ك بِأ‬
ِ ‫ال ِْف‬
:‫يل‬
:‫ َما َذا‬-‫َما‬
Ne?
1-Hem isim, hem de fiil cümlesinin başında kullanılırlar:
Adın ne?
Ne yaptın?
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
:‫ك؟‬
َ ‫اس ُم‬
ْ ‫َما‬
: ‫ت؟‬
َ ‫صنَـ ْع‬
َ ‫َما‬
13
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
Yanında ne var?
: ‫َما َذا ِع ْن َد َك؟‬
Niçin?
:‫لِ َم – لِ َماذَا‬
"‫ "ماذا‬soru edatı "‫ " ِل‬harf-i ceri ile kullanıldığında “niçin” anlamına gelir:
Adam, niçin ağlıyorsun
çocuğum? dedi.
:‫ لِ َماذا تَـ ْب ِكي يَا َولَ ِدي؟‬:‫الر ُج ُل‬
َ َ‫ق‬
َّ ‫ال‬
:‫َمتَى‬
Ne zaman?
1-Hem isim, hem fiil cümlesinin başına gelir:
Ne zaman memleketine gideceksin?
Sınav ne zaman?
ِ ِ‫متَى ستُسافِر إلى ب‬
: ‫الد َك؟‬
ُ َ َ َ
:‫اإلمتِحا ُن؟‬
ْ ‫َمتَى‬
:‫َك ْم‬
Kaç?
Sayı belirtir. Kendisinden sonra mansub bir isimle kullanılır:
Kaç kardeşin var?
Şu an saat kaç?
Bu kitap kaç lira?
Bu kaça?
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
:‫ك؟‬
َ َ‫َك ْم أَخاً ل‬
: ‫اعةُ اآل َن؟‬
َّ ‫َك ِم‬
َ ‫الس‬
ِ
ِ
:‫تاب؟‬
ُ ‫َك ْم ل َيرًة هذا اْلك‬
‫بِ َك ْم َه َذا ؟‬
14
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
: ‫َم ْن‬
Kim?
1-
“Kim” anlamında kullanılır. Hem isim, hem fiil cümlesinin başına gelir:
: ‫ت؟‬
َ ْ‫َم ْن أَن‬
Sen kimsin?
Kim yaptı bunu?
:‫َم ْن فَـ َع َل هذا؟‬
ِ
2- "‫"ل‬harf-i
cerri ile kullanıldığında “kimin” anlamına gelir:
Bu kalem kimin?
:‫لِ َم ْن هذا الْ َقلَ ُم؟‬
: ‫أَيْ َن‬
Nerede?
1- Yer zarfı anlamı içeren soru edatıdır:
Nerede doğdun?
: ‫ت؟‬
َ ‫ُولِ ْد‬
‫أَيْ َن‬
2- İsim olduğundan başına harf-i cer gelerek de soru edatı olur:
Nereye gidiyorsun?
Sen nereden geliyorsun?
Hangi? Hangisi?
:‫سافِ ٌر؟‬
َ ْ‫إلى أيْ َن أَن‬
َ ‫ت ُم‬
ِ
ِ ‫أنت‬
:‫قاد ٌم؟‬
َ ‫أين‬
َ ‫م ْن‬
: ‫أى‬
ُّ
1-Genellikle herhangi bir isme veya bir zamire muzaf olduğu gibi
yalın halde de kullanılır:
Sizden hanginiz bana kefil olur?
Onlardan hangisi daha üstün?
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
:‫أَيُّ ُك ْم يَ ْك ُفلُنِي‬
:‫ض ُل؟‬
ٌّ
َ ْ‫أي ِم ْنـ ُهما أَف‬
15
‫‪Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri‬‬
‫ف‪:‬‬
‫َك ْي َ‬
‫‪Nasıl? (durum sorusu).‬‬
‫‪1-Hem isim, hem fiil cümlesinin başına gelir:‬‬
‫ف حاَلُك ؟‪:‬‬
‫َك ْي َ‬
‫?‪Nasılsın‬‬
‫ت تُـ ْركِيَا؟‪:‬‬
‫كيف َو َج ْد َ‬
‫?‪Türkiye’yi nasıl buldun‬‬
‫‪Parçayı okuyunuz/dinleyiniz ve Türkçe’ye çeviriniz.‬‬
‫ِ‬
‫ر َّد ال ِ‬
‫يع‪ :‬نَ ْجتَ ِم ُع َمساَ َء يَـ ْوِم الْ َخ ِم ِ ِ ِ‬
‫س َح ْو َل‬
‫َ َ‬
‫ْجم ُ‬
‫يس الْقاَدم و نَ ْجل ُ‬
‫ِ ِ‬
‫ِ‬
‫استَمع الْج ِميع إلَى مرواَن و ُهم مسرورو َن‪ .‬قاَلَ ِ‬
‫ت‬
‫الْماَئ َدة‪ .‬و بَـ ْع َد أَن ْ َ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ‬
‫ِ ٍ ٍِ‬
‫ف استَـ ْقبـلْتُم يـوِميَّ ِ‬
‫ي ِْ‬
‫ات‬
‫ُّ‬
‫الم‪ :‬لَ َد َّ‬
‫أسئلَةٌ‪َ :‬ك ْم ف ْك َرة راَئ َعة قاَلَهاَ َم ْرواَن! و َك ْي َ ْ َ ْ َ ْ‬
‫ب َه ْم َسة يَـ ْوِميَّاتِهاَ؟‬
‫َم ْرواَن؟ و َه ْل َستَ ْكتُ ُ‬
‫‪16‬‬
‫‪Bireysel Etkinlik‬‬
‫قاَ َل الْواَلِ ُد لبناَئِِه‪ :‬متَى تَ ْجتَ ِمعو َن لِنَستَ ِمع إلَى يـوِميَّ ِ‬
‫ات َم ْرواَن؟ و‬
‫ُ‬
‫ْ َ َْ‬
‫ْ َ‬
‫ِ‬
‫س؟‬
‫أَيْ َن نَ ْجل ُ‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
•1-Aşağıdaki soruları parçaya göre cevaplayınız?
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
ِ َّ ِ َ ‫ َكي‬-1
‫ب التـ ُّْركِ ُّى َوقـْتَهُ ؟‬
ْ
ُ ‫ف يَـ ْقضي الطال‬
ٍ ‫َي غَ َر‬
‫وس؟‬
‫ض يَ ْستَـ ْع ِم ُل‬
ِّ ‫ ل‬-2
ُ ْ‫الطالب ا‬
ُ
َ ‫لقام‬
‫الطالب بِ َها؟‬
‫ َك ْم لغةً يَـتَ َكلَّ ُم‬-3
ُ
ِ َّ ُ ‫ هل يـع ِر‬-4
‫كى اْ َلع َربِيَّةَ َجيِّداً؟‬
ُّ ‫ب التر‬
َْ ْ َ
ُ ‫ف الطال‬
•2-Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri parantez içindeki atıf
harflerinden anlamca uygun olanı seçerek doldurunuz?
..... :‫ال‬
َ ‫ فَالْتَقاهُ َرِفي ُقهُ فَـ َق‬،‫الس َف ِر‬
َّ ‫الر ُج ُل َعن‬
َّ ‫َر َج َع‬
ِ ‫ْت بِال‬
‫؟‬..... :‫ قال‬.‫ نَـ َع ْم‬:‫ بِ ْعتَهُ؟ قال‬..... ‫ْحما ِر؟‬
َ ‫فَـ َعل‬
ِ ْ‫ بَِرأ‬:‫قال‬
.‫س َمالِ ِه‬
ِ ‫الِ ِع ِيم في اإلجر‬
‫ لَ ْم‬..... ‫ائات؟‬
َّ ‫هى َو ْج َهةُ نَظَ ِر‬.....
َْ
ِ
ِ
‫ص ُد ُر بَالغٌ عن ال َْم ْسأَلَ ِة؟‬
ْ َ‫ي‬..... ‫ب على التِّليفون؟‬
ْ ‫يُج‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
-1
-2
17
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
Alıştırmalar
•3- Aşağıdaki Arapça cümlelerin Türkçe anlamlarını yazınız?
Etkileşimli Alıştırmalar
‫َّاج َِ ِر؟‬
ِ ‫ أَيَّةُ بَضائِ َع ِع ْن َد الت‬-1
ٍ ‫َجمل بِْن‬
‫ت في ال َق ْريَِة؟‬
ُ َِ ‫الب‬
ْ ‫ َه ْل هذه‬-2
ُ َ ْ ‫نت أ‬
‫ت هذا الْ َقلَ َم؟‬
َ ‫َخ ْذ‬
َ ‫ِم َّم ْن أ‬-3
‫ضوع‬
ِ ‫الم ْو‬
َ ‫ُماذا تَـ َرى في هذا‬-4
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
18
‫‪Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri‬‬
‫‪Etkileşimli Alıştırmalar‬‬
‫‪•4- Aşağıdaki diyalogda boş bırakılan yerlere uygun soru‬‬
‫‪edatları yerleştiriniz:‬‬
‫تِل ِْميذ‪ ................ :‬نـُ َؤدِّي اِ ْمتِحاَ َن اللُّغَةَ ال َْع َربِيَّةَ؟‬
‫ت الْقاَ ِدِم بِإ ْذ ِن ِ‬
‫الس ْب ِ‬
‫الْمعلِّم‪ :‬سي ُكو ُن ِ‬
‫اهلل؟‬
‫اال ْمتِحاَ ُن يَـ ْو َم َّ‬
‫ُ َ ُ ََ‬
‫‪Alıştırmalar‬‬
‫أ ْك ِمل ال ِ‬
‫ْحواَ َر التَّالِي‪:‬‬
‫السئِلَةُ؟‬
‫تِل ِْميذ‪َ ................. :‬ستَ ُكو ُن ْ‬
‫السئِلَةُ َس ْهلَةٌ‪.‬‬
‫ال ُْم َعلِّ ُم‪ْ :‬‬
‫السئِلَ ِة ِم ْن كِتاَ ِ‬
‫ب اللُّغَ ِة ال َْع َربِيَّ ِة؟‬
‫تِل ِْميذ‪ُ ................. :‬ك ُّل ْ‬
‫السئِلَ ِة ِم ْن كِتاَ ِ‬
‫ب ال ُْم َق َّرِر‪.‬‬
‫الْ ُم َعلِّ ُم‪ :‬نَـ َع ْم‪ُ ،‬ك ُّل ْ‬
‫ب؟‬
‫تِل ِْميذ‪ُ ................. :‬س َؤ ُ‬
‫ال الن ْ‬
‫َّح ِو َ‬
‫ص ْع ٌ‬
‫ال ُْم َعلِّ ُم‪ :‬الَ‪ُ ،‬س َؤ ُ‬
‫ص ْعباً‬
‫ال الن ْ‬
‫س َ‬
‫َّح ِو لَْي َ‬
‫ي؟‬
‫َّح ِري ِر ِّ‬
‫لإلمتِحاَ ِن الت ْ‬
‫تِل ِْميذ‪َ ................. :‬د َر َجة ْ‬
‫ص ِ‬
‫االمتِحاَ ِن ِع ْش ُرو َن َد َر َجةً‪.‬‬
‫ص ل َهذاَ ْ‬
‫ال ُْم َعلِّ ُم‪َ :‬سيُ َخ َّ ُ‬
‫‪19‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
ATIF HARFLERİ
(BAĞLAÇLAR)
ِ ْ‫وف اْلعط‬
‫ف‬
َ ُ ‫ُح ُر‬
ِ ‫ظ أ ْكبـر‬
ِ
ِ ‫ساخ ٍر في ال َََ َد‬
‫ب اْ َلع َربِ ِّى‬
ُ َ ُ ‫ألْ َجاح‬
ٍ
ِ َّ ‫ت‬
‫ت بِيَ ِـدهِ فَ َجـ َّرهُ إلـى‬
ْ ‫سـ َك‬
ْ ‫في ْيوم ِمن اْلَيّ ِام طََرقَـ‬
َ ‫الصـبيَّةُ الْ َح ْسـناءُ بَابَـهُ و أَ ْم‬
ِ ِِ
ِ
ِ ِ ِ َّ ِ‫ت لل‬
‫ب‬
َّ ‫أَ َحـ ِد‬
ْ ‫الصـاغَ ِة ثُ َّـم قَالَـ‬
ْ ‫ فَ ـ‬،‫ـل َهـ َذا‬
َ ‫استَـغْ َر‬
َ ْ‫صـائ ِغ و هـ َى تُشـ ُير إلــى َو ْجـه الْجــاحظ مث‬
ِ
ِ ْ‫ال‬
ِ‫ لََقـ ْد أَوصـ ْتن ِي هـ ِذه‬:‫الصـائِ َغ فَـ َقا َل لَـه‬
َّ ‫استَ ْخبَـ َر‬
ُ ‫جاح‬
ُ
َ
ْ ‫ ف ـ‬،‫ظ أَ ْم َرَها َو لَ ْم يَـ ْف َه ْم م ْنهُ َش ْيئًا‬
َ ْ
ٍ ‫ص ـنَع له ـاَ َخاتَم ـاً َعلَْي ـ ِه ص ـورةُ َش ـ ْي‬
‫ت لَنَّنِــي لـ َـم َْ أَ َر فــي‬
َّ
ُ ‫ فَـ ـأَنْ َك ْر‬.‫طان‬
َ َ ْ َ‫الص ـبِيَّةُ أ ْن أ‬
َ ُ
ِ
‫ك و َدلّْتنــي َعلَ ـى‬
ْ ‫ك و أَتَـ‬
ْ ‫ فَـ ـأَ ْس َر َع‬,‫ُص ِّوَرهُ َعلَ ـى الْ َخ ـاتَ ِم‬
َ ‫ت بِـ‬
َ ‫ت إِلَْي ـ‬
َ ‫َحي ـاَتي َش ـ ْيطانًا فَـ ـأ‬
ِ
ِ ‫ادثَـةَ و ذَ َكـر‬
ِ ‫ظ هـ ِذهِ الْح‬
ِ
‫ َد َعـانِي‬: ‫ال‬
َ ‫حادثَـةً أُ ْخـ َرى و قَـ‬
َ ‫وج ِه‬
َ ُ ‫ب الْجـاح‬
ْ
َ
ْ ‫ فَـلَ ْم يـُ ْعجـ‬. ‫ك‬
َ َ
ِ ُ ‫يب ولَ ِدهِ فَـاتَّص ْل‬
ِ ِ ِ ‫الْمتَـوِّكل‬
‫ش َع َمظْ َهري فَـأَ َم َر لـي‬
َ ‫استَْب‬
ْ ‫ فَـلَ َّما َرآني‬،‫ت بِه‬
َ
َ ُ َُ
َ ِ ‫العبّاس ُّي لتأْد‬
ِ
ِ‫بِع ْشرة‬
ٍ ‫آالف ِد ْر‬
.‫ص َرفَن ِي‬
َ ‫هم و‬
َ َ
ATIF HARFLERİ
Tanımı: Bütünsel bir ifadeyi oluşturan bir metin veya paragrafta ya da genel
anlamda sözlü ifadelerde cümleyi cümleye, kelimeyi kelimeye, ismi isme, fiili fiile
bağlayan edat veya harflerdir.
Arapçada atıf harflerinin her birinin ayrı bir fonksiyonu vardır. Çoğunlukla
cümleler "‫ " َو‬ve "‫ف‬
َ " ile bağlanırken bazen de
"‫ "ثُ َّم‬gibi edatlar da bağlaç
sayılmaktadır. Aslında bugünkü modern Arapçada diğer dillerde olduğu gibi
noktalama işaretleri kullanılmakla birlikte, bağlaçlar da kullanılmaktadır. Zira
Arapçada günümüzde dahi bağlaçlar vazgeçilmez ifade araçları olarak geçerliliğini
korumaktadır.
Gerek klasik, gerekse modern metinlerdeki yazılı ifadelerde çok sık cümle
başlarında "‫ "و‬harfi kullanılmaktadır. Dikkat edilmesi gereken husus, buradaki "‫"و‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
20
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
bağlaç değil, başlangıç harfi olarak kabul edilir. Dolayısıyla çevrilerde “ve” diye
başlanmaması gerekir.
Arapça’da yaygın olarak kullanılan atıf harfleri (bağlaçlar) şunlardır:
‫ لَ ِك ْن‬- ‫ أ َْو – أ َْم – بَ ْل – ال‬-‫ ثُ َّم – َحتَّى‬-‫ ف‬-‫و‬
Anlamları: Bağlaçlar, anlam bakımından sırasıyla incelenecek olursa çeşitli
konumlarda farklı anlamlarda kullanıldıkları görülür:
: ‫َو‬
Ve
1- Birliktelik, beraberlik bildiren bir bağlaçtır. Kelimeyi kelimeye ya da
cümleyi cümleye bağlar. Önceki kelime veya cümle ile sonraki kelime
veya cümle arasında öncelik veya sonralık anlamından çok birliktelik
ifade eder:
:‫صالح و َح َس ٌن‬
‫اء‬
ٌ
َ ‫َج‬
Salih ve Hasan Geldi
Hoca sınıfa girdi ve
sandalyeye oturdu
َّ ‫الص‬
:‫س على الْ ُك ْر ِس ِّى‬
َّ ُ‫ُستاَذ‬
ْ ‫َد َخ َل ال‬
َ َ‫ف و َجل‬
2- İki cümle arasında anlamda zıtlık ifade eder ve “ … ise” anlamında
kullanılır:
Öğrenciler oturuyor, Hoca ise
ayakta
ِ
: ‫ب قاَ ِع ُدو َن‬
ْ ‫ال‬
ُ َّ‫ُستاَذُ قَائ ٌم و الطُّال‬
3- Bazen iki cümle arasında durum bağlacı olarak kullanılır:
Adam gülerek geldi
:‫ك‬
ْ َ‫ي‬
ُ ‫ض َح‬
‫الر ُج ُل و ُه َو‬
َّ ‫جاَ َء‬
Burada iki cümle arasında yer alan “ve” bağlacı, durum bildiren cümlenin
başında yer almıştır. Bundan dolayı başına geldiği cümle, önceki cümleye –erek/arak şeklinde bağlanır.
Ve, ise; hemen, akabinde; bu yüzden …
: َ‫فـ‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
21
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
1- "‫ "و‬bağlacı ile aynı işlevi görmekle birlikte aralarındaki en önemli fark,
"‫ "ف‬önceki cümle ile bir sonraki cümle arasında “bunun üzerine, bu yüzden”,
“hemen ardından,” anlamlarında takip, sebep veya sonuç anlamını ifade eder:
Hoca içeri girdi, öğrenciler ayağa
kalktı
َّ ‫الص‬
:‫ب‬
َّ ُ‫َد َخ َل الستاذ‬
ُ َّ‫ام الطُّال‬
َ ‫ف فَـ َق‬
:‫ضا‬
ً ْ‫ت أَناَ أَي‬
ُ ‫ام ال َْوِز ُير فَـ ُق ْم‬
َ َ‫ق‬
Bakan ayağa kalktı, ben de kalktım.
2- Arka arkaya gelen ardışık eylemler için kullanılır:
Ayağa kalktı, kılıcını çekti ve düşmanını
bekledi
:‫ام فاَ ْستَ َّل َس ْيـ َفهُ فاَنْـتَظََر ال َْع ُد َّو‬
َ َ‫ق‬
3- Olayların sırasıyla yapıldığını gösterir:
Hasan’ı, ardından Muhammed’i,
ardından Halit’i içeri al!
ِ
:‫سناً فَ ُم َح َّم ًدا فَخالِ ًدا‬
َ ‫أَ ْدخ ْل َح‬
ِ ‫الذهاَب إلى الْ َخ‬
ِ
ِ
....‫س ْك ٌر فَـنَـ ْوٌم‬
ُ َ‫ان ف‬
ْ َ‫كاَن‬
ٌ ‫ش ْر‬
ُ َّ ،‫ت َحيَاتُهُ داَئ َرةً ُم ْستَم َّرًة‬
ُ َ‫ب ف‬
Onun hayatı kısır döngü şeklindeydi: Meyhaneye gitmek, içki içmek, sarhoş
olmak ve uyumak.
Sonra, daha sonra.
: ‫ثُ َّم‬
1- Öncelik ve sonralık sırasına göre iki ismi veya cümleyi birbirine bağlar:
(Önce) Ahmet sonra Salih geldi
Adam kâğıda baktı sonra cevap verdi
hatta, ta ki, nihayet, sonunda
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
:‫صالح‬
‫جاَ َء أحم ُد ثُ َّم‬
ٌ
ِ
:‫اب‬
َّ ‫نَظََر‬
َ ‫الر ُج ُل في اْ َلوَرقَة ثُ ّم أَ َج‬
: ‫حتَّى‬
َ
22
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
1-Cümleyi cümleye bağlar. Söz konusu eylem, bir önceki cümlenin etkisi ve
sonucunda meydana geldiğini gösterir:
ٍ ‫الرجل َي ِري فَغَادر الْمكا َن حت وصل إىل ب ي‬
.ُ‫ت و َد َخلَه‬
ْ ُ ُ َّ ‫فَأَ َخ َذ‬
َْ َ َ َ ّ
َ ََ
Adam koşmaya başladı, olduğu yeri terk etti, sonunda bir eve ulaştı ve içeri
girdi.
:‫َم‬
ْ‫أ‬
yoksa
1-Sözde ve anlamda ortaklık ifade eder. Atfedilen isim veya cümle ile atıfta
bulunulan isim veya cümle arasında seçim veya tercihe dayalı bir karar söz
konusudur:
Hür müyüm yoksa prangaların
içinde esir miyim?
veya, ya da, yoksa
ٍ ‫هل أَناَ ح ٌّر أَم أَ ِسير في قُـي‬
:‫ود؟‬
ُ
ٌ ْ ُ
َْ
: ‫َو‬
ْ‫أ‬
1-Atfedilen isim veya cümle ile atıfta bulunulan isim veya cümle arasında
seçim veya tercih söz konusudur. “veya, ya, yada, yahut” anlamlarına gelir:
Çocukluğundaki arzusu hâkim
veya avukat olmaktı.
bilâkis, aksine; daha doğrusu.
ِ ‫صبِح‬
ِ
ِ ْ َ‫َكان‬
‫قاضيًا ْأو‬
َ ْ ُ‫ت أ ُْمنيّتُهُ في صبَاهُ أَ ْن ي‬
ِ ‫م‬
:ً‫حاميا‬
ُ
:
‫بَ ْل‬
1- “Aksine…, fakat….” anlamına gelir. Kendisinden sonra gelen kelime veya
cümle bir önceki kelime veya cümlenin aksini veya ondan daha vurgulu veya
sağlam bir anlam ifade eder.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
23
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
ِ ‫يل‬
ِ ِ‫ولوا لِ َم ْن يـُ ْقتَ ُل في َسب‬
‫اهلل‬
ُ ‫و ال تَـ ُق‬
Allah yolunda öldürülenlere “ölüler”
demeyiniz. Aksine onlar diridirler.
:ٌ‫َحياء‬
ٌ ‫أ َْم‬
ْ ‫وات بَ ْل أ‬
ِ َ‫ل‬
: ‫ك ْن‬
fakat, ama, ancak, lakin.
1-“Aksine…, fakat….” anlamına gelir. Kendisinden sonra gelen cümle bir
önceki cümlenin aksine bir anlam içerir:
Bildiğimi umuyorum, fakat
bilmiyorum.
:‫ت أَ ْد ِري‬
ُ ‫أَتَ َمنَّى أَنَّن ِي أَ ْد ِري و لَ ِك ْن لَ ْس‬
: َ‫ال‬
değil
1- “…değil ” anlamına gelir. Kendinden eylem veya hükmün kendisinden
sonra gelen kelime veya cümlede bulunmadığını ifade eder:
Babası değil, çocuk geldi.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
:ُ‫اء ال َْولَ ُد الَ أَبُوه‬
َ ‫َج‬
24
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
•1- Aşağıdaki soruları konunun başında geçen parçaya göre
cevaplayınız?
ِ ‫من هو الَّ ِذي أَ ْكبـر س‬
ِ ‫اخ ٍر في اْل ََد‬
‫ب ال َْع َربِ ِّى ؟‬
َ ٌَ
َُ ْ َ
ِ ‫ت الصبِيَّةُ بِال‬
‫الصائِ ِغ ؟‬
َّ ‫ْجاح ِظ إلى‬
ْ َ‫لِماذا ذَ َهب‬
‫لصبِيَّ ِة؟‬
َ َ‫ماذا ق‬
َّ ِ‫الصائِ ُغ ل‬
َّ ‫ال‬
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
‫الصاَئِ ِغ؟‬
َّ ُ‫ظ لَ ْن تَ ُج َّره‬
ُ ‫ب الْجاح‬
َ َ‫َه ْل غ‬
ّ ‫الصبِيَّةُ إلى‬
َ‫ض‬
-1
-2
-3
-4
•2-Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri parantez içindeki
atıf harflerinden anlamca uygun olanını seçiniz:
‫ر َجعُوا في اْليَـ ْوِم‬.....
،‫أَ ْعطَْيتُـ ُه ْم‬.... ً‫طَلَبُوا ِمنِّي أ ْكال‬
َ
ِ َ‫التَّالِي بِ َع ْي ِن الطَّل‬
.‫ت‬
‫ب‬
ْ َ‫رف‬.....
ُ ‫ض‬
َ
.‫ص ِغ ُيرون‬
َ ْ‫أن‬
َ ‫ نَ ْح ُن‬..... ‫ت َكبِ ٌير‬
‫ص َل إلى بَـ ْيتِ ِه‬
َّ ‫اد َر‬
َ َ‫فَـغ‬
َ ‫ َو‬..... ‫الر ُج ُل ال َْمطاَ َر‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
-1
-2
-3
25
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
Alıştırmalar
•3- Aşağıdaki Arapça cümlelerin Türkçe anlamlarını yazınız?
Etkileşimli Alıştırmalar
ِ
ٍ ِ‫ت بِطَال‬
.‫يب‬
ُ ‫ أنا لَ ْس‬-1
ٌ ‫ب بَ ْل أنا طَب‬
ِ
. ‫ضا ٍر‬
َ ‫يَتَ َك َّو ُن الْغَ َداءُ من َحلْ ٍم َو أ ُُرٍّز و َخ‬-2
ِ ‫ و لَ ِكن ب عضهم أَم ِر‬، ‫اح أَلْمانِيُّو َن‬
‫يكيُّو َن‬
ُّ ‫أَ ْكثَ ُر‬-3
ْ ْ ُُ َْ ْ
َ ِ َّ‫السي‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
26
Özet
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
•İsmin başına gelerek sonunun mecrûr eden edatlara Harf-i cerler denir.
Cümle içerisinde fiil ile fail ve meful arasında anlam ilişkisini tamamlayıcı
bir işleve sahiptirler.
•Arapçada hem isim hem de fiil cümlesinin başına gelen soru edatları
cümlenin yapısında her hangi bir değişikliğe yol açmadan doğrudan soru
cümlesine çevirirler.
•Arapçada atıf harfleri, cümleyi cümleye veya kelimeyi kelimeye
bağlayan edatlardır. İfadenin bütünlüğü açısından anlamca önemli
işleve sahiptirler.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
27
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
DEĞERLENDİRME SORULARI
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere gelecek en uygun şıkkı
işaretleyiniz?
ٍ ‫أ‬...... ‫ف‬
‫َب َو أ ٍُّم‬
ُ َّ‫ُسَرةُ تَتَأَل‬
ْ ‫هذه األ‬
1-
a- ‫عن‬
c- ‫ِمن‬
b- ‫ل‬
d- ‫ب‬
2-
‫اللح ِم؟‬
ْ َ‫ َخلَط‬......
ْ ‫ت الزوجةُ مع‬
a-‫مباذا‬
b-‫ماذا‬
3-
ِ
‫َجاب‬
َ ‫ أ‬.... ‫ اْ َلوَرقة‬.... ‫الرجل‬
ُ ‫َن ََ َظ ََ َر‬
a-
c-‫كم‬
‫ف‬،‫على‬b- ‫حيت‬،‫يف‬
5a- ‫أي‬
ُّ
e-‫ملاذا‬
ّ
c- ‫مث‬،‫ يف‬d-‫و‬
،‫ب‬
e- ‫و‬
، ‫إىل‬
‫ك الْ َعَربِيَّةَ؟‬
َ ‫ الْ ُم َعلِّ ُم الَّذي يُ َد ِّر ُس‬....
4a- ‫ن‬
ْ ‫َم‬
d-‫أى‬
e- ‫على‬
b- ‫أي‬
ّ
c- ‫ما‬
d- ‫كم‬
e- ‫َم َت‬
d- ‫و‬
e- ‫منذ‬
ِ ‫ وجبة ت تناو ُل يف‬.....
‫اليوم‬
َ ََ ً َ ْ َ
b- ‫كم‬
َ
ْ
c- ‫ف‬
َ
CEVAPLAR :1-C,2-B,3-C,4-A,5-B
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
28
Harf-İ Cerler Soru Edatları Atıf Harfleri
KAYNAKÇA
Hayvood, J.A,- Nahmad, H. M.( 1965). A New Arabic Gramer Of the Written
Languge. Londra.
Yazıcı,H.(1998).Örnekleriyle Arapçada Bağlaçlar ve Yapılar.İstanbul: Dağarcık Yay.
Yûsuf,Dr. İ. es-Seyyid–Dr. Mahmûd İsmâ‘îl Sînî-Muhammed er-Rufâ‘î eş-Şeyh,elKavâidu’l-‘Arabiyyetu’l-Muyessere, I-III.tsz.İstanbul:Cantaş Yay.
Muhammed Âdil Şa‘bān-Muhammed el-Fātih Fadlallah, el-Kırāatu’l-Muyessere, IIII, Cantaş Yayınları, İstanbul, tsz.
Muhammed el-Antâkî.(1985). el-Minhâc fî’l-Kavâ‘id ve’l-İ‘râb.İstanbul:Tebliğ yay.
Mustafa el-Galâyînî,Câmi‘u’d-Durûsi’l.( 1966.). ‘Arabiyye, I-III.Beyrut.
Nāsıf Mustafā ‘Abdul‘aziz-Muhyeddin Sālih-Dr.Mahmûd İsmâ‘îl Sînî, el-‘Arabiyye Lil
Hayat, I-III.tsz.İstanbul:Cantaş Yayınları.
Bakırcı, S.- Çöğenli, M.S.( 2000).Arapça Edatlar Sözlüğü. Erzurum.
Es-Seyyid Ahmed el-Hâşimî.(1925). el-Kavâidu’l-Esâsiyye Li’l-Lugati’lArabiyye.Mısır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
29
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
TAMLAMALAR
• Sıfat Tamlaması
• İsim Tamlaması
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Sıfat tamlamalarını tanıyabilecek,
• İsim tamlamalarını tanıyabilecek,
• Sıfat tamlamalarının türlerini ayırt edebilecek,
• İsim tamlamalarının türlerini ayırt edebilecek,
• Üreteceğiniz cümlelerde bu tür yapıları
kullanabileceksiniz.
ARAPÇA
ÜNİTE
5
Tamlamalar
SIFAT TAMLAMASI
Diyaloğu okuyunuz/dinleyiniz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
Tamlamalar
KELİMELER
istiyorum
izlemek, seyretmek
film
babacığım
baba
korku filmi
sahneler, kareler (film)
şiddet sahneleri
çizgi filmler
eğlenceli, keyifli
çok kısa
artist, sanatçı
becerikli
adam
güçlü
Son Savaşçı
Kibar Feyzo
harika bir fikir
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
Tamlamalar
Diyalogun Çevirisi
Zeynep : Bu filmi izlemek istiyorum, babacığım.
Baba : Bu bir korku filmi. İçinde şiddet sahneleri var. Neden çizgi film
izlemiyorsun? Çizgi filmler eğlencelidir.
Zeynep : Bizdeki çizgi filmler çok kısa.
Baba
: Cüneyt Arkın’ın filmlerini seviyor musun?
Zeynep : Evet, o usta bir oyuncu ve güçlü bir adamdır.
Baba
: Bizde “Son Savaşçı” filmi var. İzleyelim mi?
Zeynep : Harika bir fikir, babacığım!
Bireysel Etkinlik
Diyalogda geçen aşağıdaki sıfatlarla bunların Türkçe karşılıklarını
eşleştirelim.
___ Harika bir fikir 5
.1
___ Çizgi filmler 2
.2
___ Şiddet sahneleri 1
___ Güçlü bir adam 4
___ Becerikli bir sanatçı 3
.3
.4
.5
___ Son Savaşçı 6
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
.6
4
Tamlamalar
Bireysel Etkinlik
Aşağıda birbirleriyle ilintili sözcükleri eşleştirerek sıfat tamlaması
oluşturunuz. Oluşturduğunuz bu tamlamaları boş bırakılan yerlere
yazınız.
1
2
3
4
5
6
Sıfat Tamlaması
Tanım:
Sıfat, varlıkların özelliklerini belirten sözcüklerdir. Aşağıdaki ifadelerde
kahverengi yazılan sözcükler sıfattır ve niteledikleri isimlerle sıfat tamlaması
oluştururlar.
Küçük ev
Tembel öğrenci
Bilgisiz adam
Meşgul müdür
Mutlu kız
Al bayrak
Çalışkan öğrenci
Sağır adam
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
Tamlamalar
Görüldüğü gibi Türkçede sıfat tamlamasında sözcük dizilişi “sıfat + isim”
şeklindedir. Söz Arapça’da dizimi Türkçenin aksinedir, yani sıfat tamlamasında
durum “isim + sıfat” şeklindedir.
Türkçe ile Arapça’da sıfat tamlamalarının yapısını karşılaştırmak için
aşağıdaki tabloyu inceleyiniz.
Türkçe’de Sıfat Tamlaması

I
II
Tamlayan
(sıfat)
Tamlanan
(isim)
küçük
ev
Arapça’da Sıfat Tamlaması
(Sağdan sola doğru inceleyiniz.)
II
I
Tamlayan
(sıfat)
Tamlanan
(mevsûf)
küçük
ev
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi

6
Tamlamalar
Küçük ev
Örnek
Mutlu kız
Tembel öğrenci
Meşgul müdür
Al bayrak
Sağır adam
Gelen (erkek) memurlar
Gelen (bayan) doktorlar
Yukarıda da görüldüğü üzere Arapça’da sıfat tamlamasında niteleyen
kelimeye Türkçe’de olduğu gibi “sıfat” ; nitelenen kelimeye ise
tanımlanan/nitelenen anlamında “mevsuf” denir. Sıfat ile mevsûs arasında bir
takım yapısal uyumlar vardır. Bunlar şu şekildedir:
Arapça’da sıfat tamlamasında tamlanan ve tamlayan, cinsiyet, sayı,
belirlilik ve irab bakımlarından uyumlu olurlar.
II
Tamlayan
(Sıfat)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
I
Tamlanan
(mevsûf)

7
Tamlamalar
Sıfat, nitelediği isme şu açılardan uyumlu
olur:
 Cinsiyet: Eril veya dişil
 Sayı: Tekil, ikil veya çoğul
 Belirlilik: Belirli veya belirsiz
 Kelimenin son harekesi (irab): Fetha,
zamme veya kesre
Son harekesi (irabı)
cümledeki konumuna
göre değişkendir. Cümle
bilgisiyle ilgili bu konu
ileride işlenecektir.
İnsanların dışındaki varlıkların çoğulları için kullanılan sıfatlar tekil ve
dişil olur.
Güzel bahçeler
Şimdiye kadar gördüğümüz tamlamalar belirtili sıfat tamlamaları
şeklindeydi. Diğer bir ifadeyle; hem tamlanan hem de tamlayan belirli olduğundan
bu tür tamlamalar, tıpkı Türkçemizde olduğu gibi, belirtili sıfat tamlaması diye
adlandırılır.
Arapçada belirlilik kavramı hakkında bilgi için tıklayınız.
Hem tamlayanı hem de tamlananı belirsiz olan sıfat tamlamalarına belirtisiz
sıfat tamlaması denir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
Özet
Tamlamalar
•Sıfat, varlıkların özelliklerini belirten sözcüklerdir. Türkçede sıfat
tamlamasında sözcük dizilişi “sıfat + isim” şeklindedir. Arapçada ise
“isim + sıfat” şeklindedir.
•Sıfatlar, niteledikleri isimlere aşağıdaki hususlarda uyum gösterir:
•Cinsiyet: Eril veya dişil
•Sayı: Tekil, ikil veya çoğul
•Belirlilik: Belirli veya belirsiz
•Kelimenin son harekesi (irab): Fetha, zamme veya kesre
•İnsanların dışındaki varlıkların çoğullarının sıfatları tekil ve dişil
olarak kullanılır.
•Hem tamlanan hem de tamlayanı belirli olan sıfat tamlamalarına
“belirtili sıfat tamlaması” denir. Tamlamayı oluşturan öğeler belirsiz
olursa “belirtisiz sıfat tamlaması” olur.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
9
Tamlamalar
Bireysel Etkinlik

Aşağıdaki sıfatlarla Türkçe karşılıklarını eşleştiriniz.
1
____ Küçük
2
____ Zor
3
____ Uzun
4
____ Kolay
5
____ Dar
6
____ Büyük
____ Temiz
____ Yavaş
____ Yabancı
7
8
9
11
11
____ Hızlı
12
____ Eski
13
____ Zayıf
____ Yeni
14
15
____ Güçlü
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
Tamlamalar
Aşağıda verilen kelimeler sıfat ise (), sıfat değilse (x) ile
işaretleyiniz.
Bireysel Etkinlik

1
2
3
4
5
6
7
8
9
11
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
Tamlamalar
Bireysel Etkinlik
 Aşağıdaki cümlelerde isimleri niteleyen sıfatları ilgili boşluğa
yerleştiriniz:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
Bireysel Etkinlik
Tamlamalar

Aşağıdaki tamlamalarda sıfat olan kelimeyi belirleyiniz:
1
2
3
4
5
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
Tamlamalar
Bireysel Etkinlik

Aşağıdaki diyalogda boş bırakılan yerleri uygun sıfatlarla
doldurunuz.
1
2
3
4
5
6
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14
Tamlamalar
Diyaolugun Çevirisi
Halit: Bu filmi izlemek istiyorum, anneciğim.
Anne: Bu bir korku filmi. İçinde şiddet sahneleri var. Neden çizgi film
izlemiyorsun? Çizgi filmler eğlencelidir.
Halit: Bizdeki çizgi filmler çok kısa.
Anne: Şener Şen’in filmlerini seviyor musun?
Halit: Evet, o usta bir oyuncu ve komik bir adamdır.
Anne: Bizde “Kibar Feyzo” filmi var. Onu izleyelim mi?
Halit: Harika bir fikir, anneciğim.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
15
Tamlamalar
Aşağıda yanlış yazılan sıfat tamlamasının doğru şeklini yazınız:
Bireysel Etkinlik

1
2
3
4
5
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
16
Tamlamalar

Aşağıdaki diyalogda bırakılan boşluklara ilgili kelimeleri
yerleştiriniz.
Bireysel Etkinlik

1
2
3
4
5
6
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
17
Tamlamalar

Aşağıdaki diyalogda bırakılan boşluklara ilgili kelimeleri
yerleştiriniz.
Bireysel Etkinlik

1
2
4
3
5
6
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
18
Tamlamalar
Diyalogun Çevirisi
Halit : Bu metal masaları seviyorum. Haydi, onları yeni dairemiz için satın
alalım.
Zeynep : Ben ahşap masaları tercih ederim. Onlar gerçekten güzeldir.
Halit
: Çay sehpası satın alalım mı?
Zeynep : Evet, orada küçük bir sehpa var. Rengi de güzeldir.
Halit
: Haklısın. Güzel ve modern bir masa.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
19
Tamlamalar
Aşağıdaki boşluğa uygun sıfat seçiniz.
Bireysel Etkinlik

1
2
3
4
5
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
20
Tamlamalar
İSİM TAMLAMASI
Aşağıdaki parçayı okuyunuz/dinleyiniz.
«
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
»
21
Tamlamalar
KELİMELER
çocuk
Fertler, bireyler
Fertler, bireyler
Karısı
Karısı
Ev hanımı
harika bir fikir
Araba tamirci
Yukarıdaki metinle ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.
Bireysel Etkinlik

1
2
3
4
5
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
22
Tamlamalar
İsim Tamlaması
Tanım:
Aralarında anlamca ilgi bulunan, biri birini (iyelik, kısım/parça, zarfiyet
yönünden) bütünleyen iki isimden oluşan kelime grubuna isim tamlaması denir.
İsim tamlaması en az iki
isimden meydana gelen
bir birlikteliktir.
İsim tamlaması en az iki isimden meydana gelen bir birlikteliktir.
İsim tamlaması “tamlayan” ve “tamlanan” olmak üzere iki öğeden
oluşmaktadır.
Tamlayan
Tamlanan
ev + kapı

ev-in
kapı-(s)-ı
okul + müdür

okul-un
müdür-ü
araba + anahtar

araba-(n)-ın
anahtar-ı
Türkçe’de önce tamlayan, ardından tamlanan kullanılırken, Arapça’da
durum tam tersidir. Arapçada önce tamlanan, ardından tamlayan gelir; tamlanan
isme muzâf, tamlayan isme ise muzâfun ileyh denir.
Arapçada tamlanan isim muzâf, tamlayan isim ise muzâfun ileyh olarak
adlandırılır.
Türkçe’de İsim Tamlamasının Dizilişi:
Evin kapısı
Arapça’da İsim Tamlamasının Dizilişi:
Kapısı evin
Arapçada tamlanan isim
muzâf, tamlayan isim
ise muzâfun ileyh olarak
adlandırılır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
23
Tamlamalar
Evin kapısı

Örnek
ev + kapı
Okulun müdürü


Arabanın anahtarı
okul + müdür
araba + anahtar
Ahmet’in kitabı

Ahmet + kitap
Onun kitabı

o + kitap
Yukarıdaki örneklerin tümü belirtili isim tamlamasıdır. Arapçada belirtili
isim tamlamasının yapısı şu şekildedir:
2
1
Tamlayan (İsim)
Tamlanan (İsim)
Muzâfun ileyh
Muzâf
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi

24
Tamlamalar


önekini alır.
 Son harekesi her zaman
önekini almaz.
 Son harekesi cümledeki
“kesre” olur.
konumuna göre değişir.
Belirtisiz isim tamlamasında ise tamlayan
‫ الـ‬önekini almaz:
Örnek
Bir evin kapısı, ev kapısı
Bir okulun müdürü, okul müdürü
Bir arabanın anahtarı, araba anahtarı
Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi, muzâfun ileyh iyelik zamir olarak
da kullanılabilir.
İyelik zamirleri )
, tek başına kullanılmayan ve ek halinde olan
zamirlerdir. İyelik zamirleri şunlardır (Tabloyu sağdan sola doğru inceleyiniz):
Çoğul İyelik Zamirleri
Tekil İyelik Zamirleri
bizim, bizi
benim, beni
sizin, sizi (e)
senin,
(e)
seni
sizin, sizi (d)
senin,
(d)
seni
onların, onları (e)
onun,
(e)
onu
onların, onları (d)
onun,
(d)
onu
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
25
Tamlamalar
İkil İyelik Zamirleri
siz ikiniz, siz ikinizi
Özet
onların ikisi, onların ikisini
•Aralarında anlamca ilgi bulunan, birinin diğerini iyelik yönünden
bütünlediği iki isimden oluşan kelime gruplarına isim tamlaması
denir. Türkçe isim tamlamasındaki dizilişin aksine, Arapça isim
tamlamalarında birinci kelimeye ‫( مُضاف‬tamlanan), ikinci kelimeye
‫( مضاف إليه‬tamlayan) denir.
•İki tür temel isim tamlaması vardır:
•Belirtili isim tamlaması: Tamlayanın belirli olduğu isim
tamlamasıdır.
•Belirtisiz isim tamlaması: Tamlayanın belirsiz (nekre) olduğu isim
tamlamasıdır.
•Tamlanan, hiçbir zaman ‫الـ‬önekini almaz; tamlayanın son harekesi
her zaman kesre olur.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
26
Tamlamalar
Bireysel Etkinlik

Aşağıda verilen kelimelerle örnekte olduğu gibi belirtili isim
tamlaması oluşturunuz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
:
27
Tamlamalar
Bireysel Etkinlik

Aşağıdaki isim tamlamalarının öğelerini eşleştirip Türkiye’de bulunan
bazı bilinen yer adlarını oluşturunuz.
____
1
2
3
4
5
6
7
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
28
Tamlamalar
Bireysel Etkinlik

Aşağıdaki sorulara parantez içindeki sözcükle cevap veriniz.
Örnek:
1
2
3
4
5
Aşağıdaki kelimelerden doğru isim tamlamaları oluşturunuz.
Bireysel Etkinlik

1
2
3
4
5
6
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
29
Tamlamalar
DEĞERLENDİRME SORULARI
Değerlendirme
sorularını etkileşimli
olarak
cevaplandırabilirsiniz
1. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi bir isimdir?
A)
B)
C)
D)
E)
2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi isim tamlamasıdır?
A)
B)
C)
D)
E)
3. Aşağıdaki ifadelerden
kurulmuştur?
hangisinde
sıfat
tamlaması
doğru
A)
B)
C)
D)
E)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
30
Tamlamalar
4. Aşağıdaki ifadelerden
kurulmuştur?
hangisinde
sıfat
tamlaması
yanlış
A)
B)
C)
D)
E)
5. “Okulun bahçesi” tamlamasının
seçeneklerden hangisidir?
Arapça
karşılığı
aşağıdaki
A)
B)
C)
D)
E)
CEVAP ANAHTARI
1. A
E
2.
3.
4.
5.
C
A
C
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
31
Tamlamalar
SÖZLÜKÇE
Sevimli
istiyorum
izlemek, seyretmek
Üzgünüm
film
gecikme için
babacığım
Gittim
baba
Oğlum
oturuyor, kalıyor
korku filmi
sahneler, kareler (film)
Semt
şiddet sahneleri
Havuz
çizgi filmler
Bahçe
bahçenin sonu
eğlenceli, keyifli
çok kısa
artist, sanatçı
becerikli
adam
güçlü
Son Savaşçı
Kibar Feyzo
harika bir fikir
Fertler, bireyler
Karısı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
32
Tamlamalar
Ev hanımı
Araba tamirci
çocuk
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
33
Tamlamalar
KAYNAKÇA
Bakırcı, S. (2111). Arapçaya Giriş Temel Bilgiler. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
İşler, E. ve Yıldız, M. (2118).Arapça Çeviri Kılavuzu (3. Baskı).İstanbul: Elif Yayınları.
Ni‘me, F.(t.y.). Mulahhasu Kavâ‘idi’l-Luğati’l-‘Arabiyye. Kahire: Matba‘atu Nahdati
Misr.
Suçin, M.H. (2118). Aktif Arapça. Ankara: Engin Yayınevi.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
34
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
CÜMLE TÜRLERİ
• İsim cümlesi
• “Var” anlamını veren isim
cümleleri
• Fiil cümlesi
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• İsim cümlesini tanımlayabilecek, öğelerine
ayırabilecek,
• İsim cümlesini oluşturan öğelerin temel
özelliklerini bilecek,
• Şibih cümleyi tanıyabilecek
• “Var” anlamını veren isim cümlelerinin
özelliklerini öğrenecek,
• Fiil cümlesini tanımlayabilecek, öğelerine
ayırabilecek,
• Fiil cümlesini oluşturan öğelerin temel
özelliklerini bilecek,
• İsim ve fiil cümlelerini temel düzeyde
kullanabileceksiniz.
ARAPÇA
ÜNİTE
6
‫‪Cümle Türleri‬‬
‫‪CÜMLE TÜRLERİ‬‬
‫أنواع الجمل‬
‫‪İSİM CÜMLESİ‬‬
‫االس ِم ّي ُةُ‬
‫ال ُج ْم ُُ‬
‫لة ْ‬
‫‪Aşağıdaki metni okuyunuz/dinleyiniz.‬‬
‫ال ُف ُ‬
‫صول األ َْربَعةُ‬
‫ِ‬
‫الس ِنة أَربعةُ فُ ٍ‬
‫س َوَد َرجةُ احلَرارِة‬
‫بيع و َّ‬
‫صول‪ِ ،‬ه َي‪َّ :‬‬
‫ف َواخلَر ُ‬
‫الصْي ُ‬
‫يف َّ ْ َ‬
‫الر ُ‬
‫يف َوالشِّتاءُ‪ .‬اجلَُّو ُم ْشم ٌ‬
‫الصي ِ ِ ِ‬
‫ِ‬
‫الس ِ‬
‫الصْي ِ‬
‫ياحيّةُ َمَْلوءةٌ بِالنّ ِ‬
‫ف‪ .‬ولَ ِك ْن اجلَُّو‬
‫اس طَو َال َّ‬
‫ك األَماكِ ُن ِّ‬
‫ف‪ ،‬ل َذل َ‬
‫ُم ْرتَفعةٌ يف فَ ْ‬
‫ص ِل َّ ْ‬
‫َْجَل ال ُف ِ‬
‫ص ِل ِّ ِ ِ‬
‫صول‬
‫ثريا‪َ ،‬ويَتَساقَ ُ‬
‫َحيانًا‪ .‬أ َّما َّ‬
‫با ِرٌد يف فَ ْ‬
‫ط الثَّ ْل ُج أ ْ‬
‫الر ُ‬
‫الشتاء‪ ،‬يَْنزُل املطَُر َك ً‬
‫بيع فَ ُه َو أ ْ ُ‬
‫الربي ِع‪ِ .‬‬
‫ك‪ ،‬تَتَ َفت ِ‬
‫ِ‬
‫فيه‬
‫بِال َش ٍّ‬
‫جار‪ ،‬الطَّبيعةُ ُمْنتَعِشةٌ َواجلَُّو ُم ْعتَ ِد ٌل يف َّ‬
‫هار َوتور ُق األَ ْش ُ‬
‫َّح فيه األ َْز ُ‬
‫ُ‬
‫ِ ِ ِ‬
‫خاص بِِه‪ ،‬ولَ ِكن أَ ْكثَر النّ ِ ِ‬
‫يف فَلَهُ َْج ٌ‬
‫ال ٌّ‬
‫ظيم َوَمناظ ُر رائعةٌ جدًّا‪ .‬أ َّما اخلَر ُ‬
‫اس ال ُُيبّونَهُ‬
‫ْجَاٌَل َع ٌ‬
‫ْ ُ‬
‫عاد ًة‪.‬‬
‫‪Diyaloğu okuyunuz/dinleyiniz.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
Cümle Türleri
Kelimeler
Yıl, sene :‫السنَوات‬
َّ )‫السنة (ج‬
َّ
Yağar, düşer :‫ط‬
ُ َ‫ََيَتَساق‬
Dört :ُ‫أ َْربَعة‬
Kar :‫الثَّ ْل ُج‬
Mevsim :‫صل (ج) فُصول‬
ْ َ‫ف‬
Bazen, zaman zaman :‫َحيانًا‬
ْ‫أ‬
İlkbahar : ‫بيع‬
َّ
ُ ‫الر‬
ِ ‫َْجَل ال ُف‬
Mevsimlerin en güzeli :‫صول‬
ُ ْ‫أ‬
yaz :‫الصْيف‬
َّ
Şüphesiz, kuşkusuz :‫ك‬
ٍّ ‫بِال َش‬
Sonbahar :‫اخلَريف‬
(Çiçek) Açar :‫َّح‬
ُ ‫تَتَ َفت‬
Kış :ُ‫الشِّتاء‬
Çiçekler :‫هار (م) َزْهَرة‬
ُ ‫األ َْز‬
Hava :‫اجلَُّو‬
Yapraklanır :‫توِر ُق‬
ِ
Güneşli :‫س‬
ٌ ‫ُم ْشم‬
Ağaçlar :‫جار (م) َش َجرة‬
ُ ‫األَ ْش‬
Sıcaklık derecesi :ِ‫َوَد َرجةُ احلَرارة‬
Tabiat :ُ‫الطَّبيعة‬
Yüksek :ٌ‫ُم ْرتَ ِفعة‬
Canlanır :‫ُمْنتَعِشة‬
ِِ
Bu yüzden, bundan dolayı :‫ك‬
َ ‫ل َذل‬
Ilık :‫ُم ْعتَ ِد ٌل‬
Mekanlar, yerler :‫األَماكِ ُن (م) َمكان‬
Güzellik :‫ْجَاٌَل‬
ِ ‫الس‬
Turistik mekanlar :‫ياحيّة‬
ِّ ‫األَماكِ ُن‬
Büyük, muazzam :‫ظيم‬
ٌ ‫َع‬
Dolu :‫َمَْلوءة‬
ِ ‫م‬
Manzara :‫ناظُر (م) َمنْظَر‬
َ
İnsanlar :‫النّاس (م) إنْسان‬
Harika, şahane :ٌ‫رائِعة‬
Yaz boyunca :‫الصْيف‬
َّ ‫طَو َال‬
Gerçekten :‫ِجدًّا‬
Fakat : ‫ولَ ِك ْن‬
Kendine özgü :‫خاص بِِه‬
ٌ
:
ِ ّ‫أَ ْكثَ ُر الن‬
İnsanların çoğu :‫اس‬
Yağar, iner :‫يَنْ ِزُل‬
Onu sevmezler :ُ‫ال ُُِيبّونَه‬
Yağmur :‫املطَُر‬
Genellikle :ً‫عادة‬
Çok :‫ثريا‬
ً ََ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
Bireysel Etkinlik
Bireysel Etkinlik
Cümle Türleri
• Aşağıdaki soruları metne göre cevaplayınız.
Bir yılda kaç mevsim vardır?
Mevsimlerin adları nelerdir
Yaz mevsiminde hava nasıldır?
Kış mevsiminde hava nasıldır?
Çiçekler ne zaman açar?
‫الس ِنة؟‬
َّ ‫صالً يف‬
ْ َ‫َك ْم ف‬
ِ ‫ما أ َْْساء ال ُف‬
‫صول؟‬
ُ
ِ ‫الصْي‬
‫ف؟‬
َّ ‫ص ِل‬
َ ‫َكْي‬
ْ َ‫ف اجلَُّو يف ف‬
ِ ‫َكيف اجل ُّو يف فَص ِل الش‬
‫ِّتاء؟‬
ْ
َ َ ْ
‫هار؟‬
ُ ‫َّح األ َْز‬
ُ ‫َم ََت تَتَ َفت‬
• Metinden hareketle aşağıdaki eşleştirmeleri yapınız.
6 ‫األ َْزهار‬
3 ‫املطَر‬
1 ‫الصيْف‬
َّ
2 ‫احلَر َارة‬
ِ ‫الس‬
4 ‫ياحيّة‬
ِّ
5 ‫الثَّلْج‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
1
2
3
4
5
6
‫صل‬
ْ َ‫ف‬
‫َد َر َجة‬
‫زل‬
ُ ِْ‫يَن‬
‫األَماكِن‬
‫ط‬
ُ َ‫يَتَساق‬
‫َّح‬
ُ ‫تَتَ َفت‬
4
Cümle Türleri
İsim Cümlesi
Arapçada cümle, isim cümlesi ve fiil cümlesi olmak üzere ikiye ayrılır;
Arapçada, isimle başlayan cümlelere isim cümlesi denir.
Hava güneşlidir.
Bu öğrencidir.
Örnek
Arapçada, isimle
başlayan cümlelere isim
cümlesi denir.
isimle başlayan cümleye isim cümlesi, fiille başlayan cümleye de fiil cümlesi denir.
Başka bir deyişle cümlenin ilk öğesi isim cinsinden bir sözcükle başlamışsa böyle
cümleler isim cümlesidir.
Fatma öğretmendir.
O muhasebecidir.
Hava soğuktur.
Ahmet öğrencidir.
ِ
.‫س‬
َ
ٌ ‫الجوُّ ُم ْشم‬
ِ
.‫س‬
ٌ ‫َهذا ُم َهْند‬
ِ
.ٌ‫فاطمةُّ ُم َعلِّمة‬
ِ
.‫ب‬
ٌ ‫ه َُّو ُُماس‬
.‫الجوُّ با ِرٌد‬
َ
ِ
.‫ب‬
ْ‫أ‬
ٌ ‫َح َمدُّ طال‬
Yukarıdaki cümlelerde renkli olarak yazılmış ilk sözcükler isim olduğundan bu
cümleler isim cümlesidir. Cümleye başladığımız ilk sözcüğün isim olması, isim
cümlesinin belirleyici özelliklerindendir.
İSİM CÜMLESİNİN ÖĞELERİ
Bir isim cümlesinde iki temel öğe bulunur. Bunlar; mübteda ve haber olarak
adlandırılır. Mübteda, cümleye kendisiyle başlanılan kelime anlamında olup
adından da anlaşılacağı üzere birinci sırada yer alır. Mübtedadan sonra da haber
gelir. Haber, mübtedayla ilgili yargıyı bildiren kelimedir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
Cümle Türleri
Şimdi aşağıdaki isim cümlesi örneklerini öğelerine ayırarak inceleyelim:
Örnek
Haber
‫ُُْمتَ ِه ٌد‬
ِ
‫س‬
ٌ ‫ُم َهْند‬
ٌ‫ُم َعلِّمة‬
ِ
‫ب‬
ٌ ‫ُُماس‬
ٌ‫َْجيلة‬
ِ
‫ب‬
ٌ ‫طال‬
Mübteda
ِ
‫ب‬
ُ ‫الطّال‬
‫َهذا‬
ِ
ُ‫فاطمة‬
‫ُه َو‬
ُ‫احلَديقة‬
‫َْحَ ُد‬
ْ‫أ‬
Anlamı
Öğrenci
çalışkandır.
Bu
(bir)
mühendistir.
Fatma
öğretmendir.
O muhasebecidir.
Bahçe güzeldir.
Ahmet öğrencidir.
İsim cümlesi
.‫الطّالِبُّ ُُْمتَ ِه ٌد‬
ِ
.‫س‬
ٌ ‫َهذا ُم َهْند‬
ِ
.ٌ‫فاطمةُّ ُم َعلِّمة‬
ِ
.‫ب‬
ٌ ‫ه َُّو ُُماس‬
.ٌ‫الحديقةُّ َْجيلة‬
َ
ِ
.‫ب‬
ْ‫أ‬
ٌ ‫َح َمدُّ طال‬
MÜBTEDA ve HABERİN ÖZELLİKLERİ
Bir isim cümlesinde mübteda ve haberin birtakım özellikleri vardır. Bunları şu
şekilde sıralayabiliriz:
Cümle içindeki sıralama bakımından mübteda başta, haber ise mübtedadan
sonra gelir. (Bu sıralamanın değiştiği durumlar da vardır.)
Mübteda marife (belirli), haber ise nekre (belirsiz) olur. Haber, yargı bildirme
özelliğini nekreliği sayesinde kazanır. Arapçadaki bir isim cümlesi Türkçeye
çevrildiğinde “dir-dır-dur-dür” eklerinin bulunduğu kelime genellikle haber
olmaktadır.
Müpteda genellikle
cümlenin başında gelir
ve mutlaka marife olur,
haber ise nekredir.
Müpteda genellikle cümlenin başında gelir ve mutlaka marife olur, haber ise
nekredir.
Mübteda ve haberin her ikisinin de harekesi zammedir. Mübteda ve haberin
merfu olma durumu, Arapçada irab denilen olgunun konusu olduğu için burada
üzerinde durulmayacak, örnekleme yapılmayacaktır. Bu konu, daha sonra
işlenecektir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
6
Cümle Türleri
Haber, mübtedaya sayı ve cinsiyet bakımından uyum sağlar. Burada asıl olan
öğe mübtedadır, haber onunla uyumlu olmak durumundadır. Yani, mübtedanın
tekil, ikil, çoğul, eril veya dişil olma durumu habere de aynı şekilde yansır. Mübteda
ve haberin bu özelliklerini birkaç cümle ile örneklendirelim.
Haber
Mübteda
Örnek
‫ط‬
ٌ ‫نَشي‬
ِ َ‫ن‬
‫شيطان‬
‫نَشيطون‬
ٌ‫نَشيطة‬
ِ َ‫نَشيط‬
‫تان‬
‫شيطات‬
َ‫ن‬
ٌ
ِ
‫س‬
ُ ‫الْ ُم َهْند‬
ِ ‫الْمهْن ِد‬
‫سان‬
َُ
‫الْ ُم َهْن ِدسو َن‬
ُ‫الْ ُم َهْن ِدسة‬
ِ ‫الْمهْن ِدس‬
‫تان‬
َ َُ
ِ
‫سات‬
ُ ‫الْ ُم َهْند‬
Anlamı
İsim cümlesi
Mühendis beceriklidir.
İki mühendis beceriklidir.
Mühendisler beceriklidirler.
Bayan mühendis beceriklidir.
İki bayan mühendis
beceriklidir.
Bayan mühendisler
beceriklidirler.
ِ
. ‫ماهر‬
ٌ ‫س‬
ُ ‫الْ ُم َهْند‬
ِ ‫االْمهْن ِد‬
.‫سان ماهر ِان‬
َُ
.‫الْ ُم َهْن ِدسو َن ماهرو َن‬
.ٌ‫الْ ُم َهْن ِدسةُ ماهرة‬
ِ ‫تان ماهر‬
ِ ‫الْمهْن ِدس‬
.‫تان‬
َ َُ
َ
ِ
.‫ات‬
ٌ ‫سات ماهر‬
ُ ‫الْ ُم َهْند‬
Örnek
İnsanların dışındaki varlıkların çoğulları için kullanılan isimler tekil ve dişil kabul
edildiğinden haber tekil dişil olur,
ٌ‫َم ْفتوحة‬
‫ب‬
ُ ُ‫ ال ُكت‬Kitaplar açıktır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
.ٌ‫ب َم ْفتوحة‬
ُ ُ‫ال ُكت‬
7
Cümle Türleri
ُ‫ْالـ ُمهَ ْندس‬
gelen ‫نَشيط‬
Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi cümlenin başında yer alan
kelimesi ve onun ikil, çoğul ve dişil biçimleri mübteda; ardından
kelimesi ve onun ikil, çoğul ve dişil biçimleri ise haberdir. Mübteda konumundaki
kelimelerin tamamı )‫ (ال‬takısı alarak belirli; haber konumundaki sözcüklerin
tamamı ise )‫ (ال‬takısız olarak belirsiz olmuştur.
Haberin mübtedaya sayı ve cinsiyet bakımından uyum sağlamasına gelince;
ِ
1. Cümlede müpteda olan ‫س‬
ُ ‫ الْ ُم َهْند‬sözcüğü, tekil ve eril bir sözcük olduğu
için haber olan ‫ط‬
ٌ ‫ نَشي‬kelimesi de ona uyarak tekil ve eril olmuştur.
ِ ‫ املهْن ِد‬sözcüğü, ikil ve eril bir sözcük olduğu
2. Cümlede müpteda olan ‫سان‬
َُ
ِ َ‫ ن‬olmuştur.
için haber olan de ona uyarak ikil ve eril ‫شيطان‬
3. Cümlede müpteda olan ‫ الْ ُم َهْن ِدسو َن‬sözcüğü, çoğul ve eril bir sözcük
olduğu için haber de ona uyarak çoğul ve eril ‫ نَشيطو َن‬olmuştur.
4. Cümlede müpteda olan ُ‫ الْ ُم َهْن ِدسة‬sözcüğü, tekil ve dişil bir sözcük
olduğu için haber de ona uyarak tekil ve dişil ٌ‫ نَشيطة‬olmuştur.
ِ ‫ الْ مهْن ِدس‬sözcüğü, ikil ve dişil bir sözcük
5. Cümlede müpteda olan ‫تان‬
َ َُ
ِ َ‫ نَشيط‬olmuştur.
olduğu için haber de ona uyarak ikil ve dişil ‫تان‬
ِ
6. Cümlede müpteda olan ‫سات‬
ُ ‫ الْ ُم َهْند‬sözcüğü, çoğul ve dişil bir sözcük
olduğu için haber de ona uyarak çoğul ve dişil ‫شيطات‬
َ‫ ن‬olmuştur.
ٌ
Böylece haberin mübtedaya sayı ve cinsiyet bakımından uyumu gerçekleşmiş
olmaktadır.
GAYR-İ ÂKİL ÇOĞULLAR
Arapçada “gayr-i âkil” terimi, “akıl sahibi olmayan” anlamına gelmektedir.
Arap dili, varlıkları canlı-cansız olarak değil, akıl sahibi (âkil)-akıl sahibi olmayan
(gayr-i âkil) şeklinde bir ayrıma tabi tutmuştur. Arapçada gayr-i âkil varlıkları
gösteren sözcüklerin çoğulları müfret (tekil) ve müennes (dişil) kabul edilir. Bu,
Arapçada önemli bir dil kuralıdır ve “gayr-i âkil çoğullar müfret ve müennes sayılır”
şeklinde dile getirilir. Burada dikkat çekmek istediğimiz önemli bir husus vardır. O
da şudur; gayr-i âkil bir sözcüğün tekili müzekker bile olsa çoğulu müennes kabul
edilir. Ayrıca böylesi bir sözcük, çoğul olduğu halde tekilmiş gibi işlem görür. Bu
kuralın isim cümlesine yansıması şu şekilde olmaktadır: Daha önce mübteda ve
haberin özelliklerinden bahsederken haberin mübtedaya sayı ve
cinsiyet bakımından uyum sağlaması gerektiğinden bahsetmiş ve bunu örneklerle
açıklamıştık. Şimdi ise, yukarıda sözü geçen kural çerçevesinde bir istisnadan
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
Cümle Türleri
bahsedeceğiz. Eğer mübteda, gayr-i âkil bir sözcüğün çoğulu olarak gelmişse haber
artık tekil ve dişil olmak zorundadır. Bu konuyu daha iyi kavrayabilmek için az önce
verdiğimiz, mübtedanın çoğul olarak geldiği örneklere bir kez daha bakalım ve yeni
vereceğimiz örneklerle karşılaştıralım:
Erkek mühendisler çalışkandır.
Bayan mühendisler çalışkandır.
.‫الْ ُم َهْن ِدسو َن نَشيطو َن‬
ِ
.‫شيطات‬
َ‫سات ن‬
ٌ
ُ ‫الْ ُم َهْند‬
Yukarıda daha önce verdiğimiz iki örnek cümle vardır. Bu cümlelerdeki
mübtedalardan ( َ‫ ) ْالـ ُمهَ ْندسون‬sözcüğü “mühendisler" anlamında olup eril-çoğul bir
sözcüktür. Bu yüzden haberi de eril-çoğul bir sözcük ( َ‫ )نَشيطون‬şeklinde gelmiştir.
ُ ‫ ) ْالـ ُمهَ ْند‬sözcüğü “bayan mühendisler” anlamında olup dişil-çoğul
Aynı şekilde (‫سات‬
bir sözcüktür. Bu yüzden haberi de dişil-çoğul bir sözcük (‫ )نَشيطات‬şeklinde
gelmiştir. Bu cümlelerde haberin mübtedaya sayı ve cinsiyet bakımından uyması
tam olarak gerçekleşmiştir. Şimdi aşağıda verilen cümleleri bunlarla karşılaştıralım:
Bahçeler güzeldir.
.ٌ‫احلَدائِ ُق َْجيلة‬
Kitaplar faydalıdır.
.ٌ‫ب ُمفيدة‬
ُ ُ‫ال ُكت‬
ُ ‫ )ال َحدائ‬sözcüğü, mübtedadır ve (ُ‫ )ال َحديقة‬sözcüğünün
Birinci cümledeki (‫ق‬
çoğuludur. Mübteda çoğul olduğu için haber de çoğul olması gerekirken böyle
olmamış, haber tekil ve dişil olarak gelmiştir. Bunun sebebi, mübtedanın gayr-i âkıl
bir sözcük olmasıdır.
İkinci cümledeki ( ُ‫ )ال ُكتُب‬sözcüğü, mübtedadır ve ( ُ‫ )الكتاب‬sözcüğünün
çoğuludur. Mübteda çoğul olduğu için haber de çoğul olması gerekirken böyle
olmamış, haber tekil ve dişil olarak gelmiştir. Bunun sebebi, mübtedanın gayr-i âkıl
bir sözcük olmasıdır. Birinci cümledeki mübtedanın tekil biçimi (ُ‫ )ال َحديقة‬dişil iken,
ikinci cümledeki mübtedanın tekil biçimi ( ُ‫ )الكتاب‬erildir. Yani, gayr-i âkil çoğulların
tekil biçimlerinin eril veya dişil olması önem arz etmemekte, böylesi sözcükler
çoğul olduklarında - istisnalar hariç - her zaman dişil ve tekil kabul edilmektedir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
9
Cümle Türleri
BELİRLİLİK ÇEŞİTLERİ AÇISINDAN MÜBTEDA
İsim cümlesinde mübtedanın belirli olması gerektiği belirtilmiştik. Arapçada
belirlilik eki ismin başına eklenen (‫ )ال‬takısıdır. Bu itibarla başında (‫ )ال‬bulunan her
isim belirli olur. Diğer belirlilik durumları 2. ünitede işlenmişti. Şimdi belirlilik
çeşitleri açısından mübtedanın durumuna bakalım:
1- Mübtedanın başında (‫ )ال‬takısı bulunması.
Örnek:
ِ ‫الـبـيت‬
ُّ ُّ‫ُّواسع‬
َْ
Ev geniştir.
2- Mübtedanın kişi zamiri olması.
Örnek:
ُّ ُّ‫ه َُّوُّطالِب‬
O bir öğrencidir.
3- Mübtedanın işaret ismi olması.
Örnek:
Bu bir ağaçtır.
ُّ ‫رة‬
ُّ ‫َه ِذ ُّهُِّ َش َج‬
4- Mübtedanın özel isim olması.
Örnek:
ُّ ‫بيب‬
ُّ َ‫َح َمدُُّّط‬
ْ‫أ‬
Ahmet doktordur.
5- Mübtedanın belirli bir kelimeye muzaf olması.
Örnek:
ِ ‫سة‬
ِ ‫مديرُُّّالم ْدر‬
ُّ ُّ‫ُّفادم‬
َ َ
Okulun müdürü geliyor.
İsim cümlesinde mübteda ve haber dışındaki diğer öğeler, cümlenin
tamamlayıcısı konumunda bulunan yan öğelerdir ve bir isim cümlesinin olmazsa
olmazı değildirler. Buna göre bir isim cümlesindeki mübteda ve haber dışında kalan
bütün yan öğeler cümleden çıkarılsa dahi o cümle isim cümlesi olma özelliğini
kaybetmez.
Normal bir isim cümlesinde mübteda daima başta bulunan ve belirli olan
isimdir. Haber ise mübtedadan sonra gelir ve belirsiz olur. Fakat mübtedadan sonra
başka belirsiz isimler de gelebileceğinden haberin tespitinde asıl işe yarayacak olan
bilgi haberin yargı bildiren belirsiz sözcük olmasıdır. Bu hususla ilgili olarak
aşağıdaki örneği inceleyiniz:
ِ
ِ ِ
ِ
ُّ.‫استِ ِه ْم‬
ْ ‫طالبُّجامعة‬
َ ‫ُّأتاتوركُّناجحو َنُّفيُّدر‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
Cümle Türleri
Atatürk Üniversitesinin öğrencileri derslerinde başarılıdırlar.
Yukarıdaki cümlenin başında yer alan ilk sözcük, yani ( ُ‫ )طُالب‬kelimesi,
mübtedadır. Haber ise ( َ‫ )ناجحون‬kelimesidir. Çünkü cümledeki yargı, ancak bu
kelime ile anlaşılmaktadır.
“VARDIR” ANLAMINI İÇEREN İSİM CÜMLELERİ
Bazı durumlarda isim cümlesindeki öğelerin sıralaması değişir. Normalde
isim cümlesinde önce mübteda, sonra haber sıralaması geçerli iken, bazı
durumlarda önce haber, sonra mübteda sıralaması geçerli olur. Sıralamanın bu
şekilde değişmesi, diğer bir ifadeyle haberin mübtedadan önce gelmesi için iki şarta
bağlıdır. Bunlar:
1- Haber, harfi cer ya da zarf ile başlamalıdır.
2- Mübteda belirsiz (nekre) olmalıdır.
Haberin mübtedadan önce gelebilmesi için yukarıdaki iki durumun yanı anda
bulunması gerekir. Örneğin,
Bahçede ağaçlar vardır.
ِ ‫فيُّالح‬
ُّ ُّ‫ديقةُّأَ ْشجار‬
َ
mübteda
haber
dediğimizde cümlenin harfi cer ile başladığını (‫ )في‬ve mübtedanın da belirsiz bir
sözcük olduğunu (ُّ‫شجار‬
ْ َ‫ )أ‬görmekteyiz. Bu durumda yukarıda sözü edilen iki şartın
aynı anda cümle bulunduğunu, bundan dolayı da haberin mübtedadan önce
geldiğini görmekteyiz. Verilen cümlede harfi cer (‫ )في‬ve ardından gelen isim (
ُّ
‫الحديقة‬
َ ) beraberce haber, daha sonra gelen belirsiz isim ise mübteda olmaktadır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
Cümle Türleri
Örnek
Evde bir adam vardır.
Evin önünde bir ağaç vardır.
Adamın bir çocuğu vardır.
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
Masanın üzerinde kitaplar vardır.
ِ
.‫ُّرجل‬
َ ‫فيُّالبَـ ْيت‬
ِ ‫أَمامُّالبـ ْي‬
.‫تُّ َش َجرة‬
َ َ
.‫ُّولَد‬
َّ ِ‫ل‬
َ ‫لرج ِل‬
ِ َ‫ىُّالم ْكت‬
.‫بُّكتب‬
َ َ‫َعل‬
•1-Aşağıdaki isim cümlelerinin öğelerini belirleyiniz.
Haber
Müpteda
Cümle
ِ
ُّ .‫الكتابُّمفيد‬
.‫ُّجميلة‬
َ
َ ‫الحقيبة‬
.‫َه ِذهُِّكتبُّالْم َعلِّ ِم‬
.‫النافِذةُّم ْفتوحة‬
.‫ُّم ْشهور‬
َ ْ‫أن‬
َ ‫تُّطَبيب‬
.‫ِه َيُّم َم ِّرضة‬
ِ ‫مح َّمدُّرسول‬
.‫ُّاهلل‬
َ َ
ِ ‫م َؤلِّفُّال‬
ِ ‫ْك‬
.‫تابُّتـ ْركِ ٌّي‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
Cümle Türleri
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
•2- Aşağıda verilen öğelerle isim cümlesi oluşturunuz.
ُّ ‫م ْز َد ِحم‬
ُّ ‫م ْرتَِفعة‬
ُّ ‫طالِبة‬
3
6
4
ُّ ‫مدير‬
ِ
ُّ ‫واسعة‬
5
ُّ ‫واجب‬
1
2
ُّ ُّ‫الح ّج‬
َ
ُّ ‫المدينة‬
1
2
ُّ ‫الشارِع‬
ِ
ُّ ‫فاطمة‬
3
4
ُّ ُّ‫أنت‬
َ
ُّ ‫أ ْجرةُّالغ ْرفة‬
5
6
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
•3- Aşağıda verilen öğelerle isim cümlesi oluşturunuz.
ِ
ُّ ‫قادمون‬
6
ِ
ُّ ‫ماهر‬
1
ُّ ‫َرحيمات‬
ُّ ‫م َه َّذبة‬
5
2
ُّ ‫الطّبيب‬
1
ُّ ‫البِنت‬
2
ُّ ‫ضتان‬
َ ‫الم َم ِّر‬
ُّ ‫الولَدان‬
َ
3
4
ُّ ‫َم ْكسورة‬
ُّ ‫نَشيطتان‬
7
ُّ ‫النِّساء‬
5
3
ُّ ‫الرجال‬
ِّ
6
ُّ ‫َشقيّان‬
4
ُّ ‫األقالم‬
7
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
Cümle Türleri
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
•4- Aşağıdaki seçeneklerden doğru şıkkı işaretleyiniz.
ُُُُُّّّّّ‫متَـ َفتِّحة‬
‫ ُّ ُُُُُُّّّّّّ متَـ َفتِّحات‬..........ُّ ‫ األ ْزهار‬-1
‫ُّمتَـ َفتِّح‬
ُُُُُُُُُُُُُُُُُُُّّّّّّّّّّّّّّّّّّّ‫ُُُُُُُُُّّّّّّّّّصالِحات‬
ُُّّ‫ُُُُُُُُُُُُّّّّّّّّّّّّصالِح‬..........ُُّّ‫المؤِمنات‬
ْ -2
‫صالِحون‬
ُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّ‫ُُُُُُُّّّّّّّ َكبيران‬
ُّ
َّ -3
ُُُُُُُّّّّّّّ‫ُُُُُُُُُُُُّّّّّّّّّّّّ َكبيرة‬..........ُّ‫الش ِرَكتان‬
‫َكبيرتان‬
ِ ُُُُُُُُُُّّّّّّّّّّ ُُُُُُُّّّّّّّ ‫المع‬
ِ ُُُُُُُُُُُُُُُّّّّّّّّّّّّّّّ..........ُّ‫ النَّجم‬-4
ُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّ‫المعة‬
ْ
ِ
‫المعون‬
ُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّ‫ُُُُُُُُُُُُُُُُُّّّّّّّّّّّّّّّّّوالِدونُُُُُُُُُّّّّّّّّّ ُُُُُُّّّّّّوالِدان‬..........ُّ ‫ت‬
َ ْ‫ أن‬-5
‫والِد‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14
Cümle Türleri
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
•5- Aşağıda sayı ve cinsiyet uyumu açısından yanlış yazılmış isim
cümlelerini düzeltiniz.
‫ُّم ْؤِمن‬
ِ ِ‫ُّب‬
.‫اهلل‬
ِ -1
‫أنت‬
.........................................................................
.‫ُّقَصيرات‬
ِ -2
‫القصَّة‬
.........................................................................
.‫ُّطَويالت‬
‫ اللَّيالي‬-3
.........................................................................
.‫ُّم ْخلِصان‬
‫األص ِدقاء‬
ْ -4
.....................................................................
.ُّ‫ُّم ْخلِصة‬
‫ الصَّديقات‬-5
.....................................................................
.‫ُّنَظيفون‬
‫الم ْس ِجدان‬
ْ -6
......................................................................
.‫ُّنَظيفان‬
‫ المدينتان‬-7
............................................................................
..........
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
15
Cümle Türleri
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
•6- Aşağıda verilen isim cümlesini parantez içindeki kelimeleri
kullanarak ve gerekli değişiklikleri yaparak yeniden yazınız.
ِ ِ
.‫صنَ ِع‬
ْ ‫العاملُّذاهبُّإلَىُّال َْم‬
ِ (
)‫العامالن‬
........................................................................
)‫(الع ّمال‬
........................................................................
ِ (
)‫العاملة‬
........................................................................
ِ (
)‫العاملَتان‬
........................................................................
ِ (
)‫العامالت‬
........................................................................
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
16
Cümle Türleri
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
•8- Boşlukları kutudan uygun bir harfi cer ya da zarf seçerek
doldurunuz.
- ‫ت – فَ ْو َق‬
َ ‫َعلَى – يف – ِل – َح ْو َل – َخ ْل‬
َ ‫ف – ََْت‬
.ٌ‫الصحيفةُّص َورُّملَ َّونة‬
َّ ُّ............ -1
.‫ُّال َك ْعبةُّح ّجاجُّ َكثيرون‬............ -2
ِ ‫السيارةُّأطْفال‬
.ُّ‫ُّصغار‬
َّ ُّ............ -3
ِ ُّ............ -4
.‫الج ْسرُّنَ ْـهر‬
.‫ُّس ْوداء‬
َ ُّ............ -5
َ ‫الجبَلُّغيوم‬
.‫ُّالمائِدةُّطَعامُّلَذيذ‬............ -6
.‫الصالةُّشروط‬
َّ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
............
-7
17
Cümle Türleri
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
•9- Aşağıdaki resimlerle isim cümlelerini eşleştiriniz.
ِ
.‫ض‬
ٌ ‫ اجلَ َم ُل راك‬-1
ِ ‫ الطِّ ْفل‬-2
‫ك‬
ٌ ‫ضاح‬
ُ
‫الر ُج ُل نائِ ٌم‬
َّ -3
ِ
.‫ب ُُْمتَ ِه ٌد‬
ُ ‫ الطّال‬-4
ٌ‫ الْ َم ْرأَةُ طَويلة‬-5
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
18
Cümle Türleri
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
•10- Aşağıdaki Arapça cümleleri Türkçeye çeviriniz.
.‫ُّصافِية‬
ُّ‫السماء‬
َّ -1
.........................................................ُّ
.‫ُّلَذيذ‬
‫ُّالع َربِيي‬
‫ الطَّعام‬-2
َ
.........................................................ُّ
.‫ُّم ْحتَـ َرمان‬
‫ الوالِدان‬-3
.........................................................ُّ
ِ ‫ في ُّالْم ْدر‬-4
ُّ.‫ُّوطالِبات‬
‫سة ُّطالب‬
َ
َ َ
......................................................
.‫ُّأَليم‬
‫ُّعذاب‬
َ
‫ لِلْك ّفا ِر‬-5
..............................................................ُّ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
19
Cümle Türleri
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
•11- Aşağıdaki kelimeleri kullanarak verilen Türkçe cümleleri
Arapçaya çeviriniz.
Soğuk
Yemek
ُّ ‫الباَ ِرد‬
ُّ ‫الطَّعام‬
ُّ ُّ‫الحدي َقة‬
َ
ِ
Çocuk ُّ ‫الط ْفل‬
Lezzetli ُّ ‫اللَّذيذ‬
Türk,
Türke ait
Kış
ُّ‫في‬
Bahçede
ُّ ‫صل‬
ْ ‫ال َف‬
ُّ ‫الشِّتاء‬
Mevsim
Cadde
ُّ ُّ‫شارِع‬
ّ ‫ال‬
Masanın üzerinde
ُّ ‫علىُّالطّا ِو ُِّلة‬
Kalem
ُّ ‫التـ َّْركِ ُّّي‬
Kalabalık
ُّ ُّ‫ال َقلَم‬
ُّ ‫الم ْز َد ِحم‬
1- Kış mevsimi soğuktur.
…………………………………………………………….
2- Cadde kalabalıktır.
…………………………………………………………….
3- Türk
yemeği
lezzetlidir.
…………………………………………………………….
4- Bahçede
bir
çocuk
vardır.
…………………………………………………………….
5- Masanın
üzerinde
bir
kalem
vardır.
…………………………………………………………….
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
20
‫‪Cümle Türleri‬‬
‫‪FİİL CÜMLESİ‬‬
‫لة الفعلية‬
‫ال ُج ْم ُُ‬
‫‪Parçayı okuyunuz/dinleyiniz.‬‬
‫ىُّالع َم ِلُّ‬
‫يَ ْذ َهبُّإبْراهيمُّإلَ َ‬
‫ٍِ‬
‫يستَـي ِقظُّإبراهيمُّمب ِّكراُّك َّلُّيـوٍم‪ُّ،‬ألَنَّهُّموظَّفُّفيُّم َؤ َّس ٍ‬
‫طورُّ‬
‫َْ ْ ْ‬
‫َْ‬
‫ناولُّإبْراهيمُّال َف َ‬
‫سةُّحكوميَّة‪ُّ.‬يَـتَ َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ ً‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫فيُّالص ِ ِ‬
‫ِ ِ‬
‫ِ‬
‫ت ُّوي ْذ َهب ُّإلَى ِ ِ‬
‫جيءُّ‬
‫َ‬
‫ُّم ْوقف ُّالحافالت‪ُّ،‬يَـ ْنتَظر َ‬
‫َ‬
‫باح ُّالباك ِر ُّث َّم ُّيَ ْخرج ُّم َن ُّالبَـ ْي َ َ‬
‫ُّم َ‬
‫لة ِ‬
‫ُّالحافلة ُّيـرَكب ُّإبراهيم ُّالحافِلةَ ُّوي ْذهب ُّإلَ َ ِ‬
‫ِ‬
‫الحافِ ِ‬
‫ه‪ُّ.‬ولَ ِك َّن ُّاليَـ ْو َمُّ‬
‫‪ُّ.‬ع ْن َدماُّتَجيء‬
‫ََ َ‬
‫ْ‬
‫ىُّع َمل َ‬
‫َْ‬
‫َنُّاليـومُّعطْلة‪ُّ،‬والُّيوجدُّعمل ِ‬
‫ُّع ْن َدُّ‬
‫استَـ ْيـ َق َُّ‬
‫ْ‬
‫طورهُّنَ ْح َوُّالظ ْه ِر‪ُّ،‬أل َّ َ ْ َ‬
‫َ َ ََ‬
‫ناو َلُّفَ َ‬
‫اُّوتَ َ‬
‫ِّر َ‬
‫ظُّإبْراهيمُّمتَأَخ ً‬
‫اهيم‪.‬‬
‫إبْر َ‬
‫‪21‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
Cümle Türleri
Kelimeler
Uyanıyor
Erkenden
(Kahvaltı vb.)
Yapmak, yemek
Geliyor
Çünkü
ُّ ‫ألَنَُّّه‬
ُّ ‫ناو ُّل‬
َ َ‫يَـت‬
Her gün
ُّ ‫ك َّلُّيَـ ْوٍُّم‬
ُّ ُّ‫تَجيء‬
Memur
ُّ ‫ال َفطور‬
Biniyor
ُّ ‫ب‬
ُّ ‫يَـ ْرَك‬
ُّ ‫الصباح‬
َ
Bugün
Geç
Otobüs durağı
Öğleye doğru
Ev
Yoktur
Ardından,
sonra
Resmi bir
kurum
Kahvaltı
Sabah
ِ ‫م َؤ َّسسةُّحك‬
ُّ ‫وميَّة‬
َ
ُّ ‫ظ‬
ُّ ‫يَ ْستَـ ْي ِق‬
ُّ ‫مبَ ِّك ًرا‬
ُّ ُّ‫اليَـ ْو َم‬
ُّ ‫ِّرا‬
ً ‫متَأَخ‬
ُّ ‫الت‬
ُِّ ِ‫َم ْوقِفُّالحاف‬
ُّ ‫نَ ْح َوُّالظ ْه ُِّر‬
ُّ ‫البَـ ْيت‬
ُّ ُّ‫الُّيوجد‬
َ
ُّ ُّ‫ث َّم‬
ُّ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
… dığı zaman
Otobüsün
gelmesi
İşine
Bekliyor
Uyandı
Gidiyor
(Kahvaltı vb.)
Yaptı, yedi
Çıkıyor
ُّ ‫ف‬
ُّ َّ‫م َوظ‬
ُّ ‫ِع ْن َدما‬
ُّ ‫لة‬
ُِّ ِ‫َمجيءُّالحاف‬
ُّ ‫َع َمله‬
ُّ ُّ‫يَـ ْنتَ ِظر‬
ُّ ‫ظ‬
َُّ ‫استَـ ْيـ َق‬
ْ
ُّ ُّ‫يَ ْذ َهب‬
ُّ ُّ‫ناو َل‬
َ َ‫ت‬
ُّ ُّ‫يَ ْخرج‬
Tatil
ُّ ُّ‫عطْلة‬
Erken
ُّ ‫الباكِر‬
İş, mesai
ُّ ‫َع َم ُّل‬
22
Bireysel Etkinlik
Cümle Türleri
•Metinden hareketle aşağıdaki eşleştirmeleri yapınız.
4‫الحافِالت‬
1‫يَـ ْوم‬
5‫الحافِلة‬
ِ ‫حك‬
2ُّ‫وميَّة‬
ُّ 3‫الباكِر‬
1 ‫ك ُّّل‬
2 ‫سة‬
َ ‫م َؤ َّس‬
3 ‫الصباح‬
َّ
4 ‫َم ْوقِف‬
ُّ 5 ‫َمجيء‬
FİİL CÜMLESİ
İsim cümlesini tarif ederken Arapçada isim cümlesi, isimle başlayan cümleye denir,
demiştik. Arapçada fiil cümlesi ise fiille başlayan cümleye denmektedir. Başka bir
deyişle cümlenin ilk öğesi fiil cinsinden bir sözcükle başlamışsa böyle cümlelere fiil
Örnek
cümlesi denir.
İbrahim kahvaltı yapıyor
İbrahim otobüse biniyor.
İbrahim geç uyandı.
Arkadaşım okula gitti.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
.‫طور‬
َ ‫ناولُُّّإبْراهيمُّال َف‬
َ َ‫يَـت‬
.َ‫يَـ ْرَكبُُّّإبْراهيمُّالحافِلة‬
.‫ِّرا‬
َُّ ‫استَـ ْيـ َق‬
ْ
ً ‫ظُّإبْراهيمُّمتَأَخ‬
ُّ‫صديقيُّإلى‬
َُّ ‫ذَ َه‬
َ ُّ‫ب‬
ِ ‫الم ْدر‬
ُّ .‫سة‬
َ َ
23
Cümle Türleri
Yukarıdaki cümlelerde renkli olarak yazılmış ilk sözcükler fiil olduğundan bu
cümleler fiil cümleleridir. Cümleye başladığımız ilk sözcüğün fiil olması, fiil
cümlesinin belirleyici özelliklerindendir.
FİİL CÜMLESİNİN ÖĞELERİ
Bir fiil cümlesi, fiil geçişsiz (lazım) olduğunda iki temel öğesi bulunur: fiil ve
fail. Fiil geçişli (müteaddi) olduğunda ise cümlenin üç temel öğesi bulunur. Bunlar
da fiil, fail ve mef’ulün bih olur. Basit bir fiil cümlesinde öğelerin sıralanışı, fiil + fail
+ mef’ulün bih şeklindedir.
Fiil cümlesinde fiil,
daima cümlenin
başında yer alır. Fail ise
genellikle fiilden hemen
Geçişsiz (lazım) fiiller mef’ulün bih’e ihtiyaç duymadığından, yani mef’ulün
bih olmadan anlam tamamlandığından dolayı mef’ulün bih, cümlenin zorunlu bir
öğesi olmayabilir.
Fiil cümlesinde fiil, daima cümlenin başında yer alır. Fail ise genellikle fiilden
hemen sonra gelir.
Örnek
sonra gelir.
Mef’ulun bih
Fail
Fiil
Fiil cümlesi
ُّ‫طور‬
َ ‫ال َف‬
‫الحافِل َُّة‬
ُّ‫إبْراهيم‬
َ‫الزجاج ُّة‬
ُّ‫إبْراهيم‬
ُّ‫الطِّْفل‬
ُّ‫ناول‬
َ َ‫يَـت‬
X
ُّ‫الولَد‬
َ
.‫طور‬
َ ‫ناولُّإبْراهيمُّال َف‬
َ َ‫يَـت‬
.َ‫يَـ ْرَكبُّإبْراهيمُّالحافِلة‬
.َ‫س َرُّالطِّْفلُّالزجاجة‬
َ ‫َك‬
ُّ‫ُّالولَد ُّإلَى‬
‫ب‬
َ
َ ‫َذ َه‬
ِ ‫الم ْدر‬
.‫سة‬
َ َ
ُّ‫يَـ ْرَكب‬
ُّ‫س َر‬
َ ‫َك‬
ُّ‫ب‬
َ ‫َذ َه‬
TEMEL ÖĞELERİN BAZI ÖZELLİKLERİ
Fiil cümlesinde fail tekil,
ikil veya çoğul da olsa
fiil her zaman tekil olur.
FİİL: Cümlede, eylemi gösteren kelimeye fiil denir. Türkçedeki karşılığı
yüklemdir. Fiil cümlesinde fiil, daima cümlenin başında yer alır. Failin tekil, ikil veya
çoğul olmasına bakılmaksızın fiil her zaman tekil olur. Fiil cümlesinde fail tekil, ikil
veya çoğul da olsa fiil her zaman tekil olur. Cinsiyet bakımından fiille fail arasında
uyum gereklidir. Buna göre, fail eril ise fiil de eril; fail dişil ise fiil de dişil olur. Fiille
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
24
Cümle Türleri
fail arasında cinsiyet bakımından uyum şarttır. Ancak, fail gayr-i akil bir sözcüğün
çoğulu ise, bu durumda tekilinin eril ya da dişil olduğuna bakılmaksızın fiil, dişil
olarak gelir. Çünkü, daha önce belirtildiği gibi, Arapçada gayr-i akil sözcüklerin
tekilleri eril de olsa bunların çoğulları dişil sayılır.
Arapçada fiiller, zamanı bakımından üçe ayrılır: 1- Mazi fiil (geçmiş zaman).
2- Muzari fiil (şimdiki zaman). 3- Emir fiil (emir fiiller bu ünitede ele
alınmayacaktır).
FAİL: Fiilin gösterdiği eylemi yapanı gösteren kelimeye fail denir. Türkçedeki
karşılığı öznedir. Fail, genellikle fiilden hemen sonra gelir. Failin tekil, ikil, çoğul, eril
ve dişil olması mümkündür. Ayrıca cümlenin anlamına göre belirli veya belirsiz de
olabilir. Yine isim türünden herhangi bir sözcük fail olabilir.
Fail, cümle içerisinde daima merfu olur. Bu konu, irab ünitesinde
işlenecektir.
MEF’ULÜN BİH: Fiilin gösterdiği eylemdem etkileneni gösteren kelimeye
mef’ulun bih denir. Türkçemizde bu bazen, nesne bazen de tümleç olabilir.
Fiille fail arasında
cinsiyet bakımından
uyum şarttır
Mef’ulün bih, tekil, ikil, çoğul, eril ve dişil olarak gelebilir. Yine, cümlenin anlamına
göre belirli veya belirsiz olması da mümkündür. Mef’ulün bih’in, cümlenin diğer
öğeleriyle uyumu söz konusu değildir. Daha önce de belirtildiği gibi bazı fiiller,
mef’ulün bih’e ihtiyaç duymazlar. Bu durumda fiil cümlesi, fiil ve fail ile
tamamlanmış olur. Mef’ulün bih, cümle içerisinde daima mansup olur. Bu ünitede
mef’ulün bih’in sadece tekil hali işlenecektir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
25
Örnek
Cümle Türleri
Mef’ulun bih
Fail
Fiil
Fiil cümlesi
ِ
ُّ‫ب‬
َ ‫الواج‬
ُّ‫الطّالِب‬
ُّ‫يَ ْكتب‬
ِ
ِ
.‫ب‬
َ ‫يَ ْكتبُّالطّالبُّالواج‬
ِ
ُّ‫ب‬
َ ‫الواج‬
‫الطّالِبان‬
ُّ‫يَ ْكتب‬
ِ
ِ
.‫ب‬
َ ‫يَ ْكتبُّالطّالبانُّالواج‬
ِ
ُّ‫ب‬
َ ‫الواج‬
ُّ‫الطّالّب‬
ُّ‫يَ ْكتب‬
ِ
.‫ب‬
َ ‫يَ ْكتبُّالطّالّبُّالواج‬
ِ
ُّ‫ب‬
َ ‫الواج‬
‫الطّالِ ُّبة‬
ُّ‫ت ْكتب‬
ِ
ِ
.‫ب‬
َ ‫ت ْكتبُّالطّالبةُّالواج‬
ِ
ُّ‫ب‬
َ ‫الواج‬
‫الطّالِبَتان‬
ُّ‫ت ْكتب‬
ِ
ِ
ُّ .‫ب‬
َ ‫ت ْكتبُّالطّالبَتانُّالواج‬
ِ
ُّ‫ب‬
َ ‫الواج‬
ُّ‫الطّالِبات‬
ُّ‫ت ْكتب‬
ِ
ِ
ُّ .‫ب‬
َ ‫ت ْكتبُّالطّالباتُّالواج‬
X
ُّ‫المالبِس‬
َ
‫تَأْتِي‬
ِ
ُّ .‫ُّمنُّإسطَْنبول‬
‫يُّالمالبِس‬
ْ
َ ‫تَأْت‬
Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi fiil cümlesinde genel sıralama; fiil, fail
ve mef’ulün bih şeklindedir. Bütün örnek cümlelerde faillerin tekil, ikil, çoğul
olduğuna bakılmaksızın fiiller tekil halde bulunmaktadır. Örneklerdeki 1-2-3.
cümlelerde failler eril olduğu için fiiller de eril; 4-5-6. cümlelerde failler dişil olduğu
için fiiller de dişil olmuştur. Ancak, 7. cümlede fail, eril bir ismin (‫ )ا ْل َم ْلبَس‬çoğulu
olduğu halde fiil dişil olarak gelmiştir. Çünkü söz konusu fail, gayr-i akil bir çoğul
olduğu için fiili dişil olarak gelmiştir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
26
Cümle Türleri
Özet
•Arapçada iki türlü cümle vardır. Bunlardan birine “isim cümlesi” diğerine
“fiil cümlesi” denir.
•İsim cümlesi, isimle başlayan cümleye denir ve iki temel öğesi bulunur;
ilk öğesine “mübteda” ikinci öğesine “haber” denir. Normal durumlarda
mübteda, cümlenin başında yer alır ve belirli olur. Haber ise,
mübtedadan sonra gelir ve belirsiz olur. Haber mübtedaya sayı ve
cinsiyet bakımlarından uyar.
•Fiil cümlesi, fiille başlayan cümleye denir. Sırasıyla “fiil”, “fail” ve
“mef’ulün bih” olmak üzere üç temel ögesi vardır. Fiil ve fail, fiil
cümlesinin daimi öğeleridir. Fakat mef’ulün bih, bazı fiil cümlelerinde
bulunmaz. Bu durum, cümledeki fiilin özelliğiyle ilgilidir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
27
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
Cümle Türleri
•1-Aşağıdaki cümlelerinin fiil (F), ya da isim cümlesi (İ) olduğunu
belirleyiniz.
ِ
.‫ي‬
ٌّ ‫ُّسما ِو‬
َ ‫الق ْرآنُّكتاب‬
(F-İ)
.‫يم‬
َ ‫يَـ ْق َرأُّاإلمامُّالق ْرآ َنُّال َكر‬
(F-İ)
.‫ُّعلَىُّالم ْس ِلمين‬
َ ‫ُّالصال َة‬
َ ‫فَـ َر‬
َ ‫ضُّاهلل‬
ِ
.‫أناُّم ْنُّأنْـ َقرة‬
.‫تـنَظِّفُّال َْم ْرأَةُّبَـ ْيتَها‬
(F-İ)
(F-İ)
(F-İ)
•2- Aşağıdaki fiil cümlelerinin öğelerini belirleyiniz.
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
Mef’ulun bih
Fail
Fiil
Fiil cümlesi
.ً‫ُّرسوال‬
َ ‫ْأر َس َلُّاهلل‬
ِ ‫ُّالش ِر‬
ِ
َّ ‫ُّسيّارَة‬
.‫كة‬
َ ‫يَـ ْرَكبُّالْم َه ْندس‬
ُّ.‫يم‬
َ ‫أنْـ َز َلُّاهللُّالق ْرآ َنُّال َكر‬
.ِ‫ُّكالمُّوالِ ِده‬
َ ‫ُّالولَد‬
َ ‫يَ ْس َمع‬
ُّ .‫يَ ْكتبُّالطَّبيبُّالتَـ ْقر َير‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
28
Cümle Türleri
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
•3- Aşağıdaki A, B ve C tablolarından birer sözcük seçerek fiil cümleleri
oluşturunuz.
C
B
ُّ‫الو ْح َي‬
َ
َّ ِ‫ق‬
ً‫صةًُّقَصيرُّة‬
َ‫ُّالع َربِيُّّة‬
َ َ‫اللغة‬
‫أوالدها‬
َ
ُّ‫قِراءةَُّالق ْرآ َن‬
ُّ‫الطّالِب‬
ُّ‫األم‬
ُّ‫الم َد ِّرس‬
ُّ‫اهلل‬
ُّ‫البِْنت‬
A
ُّ‫يـ َعلِّم‬
‫تَـ ْق َرُّأ‬
ُّ‫يَـ ْع ِرف‬
ُّ‫تَـ ْر َحم‬
ُّ‫نَـ َّز َل‬
1
2
3
4
5
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
•4- Aşağıdaki seçeneklerden doğru olanı işaretleyiniz.
ِ‫السائ‬
ُّ ُُُُُُُُُُُُُُّّّّّّّّّّّّّّ
‫ح‬
‫الم ْرأة‬
َ
ّ
ُّ‫ماء‬
َ ‫الس‬
ّ
َُّ
‫قال‬
ُّ‫النّافِ َذة‬
َ‫الزجاج ُّة‬
ِ
ُّ‫طار‬
َ ‫الق‬
َُّ
‫جاء‬
ُّ‫الطِّْفلة‬
َ‫الوَرق ُّة‬
َ
ُّ‫البَـ ْيت‬
.‫ َسيّارًُّة‬.............. ‫شتَ ِري‬
ْ َ‫ي‬
َ‫اع ُّة‬
َ ‫الس‬
ّ
‫َكلَّ َُّم‬
................ ُّ‫شاب‬
ّ ‫يَـ ْنتَ ِظرُّ ال‬
ُّ‫ين‬
َ ّ‫الت‬
................. ُّ‫يَأْكلُّ َسمير‬
ُّ‫الولَد‬
َ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
.‫موسى‬
َ ُّ‫ اهلل‬.................
.ًُّ‫ مبَ ِّكرة‬................. ُّ‫تَنام‬
29
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
Cümle Türleri
•5- Yanlış yazılmış fiil cümlelerinin doğrusunu yazınız.
ِ
ِ ‫اضي‬
ِ
ُّ.ً‫ُّواس َعة‬
َ ‫) يَ ْملكُّال َفالّحُّأر‬1
ُُّّ sahiptir 
Çiftçi geniş topraklara
Müslümanlar Ramazan orucunu tutuyor. 
Müslüman kadınlar akşam namazını
kılıyor.

Kız öğrenci imtihanda başarılı oldu. 
Mühendis Avrupaya gitti. 

Müslüman kadınlar akşam
namazını kılıyor.

Kız öğrenci imtihanda başarılı
oldu.
Mühendis Avrupaya gitti. 
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
ِ
ِ ‫ُّالم ْغ ِر‬
ُّ .‫ب‬
َ ‫صلِّيُّالْم ْسلمات‬
َ ‫) ت‬3
َ َ‫ُّصالة‬
ِ ِ‫) نَجحتُّالطّالِبةُّفيُّاالمت‬4
ُّ .‫حان‬
ْ
ََ
ِ ‫) سافَـرُّالْم‬5
ُّ ُّ.‫هندسُّإلَىُّأوروبا‬
َ
ِ
ِ ‫اضي‬
ِ
ُّ.ً‫ُّواس َعة‬
َ ‫) يَ ْملكُّال َفالّحُّأر‬6
ُّ ُُُّّّ.‫ُّرَمضا َن‬
‫) يَصومُّالْم ْس ِل‬7
َ
َ ‫مونُّص ْو َم‬
ِ
ِ ‫ُّالمغْ ِر‬
ُّ .‫ب‬
َ ‫صلِّيُّالْم ْسلمات‬
َ ‫) ت‬8
َ َ‫ُّصالة‬
ُُّّ
Çiftçi geniş topraklara sahiptir

Müslümanlar Ramazan
orucunu tutuyor.
ُّ ُُُّّّ.‫ُّرَمضا َن‬
‫) يَصومُّالْم ْس ِل‬2
َ
َ ‫مونُّص ْو َم‬

ُّ‫سافَـ َر‬
ِ ِ‫) نَجحتُّالطّالِبةُّفيُّاالمت‬9
ُّ .‫حان‬
ْ
ََ
)11
ِ ‫الْم‬
ُّ ُّ.‫هندسُّإلَىُّأوروبا‬
•6- Aşağıda verilen fiil cümlesini parantez içindeki kelimeleri
kullanarak
ُّ‫ك‬gerekli
‫ يَ ْم ِل‬değişiklikleri yaparak yeniden yazınız.
)11
Çiftçi geniş
 ve
topraklara
ِ ً‫ُّمسلِم) ي عمل الْمسلِم عمال‬.ْ‫ُّواسعة(ال‬
ِ ‫ال َفالّحُّأر‬
.‫صاحلًا‬
ُُّّ
sahiptir
َ َ ُ ْ ُ ُ َ ْ َ ُ ْ ُ ً َ ِ ‫اض َي‬
Müslümanla 
r Ramazan
orucunu
tutuyor.
Müslüman
kadınlar
akşam
namazını
kılıyor.

ِ
)ُ‫(الْ ُم ْسلمة‬
ِ‫يصوم ُّالْمسل‬
ُّ‫ُّص ْو َم‬
‫مون‬
َ ..............................................................
َ
ْ
)‫(الْمسلِمون‬
................................................................
ُْ
ِ
................................................................ )‫مات‬
ُ ‫(الْ ُم ْسل‬
.................................................................. )‫(الْمسلِمان‬
ُْ
ُّ‫ُّالْم ْس ِلمات‬
‫صلِّي‬
‫ت‬
َ
ِ
................................................................. )‫(الْمسلمتان‬
َ ُْ
Kız öğrenci  ُّ‫حت ُّالطّالِبة ُّفي‬
َ ‫نَ َج‬
imtihanda
başarılı oldu.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim
ِ Fakültesi
Mühendis 
ُّ‫هندس ُّإلَى‬
‫سافَـ َر ُّالْم‬
Avrupaya
gitti.
)12
ُّ ُُُّّّ.‫َرَمضا َن‬
)13
ِ ‫ُّالمغْ ِر‬
ُّ .‫ب‬
َ
َ ‫صال َة‬
)14
30
ِ ِ‫االمت‬
ُّ .‫حان‬
ْ
)15
ُّ ُّ.‫أوروبا‬
Çif
top
sah
Mü
rR
oru
tut
Mü
ka
ak
na
kıl
Kız
im
ba
Mü
Av
git
Cümle Türleri
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
•7- Aşağıdaki Arapça cümleleri Türkçeye çeviriniz.
ُّ‫يَـ‬
........................................
َ‫ُّي‬
........................................
َ‫ُّي‬
)1
.‫ْعلَمُّاهللُّأ ْعمالَك ْم‬
)2
َّ
ُّ .‫دير‬
َ ‫ْشكرُّالْم َوظفونُّالم‬
)3
........................................
ُّ‫َس‬
........................................
ُّ‫ي‬
........................................
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ُّ‫ُّالْمزارِع‬
‫ْحصد‬
ُّ ُّ‫صول‬
َ ‫الم ْح‬
َ
)4
ِ
ِ
ُّ .‫ُّح ِم َده‬
َ ‫م َعُّاهللُّل َم ْن‬
)5
ُّ .‫يُّض ْيـ َفه‬
َ ‫ْك ِرمُّوالِ ِد‬
31
Cümle Türleri
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
•8- Aşağıdaki kelimeleri kullanarak verilen Türkçe cümleleri
Arapçaya çeviriniz.
Çocuk
Öğretmen
Okuyor
Kontrol ediyor
Elbiseleri
Hastayı
Annem
1- Annem
ُّ ُّ‫الولَد‬
َ
ُّ ُّ‫الم َد ِّرس‬
Yıkıyor
Doktor
ُّ ‫يَـ ْق َرُّأ‬
ُّ ُّ‫يَـ ْف َحص‬
ُّ ‫س‬
َُّ ِ‫المالب‬
َ
ُّ ‫ريض‬
َُّ ‫الم‬
َ
ُّ ‫أ ّمي‬
Korktu
Açıklıyor
Köpek
Dersi
Babam
çamaşırları
ُّ ُّ‫تَـ ْغ ِسل‬
ُّ ُّ‫الطَّبيب‬
ُّ ُّ‫خاف‬
َ
ُّ ُّ‫يَ ْش َرح‬
ُّ ‫ْب‬
ُِّ ‫ال َكل‬
ُّ ُّ‫س‬
ْ ‫الد‬
َ ‫َّر‬
ُّ ‫أَبي‬
yıkıyor.
...............................................................
2- Çocuk
köpekten
korktu.
...............................................................
3- Babam
Kur’an-ı
Kerim
okuyor.
...............................................................
4- Öğretmen
dersi
açıklıyor.
...............................................................
5- Doktor
hastayı
muayene
ediyor.
...............................................................
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
32
Cümle Türleri
Ödev
Ödev gönderimi
Faili eril olmak şartıyla tekil, ikil ve çoğul üç tane fiil cümlesi
yazınız.
Faili dişil olmak şartıyla tekil, ikil ve çoğul üç tane fiil cümlesi
yazınız.
......................................................................... .1
......................................................................... .2
......................................................................... .3
......................................................................... .4
......................................................................... .5
......................................................................... .6
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
33
Cümle Türleri
DEĞERLENDİRME SORULARI
Değerlendirme
sorularını etkileşimli
olarak
cevaplandırabilirsiniz
1. Aşağıdakilerden hangisi bir cümle değildir?
A) ٌ‫احلَدي َقةُ َْجيلة‬
B) ‫ت و ِاس ٌع‬
ُ ‫البَ ْي‬
C) ‫الشا ِرعُ امل ْزَد ِح ُم‬
ّ
ُ
D) ٌ‫سريعة‬
َّ
َ ُ‫السيّارة‬
2. Aşağıdakilerden hangisi fiil cümlesidir?
A) ٌ‫الْ َم ِدينَةُ بَعِيدة‬
ِ
B) ُ‫األستاذ‬
ْ ‫يُساف ُر‬
C) ٌ‫س ُم ْش ِرقة‬
ْ ‫الش‬
ُ ‫َّم‬
D) ‫َّرس يَْنتَهي‬
ُ ْ ‫الد‬
3. Aşağıdaki isim cümlesinin Türkçe karşılığı hangisidir?
“ ٌ‫الولَ ِد َمريضة‬
َ ‫” أ ُُّم‬
A)
B)
C)
D)
Annenin çocuğu hastadır.
Annenin hasta bir çocuğu var.
Çocuğun annesi hastadır.
Anne ve çocuğu hastadır.
4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde mef’ulün bih yoktur?
A) ‫ت الغُْرف َة‬
ُ ‫نَظََّفت البِْن‬
ِ ‫ي ْن ِزُل‬
B) ‫ب من احلافِ ِلة‬
ّ َ
ُ ‫الراك‬
C) ‫أس ًدا‬
َ
َ ‫شاه َد الطِّْف ُل‬
ِ
D) ‫جل بَْيتًا‬
َّ ‫ك‬
ُ ‫َيَْل‬
ُ ُ ‫الر‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
34
Cümle Türleri
5. “Caddeler arabalarla doludur” cümlesinin isim cümlesi olarak
Arapçaya çevirisi aşağıdakilerden hangisidir.
ِ ‫بالسيار‬
A) ‫ات‬
َّ ‫تَ ْزَد ِح ُم‬
َّ ُ‫الشوا ِرع‬
ِ
ِ ‫بالسيار‬
B) ‫ات‬
َّ
َّ ٌ‫الشوا ِرعُ ُم ْزَدْحة‬
ِ
ِ ‫بالسيار‬
C) ‫ات‬
َّ
َّ ُ‫الشوا ِرعُ الْ ُم ْزَدْحة‬
ِ ‫بالسيار‬
D) ‫ات‬
َّ
َّ ‫الشوا ِرعُ ُم ْزَد ِح ٌم‬
CEVAP ANAHTARI
1. C
2. B
3. C
4. B
5. B
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
35
Cümle Türleri
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER
KAYNAKLAR
Avşar, E. (2004). Arap Gramerine Giriş-I Sarf. İstanbul: Elif Yayınları.
Bakırcı, S. (2011). Arapçaya Giriş Temel Bilgiler. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
Çörtü, M. (2009). Arapça Dilbilgisi Sarf. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Vakfı.
Çörtü, M. (2009). Arapça Dilbilgisi Sarf-Nahiv-Edatlar. İstanbul: Marmara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı.
İşler, E. - Yıldız, M. (2008). Arapça Çeviri Kılavuzu (3. Baskı). İstanbul: Elif Yayınları.
Maksutoğlu, M. (2005). Arapça Dilbilgisi. İstanbul: Ensar Neşriyat.
Sînî, M. İ. (tsz). el-Kavâ‘idu’l-Arabiyyetu’l-Muyessera. İstanbul: Cantaş Yayınları.
Şahin, Ş.- Günday,H.(2001).Arapça Dilbilgisi (Sarf Bilgisi). İstanbul: Alfa
Yayınları.
Şahin, Ş.-Günday H. (2001). Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi). İstanbul: Alfa
Yayınları.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
36
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
FİİL -I
•
•
•
•
Mâzi Fiil: Çekimi
Muzâri Fiil: Çekimi
‫–س‬
َ ‫ف‬
َ ‫ َس ْو‬ve ‫ َق ْد‬Edatları
Zamirlerin Fiillere Bitişmesi ve
Nunu Vikâye
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Mâzi ve muzâri fiil çekimlerini kavrayabilecek,
• ‫س‬َ ‫ف‬
َ ‫ َس ْو‬ve ‫ َق ْد‬edatlarının fonksiyonlarını seçebilecek,
• Zamirlerin mâzi ve muzâri fiillere nasıl bitiştiklerini
görebilecek,
• Nunu vikâyenin fiillere niçin bitiştiğinin farkına
varabileceksiniz.
ARAPÇA
ÜNİTE
7
FİİL- I
MAZİ FİİL
‫الفعل الماضي‬
Diyalogu okuyunuz/dinleyiniz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
FİİL- I
KELİMELER
Bayan komşu
Diyalog
Çarşı, pazar
Arasında
Kütüphane
Amca
Okul
Hoş geldin
Bugün
Merhaba
Önce
Nasılsın?
Az
Seslenme edatı: Ey!
-mı/-mi (soru edatı)
Baba
Gitti
Nerede?
Döndü
Anne
Erkek kardeşler
Kız kardeşler
-e, -a
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
Bireysel Etkinlik
FİİL- I
Diyalogla ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız:
1
2
3
Diyalogta geçen altı çizili kelimelere dikkat ettiğimizde, bunların eylem
ifade eden kelimeler olduğu görülür.
Pazara gitti.
Kütüphaneye gittiler.
Okula gittiler.
Bugün okula gittin mi?
Evet, gittim.
Biraz önce döndüm.
Yukarıdaki cümlelerde geçen renkli/altı çizili kelimeler geçmiş zamanda
yapılan eylemleri ifade eden fiillerdir. Türkçede fiilin belirttiği kavramın, içinde
bulunulan zamandan önce olup bittiğini kesinlikle bildiren kip olan ve –di’li geçmiş
ya da belirli geçmiş olarak adlandırılan bu zaman dilimine Arapçada “mâzi”, bu
zaman dilimini ifade etmek için kullanılan fiile de “mâzi fiil” denir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
FİİL- I
Türkçe’deki –di’li geçmiş zaman dilimine Arapçada “mâzi”, bu zaman
dilimini ifade etmek için kullanılan fiile de “mâzi fiil” denir.
Türkçe’deki –di’li
geçmiş zaman dilimine
Arapçada “mâzi”, bu
zaman dilimini ifade
etmek için kullanılan
fiile de “mâzi fiil” denir
Altı çizili fiiller incelendiğinde mâzi fiil çekimide şahıslara göre bir takım
farklılıklar olduğu görülmektedir. Bu farklılık, Arapçanın yapısından
kaynaklanmaktadır. Fiil çekimi Türkçede altı şahsa göre (ben, sen, o, biz, siz, onlar)
yapılırken, Arapçada on dört şahsa göre yapılmaktadır.
Buna göre gitti fiilinin Türkçe çekimi
git-ti-m
git-ti-n
git-ti
git-ti-k
git-ti-niz
git-ti-ler
biçimindeyken, Arapçada aşağıdaki gibidir.
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
Onlar gittiler
O iki gitti
O gitti
3. Şahıs, dişil
Onlar gittiler
O ikisi gittiler
O gitti
2. Şahıs, eril
Siz gittiniz
Siz ikiniz gittiniz
Sen gittin
2. Şahıs, dişil
Siz gittiniz
Siz ikiniz gittiniz
Sen gittin
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
FİİL- I
1. Şahıs, erilBiz gittik
Ben gittim
dişil
Tabloda da görüldüğü gibi, Arapçada mâzi fiile bitişen şahıs ekleri fiilin
sonuna gelmektedir. Kırmızı ile belirtilen bu ekler, her mâzi fiilin sonunda
bulunmaktadır. Tablodan, karşımızda bulunan erkek ve bayana hitap ederken
kullanılan ikil çekimlerinin de aynı olduğu anlaşılmaktadır. Yani siz iki (erkek)
gittiniz (‫ ) َذهَبْت ُ َما‬ile siz iki (bayan) gittiniz (‫ ) َذهَبْت ُ َما‬çekimleri aynı eki (‫)ت ُ َما‬
almaktadır. Metinde, bu çekimlerin hangi şahısa ait olduğu metin bağlamından
(siyak ve sibak) anlaşılır.
Tablodan ortaya çıkan diğer önemli bir ayrıntı da, birinci tekil şahıs zamiri
“ben” ile birinci çoğul şahıs zamiri “biz” de müzekkerlik-müenneslik ayrımının
ُْ ْ‫ ) َذهَب‬ifadesi ile “Biz gittik.” (‫ ) َذهَبْنَا‬ifadelerinin
olmadığıdır. Yani “Ben gittim.” (‫ت‬
çekimleri müzekker ve müennes için farklılık göstermez. Hem erkek hem bayan
için aynı çekim kullanılır.
Şimdi de ikinci bir örnek olarak, ‫ب‬
َْ َ‫ َكت‬yazdı fiilinin mâzi çekimini yapalım:
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
Onlar yazdılar
O ikisi yazdı
O yazdı
3. Şahıs,
Onlar yazdılar
O ikizi yazdı
O yazdı
dişil
2. Şahıs, eril
Siz yazdınız
Siz ikiniz yazdınız
Sen yazdın
2. Şahıs,
Siz yazdınız
Siz ikiniz yazdınız
Sen yazdın
dişil
1. Şahıs,
Biz yazdık
Ben yazdım
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
eril-dişil
6
FİİL- I
Yukarıda verilen örnek çekimleri dikkatle inceleyerek, aşağıdaki etkinlikleri
yapınız.
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki cümleleri örnekteki gibi değiştiriniz.
1
2
3
4
5
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki cümlelerde bulunan yanlışları düzeltiniz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
1
2
3
4
5
7
FİİL- I
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki cümlede boşluğa gelebilecek mâzi fiili bulunuz.
a)
b)
c)
d)
e)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
FİİL- I
Bireysel Etkinlik
fiilinin çekimini yapınız.
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs,
dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs,
dişil
1. Şahıs,
eril-dişil
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
9
FİİL- I
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki cümleleri örnekteki gibi değiştiriniz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
1
2
3
4
5
10
FİİL- I
Muzâri Fiil
‫ضار ِِع‬
ِ ‫الفِعل ال ُم‬
Aşağıdaki diyalogu okuyunuz/dinleyiniz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
FİİL- I
KELİMELER
Sonra
-mı/-mi (soru
edatı)
Sabah namazı
Her
Ne zaman?
Gün
Dönüyor
Evet
-den, -dan
Gidiyor
-de, -da
Daima
Bazen, zaman
zaman
Saat on
Ne? Neyi?
Saat onbir
Ev
Yapıyor
Gazeteler
Okuyor
Haberler
Dinliyor
Ofis, büro
Televizyon
İkindi namazı
Orada
Bireysel Etkinlik
Diyalogla ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
1
2
3
12
FİİL- I
Diyalogta geçen altı çizili kelimeleri incelediğimizde, bunların eylem ifade eden
kelimeler olduğu görülür:
Her gün çarşıya gidiyor mu?
Daima çarşıya gider.
Çarşıdan döner.
Saat onda döner.
Evde ne yapıyor?
Gazete okur.
Televizyondan haberleri dinler.
Ofise ne zaman gider?
İkindi namazından sonra döner.
Arapçada şimdiki ya da
geniş zamanda ifade
edilen eylemleri
belirten fiile “muzâri
fiil” denir.
Bu cümlelerdeki fiiller şimdiki ya da geniş zamanda yapılan eylemleri ifade
eden fiillerdir.
Arapçada şimdiki ya da geniş zamanda ifade edilen eylemleri belirten fiile
“muzâri fiil” denir.
Muzâri fiil çekimi de mâzi fiilde olduğu gibi şahıslara göre farklılık
göstermekte ve on dört kipten oluşmaktadır.
Buna göre ُ‫ يَ ْذهَب‬fiilinin muzâri çekimi şöyledir:
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
Onlar yazdılar
O ikisi yazdı
O yazdı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
FİİL- I
3. Şahıs,
Onlar yazdılar
O ikizi yazdı
O yazdı
dişil
2. Şahıs, eril
Siz yazdınız
Siz ikiniz yazdınız Sen yazdın
2. Şahıs,
Siz yazdınız
Siz ikiniz yazdınız Sen yazdın
dişil
1. Şahıs,
Biz yazdık
Ben yazdım
eril-dişil
Tabloda görüldüğü gibi mâzi fiilden farklı olarak, kırmızı renkle gösterilen
şahıs ekleri (muzâri fiile bitişen şahıs zamirleri) dışında fiilin başına bitişmiş bir
takım ekler daha vardır. Yeşil renkle gösterilen bu ekler “muzâra’at harfleri”
denen geniş zaman ekleridir. Bunlar, ‫ْن‬،‫ْأ‬،‫ْت‬،‫ ي‬harfleridir.
Diğer önemli bir farklılık da, dişil-ikil (o iki (bayan) gidiyor/gider- ُ‫ه ُبَان‬
َ ‫ )ُتَ ْذ‬ile
eril-ikil (siz iki (erkek) gidiyorsunuz/gidersiniz ُ‫ه ُبَان‬
َ ‫ )ُتَ ْذ‬kipleri aynıdır. Metinde, bu
kiplerin hangi şahısa ait olduğu bağlamdan (siyak ve sibak) anlaşılır.
Tablodan ortaya çıkan diğer önemli bir ayrıntı da mâzi fiil çekiminde olduğu
gibi, birinci tekil şahıs zamiri “ben” ile birinci çoğul şahıs zamiri “biz” de
müzekkerlik-müenneslik ayrımının olmamasıdır. Yani “Ben yazıyorum/yazarım.”
(ُ‫ )ُأَ ْكتب‬ifadesi ile “Biz yazıyoruz/yazarız.” (ُ‫ )ُنَ ْكتب‬kipleri müzekker ve müennes
için de aynıdır. Hem erkek hem bayan için aynı yapı kullanılır.
Şimdi de ikinci bir örnek olarak ُ‫ يَ ْكتب‬fiilinin çekimini yapalım:
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
Onlar yazıyorlar O ikisi yazıyor
O yazıyor/yazar
3. Şahıs,
Onlar yazıyorlar O ikisi yazıyor
O yazıyor/yazar
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
dişil
14
FİİL- I
2. Şahıs, eril
Siz yazıyorsunuz
Siz ikiniz
yazıyorsunuz
Sen yazıyorsun
2. Şahıs,
Siz yazıyorsunuz
Siz ikiniz
yazıyorsunuz
dişil
Sen yazdın
1. Şahıs,
Biz yazıyoruz
eril-dişil
Ben yazıyorum
Böylece kökü üç harfli olan (sülâsi) fiillerin mâzi ve muzâri çekimlerini
vermiş olduk. Sülâsi bir mâzi fiili muzâriye çevirmek için ise, mâzi fiilin başına
muzâra’at harfi olan fetha harekeli ‫ي‬
َُ getirilir. Muzâra’at harfinden sonraki harfin
harekesi ise daima sükûndur. Fiilin son harfinin harekesi ise dammedir.
Bu tür fiiller mâziden muzâriye geçerken ortadaki harflerinin harekesi
değişikliğe uğrar. Bunun bir kuralı yoktur. Bu değişikliği ancak sözlükten
öğrenebiliriz.
Mâzi bir fiilin muzâriye geçerken ortadaki harfinin alacağı harekeyi
sözlükten öğrenebiliriz.
Mâzi bir fiilin muzâriye
geçerken ortadaki
harfinin alacağı
harekeyi sözlükten
öğrenebiliriz.
MUZARİ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
MAZİ
15
FİİL- I
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki cümleleri örnekteki gibi değiştiriniz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
1
2
3
4
5
16
FİİL- I
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki cümlelerde bulunan yanlışları düzeltiniz.
1
2
3
4
5
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki cümlede boşluğa gelebilecek muzâri fiili bulunuz.
a)
b)
c)
d)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
17
FİİL- I
fiilinin çekimini yapınız.
İkil
Tekil
Bireysel Etkinlik
Çoğul
3. Şahıs,
eril
3. Şahıs,
dişil
2. Şahıs,
eril
2. Şahıs,
dişil
1. Şahıs,
eril-dişil
Muzâri Fiilin Başına Gelen Edatlardan
َْ‫ َقد‬، ‫ف‬
ََ ‫س ْو‬
َ ، ‫سـ‬
َ
Arapça’da muzâri fiilin başına bir takım edatlar gelerek hem şekil hem de
anlam bakımından bazı değişikliklere neden olurlar. Bu edatlar daha sonraki
konularda ele alınacaktır. Burada sadece anlam bakımından değişikliğe neden
olan edatlardan ‫ُقَ ُْد‬،ُ َ‫س ْوف‬
َ ،ُ‫سـ‬
َ üzerinde duracağız.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
18
FİİL- I
Bu edatlardan ‫س‬
َُ ve
َُ‫س ْوف‬
َ gelecek zaman edatlarıdır. Muzâri fiilin başına
َُ yakın gelecek, َُ‫س ْوف‬
gelen bu iki edat, fiilin anlamını gelecek zamana çevirir. ‫س‬
َ
ise uzak geleceği ifade eder.
Kur’an okuyorum/okurum.
Örnek
Kur’an okuyacağım.
Eve gidiyorum/giderim.
Eve gideceğim.
Bu yurdun (dünyanın) sonunun
kimin olduğunu yakında kâfirler
bileceklerdir! (Ra’d/42)
Hayır! Yakında bileceksiniz!
(Tekâsür/3)
َْ‫ َقد‬Edatı:
1-Bu edat hem mâzi, hem de muzâri fiilin başına gelebilir. Mâzi fiil
öncesinde eylemin kesin olarak yerine getirildiğini ifade eder. Bu kesinlik dilimizde
“kesinlikle, muhakkak, şüphesiz, mutlaka” gibi değişik şekillerde ifade edilebilir.
Bazen de “-mişli geçmiş zaman” ile ifade edilir. Bazen de bu kesinlik cümlenin
tamamından anlaşılacağından hiç bir ifade kullanılmaz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
19
Örnek
FİİL- I
Arkadaşım geldi (kesin).
Yazmış.
Örnek
Bu edat, muzâri fiilin başına geldiğinde “ihtimal” bildirir.
Ahmet evde olabilir.
Yarın Mekke’ye gidebilirim.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
20
FİİL- I
Bireysel Etkinlik
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki cümleleri yakın geleceğe çeviriniz.
Ahmet okula gitti.
O (bayan) haberleri
dinledi.
Ali çarşıdan döndü.
Kur’an okudum.
Hüseyin, Hamza ve
Adil çay içti.
1
2
3
4
5
Yukarıda yer alan etkinlikteki cümleleri uzak geleceğe çeviriniz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
21
FİİL- I
Zamirlerin Fiillere Bitişmesi ve Nunu Vikâye
‫الوقا َية‬
َّ ُ ‫ِا ِّتصا َل‬
ِ َُ‫الضمائِر ِباأل ْفعال و ُنون‬
Diyalogu okuyunuz/dinleyiniz.
!
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
22
FİİL- I
KELİMELER
Anladın
Onu (müzekker için)
İyi, iyice
Evet (olumsuz soruya
olumlu cevap verirken)
Yarım saat
Mâzi fiilin başında
olumsuzluk edatı
Muzâri fiilin başında
olumsuzluk edatı
Bilmiyorum
Sure
Görmedim
Ezberledim
Onu (müennes için)
Maşallah
Okudun
Allah ilmini artırsın
Ders
Oğlum
Yeni
Fıkıh
Bireysel Etkinlik
Diyalogla ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız:
Said ne zaman okuldan
döndü?
Said
yeni
fıkıh
konusunu anladı mı?
Said Kur’an’dan ne
okudu?
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
1
2
3
23
FİİL- I
Diyalogta geçen ve kırmızı ile belirtilen kelimelere dikkat ettiğimizde
bunların önce isim, daha sonra o ismin yerini tutan zamirler olduğu görülür.
“Kızkardeşin Meryem nerede?” sorusuna cevap verirken, Türkçede olduğu
gibi Arapçada da ismi tekrar etmek yerine zamir kullanırız. “Meryem’i görmedim.”
yerine “O’nu görmedim” deriz. İşte Arapça’da bu tür zamirler cümlede fiile bitişik
olarak yer alır ve yerine kullanıldığı isimle müzekkerlik, müenneslik, tekillik, ikillik
ve çoğulluk bakımından uyumlu olur. Bunun için cümlede Meryem ismi yerine, bu
isimle uyumlu olarak tekil-dişil (müfred-müennes) zamiri )‫ (ها‬kullanılmıştır.
Yine “Bugün Fıkıhta yeni bir ders okudum” cümlesinden sonra gelen “Onu
anladın mı?” soru cümlesinde de, ders kelimesi tekrar edilmemiş, yerine
müzekker bir zamir )‫ (ه‬bitişmiştir.
Arapçada “muttasıl zamirler” olarak bilinen zamirlerin kullanımı aşağıda
örneklendirilmiştir.
İsmin yerine zamir kullanılmış cümle
İsimle kullanılmış cümle
Onu gördüm.
Halit’i gördüm.
O ikisini gördüm.
Halit ve Hişam’ı gördüm.
Onları gördüm.
Halit, Hişam ve Ali’yi gördüm.
Onu gördüm.
Ayşe’yi gördüm.
O ikisini gördüm.
Ayşe ve Amine’yi gördüm.
Onları gördüm.
Ayşe, Amine ve Fatma’yı gördüm.
Nûn-i vikâye:
Sizleri (erkek) gördüm
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Seni (erkek) gördüm.
24
FİİL- I
Sizleri (bayan) gördüm
Seni (bayan) gördüm
Siz ikinizi (bay/bayan) gördüm.
Bizi gördün.
Beni gördün.
Yukarıdaki örneklerde birinci tekil şahısta (‫“ ) َرأَ ْي ُتَـنـي‬Beni gördün” kipinde
fiil ile zamir arasında(‫ )ـْنِـ‬ekinin bitiştiği görülmektedir. Aslında fiilin sonuna
gelmesi gereken (‫ )ي‬zamiri, kendinden önceki harekenin her zaman kesre olmasını
gerektirir. Bu durum “mütekellim zamiri olarak adlandırılan )‫ (ي‬zamirinin bir
özelliği”dir. Bu zamirin bitiştiği kelime ise, kesreyi kabul etmeyen kelimelerden
biri olduğu durumlarda hem “mütekellim zamiri” için gerekli olan kesre harekeyi,
hem de kelimenin durumunu korumak için araya bir (‫ )ن‬harfi getirilir. İşte bu nun
harfine, koruma nunu anlamında nûn-i vikâye denir. Bu nun harfi Türkçe’deki bir
nevi kaynaştırma harfidir. Bu harf, mâzi, muzâri ve emir fiiller ile bazı edatların
mütekellim zamiri (‫ )ي‬ile bitişmesi durumunda araya girer.
Örnek
Nûn-i vikâye bitişmiş hali
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
zamiri +
Kelime
+
Mâzi fiil
+
Muzâri fiil
+
Emir fiil
+
Edat
25
FİİL- I
Aşağıdaki tabloda muttasıl zamirlerin şahıslara göre durumu gösterilmiştir:
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
Muttasıl zamirler mâzi, muzâri ve emir fiillere bitişirler. Emir fiiller konumuz
dışında olduğu için
ْ‫ َسأَ َل‬fiilinin mâzi ve muzâri çekimine muttasıl zamir bitişmesi
örnek olarak verilmiştir.
Muttasıl zâmirlerin fiile bitişme durumu:
َُ َ ‫سأ‬
Örnek mâzi fiil: ‫ل‬
َ = sordu
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
Onlara sordu.
O ikisine sordu.
Ona sordu.
3. Şahıs, dişil
Onlara sordu.
O ikisine sordu.
Ona sordu.
2. Şahıs, eril
Sizlere sordu.
Siz ikinize sordu.
Sana sordu.
2. Şahıs, dişil
Sizlere sordu.
Siz ikinize sordu.
Sana sordu.
1. Şahıs, eril-
Bize sordu.
Bana sordu.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
dişil
26
FİİL- I
Örnek muzâri fiil:
Çoğul
= soruyor
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
Onlara soruyor.
O ikisine
soruyor.
Ona soruyor.
3. Şahıs,
Onlara soruyor.
O ikisine
soruyor.
Ona soruyor.
dişil
2. Şahıs, eril
Sizlere soruyor.
Siz ikinize
soruyor.
Sana soruyor.
2. Şahıs,
Sizlere soruyor.
Siz ikinize
soruyor.
Sana soruyor.
dişil
1. Şahıs,
Bize soruyor.
Bana soruyor.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
eril-dişil
27
FİİL- I
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin yerine, örnekteki gibi
muttasıl zamir kullanınız.
Evet, onu içtim.
Çayı içtin mi?
1
Dersi yazdın mı?
2
Haberi duydun mu?
3
Hatice ve Ayşe’yi gördün
mü?
4
Öğretmeni gördün mü?
5
Çocuklara sordun mu?
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
28
FİİL- I
Bireysel Etkinlik
fiiline, muttasıl zamirler birleştiriniz.
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, erildişil
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
29
FİİL- I
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Mâzi fiil ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
a)
Mâzi fiilde erkek ve bayana farklı biçimlerde hitap edilir.
•Arapçada,
bir eylemin
içindebitişir.
bulunulan zaman diliminden önce
b)
Mâzi
fiil çekim ekleri
fiilin başına
erdiğini
bildiren
fiile mâzi
fiil denirve
vemüennes
on dört şahsa
göre
c)
Mâziyapılıp
fiil bensona
ve biz
çekimleri
arasında
müzekker
ayrımı
çekimlenir. Çekim ekleri mâzi fiilin daima sonuna bitişir.
yoktur.
ya ekleri
da geniş
zamanda
d)
Mâzi•Şimdiki
fiil çekim
fiilin
sonunayapılan
bitişir. eylemleri ifade eden fiile
muzâri
fiil
denir
ve
on
dört
şahsa
göre çekimlenir.
fiiline,uğrar.
e)
Mâzi fiil muzâriye geçerken ortadaki harfinin
harekesiMuzâri
değişikliğe
sonuna şahıs zamirleri; başına ise muzâra’at harfleri denen ekler
bitişir.
•Muzâri fiilin başına ‫س‬
ََ ve ‫ف‬
ََ ‫س ْو‬
َ getirilerek, fiilin anlamı gelecek
zamana
çevrilir.
َ
‫س‬
yakın
gelecek,
ََ ‫س ْو‬
‫ف‬
َ
َ ise uzak geleceği ifade eder.
2.
َْ‫ َقد‬edatı ise hem mâzi, hem de muzâri fiilin başına gelir. Mâzi fiil
öncesinde bazen kesinlik, bazen de –mişli geçmiş zaman ifade
ederken, muzâri fiilin başında kullanıldığında eylemin olma
“Oturdu” fiilinin
3. şahısifade
eril eder.
çoğul kipi aşağıdakilerden hangisidir?
ihtimalini
•Muttasıl zamirler hem mâzi hem muzâri fiile bitişen zamirlerdir. Bu
a)
zamirler mâzi ve muzâri fiil birinci tekil şahsa (ben) bitişirken araya
(‫ )ن‬getirilir. Son harfin harekesi ile “ye” zamirinin kesre harekesini
b)
korumakla görevli olan bu nuna, nûn-i vikâye denir.
c)
Özet
Değerlendirme
sorularını etkileşimli
olarak
cevaplandırabilirsiniz
d)
e)
3.
“Gülüyor” fiilinin 1. şahıs dişil çoğul kipi aşağıdakilerden hangisidir?
a)
b)
c)
d)
e)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
30
32
FİİL- I
4.
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme
sorularını etkileşimli
olarak
cevaplandırabilirsiniz
SORULARI
“Raporu yazıyor.” cümlesi aşağıdaki seçeneklerin hangisinde “Raporu yazacak.”
1. Mâzi fiil
ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
anlamına
gelir?
a)
Mâzi fiilde erkek ve bayana farklı biçimlerde hitap edilir.
a)
b)
Mâzi fiil çekim ekleri fiilin başına bitişir.
c)
Mâzi
fiil ben ve biz çekimleri arasında müzekker ve müennes ayrımı
b)
yoktur.
d)
Mâzi fiil çekim ekleri fiilin sonuna bitişir.
c)
e)
Mâzi fiil muzâriye geçerken ortadaki harfinin harekesi değişikliğe uğrar.
d)
e)
2.
“Oturdu” fiilinin 3. şahıs eril çoğul kipi aşağıdakilerden hangisidir?
5.
a)
b)
“Gazeteyi
ve dergiyi okudum.” cümlesinde altı çizili kelimelerin yerine muttasıl
zamir getirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
c)
a)
d)
b)
e)
c)
3.
d)
e)
“Gülüyor” fiilinin 1. şahıs dişil çoğul kipi aşağıdakilerden hangisidir?
a)
b)
c)
d)
CEVAP
ANAHTARI
1. B
e)
2. D
3. A
4. D
5. E
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
31
30
FİİL- I
4.
“Raporu yazıyor.” cümlesi aşağıdaki seçeneklerin hangisinde “Raporu yazacak.”
anlamına gelir?
a)
Özet
•Arapçada, bir eylemin içinde bulunulan zaman diliminden önce
yapılıp sona erdiğini bildiren fiile mâzi fiil denir ve on dört şahsa göre
b)
çekimlenir. Çekim ekleri mâzi fiilin daima sonuna bitişir.
•Şimdiki ya da geniş zamanda yapılan eylemleri ifade eden fiile
c)
muzâri fiil denir ve on dört şahsa göre çekimlenir. Muzâri fiiline,
sonuna şahıs zamirleri; başına ise muzâra’at harfleri denen ekler
d)
bitişir.
•Muzâri fiilin başına ‫س‬
ََ ve ‫ف‬
ََ ‫س ْو‬
َ getirilerek, fiilin anlamı gelecek
e)
zamana çevrilir. ‫س‬
ََ yakın gelecek, ‫ف‬
ََ ‫س ْو‬
َ ise uzak geleceği ifade eder.
َْ‫ َقد‬edatı ise hem mâzi, hem de muzâri fiilin başına gelir. Mâzi fiil
öncesinde bazen kesinlik, bazen de –mişli geçmiş zaman ifade
ederken, muzâri fiilin başında kullanıldığında eylemin olma
ihtimalini ifade eder.
5.
•Muttasıl zamirler hem mâzi hem muzâri fiile bitişen zamirlerdir. Bu
zamirler mâzi ve muzâri fiil birinci tekil şahsa (ben) bitişirken araya
(‫ )ن‬getirilir. Son harfin harekesi ile “ye” zamirinin kesre harekesini
“Gazeteyi vekorumakla
dergiyi okudum.”
cümlesinde
altı çizili
kelimelerin
yerine muttasıl
görevli olan
bu nuna, nûn-i
vikâye
denir.
zamir getirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a)
b)
c)
d)
e)
CEVAP ANAHTARI
1. B
2. D
3. A
4. D
5. E
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
31
32
FİİL- I
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1. Avşar, E. (2004). Arap Gramerine Giriş-I Sarf. İstanbul: Elif Yayınları.
2. el-Cârim, A., Emîn, M. (tsz). en-Nahvu’l-Vâdıh. Kahire: Dâru’l-Maârif.
3. Çörtü, M. (2009). Arapça Dilbilgisi Sarf. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Vakfı.
4. Çörtü, M. (2009). Arapça Dilbilgisi Sarf-Nahiv-Edatlar. İstanbul: Marmara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı.
5. el-Galâyînî, M. (1993). Câmi’u’d-Durûsi’l-Arabiyye. Beyrut.
6. Maksutoğlu, M. (2005). Arapça Dilbilgisi. İstanbul: Ensar Neşriyat.
7. Sînî, Mahmûd İ. (tsz). el-Kavâ‘idu’l-Arabiyyetu’l-Muyessera. İstanbul: Cantaş
Yayınları.
8. Şahin, Ş., Günday H. (2001). Arapça Dilbilgisi (Sarf Bilgisi). İstanbul: Alfa
Yayınları.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
33
FİİL II
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
• Mücerret: Sülâsi Fiiller - Rubâi
Fiiller
• Mâzi ve Muzâri Birlikteliğine
Göre Fiiller: Altı Bâb
ARAPÇA
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Sülasi Fiiller - Rubai Fiiller
• Sülasi Fiilin Altı Babı
ÜNİTE
8
‫‪FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER‬‬
‫‪SÜLÂSİ FİİLLER - RUBÂİ FİİLLER‬‬
‫‪Aşağıdaki metni okuyunuz/dinleyiniz.‬‬
‫خَيْررج ُُسررمٌ ُْنررلَُيْرٌر ْ‬
‫ُاررْ ُفخرٌخر ْه خب ُُإْىلَُمل ْوقْر ْ ُ خ ُيرخ ْجخكر َُُحل فْمر‪.‬خ ُيرخْنر ْل ُُ ْنر ْرلَُحل فْمر ْر‪ُ.‬‬
‫را‬
‫خ م ْ خْ‬
‫خ‬
‫خ‬
‫ْ ْ‬
‫بُ خ ُيرخ ْدُلُُُثَُّ خَْيمْر ُُ خنك نخرُُ خ ُيرخْنتخ ْظرجَُُأل ْسرت خَ ُ خ رخ ْْ خردُ‬
‫أخن خمَُملخْد خرس‪ ُ.‬خ ُيخصلُُ خ‬
‫َيص َّ ُفخرٌخر ْفتخحَُُيْْ خ‬
‫ْ‬
‫رلَُيكتر ْ ُ خ ُيخقررومَُُيتخالنٌررهَُْ ْ ْاَنر ُيخررُُ خ ُي خسررم َُُأل ْسررت َُ‬
‫قخمٌررلُ خَْيضررجَُُأل ْسررت َُ َْيضررجُُ خن خْررُُ رخ ْْر خ‬
‫ْ‬
‫ْ‬
‫ْ ْ‬
‫ْ‬
‫َُيص ر ُ‬
‫خعمخر ْرٌ ْم ْ ُُثَُّ خَْيمسررو خُُ خ ُيخ ْسررتخوْو خُُإْىلَُأل ْسررت َ ُ خ ُعْنر خردن ُيخررد َُُجلخر خرج ُ خَيْررج ُُ خسررمٌ مُنر ْرل خ‬
‫ْ‬
‫صررم ُ خُيرختخن ر خ َُُيغخرردَُثخُُثَُّ‬
‫خار ْردق وُْْ ُ خ ُيفَُْ ْس رْاَ ْ‪َُ.‬يظ ْم ر ْجُيرختخر خو َّ‬
‫ر‪ُ.‬نر خرَُأ ْ‬
‫ض رُ‪ ُ،‬خ ُي خ‬
‫يٌخر ْم خْ ر خُُيفَُحلخديقر خ‬
‫ْْ ْ‬
‫َُيدر ْ ُيرجْجَُُإْىلَُيْرٌ ْ‬
‫اُ ُيج َْجَُُدر خسُ ُ‬
‫خْ‬
‫يخْودُُإْ خ‬
‫ىلَُيص ُ خ ُ رخ ْْ خدَُنْتم ُث خ ْ خ ْ‬
‫الكلمات‬
‫يَ ْخرجُ‬
‫ِم ُْن‬
‫البَ ْيتُجُب ُ‬
‫يوت‬
‫باحا‬
‫َ‬
‫ص ً‬
‫فَ يَ ْذ َهبُ‬
‫إِلى‬
‫الم ْوقِفُجُ َمواقِفُ‬
‫َ‬
‫يَ ْرَك ُ‬
‫ب‬
‫الحافِلةُجُحافِ ُ‬
‫الت‬
‫يَ ْن ِزلُ‬
‫َمامُ‬
‫أ َ‬
‫الم ْد َرسةُجُ َمدا ِرسُ‬
‫َ‬
‫‪2‬‬
‫‪Kelimeler‬‬
‫‪Çıkar, Çıkıyor‬‬
‫‪-den, -dan‬‬
‫‪Ev‬‬
‫‪Sabahleyin‬‬
‫‪Gider, Gidiyor‬‬
‫‪-e, -a‬‬
‫‪Durak‬‬
‫‪Biniyor, Biner‬‬
‫‪Otobüs‬‬
‫‪İniyor, İner‬‬
‫‪Önünde‬‬
‫‪Okul‬‬
‫الكلمات‬
‫يِ‬
‫صلُ‬
‫َ‬
‫الص ُّ‬
‫فُجُصفوفُ‬
‫َ‬
‫فَ يَ ْفتَحُ‬
‫البابُجُأَبْوابُ‬
‫يَ ْدخلُ‬
‫ثمُ‬
‫يَ ْجلِسُ‬
‫َمكانَُه‬
‫يَ ْنتَ ِظرُ‬
‫األ ْستاذُجُأَساتِ ُ‬
‫ذة‬
‫بَ ْع َدُ ُ‬
‫قَليلُ‬
‫‪Kelimeler‬‬
‫‪Varıyor‬‬
‫‪Sınıf‬‬
‫‪Açıyor, Açar‬‬
‫‪Kapı‬‬
‫‪Giriyor,‬‬
‫‪Girer‬‬
‫‪Sonra‬‬
‫‪Oturuyor,‬‬
‫‪Oturur‬‬
‫‪Yerine‬‬
‫‪Bekliyor,‬‬
‫‪Bekler‬‬
‫‪Öğretmen‬‬
‫‪Sonra‬‬
‫‪Az, Biraz‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
Aşağıdaki soruları metne göre cevaplayınız.
ْ ٌ‫ ن ُلُ خَيْج ُُ ْن ُلَُيْر‬1
‫ا؟‬
ْ‫ْ خ‬
ْ‫خ‬
ْ ٌ‫ نىتُ خَيْج ُُسمٌ ُُ ْن ُلَُيْر‬2
‫ا؟‬
ْ‫خ م ْ خ‬
‫خ‬
‫ إْىلُأخيْ خُلُيخ ْه خب ُُ خسمٌ م؟‬3
‫َُيظ ْم ْج؟‬.ُْ َ‫ ن ََُيخر ْف خْلُُ خسمٌ مُُيفَُْ ْسْا‬4
ْ ٌ‫ نىتُي ْهب ُُسمٌ ُُإْىلَُيْر‬5
‫ا؟‬
ْ‫خ‬
‫خ خ خ خ م‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Etkileşimli Alıştırmalar
ْ ٌ‫ سمٌ ُُ خَيْج ُُ ْن ُلَُيْر‬1
ُ‫ا‬
ْ‫ْ خ‬
‫خ م‬
Alıştırmalar
Selim evden çıkar.
Selim
sabahleyin çıkar.
ْ‫ا‬
ُْ ٌْ‫ خَيْج ُُ خسمٌ مُُ ْن ُْلَُيْخر‬2
‫اُ خ‬
evden
ْ ‫ ي ْهب ُُسمٌ ُُإْىلَُمل ْدر‬3
ُ.‫س‬
‫خ خ خ م‬
‫خخ‬
Selim okula gider.
Öğle istirahatinde
Selim abdest alır, namaz
kılar ve öğle yemeğini yer.
ُ‫دَُثخ‬
ُ ‫صمّ ُ يرختخن خ َُُيغخ‬
َّ ‫ يرختخر خو‬4
‫ضُُ خسمٌ مُُ ُي خ‬
. َ‫يفَُالسا‬
Selim eve ders
bittikten sonra gider.
ُ‫اُ رخ ْْ خُدَُْنْتْم ُُْث‬
ُْ ٌْ‫ يخ ْه خب ُُ خسمٌ مُُإْىلَُيْخر‬5
ُْ ‫َيد ْر‬
‫خ‬
KÖK HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Arapça'da fiiller kökleri harfleri itibariyle genellikle üç harflidirler. Kök
harflerine herhangi bir ilave yapılmamış olan bu yalın haldeki üç harfli fiilleri
Sülâsî-Mücerret fiil (üç harfli kök-fiil) denir. Kök harflerine ilave harf eklenerek
harf sayısı artmış olan fiillere de mezîd fiil (arttırılmış fiil) denir1.
A. Mücerred (İlavesiz) Fiiller:
Kök harflerine herhangi bir harf ilave yapılmamış olan fiile denir. Mücerred
fiiller kendi arasında ikiye ayrılır:
1
Arapça'da, üç harften oluşan sülâsî bir fiil köküne, bazı fonksiyonel
harf veya harfler ilave edilerek, şekil ve anlam bakımdan farklı, yeni fiiller
elde edilebilmektedir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Sülâsi Mücerred Fiiller:
Kökü üç harfli olan
fiillerin ilk harfine fâu'lfiil, ikinci harfine
‘aynu'l-fiil, üçüncü
harfine lâmu'l-fiil denir.
Kök harfleri üç harften oluşan fiillere denir. Arapçada çoğunlukla fiiller
sülâsi kök itibariyle mücerrettirler. Arapça’da fiillerin geneli Sülâsi Mücerred
kalıbındadırlar. Bu fiillerin kalıbı ‫ل‬
ََ ‫ فَ َع‬sembol fiiliyle ifade edilir ve bu sembol fiile
“vezin” denir. Bu tür fiillerde orta harflerinin harekesinin muzâride değişmesiyle
alakalı tasnifin yapıldığı altı bab konusu bir sonraki derste ele alınacaktır. Bu
sembol fiilde )‫ (ف‬fiilin ilk harfini,َ )‫ َ(ع‬ikinci harfini, )‫ َ(ل‬üçüncü ve son harfini
göstermektedir. Bu veznin harfleri şöyle isimlendirilir: Fiilin
ْ ‫(فَا ُء‬,
ilk harfine fâu'l-fiil )‫ْل‬
ِ ‫َالفِع‬
ْ ُ‫( َعيْن‬,
ikinci harfine ‘aynu'l-fiil )‫ْل‬
ِ ‫َالفِع‬
ْ ‫ (الَ ُم‬denir.
üçüncü harfine lâmu'l-fiil )‫ْل‬
ِ ‫َالفِع‬
Yukarıdaki parçada geçen, َ ‫ج‬
ُ ‫( يَ ْخ ُر‬çıkıyor), َ ُ‫( يَ ْذهَب‬gidiyor), َ ُ‫( يَرْ َكب‬biniyor),
َُ‫( يَ ْن ِزل‬iniyor) fiilleri sülâsî mücerred fiillerdir.
Kökü üç harfli olan fiillerin ilk harfine fâu'l-fiil, ikinci harfine ‘aynu'l-fiil,
üçüncü harfine lâmu'l-fiil denir.
Sülâsi mücerred fiillerle ilgili yukarıdaki parçada geçen örnekler:
Girmek
Oturmak
Gelmek
Kalkmak
Çalmak (kapı vb.)
Oynamak
Dönmek
ُ‫خد خُ خلُ–ُيخ ْدُل‬
ُ ْ‫خجمخ خ ُُ–ُ خَْيم‬
ُ‫ضخجُُ–ُ خَْيضج‬
‫خ خ‬
ُ ُ‫ق خمُ–ُيخقوم‬
ُ ُ ‫خد َّ ُ–ُيخد‬
ُ ُ ْ‫ُيرخْم خ‬-ُ ‫يخْْ خ‬
ُ ُ‫ع خدُ–ُيخْود‬
Gitmek
Çıkmak
Binmek
İnmek
Varmak
Açmak
Dönmek
ُ ‫خَ خب خ ُ–ُيخ ْه خب‬
ُ ‫ُ خَيْج‬-ُ ‫خُخج خ‬
ُ ُ ‫خركْ خ ُ–ُيرخْجخك‬
ُ ُ ‫نرخخلخ ُ–ُيرخْن ْل‬
ْ ‫ُي‬-ُ‫ال‬
ُ ُ‫صل‬
‫خ خخ خ‬
ُ ُ‫ُيرخ ْفتخح‬-ُ‫فخرتخ خح‬
ُ َُ‫ُيرخْجْج‬-َُ‫خر خج خ‬
Arapça'da, üç harften oluşan sülâsî bir fiil köküne, bazı fonksiyonel harf
veya harfler ilave edilerek, şekil ve anlam bakımdan farklı, yeni fiiller elde
edilebilmektedir.
Sülâsi mücerred fiilin mâzi ve muzâri çekimi aşağıdaki tabloda
gösterilmektedir.
Sülâsi Mücerred Bir Fiilin Mâzi Çekimi
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Örnek fiil: ‫ب‬
َُ َ‫ َكت‬: Yazdı.
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
‫للمثنّى‬
‫للمفرد‬
‫ه ُْمُ َكتَبوا‬
‫هماَُُ َكتَبَا‬
ُ‫ب‬
َ َ‫ه َُوُ َكت‬
ُْ َ‫ِه َُيُ َكتَب‬
‫ت‬
ُ‫هنُُ َكتَْب َن‬
ُ‫أَنْت ُْمُ َكتَْبت ْم‬
ُ‫أَنْتنُُ َكتَْبتن‬
‫نَ ْحنُُ َكتَْب نَا‬
‫هماَُُ َكتَبَتَا‬
ُ‫أَنْت َما‬
‫َكتَْبت َما‬
ُ‫أَنْت َما‬
‫َكتَْبت َما‬
‫نَ ْحنُُ َكتَْب نَا‬
ُ‫ت‬
َُ ْ‫أَن‬
َ ‫تُ َكتَْب‬
ِ ‫تُ َكتَْب‬
ُ‫ت‬
ُِ ْ‫أَن‬
ُ‫أَنَاُ َكتَْبت‬
Çekimde, renkli olan kelimeler
fiil, siyah renkle gösterilenler
ise fiilin kipine uygun zamirdir.
‫ للغائبُالمذّكر‬3. Şahıs, eril
‫ للغائبةُالمؤنّث‬3. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطب‬
‫المذّكر‬
ُ‫للمخاطبة‬
‫المؤنّث‬
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
Sülâsi Mücerred bir fiilin muzâri çekimi:
Örnek fiil: ُ‫كتب‬
ْ َ‫ي‬: Yazıyor, yazar.
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
‫للمثنّى‬
‫للمفرد‬
ُ‫ه ُْمُيَ ْكتبو َن‬
ُ‫هنُُيَ ْكت ْب َن‬
ِ ‫هماَُي ْكت‬
ُ‫بان‬
َ
ِ ‫هماَُتَ ْكت‬
ُ‫بان‬
ُ‫ه َُوُيَ ْكتب‬
ُ‫ِه َُيُتَ ْكتب‬
ِ ‫أَنْتماُتَ ْكت‬
ُ‫بانُ أَنْت ُْمُتَ ْكتبو َن‬
َ
ُ‫تُتَ ْكتب‬
َُ ْ‫أَن‬
ُ‫أَنْتنُُتَ ْكت ْب َن‬
ِ ‫أَنْتماُتَ ْكت‬
ُ‫بان‬
َ
ُ‫بين‬
ُِ ْ‫أَن‬
َ ‫تُتَ ْكت‬
ُ‫نَ ْحنُُنَ ْكتب‬
ُ‫نَ ْحنُُنَ ْكتب‬
ُ‫أَنَاُأَ ْكتب‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Çekimde, renkli olan kelimeler
fiil, siyah renkle gösterilenler
ise fiilin kipine uygun zamirdir.
‫ للغائبُالمذّكر‬3. Şahıs, eril
‫ للغائبةُالمؤنّث‬3. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطب‬
‫المذّكر‬
2. Şahıs, eril
‫المؤنّث‬
2. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطبة‬
‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
6
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
1) Rubâi Mücerred Fiiller: Kök harfleri dört harften oluşan fiillere denir.
Sülâsi fiiller kadar çok değildirler. Asıl mastarları ٌَ‫ فَ ْعلَلَة‬olmasına rağmen, az olsa da
bazı fiillerin mastarları َ‫ فِعْالل‬vezninde gelmektedir2.
Arapçada fiil kökleri yukarıda da belirttiğimiz gibi genellikle üç harflidir ve
Sülâsi Mücerred fiil olarak adlandırılır. Ancak az olmakla birlikte kökü dört harfli
olan fiiller de vardır. Bunlara Rubâi Mücerred (dörtlü kök) fiil denir. Bu fiillerin
vezni ‫ل‬
ََ ‫ َف ْع َلل‬olarak ifade edilir. Burada )‫ (ف‬fiilin ilk harfini,َ)‫َ(ع‬ikinci harfini,)‫َ(ل‬
üçüncü harfini, diğer )‫ (ل‬da fiilin dördüncü harfini göstermektedir. Bu veznin
harfleri şöyle isimlendirilir: Fiilin
ْ ‫(فَا ُء‬,
ilk harfine fâu'l-fiil )‫ْل‬
ِ ‫َالفِع‬
ْ ُ‫( َعيْن‬,
ikinci harfine ‘aynu'l-fiil )‫ْل‬
ِ ‫َالفِع‬
ْ ‫(الَ ُم‬
üçüncü harfine lâmu'l-fiil el-ûlâ )‫ْلَاألُولَى‬
ِ ‫َالفِع‬
ْ ‫ (الَ ُم‬denir.
dördüncü ve son harfine de lâmu'l-fiil es-sâniye )‫َالفِ ْع ِلَالثَّانِيَة‬
Rubâi mücerred fiillerle ilgili örnekler:
ُ-ُ‫ف‬
ُ‫خز ُْخج خ‬
ُ‫يرخل ُْ ْجف‬
İdare etmek
Dağıtmak
‫ُيرْخر ْْثْ ُج‬-ُ‫رخ ْْثخرخُج‬
Mırıldanmak
ُ ْ‫ُيرتخ ْوت‬-ُُ‫َتخْتخ خ‬
Akort etmek
Tatmin etmek
ُ-ُُ‫طخ ْو خ خ‬
ُ‫ي خ ْوئْل‬
Tercüme
etmek
Süslemek
ُ-ُ‫خس ر ر ر ر ر ر ر ر ر ر ر ر ْرٌ خخج‬
ُ‫ي خسٌْ ْ ج‬
Sarsmak ُ ُ ‫ُير خليْ ْل‬-ُُ‫خزيْخلخ‬
ُ–ُُ‫خد ْ خز خ‬
ُ ‫ي خد ْ ْز‬
ُ-ُُ‫تخر ر ر ر ر ر ر ر ر ر ر ر ر ر ْرج خج خ‬
ُ ‫يرتخر ْجْج‬
Bu fiillerin mâzi, muzâri ve mastar formu şöyledir;
Rubâi fiillerin ilk harfine
fâu'l-fiil, ikinci harfine
‘aynu'l-fiil, üçüncü
harfine lâmu'l-fiil el-ûlâ,
dördüncü ve son
harfine de lâmu'l-fiil essâniye denir.
Mastar
‫ُفْ ْْالخ‬/ُ.‫فخر ْْمخمخ‬
2
Muzâri
Mâzi
‫ير خف ْْمْ ُل‬
ُ‫فخر ْْمخ خل‬
Mastarları ُ‫ فْ ْْالخ م‬vezninde olan rubâi mücerred fiillere şu iki fiil ve mastarları örnek
gösterilebilir:
ُ ‫ُزيْخلخ ُ–ُ ْزيْخلَ م‬،
‫ُ ْ ْس خوَ م خ‬-ُ‫خ ْس خو خ‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Rubâi fiillerin ilk harfine fâu'l-fiil, ikinci harfine ‘aynu'l-fiil, üçüncü harfine
lâmu'l-fiil el-ûlâ, dördüncü ve son harfine de lâmu'l-fiil es-sâniye denir.
َ ‫ ف ِ ْع‬vezninde olan rubâi mücerred fiillere şu iki fiil ve mastarları örnek
Mastarları ‫ل‬
ٌَ ‫ال‬
gösterilebilir:
َ‫َزَ ْلزَ َلَ–َز ِ ْلزَا ٌل‬، ٌ‫َو ِ ْس َواس‬-‫س‬
ََ ‫َو ْس َو‬
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki fiillerin yanına istenilen fael, aynel ya da lamel
harflerini yazınız:
Lame’l-Fiil
Ayne’l-Fiil
Fae’l-Fiil
:‫ِح‬
َُ ‫فَر‬
:ُ‫يَ ْنظر‬
ُ :‫ب‬
َُ َ‫َكت‬
:‫َح ِم َُد‬
ُ :‫ص َُل‬
َ ‫َو‬
:ُ‫يَ ْع َمل‬
:‫يَ ْس َعد‬
:‫ح‬
َُ َ‫َسب‬
ُ :ُ‫يَ ْخرج‬
: ‫ضى‬
َ َ‫ق‬
ُ :‫َسه َل‬
:ُ‫يَ ْذ َهب‬
Rubâi mücerred fiilin mâzi ve muzâri çekimi aşağıdaki tabloda
verilmiştir. Burada emir konusuna girilmemiştir, bu konu bir sonraki kitapta
detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
Rubâi mücerred bir fiilin mâzi çekimi:
Örnek fiil: ُ‫م‬
َُ ‫ تَ ْر َج‬: Çevirdi, tercüme etti.
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
‫للمثنّى‬
‫للمفرد‬
‫ه ُْمُتَ ْر َجموا‬
‫هماَُتَ ْر َجما‬
ُ‫ه َُوُتَ ْر َج َم‬
ُْ ‫ِه َُيُتَ ْر َج َم‬
‫ت‬
ُ‫هنُُتَ ْر َج ْم َن‬
‫هماَُتَ ْر َج َمتا‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Çekimde, renkli olan
kelimeler fiil, siyah renkle
gösterilenler ise fiilin kipine
uygun zamirdir.
‫ للغائبُالمذّكر‬3. Şahıs, eril
‫ للغائبةُالمؤنّث‬3. Şahıs, dişil
8
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
ُ‫أَنْت ُْمُتَ ْر َج ْمت ْم‬
‫جمتما‬
ْ ‫أَنْت َماُتَ ْر‬
ُ‫ت‬
َُ ْ‫أَن‬
َ ‫تُتَ ْر َج ْم‬
ُ‫أَنْتنُُتَ ْر َج ْمتن‬
‫أَنْت َماُتَ ْر َج ْمت َما‬
ِ ‫تُتَرجم‬
ِ
ُ‫ت‬
ْ َ ْ ُ ْ‫أَن‬
‫نَ ْحنُُتَ ْر َج ْمنا‬
‫نَ ْحنُُتَ ْر َج ْمنَا‬
ُ‫أَنَاُتَ ْر َج ْمت‬
ُ‫للمخاطب‬
‫المذّكر‬
2. Şahıs, eril
‫المؤنّث‬
2. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطبة‬
‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
Bu bâbda kullanılan fiilleri şu şekilde tasnif etmek mümkündür:
Örnek
1. Dört harfli normal fiiller. Yukarıdaki fiillerden pek çoğu buna örnektir.
2. İsimden fiil yapılmış olanlar: Bazı fiiler kök harfleri itibariyle isim olup fiil
haline getirilmişlerdir.
Anlamı
Cilbab giydi
Tılsım yaptı
Başlık koydu
Fiil Anlamı
ُ‫ب‬
َ َ‫َجلْب‬
‫ْس َُم‬
َ ‫طَل‬
ُ‫َع ْن َو َن‬
cilbab
tılsım
başlık
Isim
ِ
ُ‫الجلْبَاب‬
ِ
ِ ‫الطل‬
ُ‫ْسم‬
ُ‫الع ْن َوان‬
3. Yabancı dilden geçen isimlerden fiil yapılmış olanlar: Bazı fiiller kök
harfleri itibariyle yabancı dil (Arapça olmayan) kökenli isim olup fiil haline
getirilmiştir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
9
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Örnek
Anlamı
Öğrenci oldu
Çorap giydi
Telefon etti
Fiil Anlamı
ُ‫تَل َْم َذ‬
َُ ‫َج ْوَر‬
‫ب‬
ُ‫تَ ْل َف َن‬
Isim
ُ‫التِل ِْميذ‬
öğrenci
ُ‫الج ْوَرب‬
َ
çorap
‫تلفون‬
telefon
4. Bazı tabii seslerden fiil yapılmış olanlar: Bazı fiilleri kök harfleri tabiattaki
seslerden veya hayvan vs. seslerinden türetilmiştir.
Örnek
Anlamı
Lak lak etti
Kahkaha attı, güldü
Tak tak etti
Fiil
ُ‫لَ ْقلَ َق‬
َ‫قَ ْه َق ُه‬
‫طَْقطَ َُق‬
5. Bazı cümleler/ifadeler, bu bâb yoluyla fiil haline getirilir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Anlamı
Fiil
Örnek
"Bismillâh" dedi
"el-Hamdü lillah" dedi
Hz. Peygambere salâtu selâm söyledi
"Lâ Havle ve lâ kuvvete illâ billâh" dedi
"Hayye ‘Ale's-Salâh" dedi
ُ‫بَ ْس َم َل‬
َُ‫َح ْم َدل‬
َُ‫صل َْول‬
َ
ُ‫َح ْوقَ َل‬
‫ص َُل‬
َ ‫َح ْي‬
B. Mezîd (Artırılmış) Fiiller
Bireysel Etkinlik
Kök harfleri üç harften oluşan sülâsi mücerred fiillere harf eklenerek
meydana getirilen fiillere Sülâsi Mezid Fiil denir. Bu fiiller, bir fiilin kök harflerine
bir, iki veya üç harf eklenerek elde edilirler. Bu sayede fiiller etkenlik, ettirgenlik,
işteşlik vb. anlam özellikleri kazanırlar. Bu konu sonraki ünitelerde ayrıntılı olarak
ele alınacaktır.
ُ
•Aşağıdaki fiillerin yanına sülâsi (S) ve rubâi (R) olanlarını belirtiniz.
:‫س‬
َ َ‫َجل‬
:‫تَ ْمتَ َم‬
:‫ج‬
َ ‫َد ْح َر‬
:‫أ َِذ َن‬
:‫بَل َْوَر‬
:‫َسه َل‬
:‫يَ ْس َعد‬
:‫قَ ْل َق َل‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
:‫ص َر‬
َ َ‫ن‬
:‫صنَع‬
ْ َ‫ي‬
:‫ِح‬
َ ‫فَر‬
:‫ي َك ْه ِرب‬
11
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
•
Tablodaki cümlelerde fiilleri uygun yerlere yerleştiriniz.
Sülâsi Mücerred
Bireysel Etkinlik
Bireysel Etkinlik
Rubâi Mücerred
Cümleler
‫ُماذاُيَ ْع َملُُوالِد َك؟‬.1
.‫ت‬
َ ‫ُهنُُيَ ْع ِرفْ َُنُالبَ ْي‬.2
.‫ُالصغيرُأ َْوراقي‬
َ ‫الولَد‬
َ ُ‫ُبَ ْعثَ َُر‬.3
ِ
ِّ ‫ُالص‬
.‫ف‬
َ ‫ُيَ ْخرجُُالطالّبُم ْن‬.4
ِ ُ‫ج‬
.َ‫الالعبُالكرة‬
َُ ‫ُ َد ْح َر‬.5
.‫فُالصانِعُإِبْري ًقا‬
َُ ‫ُ َز ْخ َر‬.6
ِ
.‫يم‬
َ ‫ُيَ ْدرسُُالم ْسلمو َنُالق ْرآ َنُال َكر‬.7
.‫يض‬
َ ‫ُالمر‬
َ ‫ُطَ ْمأَ َُنُالطَبيب‬.8
ِ ‫ُأَ ْغ ِسلُُمالبِسيُفيُالعط‬.9
.‫ْلة‬
َ
ِ ‫العاصفةُأَركا َن‬
ِ ُ‫ت‬
.ِ‫ُالعمارة‬
ُْ َ‫ُ َزل َْزل‬.11
ْ
•Aşağıdaki fiillerin mâzi ve muzâri çekimlerini defterinize yazınız:
ُ )topladı(ُ‫ُجمهر‬،)baktı(ُ‫ُنَظََر‬،)acele etti(ُ‫ُه ْرَو َل‬،)
َ Oturdu(ُ‫جلس‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
Bireysel Etkinlik
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
•Üçü sülâsi mücerret, üçü de rubâi mücerret ile başlayan altı tane
fiil cümlesi yazınız.

ُ
ُ
ُ
ُ
ُ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi





13
Özet
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
•Arapçada bir fiilin kök harfleri en az üç harften oluşur ve bunlar
Sülâsi Mücerret Fiil olarak adlandırılır. Arapça’da fiillerin geneli
Sülâsi Mücerret kalıbındadırlar. Bu fiillerin kalıbı ‫ل‬
ََ ‫ َف َع‬sembol fiiliyle
ifade edilir ve bu sembol fiile “vezin” denir. Bu kalıpta )‫ (ف‬bir fiilin ilk
harfini )‫ (ع‬ikinci harfini, )‫ (ل‬ise üçüncü ve son harfini temsil ederler.
Buna göre veznin harfleri şöyle isimlendirilir: Fiilin
ْ ‫( َفاء‬,
•ilk harfine fâu'l-fiil )‫ل‬
َِ ْ‫َُالفِع‬
ْ ُ‫( َعيْن‬,
•ikinci harfine ‘aynu'l-fiil )‫ل‬
َِ ْ‫َالفِع‬
ْ ‫ (الَ ُم‬denir.
•üçüncü harfine lâmu'l-fiil )‫ل‬
َِ ْ‫َالفِع‬
•Az olmakla birlikte kökü dört harfli olan fiiller de vardır. Bunlara da
Rubâi Mücerret Fiil denir. Bu fiillerin vezni de ‫ل‬
ََ ‫ َفعْ َل‬sembol fiili ifade
edilir. Burada )‫ (ف‬fiilin ilk harfini, )‫ (ع‬ikinci harfini, )‫ (ل‬üçüncü
harfini, diğer )‫ (ل‬da fiilin dördüncü harfini gösterir. Bu veznin harfleri
de şöyle isimlendirilir: Fiilin
ْ ‫( َفاء‬,
•ilk harfine fâu'l-fiil )‫ل‬
َِ ْ‫َُالفِع‬
ْ ُ‫( َعيْن‬,
•ikinci harfine ‘aynu'l-fiil )‫ل‬
َِ ْ‫َالفِع‬
ْ ‫(الَ ُم‬
•üçüncü harfine lâmu'l-fiil el-ûlâ )‫َالفِعْ ِلَاألُو َلى‬
َّ ‫َالفِعْ ِل‬
ْ ‫ (الَ ُم‬denir.
•dördüncü ve son harfine de lâmu'l-fiil es-sâniye )‫َالثا ِن َية‬
ُ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14
‫‪FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER‬‬
‫‪SÜLÂSİ MÜCERRET FİİLLERİN ALTI BABI‬‬
‫‪Aşağıdaki metni okuyunuz/dinleyiniz.‬‬
‫ُ‬
‫ار نَُْ َألخ ْ ْهيخ ْر‪ُ.‬‬
‫ُ‬
‫صانِعُاأل ِ‬
‫مان ُ‬
‫يةُوُال َق َز ُِ‬
‫ْ‬
‫َحذ َ‬
‫خُ خزْ خجترُُ فخقراَ ْ ُيف أخ خ ُْرد َيمخٌر َُخ خبْر إْىل غ ْجفخ ُْر‪َ .‬ين ْروُْم خيف‬
‫ح خر خج خْ إْىلُد ّك هنْ خو ‪ ُ.‬خُ يف َيد ّك ْ ُ خ خجدَ ْ خهَُثُ خج ْديدَ ‪.‬ن ْستخ ْحٌل! ُ‬
‫َيصْ ُْ‬
‫خ‬
‫صرنخََُألخ خ ْهير‪ .‬يخنر ‪ُ.‬تْْمر خُ َيمخٌْرمخر‪.‬‬
‫ار نَُْ َأل ْ ْهيخر‪: .‬أريردُ أخ ُْ أ ْخعر ْج خُ‬
‫ف خن ُْرل يخ ْ‬
‫قخر خُ خ‬
‫ْ ْ‬
‫صنخَُ َيْ خقخلن ْ ُأخ ْ ْه ُي‪.‬‬
‫َْ ُْتخْخُخ ب خُو خُ خزْ خجت ُ يفَُنْتْظخ ُْر َي خق ْدم ‪.‬يخْْ ُ‬
‫ت إْىل َيد ّك ُ قخرخلن ُ ‪ .‬يخ ْ‬
‫خكثاةُ خ خَجٌم‪ُ ُ .ُ.‬‬
‫قر خُ ار نَُْ َألخ ْ ْهيخر‪: .‬يسر ْعدن َي خقخلنر ُْ َيْ خكجمير ُْ ‪ .‬أخنخر ُُأريردُ أخ ُْ أسر ْع خدم ‪.‬‬
‫ْ‬
‫ْ ْ‬
‫صرنخْ‬
‫قخ يخ ُْ‬
‫صرنخَُ خَلور خٌُِ ر خَجٌمخر‪ ..‬فخرٌخ ْ‬
‫ا خزْ خجترُ ‪ :‬نخر خْر ْ ‪ ،‬ن خسر عدَُيْ خق خرلخن ْ ُْ َي خكرجميخْ ُْ ‪ .‬نخ ْ‬
‫‪15‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
‫ُ‬
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
ْ
ْ
ْ‫ديدةُ خ‬
ُْ ‫ب خُُيخر ْم خْْر ُْ يف َيرد ّك ُْ خُُميخْخج ر‬
ُ‫ َْي َُُيْ خقخلنر َيثٌْر خ‬. .‫َجٌمخ‬
‫ي ْم خقخلخن ْ خُ ٌِ خج خ خ‬
...َ‫خكثا‬
Kelimeler
biliyorum
kim
o
saklandı
bekleme
gelen
geldi
iki cüce
bize yardım
ediyor
iki cömert
elbiseler
seviyor
o ikisi oynuyor
o ikisi seviniyor
َ çok, çokça
biliyorum
‫الكلمات‬
ُ‫ف‬
َ ‫أَ ْع ِر‬
ُ ُ‫َم ْن‬
ُ‫ْك‬
َ ‫تِل‬
َُ‫اِ ْختَبَأ‬
ُ‫انْتِظَا ِر‬
ِ ‫ال َق‬
ُ‫ادم‬
ُ‫أَتَى‬
ِ ‫قَ ز‬
ُ‫مان‬
َ
ِ ‫ي‬
ُ‫ساعدنا‬
ِ ‫الْ َك‬
ُ‫ريمان‬
ُ‫ثِيابًا‬
ُ‫ب‬
ُّ ‫ي ِح‬
ِ ‫ي لْع‬
ُ‫بان‬
ََ
ِ ‫يمر‬
ُ‫حان‬
َ َْ
‫ثيرا‬
ً ‫َك‬
َُ ‫أَ ْع ِر‬
‫ف‬
Kelimeler
ayakkabıcı
onun eşi
iki fakir
geceler
o ikisi gitti
oda
uyku
sabah
o ikisi döndü
dükkân
o ikisi buldu
ayakkabı
yeni
imkansız
dedi
istiyorum
kim
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫الكلمات‬
ِ
ُ‫َح ِذيَِة‬
ْ ‫صانعُاأل‬
ُ ‫َزْو َجته‬
ُِ َ‫ف‬
‫قيران‬
‫اللَيالي‬
‫َذ َهبا‬
‫غ ْرفَُِة‬
‫النوُِم‬
ْ
ُِ ‫الص‬
‫باح‬
َ
‫َر َج َعا‬
ِ ‫الد ّك‬
ُ‫ان‬
‫ُ َو َجدا‬
ًُ ‫ِح َذ‬
‫اء‬
‫َج ِدي ًدا‬
‫م ْستَ ِحيل‬
ُ‫ال‬
َ َ‫ق‬
ُ‫أريد‬
ُ‫َم ْن‬
16
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
Yukarıdaki parçaya göre aşağıdaki soruları cevaplayınız:
‫ان؟‬
ُِ ‫َح ِذيَُِة َُو َزْو َجتهُ غَنِي‬
ْ ‫َه ْلُصانِع األ‬
ِ ‫ماذاُوج‬
ِ ‫داُع ْن َدماُرجعاُإِلىُالد ّك‬
‫ان؟‬
ََ
ََ
.1
.2
ِ
ِ ِ ِ ‫ماذاُقالُصانِعُاأل‬
ِ ‫ُحذاءُجدي ًداُفيُالد ّك‬
‫ان؟‬
َ
ْ
َ ً ‫ماُو َج َد‬
َ ‫َحذيةُع ْن َد‬
.3
‫ُزْو َجته؟‬
َ ‫ُو‬
َ ‫ماذاُفَ َع َلُه َو‬
.4
‫َح ِذيةًُ َكثيرةًُ َو َجميلةً؟‬
ْ َ‫َم ْنُي‬
ْ ‫صنَعُأ‬
.5
‫فُ َش َكراُال َق َزَم ْي ِن؟‬
َ ‫َك ْي‬
.6
SÜLÂSİ MÜCERRED FİİLLERDE ALTI BÂBI
Sülâsi Mücerred Fiiller
Mâzi-Muzâri
birlikteliğiyle
bilinmelidir. Bu durum
fiil çekimi için son
derece önemlidir.
Kök harfleri üç harften oluşan fiillere “Sülâsi Mücerred Fiil” dendiğini daha
önce belirtmiştik. Sülâsi Mücerred Fiiler “Mâzi-Muzâri” birlikteliğine göre kendi
arasında altı gruba ayrılır. Sülâsi Fiillerin mâzi zamanında birinci ve üçüncü
harflerinin harekesi her zaman fethadır, sadece ikinci harflerin harekeleri değişir.
Buna karşılık Muzâri Fiilin de ayne’l-fiili hariç diğer harekeler aynıdır, yani sadece
ayne’l-fiilin harekesi değişkendir. İşte Sülâsi Mücerred Fiillerin “Mâzi-Muzâri”
birlikteliği bu değişiklikler dikkate alınarak altı gurupta incelenir ve buna “Ebvab-ı
Sitte / Altı Bâb” denir. Bu altı bâbdan her biri “1. bâb, 2. bâb, 3. bâb …” şeklinde
isimlendirilir. Arapça’da bir sülâsi fiil mutlaka bu altı bâbdan birine dahildir. Ancak
bir fiilin, bu bâblardan hangisine dahil olacağı yalnızca sözlük yardımı ile bilinebilir.
Sülâsi Mücerred Fiiller Mâzi-Muzâri birlikteliğiyle bilinmelidir. Bu durum fiil çekimi
için son derece önemlidir.
Örneğin, yukarıdaki parçada yer alan, ‫( َذهَبا‬o ikisi gitti) fiilinin; ‫( َر َج َعا‬o ikisi
döndü) fiilinin; ‫بان‬
َِ ‫( يَ ْل َع‬o ikisi oynuyor) fiillerinin mâzi-muzâri formları şu şekildedir:
Bâbı
3. bâbdan
2. bâbdan
2. bâbdan
Mâzi-muzâri kalıbı
ُ‫بُ–ُيَ ُْذ َُهب‬
َ ‫َُذ َُه‬
ُ‫َُر َُج َعُ–ُيَُْرُِجع‬
ِ
ُ‫بُ–ُيَُْل َُعب‬
َ ‫ُلَُع‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Fiil
‫َذ َهبا‬
‫َر َج َعا‬
ُِ ‫يَل َْع‬
‫بان‬
17
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Sülasi Mücerret Filler
mutlaka altı bâbdan
birine dahildir. Bu da
sözlük yardımıyla bilinir.
Görüldüğü gibi bu fiillerin mâzi-muzâri formlarındaki orta harflerin
harekeleri değişiklik arzetmektedir. Sülasi Mücerret Filler mutlaka altı bâbdan
birine dahildir. Bu da sözlük yardımıyla bilinir.
DİKKAT: Bir fiilin kaçıncı bâbdan olduğunu bilebilmek için o fiilin mâzi ve
muzârisinin birlikte bilinmesi gerekir. Bu durum, ya daha önceki bilgilerimize
dayalı olarak, ya da sözlük yardımıyla bilinir. Fiilin kaçıncı bâbdan olduğunun
bilinmesi fiil çekimleri için son derece önemlidir.
Bu altı bâbın yer aldığı aşağıdaki tablonun, mâzi-muzâri birlikteliği ve
kaçıncı bâb olduğu mutlaka ezberlenmesi ve kavranması gerekmektedir. Sülâsi
mücerred fiiller mutlaka altı bâbdan birinin kalıbında bulunur.
ALTI BÂB
Anlamı
Sülâsi mücerred fiiller
mutlaka altı bâbdan
birinin kalıbında
bulunur.
Yazmak
Oturmak
Açmak
İçmek
Güzel olmak
Zannetmek
Örnek (Mâzi-Muzâri)
ُ‫يَ ْكتب‬
ُ‫يَ ْجلِس‬
ُ‫يَ ْفتَح‬
ُ‫يَ ْش َرب‬
ُ‫يَ ْحسن‬
ُ ُ‫يَ ْح ِسب‬
ُ ُ‫ب‬
َ َ‫َكت‬
َُ َ‫َجل‬
‫س‬
ُ‫فَ تَ َح‬
َُ ‫َش ِر‬
‫ب‬
ُ‫َحس َن‬
َُ ‫َح ِس‬
‫ب‬
Kalıp (Mâzi-Muzâri)
ُ‫يَ ْفعل‬
ُ‫يَ ْف ِعل‬
ُ‫يَ ْف َعل‬
ُ‫يَ ْف َعل‬
ُ‫يَ ْفعل‬
ُ‫يَ ْف ِعل‬
ُ‫فَ َع َل‬
‫فَ َع َُل‬
‫فَ َع َُل‬
‫فَ ِع َُل‬
‫فَع َُل‬
‫فَ ِع َُل‬
Bâb
1. bâb
2. bâb
3. bâb
4. bâb
5. bâb
6. bâb
Kaynak: Sülâsî fiilerin altı bâbı ve mâzi – muzâriçekimleri hakkında geniş
bilgi almak için şu internet adresine başvurabilirsiniz:
http://www.arapcasozluk.net/fiiller.asp
Sülâsi mücerred fiillerin mâzi ve muzâri fiillerinin ayne’l-fiilinde, yani
ortadaki harfte meydana gelen hareke değişiklerini kısaca şu şekilde gösterebiliriz:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
18
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Orta Hareke İşareti
Muzâri
Mâzi
Hareke durumu
Bâb
Fethun Dammun
‫ُر ر‬
ُ
1. bâb
Fethun
‫ُرْر‬
‫ر رخ‬
ُ
‫ر رخ‬
2. bâb
Fethatân
‫ُرخر‬
ُ
Kesrun Fethun
‫ُرخر‬
ُ
‫ر رخ‬
ْ‫ر ر‬
Dammun Dammun
‫ُر ر‬
ُ
‫رر‬
Kesrun
‫ُرْر‬
Kesretân
ُ
ْ‫ر ر‬
3. bâb
4. bâb
5. bâb
6. bâb
Bireysel Etkinlik
Sözlüklerde genel olarak sülâsi bir fiilin mâzi şekli yazılır, ayrıca muzâri şekli
yazılmaz. Buna karşılık muzâride değişen orta hareke çeşitli şekillerde gösterilir.
Örneğin ‫َب ََـ ُـ‬
َ ‫ َكت‬şeklinde gösterilir. Burada tire işareti üzerinde bulunan hareke
verilen mâzi fiilin, muzârisinin orta harekesini gösterir. Bazen de muzâri fiilin orta
harfinin harekesi, hareke yerine ses ile verilir. Buna göre, u ‫ َـ ُـ‬ötre; e ‫ َـ َـ‬üstün ve i ‫َـ ِـ‬
esre sesi için kullanılır. Örnek: u, ‫َب‬
ََ ‫ َكت‬.
Aşağıdaki fiillerin kaçıncı bâbdan olduklarını
Gerekiyorsa Arapça sözlükten yardım alınız.
:‫ب‬
َُ ‫ضَُر‬
َُ
bulunuz.
.1
ُ:‫ذهب‬
.2
ُ:‫نزل‬
.3
ُ:‫كرم‬
.4
ُ:‫جلس‬
.5
ُ:‫ركب‬
.6
ُ:‫نفق‬
.7
ُ:‫مسح‬
.8
ُ:‫قرأ‬
.9
ُ:‫خرج‬
.11
ُ:‫فتح‬
.11
ُ:‫سهل‬
.12
ُ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
19
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Bireysel Etkinlik
Şimdi bu bâbları sırasıyla, mâzi ve muzâri çekimiyle
birlikte ele alalım.
I. Bâb:
ANLAMI
MUZARİ
MAZİ
Yazmak
ُ‫يَ ْكتب‬
ُ‫ب‬
َ َ‫َكت‬
Bakmak
ُ‫يَ ْنظر‬
ُ‫نَظََر‬
Girmek
ُ‫يَ ْدخل‬
ُ‫َد َخ َل‬
Çıkmak
ُ‫يَ ْخرج‬
ُ‫ج‬
َ ‫َخ َر‬
İstemek
ُ‫يَطْلب‬
ُ‫ب‬
َ َ‫طَل‬
ُ
Yukarıdaki tabloda birinci babtan olan bazı örnek fiillerin mâzi-muzâri
formları yer almaktadır. Bunların örnek mâzi ve muzâri çekimleri aşağıdaki gibidir.
1. Bâb Mâzi Çekimi
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
‫للمثنّى‬
‫للمفرد‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Çekimde, renkli olan
kelimeler fiil, siyah renkle
gösterilenler ise fiilin kipine
uygun zamirdir.
20
‫‪FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER‬‬
‫‪ 3. Şahıs, eril‬للغائبُالمذّكر‬
‫‪ 3. Şahıs, dişil‬للغائبةُالمؤنّث‬
‫للمخاطبُ‬
‫‪2. Şahıs, eril‬‬
‫المذّكر‬
‫‪2. Şahıs, dişil‬‬
‫المؤنّث‬
‫للمخاطبةُ‬
‫‪ 1. Şahıs, eril‬للمتكلّم‬‫‪dişil‬‬
‫هماَُُ َكتَبَا‬
‫ه ْمُُ َكتَبوا‬
‫بُ‪ُ ‬‬
‫ه َوُُ َكتَ َ‬
‫ِه َيُُ َكتَبَ ُْ‬
‫ت‬
‫هماَُُ َكتَبَتَا‬
‫هن ُُُ َكتَْب َنُ‬
‫تُ‬
‫تُُ َكتَْب َ‬
‫أَنْ َ‬
‫أَنْت َم ُاُ َكتَْبت َما‬
‫أَنْت ْمُُ َكتَْبت ْمُ‬
‫تُُ َكتَْب ِ‬
‫أَنْ ِ‬
‫تُ‬
‫أَنْت َم ُاُ َكتَْبت َما‬
‫أَنْتنُُ َكتَْبتنُ‬
‫اُُ َكتَْبتُ‬
‫أَنَ ُ‬
‫نَ ْحن ُُُ َكتَْب نَا‬
‫نَ ْحن ُُُ َكتَْب نَا‬
‫‪Bâb Muzâri Çekimi‬‬
‫‪Çekimde, renkli olan‬‬
‫‪kelimeler fiil, siyah renkle‬‬
‫‪gösterilenler ise fiilin kipine‬‬
‫‪uygun zamirdir.‬‬
‫‪ 3. Şahıs, eril‬للغائبُالمذّكر‬
‫‪ 3. Şahıs, dişil‬للغائبةُالمؤنّث‬
‫للمخاطبُ‬
‫‪2. Şahıs, eril‬‬
‫المذّكر‬
‫‪2. Şahıs, dişil‬‬
‫المؤنّث‬
‫للمخاطبةُ‬
‫‪ 1. Şahıs, eril‬للمتكلّم‬‫‪dişil‬‬
‫‪I.‬‬
‫‪Tekil‬‬
‫‪İkil‬‬
‫‪Çoğul‬‬
‫للمفرد‬
‫للمثنّى‬
‫للجمع‬
‫ه َُوُيَ ْكتبُ‬
‫ِه َُيُتَ ْكتبُ‬
‫هماَُي ْكت ِ‬
‫بانُ‬
‫َ‬
‫هماَُتَ ْكت ِ‬
‫بانُ‬
‫ه ُْمُيَ ْكتبو َنُ‬
‫هنُُيَ ْكت ْب َنُ‬
‫تُتَ ْكتبُ‬
‫أَنْ َُ‬
‫أَنْتماُتَ ْكت ِ‬
‫بانُ‬
‫َ‬
‫أَنْت ُْمُتَ ْكتبو َنُ‬
‫بينُ‬
‫أَنْ ُِ‬
‫تُتَ ْكت َ‬
‫أَنْتماُتَ ْكت ِ‬
‫بانُ‬
‫َ‬
‫أَنْتنُُتَ ْكت ْب َنُ‬
‫أَنَاُُأَ ْكتبُ‬
‫نَ ْحنُُنَ ْكتبُ‬
‫نَ ْحنُُنَ ْكتبُ‬
‫‪‬‬
‫‪Bu fiilin mazi ve muzari çekimi yukarıda verilmişti, önemine binaen burada‬‬
‫‪tekrar ele alındı.‬‬
‫‪21‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
ُ
Bireysel Etkinlik
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Bâbdan olan (‫ )قْد‬fiilinin mâzi ve muzâri çekimini yapınız
Bâbdan olan fiillerle İlgili örnek cümleler:
Kerim bahçeye baktı.
Öğrenci dersini yazdı.
Çocuk yemeğini yedi.
Öğretmen sınıfa girdi
Baba sessizce evden çıktı.
ِ ‫نَظَرُُ َكريمُإِلَىُالْح ِد‬
.‫يقة‬
َ
َ
ُ .‫ُد ْر َسه‬
َُ َ‫َكت‬
َ ‫بُالطَالِب‬
.‫الولَدُطَ َع َامه‬
َ ُ‫أَ َك َُل‬
ُ .‫ُالصف‬
َ ‫َد َخ َُلُالم َد ِّرس‬
ٍ ‫تُبِه‬
ِ ‫جُاألَب ُِمنُالب ْي‬
.‫دوء‬
َُ ‫َخ َر‬
َ ْ
1
2
3
4
5
II. Bâb Muzâri Çekimi
Aşağıdaki tabloda ikinci babtan olan bazı örnek fiillerin mâzi-muzâri
formları yer almaktadır. Bunların örnek mâzi ve muzâri çekimleri ayrıca aşağıda
verilmiştir.
Anlamı
Bilmek
Oturmak
Muzari
Mazi
ُ‫يَ ْع ِرف‬
ُ‫يَ ْجلِس‬
ُ‫ف‬
َ ‫َع َر‬
َُ َ‫َجل‬
‫س‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
22
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
ُ‫يَ ْرِجع‬
ُ‫يَ ْن ِزل‬
ُ‫يَ ْسبِق‬
Dönmek
İnmek
Geçmek
ُ‫َر َج َع‬
َُ‫نَ َزل‬
‫َسبَ َُق‬
Örnek fiil: ‫س‬
ُ َ‫ َجل‬: Oturdu.
َ
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
‫للمثنّى‬
‫للمفرد‬
‫ه ْمُُ َجلَسوا‬
‫هماَُ َجلَسا‬
ُ‫س‬
َ َ‫ه َوُ َجل‬
ِ
ُْ ‫س‬
‫ت‬
َ َ‫ه َيُ َجل‬
ُ‫هنُُ َجلَ ْس َن‬
ُ‫أَنْت ْمُُ َجلَ ْست ْم‬
ُ‫أَنْتنُُ َجلَ ْستن‬
‫نَ ْحنُُ َجلَ ْسنا‬
‫ستا‬
َ َ‫هماَُ َجل‬
ُُ‫أَنْت َما‬
‫َجلَ ْستما‬
ُُ‫أَنْت َما‬
‫َجلَ ْستما‬
ُ‫ت‬
َ ‫تُ َجلَ ْس‬
َ ْ‫أَن‬
ِ ‫تُُجلَس‬
ِ
ُ‫ت‬
ْ َ ْ‫أَن‬
ُ‫أَنَاُُ َجلَ ْست‬
Çekimde, renkli olan kelimeler
fiil, siyah renkle gösterilenler
ise fiilin kipine uygun zamirdir.
‫ للغائبُالمذّكر‬3. Şahıs, eril
‫ للغائبةُالمؤنّث‬3. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطب‬
‫المذّكر‬
ُ‫للمخاطبة‬
‫المؤنّث‬
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
II. Bâb Muzâri Çekimi
Örnek fiil: ُ‫جلِس‬
ْ َ‫ي‬: Oturuyor, oturur.
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
‫للمثنّى‬
‫للمفرد‬
ِ ِ‫هماَُي ْجل‬
ُ‫سانُ ه ْمُُيَ ْج ِلسو َن‬
َ
‫سان هنُُيَ ْجلِ ْس َُن‬
ُِ ِ‫هماَُتَ ْجل‬
ُُ‫أَنْت َما‬
ِ
‫أَنْت ْمُُتَ ْجلسو َُن‬
ُِ ِ‫تَ ْجل‬
‫سان‬
ُ‫أَنْتنُُتَ ْجلِ ْس َن‬
ُُ‫أَنْت َما‬
ُ‫ه َوُيَ ْجلِس‬
ُ‫ِه َيُتَ ْجلِس‬
ُ‫تُتَ ْجلِس‬
َ ْ‫أَن‬
ِ ْ‫أَن‬
ُُ‫ت‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Çekimde, renkli olan kelimeler
fiil, siyah renkle gösterilenler
ise fiilin kipine uygun zamirdir.
‫ للغائبُالمذّكر‬3. Şahıs, eril
‫ للغائبةُالمؤنّث‬3. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطب‬
ُ ‫المذّكر‬
2. Şahıs, eril
ُ‫ للمخاطبة‬2. Şahıs, dişil
23
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Bireysel Etkinlik
ُ‫نَ ْحنُُنَ ْجلِس‬
ِ ِ‫تَ ْجل‬
ُ‫سان‬
ِ
ُ‫سين‬
َ ‫تَ ْجل‬
ُ‫َجلِس‬
ْ ‫أَنَاُُأ‬
‫المؤنّث‬
‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
Aşağıdaki fiillerin yanına istenilen fael, aynel ya da lamel
harflerini yazınız:
II.Bâb Fiillerle İlgili Örnek Cümleler
Arkadaşım sandalyede oturuyor
.‫صديقيُيَ ْجلِسُُ َعلَىُالك ْر ِس ّي‬
َ
.‫يَ ْرِجعُُالطالبُإِلىُبيوتِ ِه ْم‬
ِ ‫ي ع ِرفُُالْم‬
.‫واطنُحقوقَه‬
َْ
ِ ‫أ َْم‬
.‫ثيرا‬
َ َُُ‫سُنَ َزل‬
ً ‫المطَرُ َك‬
Öğrenciler evlerine dönüyor
Vatandaş, haklarını bilir.
Dün çok yağmur yağdı.
Müslüman Ramazan'da sabreder.
ِ
ِ ْ َ‫ي‬
ُ .‫ُفيُرَمضا َن‬
َ ‫صبرُُالْم ْسلم‬
.1
.2
.3
.4
.5
III. Bâb
ANLAMI
Açmak
Kaldırmak
Kazanmak
Okumak
MUZARİ
MAZİ
ُ‫يَ ْفتَح‬
ُ‫فَ تَ َح‬
‫َرفَ َُع‬
ُ‫يَ ْرفَع‬
ُ‫يَ ْن َجح‬
‫يَ ْق َرُأ‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ُ‫نَ َج َح‬
َ‫قَ َرُأ‬
24
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
ُ‫صنَع‬
ْ َ‫ي‬
Yapmak
ُ‫صنَ َع‬
َ
Yukarıdaki tabloda üçüncü babtan olan bazı örnek fiillerin mâzi-muzâri
formları yer almaktadır. Bunların örnek mâzi ve muzâri çekimleri aşağıdaki gibidir.
III. Bâb Mâzi Çekimi
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
‫للمثنّى‬
‫للمفرد‬
‫ه ْمُُفَ تَحوا‬
‫هماَُفَ تَ َحتا‬
ُ‫ه َوُفَ تَ َح‬
ُْ ‫ِه َيُفَتَ َح‬
‫ت‬
ُ‫أَنْت َماُُفَ تَ ْحتما أَنْت ْمُُفَ تَ ْحت ْم‬
ُ‫ت‬
َ ‫تُفَ تَ ْح‬
َ ْ‫أَن‬
ُ‫أَنْت َماُُفَ تَ ْحتما أَنْتنُُفَ تَ ْحتن‬
ِ ‫تُُفَ تَ ْح‬
ِ ْ‫أَن‬
ُ‫ت‬
ُ‫هنُُفَ تَ ْح َن‬
‫نَ ْحنُُفَ تَ ْحنا‬
‫هماَُفَ تَحا‬
‫نَ ْحنُُفَ تَ ْحنا‬
ُ‫أَنَاُُفَ تَ ْحت‬
Çekimde, renkli olan
kelimeler fiil, siyah renkle
gösterilenler ise fiilin kipine
uygun zamirdir.
‫ للغائبُالمذّكر‬3. Şahıs, eril
‫ للغائبةُالمؤنّث‬3. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطب‬
‫المذّكر‬
2. Şahıs, eril
‫المؤنّث‬
2. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطبة‬
‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
III. Bâb MuzâriÇekimi
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
‫للمثنّى‬
‫للمفرد‬
ُ‫ه ْمُُيَ ْفتَحو َن‬
ُ‫هنُُيَ ْفتَ ْح َن‬
ُُ‫أَنْت ْم‬
‫تَ ْفتَحو َُن‬
ُ‫أَنْتنُُتَ ْفتَ ْح َن‬
ُ‫نَ ْحنُُنَ ْفتَح‬
ِ َ‫هماَُي ْفت‬
ُ‫حان‬
َ
ُِ َ‫هماَُتَ ْفت‬
‫حان‬
ُُ‫أَنْت َما‬
ُِ َ‫تَ ْفت‬
‫حان‬
ُ‫ه َُوُيَ ْفتَح‬
ُ‫ِه َُيُتَ ْفتَح‬
ُ‫تُتَ ْفتَح‬
َُ ْ‫أَن‬
ُُ‫أَنْت َما‬
ِ ْ‫أَن‬
ُ‫حين‬
َ‫تُُتَ ْفت‬
َ
ِ‫حان‬
ُ َ‫تَ ْفت‬
ُ‫نَ ْحنُُنَ ْفتَح‬
ُ‫أَنَاُُأَفْ تَح‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Çekimde, renkli olan
kelimeler fiil, siyah renkle
gösterilenler ise fiilin kipine
uygun zamirdir.
‫ للغائبُالمذّكر‬3. Şahıs, eril
‫ للغائبةُالمؤنّث‬3. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطب‬
‫المذّكر‬
ُ‫للمخاطبة‬
‫المؤنّث‬
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
25
ُ
Bireysel Etkinlik
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
III. Bâbdan olan (‫ )ندح‬fiilinin mâzi ve muzâri çekimini yapınız.
II.
Bâb fiillerle ilgili örnek cümleler:
ِ
.‫صبَ َعه‬
ْ ِ‫يَ ْرفَعُُالطالبُإ‬
Öğrenci parmağını kaldırıyor.
.‫ُفيُد ْر ِس ِه‬
َُ ‫نَ َج‬
َ ‫حُع َمر‬
Ömer dersinde başarılı oldu.
ِ ‫يُ ِرسال َةُص‬
.‫ديق ِه‬
ُّ ‫يَ ْق َرأُُالج ْن ِد‬
َ
Asker, arkadaşının mektubunu okuyor.
.‫ُم َعُأ ِّمها‬
َ ‫صنَعُُال َخديجةُال َك ْع‬
ْ َ‫ت‬
َ‫ك‬
ِ ِ ُ ‫فَ ت‬
.‫اُج ِدي ًداُألَبِ ِيه‬
َ ً‫حُ َعل ٌّيُحساب‬
ََ
Hatice annesiyle kek yapıyor.
Ali, babasına yeni bir hesap açtı.
.1
.2
.3
.4
.5
IV. Bâb
Anlamı
İçmek
Muzari
Mazi
ُ‫يَ ْش َرب‬
ُ‫ب‬
َ ‫َش ِر‬
‫فَ ِه َُم‬
ُ‫يَ ْف َهم‬
Anlamak
ُ‫يَ ْف َرح‬
Sevinmek
ُ‫يَ ْعلَم‬
Bilmek
ُ‫يَ ْس َمع‬
İşitmek
ُ‫ِح‬
َ ‫فَر‬
‫َعلِ َُم‬
‫َس ِم َُع‬
Yukarıdaki tabloda dördüncü babtan olan bazı örnek fiillerin mâzi-muzâri
formları yer almaktadır. Bunların örnek mâzi ve muzâri çekimleri aşağıdaki gibidir.
IV. Bâb Mâzi Çekimi:
Çoğul
İkil
Tekil
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Çekimde, renkli olan
26
‫‪FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER‬‬
‫‪kelimeler fiil, siyah renkle‬‬
‫‪gösterilenler ise fiilin kipine‬‬
‫‪uygun zamirdir.‬‬
‫للمفرد‬
‫للمثنّى‬
‫للمخاطبُ‬
‫بُ‬
‫ه َُوُ َش ِر َ‬
‫ِه َُيُ َش ِربَ ُْ‬
‫ت‬
‫همُاَُ َش ِربَتا‬
‫هنُُ َش ِربْ َنُ‬
‫تُ‬
‫أَنْ َُ‬
‫تُ َش ِربْ َ‬
‫أَنْت َماُ َش ِربْ تما‬
‫أَنْت ُْمُ َش ِربْ ت ْمُ‬
‫للمخاطبةُ‬
‫تُ َش ِربْ ِ‬
‫تُ‬
‫أَنْ ُِ‬
‫أَنْت َماُ َش ِربْ تما‬
‫أَنْتنُُ َش ِربْ تنُ‬
‫أَنَاُ َش ِربْتُ‬
‫نَ ْحنُُ َش ِربْنا‬
‫نَ ْحنُُ َش ِربْنا‬
‫‪ 3. Şahıs, eril‬للغائبُالمذّكر‬
‫‪ 3. Şahıs, dişil‬للغائبةُالمؤنّث‬
‫‪2. Şahıs, eril‬‬
‫المذّكر‬
‫‪2. Şahıs, dişil‬‬
‫المؤنّث‬
‫‪ 1. Şahıs, eril‬للمتكلّم‬‫‪dişil‬‬
‫همُاَُ َش ِربا‬
‫للجمع‬
‫ه ُْمُ َش ِربوا‬
‫‪IV. Bâb Muzâri Çekimi:‬‬
‫‪Çekimde, renkli olan‬‬
‫‪kelimeler fiil, siyah renkle‬‬
‫‪gösterilenler ise fiilin kipine‬‬
‫‪uygun zamirdir.‬‬
‫‪ 3. Şahıs, eril‬للغائبُالمذّكر‬
‫‪ 3. Şahıs, dişil‬للغائبةُالمؤنّث‬
‫للمخاطبُ‬
‫‪2. Şahıs, eril‬‬
‫المذّكر‬
‫‪2. Şahıs, dişil‬‬
‫المؤنّث‬
‫للمخاطبةُ‬
‫‪ 1. Şahıs, eril‬للمتكلّم‬‫‪dişil‬‬
‫‪27‬‬
‫‪Tekil‬‬
‫‪İkil‬‬
‫‪Çoğul‬‬
‫للمفرد‬
‫للمثنّى‬
‫للجمع‬
‫هماَُي ْشرُب ِ‬
‫انُ‬
‫َ ََ‬
‫هماَُتَ ْش َرُبَ ُِ‬
‫ان‬
‫أَنْت َماُتَ ْش َرُبَ ُِ‬
‫ان‬
‫أَنْت ْمُتَ ْش َربو َنُ‬
‫تُُتَ ْشرُبِينُ أَنْتماُتَ ْشرُب ِ‬
‫أَنْ ِ‬
‫انُ‬
‫َ ََ‬
‫َ َ‬
‫أَنْتنُتَ ْش َربْ َنُ‬
‫نَ ْحنُنَ ْش َربُ‬
‫نَ ْحنُنَ ْش َربُ‬
‫ه َوُيَ ْش َربُ‬
‫ِه َيُتَ ْش َربُ‬
‫تُتَ ْش َربُ‬
‫أَنْ َ‬
‫أَنَاُأَ ْش َربُ‬
‫ه ْمُيَ ْش َربو َنُ‬
‫هنُيَ ْش َربْ َنُ‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
ُ
Bireysel Etkinlik
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
IV. Bâbdan olan (‫ )ُسج‬fiilinin mâzi ve muzâri çekimini yapınız.
IV. Bab fiillerle ilgili örnek cümleler:
.‫رين‬
َ ‫الم ْرءُبَِف َر ِح‬
َ ُُ‫يَ ْف َرح‬
َ ‫ُاآلخ‬
.‫َس ِم ْعتُُال َخبَ َرُالسار‬
ِ ُ‫ب‬
ُّ ‫الق‬
.‫ليبُالبا ِر َد‬
َُ ‫َش ِر‬
َ ‫ط‬
َ ‫ُالح‬
ِ ّ‫َهلُال َد َرجاتُتَ ْعكسُُفَ ْهمُالطال‬
‫ب؟‬
ْ
َ
ِ ‫هلُتَعلَمُُماُفَ علَهُص‬
ُ‫ديقي؟‬
ْ َْ
َ َ
Kişi, başkalarının saadeti ile mesut olur.
Sevindirici haberi duydum.
Kedi soğuk sütü içti.
Notlar, öğrencilerin kavramalarını
yansıtıyor mu?
Arkadaşımın ne yaptığını biliyor musun?
.1
.2
.3
.4
.5
V. Bâb
Anlamı
Muzari
Mazi
ُ‫صعب‬
ْ َ‫ي‬
ُ‫ب‬
َ
َ ‫صع‬
‫َسه َُل‬
Zor olmak
Kolay olmak
Büyük olmak
Yakın olmak
Yoğun olmak
ُ‫يَ ْسهل‬
ُ‫يَ ْكب ر‬
ُ‫يَ ْقرب‬
ُ‫يَ ْكثف‬
ُ‫َكب َر‬
َُ ‫قَ ر‬
‫ب‬
َُ ‫َكث‬
‫ف‬
Yukarıdaki tabloda beşinci babtan olan bazı örnek fiillerin mâzi-muzâri
formları yer almaktadır. Bunların örnek mâzi ve muzâri çekimleri aşağıdaki gibidir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
28
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
V. Bâb Mâzi Çekimi:
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
‫للمثنّى‬
‫للمفرد‬
‫ه ْمُقَ ربوا‬
‫هماَُقَ رُبَا‬
‫هماَُقَ ربَُتَا‬
ُ‫ب‬
َ ‫ه َوُقَ ر‬
ُْ َ‫ِه َيُقَ رب‬
‫ت‬
ُ‫أَنْت َماُقَ ربْ ت َُما أَنْت ْمُقَ ربْ ت ْم‬
ُ‫ت‬
َ ْ‫تُقَ رب‬
َ ْ‫أَن‬
ُ‫أَنْت َماُقَ ربْ ت َُما أَنْتنُقَ ربْ تن‬
ِ ْ‫تُقَ رب‬
ِ ْ‫أَن‬
ُ‫ت‬
ُ‫هنُقَ ربْ َن‬
‫نَ ْحنُقَ ربُْنَا‬
‫نَ ْحنُقَ ربُْنَا‬
ُ‫أَنَاُقَ ربْت‬
Çekimde, renkli olan
kelimeler fiil, siyah renkle
gösterilenler ise fiilin kipine
uygun zamirdir.
‫ للغائبُالمذّكر‬3. Şahıs, eril
‫ للغائبةُالمؤنّث‬3. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطب‬
‫المذّكر‬
2. Şahıs, eril
‫المؤنّث‬
2. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطبة‬
‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
V. Bâb Muzâri Çekimi:
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
‫للمثنّى‬
‫للمفرد‬
ُ‫ه ُْمُيَ ْقربو َن‬
ُ‫هنُُيَ ْقربْ َن‬
ِ ‫همُاَُي ْقر‬
ُ‫بان‬
َ
ِ ‫همُاَُتَ ْقر‬
ُ‫بان‬
ُ‫ه َُوُيَ ْقرب‬
ُ‫ِه َُيُتَ ْقرب‬
ِ ‫أَنْتماُتَ ْقر‬
ُ‫بانُ أَنْت ُْمُتَ ْقربو َن‬
َ
ُ‫تُتَ ْقرب‬
َُ ْ‫أَن‬
ِ ‫أَنْتماُتَ ْقر‬
ُ‫بانُ أَنْتنُُتَ ْقربْ َن‬
َ
ُ‫بين‬
ُِ ْ‫أَن‬
َ ‫تُتَ ْقر‬
ُ‫نَ ْحنُُنَ ْقرب‬
ُ‫نَ ْحنُُنَ ْقرب‬
ُ‫أَنَاُأَقْرب‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Çekimde, renkli olan
kelimeler fiil, siyah renkle
gösterilenler ise fiilin kipine
uygun zamirdir.
‫ للغائبُالمذّكر‬3. Şahıs, eril
‫ للغائبةُالمؤنّث‬3. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطب‬
‫المذّكر‬
2. Şahıs, eril
‫المؤنّث‬
2. Şahıs, dişil
ُ‫للمخاطبة‬
‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
29
ُ
Bireysel Etkinlik
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
V. Bâbtan olan (‫ ) سل‬fiilinin mâzi ve muzâri çekimini yapınız.
V. Bâb fiillerle ilgili örnek cümleler:
.‫َحس َُنُ َع َملُالرج ِل‬
.‫السيّارة ُِم ْنُال َق ْرية‬
ُْ َ‫قَ رب‬
َ ُ‫ت‬
ِ
.‫ُالميناء‬
‫ُع ْن‬
ُْ ‫بَع َد‬
َ ‫السفينة‬
َ ُ‫ت‬
Adamın işi güzel oldu.
Araba köye yaklaştı.
Gemi limandan uzaklaştı.
VI. Bâb
Anlamı
Saymak, zannetmek
Güvenmek
Vâris olmak
Muzari
Mazi
ُ‫يَ ْح ِسب‬
ُ‫يَثِق‬
ُ‫يَ ِرث‬
ِ
ُ‫ب‬
َ ‫َحس‬
‫َوثِ َُق‬
َُ ‫َوِر‬
‫ث‬
.1
.2
.3
Yukarıdaki tabloda altıncı babtan olan bazı örnek fiillerin mâzi-muzâri
formları yer almaktadır. Bunların örnek mâzi ve muzâri çekimleri aşağıdaki gibidir.
VI. Bâb Mâzi Çekimi:
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
‫للمثنّى‬
‫للمفرد‬
‫ه ُْمُ َح ِسبوا‬
ُ‫هنُُ َح ِس ْب َن‬
‫همُاَُ َح ِسُبَا‬
‫همُاَُ َح ِسبَُتَا‬
ِ
ُ‫ب‬
َ ‫ه َُوُ َحس‬
ُْ َ‫ِه َُيُ َح ِسب‬
‫ت‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Çekimde, renkli olan
kelimeler fiil, siyah renkle
gösterilenler ise fiilin kipine
uygun zamirdir.
‫ للغائبُالمذّكر‬3. Şahıs, eril
‫ للغائبةُالمؤنّث‬3. Şahıs, dişil
30
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
ُ‫ت‬
َُ ْ‫أَن‬
َ ‫تُ َح ِس ْب‬
ُ‫للمخاطب‬
ِ ‫تُُح ِس ْب‬
ِ
ُ‫تُ أَنْت َماُُ َح ِس ْبت َُما أَنْتنُُُ َح ِس ْبتن‬
َ ُ ْ‫أَن‬
‫نَ ْحنُُُ َح ِس ْبُنَا نَ ْحنُُُ َح ِس ْبُنَا‬
ُ‫أَنَاُ َح ِس ْبت‬
ُ‫للمخاطبة‬
ُ‫أَنْت َماُُ َح ِس ْبت َُما أَنْت ُْمُ َح ِس ْبت ْم‬
‫المذّكر‬
2. Şahıs, eril
‫المؤنّث‬
2. Şahıs, dişil
‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
VI. Bâb MuzâriÇekimi:
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
‫للمثنّى‬
‫للمفرد‬
ُ‫ه ْمُيَ ْح ِسبو َن‬
‫هنُيَ ْح ِس ْب َُن‬
ِ ‫هماَُي ْح ِسُب‬
ُ‫ان‬
َ َ
ُِ َ‫هماَُتَ ْح ِسُب‬
‫ان‬
ُ‫ه َوُيَ ْح ِسب‬
ُ‫ِه َيُتَ ْح ِسب‬
Çekimde, renkli olan
kelimeler fiil, siyah renkle
gösterilenler ise fiilin kipine
uygun zamirdir.
‫ للغائبُالمذّكر‬3. Şahıs, eril
‫ للغائبةُالمؤنّث‬3. Şahıs, dişil
ُ‫تُتَ ْح ِسب‬
َ ْ‫أَن‬
ُ‫للمخاطب‬
ِ ‫تُُتَ ْح ِسبينُ أَنْتماُتَ ْح ِسُب‬
ِ ْ‫أَن‬
ُ‫انُ أَنْتنُتَ ْح ِس ْب َن‬
َ
َ
َ
ُ‫نَ ْحنُنَ ْح ِسبُ نَ ْحنُنَ ْح ِسب‬
ُ‫َح ِسب‬
ْ ‫أَنَاُأ‬
ُ‫للمخاطبة‬
ِ ‫أَنْتماُتَ ْح ِسُب‬
ُ‫انُ أَنْت ْمُتَ ْح ِسبُو َن‬
َ
َ
‫المذّكر‬
2. Şahıs, eril
‫المؤنّث‬
2. Şahıs, dişil
‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
ُ
Bireysel Etkinlik
ُ
IV. Bâbdan olan (‫ ) ِق‬fiilinin mâzi ve muzâri çekimini yapınız.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
31
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
VI. Bâb Fiillerle İlgili Örnek Cümleler:
Kız öğrenciler konuyu zor
sandılar.
ِ ُْ ‫ح ِسب‬
ُ‫ضوع‬
َ ‫ُالم ْو‬
َ َ
َ ‫تُالطالبات‬
.ً‫ص ْعبا‬
َ
ُ .‫يَ ِرثُُاأل َْوالدُآبائَه ْم‬
Çocuklar babalarına varis
olurlar.
ِ
.‫ص ِد ِيق ِه‬
َ ِ‫َوث َُقُم َحمدُب‬
Muhammed arkadaşına
güvendi.
Bireysel Etkinlik
1. Aşağıdaki fiillerin, altı bâbın hangisi içerisinde yer aldıklarını
yazınız.
Bâbı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Muzârî
Mâzi
ُ‫يَأْكل‬
ُ‫أَ َك َل‬
‫َمنَ َُع‬
َُ ‫نَ َز‬
‫ع‬
‫َرِح َُم‬
ُ‫يَ ْمنَع‬
ُ‫يَ ْنزِع‬
ُ‫يَ ْر َحم‬
ُ‫يَ ْجلِس‬
ُ‫يَ ْحسن‬
ُ‫يَ ْعلَم‬
ُ‫يَ ْح ِسب‬
ُ‫يَ ْكرم‬
ُ‫يَ ِرث‬
ُ‫س‬
َ َ‫َجل‬
‫َحس َُن‬
‫َعلِ َُم‬
َُ ‫َح ِس‬
‫ب‬
ُ‫َكرَم‬
َُ ‫َوِر‬
‫ث‬
32
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Bireysel Etkinlik
2. Aşağıdaki cümlelerde geçen fiilleri tespit ediniz ve bâblarını
belirtiniz.
Bu adamın evinde kaç
saat oturdunuz?
Bugün dayımın oğlu üç
ders okudu.
Bu çalışkan öğrenciler
nerede oturuyor?
Kardeşim seninle
birlikte mi okula gitti?
Kardeşin bu zengin
adamlardan ne aldı?
Kitabımı nereye
koydun?
Zeynep bisikletini evin
önüne bıraktı.
İki adam ata bindi.
Fatma ekmek yedi.
Müslümanlar Mekke'yi
fethetti.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ِ ‫اعةًُقَع ْدتمُفِيُب ْي‬
ُ‫ُه َذا‬
َ‫ت‬
َ ْ َ َ ‫ُس‬
َ ‫َك ْم‬
‫الرج ِل؟‬
ِ
ٍ ‫ُخالِيُقَ َرأَُثَالَثَةَُدر‬
ُ‫وسُفي‬
َ ‫ابْن‬
.‫َه َذاُالْيَ ْوِم‬
ُ‫ُهؤالَِءُالطُّالّب‬
َ ‫أَيْ َنُيَ ْسكن‬
‫الْم ْجتَ ِهدو َن؟‬
ِ
ُ‫كُإِلَى‬
َ ‫ُم َع‬
َ ‫أَخ‬
َ‫ب‬
َ ‫يُه ْلُذَ َه‬
‫ال َْم ْد َر َس ِة؟‬
ِ َ ‫َخ َذُأَخ‬
ُ‫ُهؤالَ ِء‬
َ ‫َماذَاُأ‬
َ ‫وكُم ْن‬
ِ ‫الر َج‬
ُ ‫الُاألَ ْغنِيَ ِاء؟‬
ِّ
‫تُكِتَابِي؟‬
َ ‫ض ْع‬
َ ‫ُو‬
َ ‫أَيْ َن‬
ُ‫َمام‬
ْ ‫تَ َرَك‬
َ ‫ت‬
َ ‫ُزيْ نَب‬
َ ‫اجتَها ُأ‬
َ ‫ُد ّر‬
ِ ‫الْب ْي‬
.‫ت‬
َ
ِ ‫النُال‬
ِ ‫ركِبُالرج‬
.‫ْحصا َن‬
َ َ
ِ
.‫تُفاطمةُخ ْب ًزا‬
ْ َ‫أَ َكل‬
.‫فَ تَ َحُالْم ْسلِمو َنُال َْمكة‬
33
Ödev
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
Ödev gönderimi
1. Aşağıdaki fiillerin
defterinize yazınız.
mâzi
ve
muzâri
çekimlerini
Ödev gönderimi
Ödev
ُ ،)işitti(ُ‫ُس ِم َع‬،)
َ okudu(ُ‫ُقرأ‬،(döndü)ُ‫ُرجع‬،)baktı(ُ‫نَظََر‬
2. Sülâsî mücerred fiil bâblarının her birinden olmak şartıyla altı
farklı fiil cümlesi yazınız.
.......................................................................................
ُ .......................................................................................
ُ .......................................................................................
ُ .......................................................................................
ُ .......................................................................................
ُ .......................................................................................
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi






34
Özet
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
•Kök harfleri üç harften oluşan fiillere “Sülâsi Mücerred Fiil” denir.
Sülâsi Fiillerin mâzi zamanında birinci ve üçüncü harflerinin harekesi
her zaman fethadır, sadece ikinci harflerin harekeleri değişir. Buna
karşılık Muzâri Fiilin de ayne’l-fiili hariç diğer harekeler aynıdır, yani
sadece ayne’l-fiilin harekesi değişkendir. Sülâsi fiiller, bu ayne’lfiillerinde, yani ortadaki harflerinde meydana gelen hareke
değişiklikleri dikkate alınarak altı gurupta incelenirler. Bir sülâsî fiil
mutlaka bu altı kategoriden bir tanesine girer. Ancak bir
fiilin,“Ebvab-ı Sitte/ Altı Bâb“ olarak adlandırılan bu gruplardan
hangisinin göre çekileceği hususu yalnızca sözlük yardımı ile
bilinebilir.
•Sözlüklerde yazıdan tasarruf amacıyla fiilin mâzisi verilir ve ayrıca
muzârîsi yazılmaz. Ancak muzâride değişen orta hareke çeşitli
şekillerde gösterilir. Örneğin ُ ‫ب ََـ‬
ََ ‫ َك َت‬şeklinde tire işareti ya da bazı
sözlüklerde olduğu gibi orta harfin harekesinin sesi olan harf
kullanılır. Bu kullanımda u ُ ‫ َــ‬ötre, e َ ‫ َــ‬üstün ve i ‫ـِـ‬esre sesi için
kullanılır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
35
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
DEĞERLENDİRME SORULARI
Değerlendirme
sorularını etkileşimli
olarak
cevaplandırabilirsiniz
1. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde sülâsi mücerred bir fiil bulunmaktadır?
A) ُ‫ْ ج خ‬
‫خد خ‬
ْ
B) ‫ش خْ َُّج‬
‫َقْ خ‬
C) ُ ‫َْ ْ جْْنخ‬
‫خ خ‬
D) ‫ث‬
ُ‫رخ خْ خ‬
E) ‫رخ ْْثخر ُج‬
‫خ‬
2. ‫( جبل‬Kanıtlamak) Rubâi fiilinin doğru harekelenmiş mâzi-muzâri formu
hangi seçenekte doğru şekilde verilmiştir?
A) ‫ل‬
َُّ ‫ُيرْخر ْجب‬-ُُ‫رخ ْجب خُل‬
B) ‫ل‬
ُ‫ُيرْخر ْجُْب خ‬-ُُ‫رخ ْجُْب خُل‬
C) ُ‫ُيرْخر ْجخُبل‬-ُُ‫ل‬
ُ‫رخ ْجخُب خ‬
D) ُ‫ُيرْخر ْجبل‬-ُُُ‫رخ ْجبل‬
E) ُ‫ُيرْخر ْجُْبل‬-ُُ‫ل‬
ُ‫رخ ْجخُب خ‬
3. ‫( قْد‬oturmak) fiili 1. bâptandır. Doğru harekelenmiş mâzi-muzâri
formu hangi seçenekte doğru şekilde verilmiştir?
A) ُ‫ُيرخ ْق خْد‬-ُ‫قخْْ خد‬
B) ُ‫ُيرخ ْقْد‬-ُ‫قخر خْ خد‬
C) ُ‫ُيرخ ْقْْد‬-ُ‫قخْْ خد‬
D) ُ‫ُيرخ ْقْد‬-ُ‫قخرْ خد‬
E) ُ‫قخر خْ خدُ–ُيرخ ْق خْد‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
36
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
4. ‫( نق‬Sevmek) fiili 6. bâbtandır. Doğru harekelenmiş mâzi-muzâri
formu hangi seçenekte doğru şekilde verilmiştir?
A) ُ‫ُخميق‬-ُ‫خ ن خق‬
B) ُ‫ُخميْق‬-ُ‫خ خن خق‬
C) ُ‫ُخميخق‬-ُ‫خ ْن خق‬
D) ُ‫ُخميق‬-ُ‫خ خن خق‬
E) ُ‫ُخميْق‬-ُ‫خ ْن خق‬
5.
‫( غض‬Kızmak) fiili 4. bâbtandır. Doğru harekelenmiş mâzi-muzâri
formu hangi seçenekte doğru şekilde verilmiştir?
A) ُ
B) ُ
C) ُ
D) ُ
E) ُ
ْ ‫ُير ْغ‬-ُ ‫ض‬
ْ
‫ض‬
‫خغ خ خ‬
‫ض‬
‫ُيرخ ْغ خ‬-ُ ‫ض خ‬
‫خغ خ‬
ْ
‫ض‬
‫ُيرخ ْغ خ‬-ُ ‫خغض خ‬
‫ُيرخ ْغض‬-ُ ‫خغض خ‬
ْ ‫ُير ْغ‬-ُ ‫خغض‬
‫ض‬
‫خ خ خ‬
Cevaplar
1. D
2. E
3. B
4. E
5. C
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
37
FİİL II HARF SAYISINA GÖRE FİİLLER
KAYNAKÇA
Avşar, E. (2010). Arapça Dilbilgisine Giriş – 1. İstanbul.
Çörtü, M. (2006). Arapça Dilbilgisi Sarf.İstanbul.
El-Galâyînî, M. (2008). Câmi‘u'd-Durûsi'l-‘Arabiyye. Beyrut.
Günday, H.- Şahin, Ş.(2009). Arapça Dilbilgisi Sarf Bilgisi. İstanbul.
Kara, H.- Düzgün, O. (2010). Arapça Konuşma Dersleri. İstanbul.
Uralgiray, Y. (b.t.y.), İlk ve İleri Dilbilgisi. İstanbul.
Yadsıman, Neclâ. (2010). Adım Adım Kur'an Dili.İzmir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
38
FİİL III
HARF TÜTÜNE GÖRE FİİLLER
İÇİNDEKİLER
AKSAM-I SEB’A
• Salim Fiiller
• Mehmûz Fiiller
• Muzâaf Fiiller
ARAPÇA
HEDEFLER
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
ÜNİTE
9
Sahih ve İlletli Fiiller
Aksâm-ı Seb’a (Yedi Kısım)
Arapça’da sülâsi fiiller, kendisini oluşturan kök harflerin niteliği açısından iki
kısma ayrılır:
1-Sahih fiiller
2-İlletli (Mu’tel) fiiller
Sahih fiiller sâlim, mehmûz ve muza’af fiiller olmak üzere üç, illetli fiiller ise
misâl, ecvef, nâkıs ve lefîf fiiller olmak üzere dört başlık altında incelenir ve bu fiil
gurubunun tamamına aksâm-ı seb’a (yedi kısım) adı verilir. Bunları tablo halinde
şöyle sıralayabiliriz:
Aksâm-ı Seb’a
Sahîh
Sâlim
Mehmûz
İlletli (Mu’tel)
Muza’af
Misâl
Ecvef
Nâkıs
Lefîf
Sahih Fiil
Kendisini oluşturan asli (kök) harfler arasında illet harfi adı verilen elif, vâv
ve yâ )‫ ي‬،‫ و‬،‫ (ا‬harflerinden herhangi birisi bulunmayan fiile sahih fiil denir. Kök
harflerinden birisi, elif, vâv, veya yâ harfi olmayan fiil sahih fiildir.
Kök harflerinden birisi,
elif, vâv, veya yâ harfi
olmayan fiil sahih fiildir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
Sahih ve İlletli Fiiller
Oturdu
Kaçtı
Geldi
Sordu
Emretti
Yazdı
Okudu
Örnek
Kaldırdı
İlletli (Mu’tel) Fiil
Kendisini oluşturan asli (kök) harfler arasında elif, vâv ve yâ )‫ ي‬،‫ و‬،‫(ا‬
harflerinden birisi bulunan fiile illetli fiil denir. Kök harflerinden biri, elif, vâv, veya
yâ harfi olan fiil illetli fiildir.
Örnek
Kök harflerinden biri,
elif, vâv, veya yâ harfi
olan fiil illetli fiildir.
Kurudu
Vaadetti
Dedi
Attı
Korudu
Dürdü
Sahih fiiller, kendi içerisinde üç kısma ayrılır: sâlim, mehmûz ve muza’af.
1-Sâlim Fiil
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
Sahih ve İlletli Fiiller
Kendisini oluşturan asli harfler arasında illet harfi, hemze ve şedde
bulunmayan fiile sâlim fiil denir. Sâlim fiil, kök harflerinde illet harfi, hemze ve
şedde bulunmayan fiildir. Yani, sâlim bir fiilin
a- kök harflerinin tamamı sahih harftir, asıl harfleri arasında illet harfi
bulunmaz,
b- kök harfleri içerisinde hemze bulunmaz,
c- kök harflerinden biri şeddeli (muza‘af) değildir.
Örnek
Sâlim fiil, kök
harflerinde illet harfi,
hemze ve şedde
bulunmayan fiildir.
Geldi
Oturdu
Kaldırdı
Yazdı
Sekizinci ünitede belirtildiği üzere Sülâsi Fiiler mâzi-muzâri birlikteliğine
göre kendi arasında altı gruba ayrılır ve buna “Ebvab-ı Sitte / Altı Bâb” denir.
Bunlar “1. bâb, 2. bâb, 3. bâb …” şeklinde isimlendirilir. Bütün sülâsi fiiller bu altı
bâb kalıbından birisine dahildir. Sâlim fiillerin kalıp (vezin) yapısında şekil itibariyle
bir değişiklik meydana gelmez. Ancak illet harfi bulunduran fiiller ile muza’af
fiillerin kalıp fiili (vezin) şekil itibariyle farklı yapıda bulunur. Altı bâb kalıbı şu
şekildedir:
Kalıp fiil (vezin)
muzari
mazi
Örnek fiil
muzari
mazi
1.bâb
2.bâb
3.bâb
4.bâb
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
Sahih ve İlletli Fiiller
5.bâb
6.bâb
Sâlim fiillerin mâzi ve muzâri kiplerinin çekimi şöyledir:
1-Sâlim fiil mâzi-malûm çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul
İkil
‫ = َكت ََب‬Yazdı
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
2-Sâlim fiil mâzi-meçhul çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul
İkil
‫ = ُك ِت َب‬Yazıldı
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
3-Sâlim fiil muzâri-malûm çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul
İkil
‫ = يَ ْكت ُُب‬Yazıyor
Tekil
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
Sahih ve İlletli Fiiller
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
4-Sâlim fiil muzâri-meçhul çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul
İkil
‫َب‬
ُ ‫ = يُ ْكت‬Yazılıyor
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
2-Mehmûz Fiil
Örnek
İster başta, ister ortada, ister sonda olsun, kendisini oluşturan harflerden
biri hemze olan fiile mehmûz fiil denir.
Emretti
Yedi
Sordu
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Aldı
İzin verdi
Okudu
6
Sahih ve İlletli Fiiller
Mehmûz fiiller, hemzenin fiilin başında, ortasında veya sonunda oluşuna
göre üç şekilde adlandırılır:
Hemze fiilin ilk harfini oluşturuyorsa bu tür fiillere Mehmûzu’l-fâ adı
verilir.
Örnek
a-
Emretti
Aldı
Yedi
İzin verdi
Mehmûzu’l-fâ fiiller üç bâbdan gelirler:
Kalıp fiil
muzari
1.bâb
2.bâb
4.bâb
Örnek fiil
mazi
muzari
kalıbında
bulunur
kalıbında
bulunur
kalıbında
bulunur
mazi
gibi.
gibi.
gibi.
Bu fiillerin mâzi-malûm ve mâzi-meçhûl kiplerinin çekimi sâlim fiillerin
mâzi-malûm ve mâzi-meçhûl kiplerinin çekimi gibidir.
Ancak muzâri-malûm kiplerinde müfred mütekellim (1.şahıs) kipinde fiilin
asli harfi olan hemze ile 1. şahıs (müfred mütekellim) hemzesinden oluşan iki
hemze yan yana geldiği için uzatmalı elif haline dönüşür. Bunun dışında herhangi
bir değişiklik olmaz ve sâlim fiiller gibi çekimi yapılır.
Müfred mütekellim kipinde mesela ( ُ‫ )أَ ْكتُب‬fiiline kıyasla gelen (‫ )أُ ْأ ُم ُر‬şeklinde
iki hemze bir arada telaffuzu zor olduğundan, uzatmalı elif harfine dönüşür. Bu
durumda bu kipteki fiiller,
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
Sahih ve İlletli Fiiller




şeklinde yazılır ve telaffuz edilir.
Bu fiillerin muzâri-meçhûl kiplerinde ise, müfred mütekellim kipinde ikinci
hemze vâva dönüşür ve bu kipteki fiiller,
،
şeklinde telaffuz edilir.
Örnek
Bu yapıdaki fiillerin emir şekillerinde de, muzâri-meçhûl kiplerinde olduğu
gibi, ikinci hemze birinci bâbdan gelen fiillerde vâv harfine, ikinci ve dördüncü
bâbdan gelen fiillerde ise yâ harfine dönüşür.
،
Ancak (‫ أَ َخ َذ‬: Aldı), (‫ أَ َم َز‬: Emretti) ve (‫ أَ َك َم‬: Yedi) fiilleri bu kuralın dışındadır.
Bu fiillerinin emir kipleri:
Emir Fiil
Mazi fiil



şeklinde olur. Bununla birlikte (‫ )أَ َم َر‬fiilinin emir kipi cümle içerisinde geçtiği
zaman, bu fiilin hemzesi sabit kalabilir.
Ailene namazı emret. (Tâhâ Sûresi, XX/132)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
Sahih ve İlletli Fiiller
örneğinde olduğu gibi.
Bu kip cümle başında kullanıldığı zaman ise, bu hemze düşer.
Çocuklarınıza, onlar yedi yaşındayken namaz kılmalarını emrediniz.
(Hadis-i şerif)
Mehmûzu’l-fâ fiillerin mâzi ve muzâri kiplerinin çekimi şöyledir:
1- Mehmûzu’l-fâ fiilin mâzi-malûm çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul
İkil
= Aldı
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
2- Mehmûzu’l-fâ fiilin mâzi-meçhul çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul
İkil
‫ = أ ُ ِخ َذ‬Alındı
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
3- Mehmûzu’l-fâ fiilin muzâri-malûm çekim tablosu, örnek fiil: ‫= ي َ ْأ ُخ ُذ‬
Alıyor
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
9
Sahih ve İlletli Fiiller
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
4- Mehmûzu’l-fâ fiilin muzâri-meçhul çekim tablosu, örnek fiil: ‫= يُؤْ َخ ُذ‬
Alınıyor
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
Örnek
b- Hemze fiilin asli orta harfini oluşturuyorsa bu tür fiillere
Mehmûzu’l-ayn adı verilir.
Yakardı
Azimli ve kararlı oldu
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Sordu
10
Sahih ve İlletli Fiiller
Mehmûzu’l-ayn fiiller üç bâbdan gelirler:
Kalıp fiil
muzari
Örnek fiil
mazi
muzari
mazi
kalıbında
bulunur
kalıbında
bulunur
kalıbında
bulunur
3.bâb
4.bâb
5.bâb
gibi.
gibi.
gibi.
Mehmûzu’l-ayn olan fiillerin mâzi-malûm ve mâzi-meçhûl kiplerinin çekimi
sâlim fiillerin mâzi-malûm ve mâzi-meçhûl kiplerinin çekimi gibidir.
Bu fiillerin muzâri-mâlûm ve muzâri-meçhûl kipleri de, sâlim fiillerin muzâri-
mâlûm ve muzâri-meçhûl kipleri gibi çekilir. Ancak (‫ر َأى‬
َ : Gördü) fiili bu kuralın
dışındadır. bu fiilin muzâri malûm kipi, (‫ )يَرْ أَى‬yerine (‫)يَ َرى‬, muzâri meçhûl kipi ise
(‫ )يُرْ أَى‬yerine (‫ )يُ َرى‬şeklinde gelmektedir.
Muzari-meçhul
Muzari-malûm
Mazi şekli

yurâ
yerâ
reâ
Mehmûzu’l-ayn fiillerin emir kipi de, sâlim fiiller gibi çekilir. Ancak (‫سأ َ َل‬
َ ) fiili
bu kuralın dışındadır. Üçüncü bâbdan gelen bu fiilin emr-i hâzır malûmu, sâlim
fiillerdeki kurala göre ( ْ‫ )اِسْأَل‬şeklinde geldiği gibi, ( ْ‫سل‬
َ ) şeklinde de gelebilir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
Örnek
Sahih ve İlletli Fiiller
İsrailoğullarına, onlara ne
kadar açık mucize verdiğimizi
sor. (Bakara, II/211)
Bu fiiller sâlim fiiller gibi çekilir.
Örnek
Ayrıca bu hemze, kendisinden önce bir harf geldiği zaman sabit kalabilir.
İlim sahiplerine sorunuz, (Nahl sûresi,
XVI/43)
Mehmûzu’l-ayn fiillerin mâzi ve muzâri kiplerinin çekimi şöyledir:
1- Mehmûzu’l-ayn fiilin mâzi-malûm çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul
İkil
= Sordu
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
Sahih ve İlletli Fiiller
1. Şahıs, eril-dişil
2- Mehmûzu’l-ayn fiilin mâzi-meçhul çekim tablosu, örnek fiil: ‫م‬
ُ =
َ ِ‫سئ‬
Soruldu
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
3- Mehmûzu’l-ayn fiilin muzâri-malûm çekim tablosu, örnek fiil: ‫ل‬
ْ َ‫= ي‬
ُ َ ‫سأ‬
Soruyor
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
4- Mehmûzu’l-ayn fiilin muzâri-meçhul çekim tablosu, örnek fiil: ‫ل‬
ْ ُ‫= ي‬
ُ َ ‫سأ‬
Soruluyor
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
Sahih ve İlletli Fiiller
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
Hemze fiilin orta harfini oluşturuyorsa bu tür fiillere Mehmûzu’llâm adı verilir.
Örnek
c-
Sığındı
Reddetti
Okudu
Mehmûzu'l-lâm fiiller iki bâbdan gelirler:
Kalıp fiil
muzari
3.bâb
4.bâb
Örnek fiil
mazi
muzari
kalıbında
bulunur
kalıbında
bulunur
mazi
gibi.
gibi.
Mehmûzu’l-lâm olan fiillerin mâzi, muzâri ve emir kipleri, sâlim fiillerin
mâzi, muzâri ve emir kipleri gibi çekilirler. Ancak muzari ve meçhul kiplerin
bazılarında hemzenin yazımı farklılık arzetmektedir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14
Örnek
Sahih ve İlletli Fiiller
Öyleyse Kur’an okuduğun zaman, Allah’a sığın, (Nahl Sûresi, 16/98).
İnsanlara dura dura okuyasın diye, İsrâ Sûresi, (17/106).
Der ki: Ha alın okuyun kitabımı!, (Hâkka sûresi, 69/19).
Mehmûzu’l-lâm fiillerinin mâzi ve muzâri kiplerinin çekimi şöyledir.
1- Mehmûzu’l-lâm fiilin mâzi-malûm çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul
İkil
= Başladı
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
2- Mehmûzu’l-lâm fiilin mâzi-meçhul çekim tablosu, örnek fiil: ‫ئ‬
َ ‫= بُ ِد‬
Başlandı
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
15
Sahih ve İlletli Fiiller
1. Şahıs, eril-dişil
3- Mehmûzu’l-lâm fiilin muzâri-malûm çekim tablosu, örnek fiil: ُ‫= يَ ْبدَأ‬
Başlıyor
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
4- Mehmûzu’l-lâm fiilin muzâri-meçhul çekim tablosu, örnek fiil: ُ ‫= ي ُ ْبدَأ‬
Başlanıyor
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
Yukarıda her iki çekim tablosunda da kahverengi kısımlarda hemzenin
yazılışına dikkat ediniz.
3- Muza’af Fiil
Muza’af fiil, kendisini oluşturan asli harflerin ikinci ve üçüncüsü aynı
cinsten olan fiillerdir. Diğer bir ifadeyle son harfi şeddeli olan fiil demektir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
16
Örnek
Sahih ve İlletli Fiiller
Isırdı
Uzattı
Kaçtı
Daha once belirttiğimiz gibi muza’af fiillerin kalıp (vezin) fiilleri şekil
itibariyle farklı da olsalar sülasi fiillerin altı babına dahildirler. Bunlar üç bâbdan
gelirler:
Kalıp fiil (vezin)
muzari
1.bâb
2.bâb
4.bâb
Örnek fiil
mazi
muzari
mazi
kalıbında
bulunur
kalıbında
bulunur
kalıbında
bulunur
gibi.
gibi.
gibi.
Bu fiillerin aslı (‫) َم َد َد‬, (‫ر‬
َ ‫)فَ َر‬, (‫ض‬
َ ‫ض‬
ِ ‫ ) َع‬şeklindedir. Aynı cinsten olan ikinci
Muza’af fiillerin mâzimalûm ve mâzi-meçhûl
kiplerinin ilk beş kipi
şeddeli, kalan kipleri
şeddesiz olarak sâlim
fiiller gibi çekilir.
ve üçüncü harfin ikincisi, üçüncü harfe katılarak, yani tek harf yazılarak şeddeli
hale getirilir. Bu duruma idğam denir. Ancak fiil çekiminde, çekim tablosunda
beşinci kipten itibaren her iki harfte açığa çıkarak ayrı ayrı yazılır ve telaffuz edilir.
İdğam yapılmış harflerin açığa çıktığı yerler, fiile merfu zamirlerin bitiştiği
kiplerdir. Yani fiile, fiilin şahsını gösteren zamirler bitiştiğinde, iltikâu’s-sâkineyn
dediğimiz iki sessiz harfin yan yana gelmesi nedeniyle, idğam yapılmaz ve
harflerin ikisi de telaffuz edilir. Diğer bir ifadeyle muza’af fiillerin mâzi-malûm ve
mâzi-meçhûl kiplerinin ilk beş kipi şeddeli, kalan kipler ise şeddesiz olarak sâlim
fiiller gibi çekilir. Muza’af fiillerin mâzi-malûm ve mâzi-meçhûl kiplerinin ilk beş
kipi şeddeli, kalan kipleri şeddesiz olarak sâlim fiiller gibi çekilir.
Bu durum çekim tablosu incelendiğinde rahatlıkla anlaşılacaktır.
Muzâri malûmlar çekilirken yalnız cem-i müennes gâibe (III. dişil çoğul
şahıs) ile cem-i müennes muhâtaba (II. dişil çoğul şahıs) kipleri sâlim fiiller gibi
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
17
Sahih ve İlletli Fiiller
şeddesiz, diğerleri şeddeli olarak çekilirler. Bundan dolayı muza’af fiillerde bu iki
cem-i müennes kipin durumu farklıdır. Şöyledir:
Birinci bâbdan gelen muza’af fiillerde ( َ‫ )يَ ْم ُددْن‬ve ( َ‫ )تَ ْم ُددْن‬fiillerinde olduğu
gibi ( َ‫ )يَ ْفعُ ْله‬ve ( َ‫)تَ ْفعُ ْله‬
İkinci bâbdan gelen muza’af fiillerde ( َ‫ز ْرن‬
ِ ‫ )يَ ْف‬ve ( َ‫ )تَ ْف ِز ْرن‬fiillerinde olduğu
gibi ( َ‫ )يَ ْف ِع ْله‬ve ( َ‫;)تَ ْف ِع ْله‬
Dördüncü bâbdan gelen muza’af fiillerde ise ( َ‫ضه‬
ْ ‫ض‬
ْ ‫ض‬
َ ‫ )يَ ْع‬ve ( َ‫ضه‬
َ ‫)تَ ْع‬
fiillerinde olduğu gibi ( َ‫ )يَ ْف َع ْله‬ve ( َ‫ )تَ ْف َع ْله‬kalıbında olur.
Muza’af fiillerin muzâri meçhulleri her üç bâbda da (‫ )يُفَع‬kalıbındadır.
Muzâri meçhullerin de yalnız cem-i müennes gâibe (III. dişil çoğul şahıs) ile
cem-i müennes muhâtaba (II. dişil çoğul şahıs) kipleri sâlim fiiller gibi şeddesiz,
diğerleri şeddelidir.
Bu iki cem-i müennes kipin durumu, bütün bâblarda, ( َ‫ )ي ُ ْم َددْن‬ve ( َ‫)ت ُ ْم َددْن‬
fiillerinde olduğu gibi ( َ‫ )ي ُ ْف َع ْله‬ve ( َ‫ )ت ُ ْف َع ْله‬kalıbındadırlar.
Örnek
Bu fiillerin muzâri malûm şeklinin başına cezm edici bir harf veya edat
geldiği zaman, muzâri malûmun (‫ ن‬:nun) harfi bulunmayan beş kipinde son harf
üstün veya idğamsız (ayrık) okunabilir.
Muzari-meçhul: idğamsız
Muzari-malûm: idğamlı
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
18
Sahih ve İlletli Fiiller
Örnek
Bu durumun fiilin muzâri malûm ve meçhul kiplerinde aynı olduğuna dikkat
ediniz.
Muhammed emaneti iade etmedi
şeklinde iki şekilde de denebilir.
Muza’af fiillerinin mâzi ve muzâri kiplerinin çekimi şöyledir.
1- Muza’af fiilin mâzi-malûm çekim tablosu, örnek fiil: ‫ = َمد‬Uzattı
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
2- Muza’af fiilin mâzi-meçhul çekim tablosu, örnek fiil: ‫مد‬
ُ = Uzatıldı
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
19
Sahih ve İlletli Fiiller
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
Yukarıda her iki tabloda da kahverengi kısımlarda idğam yapılmadığına,
yani şeddeli harflerin ayrı ayrı yazılmış olmasına dikkat ediniz.
3- Muza’af fiilin muzaâri-malûm çekim tablosu, örnek fiil: ‫ = يَ ُمد‬Uzatıyor
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
4- Muza’af fiilin muzaâri-meçhul çekim tablosu, örnek fiil: ‫ = ي ُ َمد‬Uzatılıyor
Çoğul
İkil
Tekil
3. Şahıs, eril
3. Şahıs, dişil
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
1. Şahıs, eril-dişil
Yukarıda her iki tabloda da kahverengi kısımlarda idğam yapılmadığına,
yani şeddeli harflerin ayrı ayrı yazılmış olmasına dikkat ediniz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
20
Özet
Sahih ve İlletli Fiiller
•Sülâsi mâzi fiiller, kendisini oluşturan harflerin niteliği açısından iki
kısma ayrılır:
•1-Sahih fiiller,
•2-İlletli (Mu’tel) fiiller.
•Sahih fiiller sâlim, mehmûz ve muza’af fiiller olmak üzere üç, illetli
fiiller ise misâl, ecvef, nâkıs ve lefîf fiiller olmak üzere dört başlık
altında incelenir ve bu fiil guruplarının tamamına aksâm-ı seb’a adı
verilir.
•Sahih fiil, kendisini oluşturan asli harfler arasında illet harfi adı verilen
elif, vâv ve yâ harflerinden herhangi birisi bulunmayan fiildir:
) َ‫ َق َرأ‬، َ ‫سأَل‬
َ ، ‫ أَ َم َر‬، ‫ َف َّر‬، ‫ َر َف َع‬، ‫ض َر‬
َ ‫ َح‬، ‫س‬
َ َ‫•( َجل‬
•fiilleri gibi.
•İlletli (Mu’tel) fiil ise, kendisini oluşturan asli harfler arasında elif, vâv
ve yâ harflerinden birisi bulunan fiildir.
)‫ َو َقى‬، ‫ َط َوى‬، َ ‫ َقال‬، ‫ َر َمى‬، ‫س‬
َ ِ‫ َيب‬، ‫•( َو َع َد‬
•fiilleri gibi.
•Sahih fiiller, kendi içerisinde sâlim, mehmûz ve muza’af olmak üzere üç
kısma ayrılır.
•1-Sâlim fiil: Kendisini oluşturan asli harfler arasında illet harfi adı
verilen elif, vâv ve yâ harflerinden herhangi birisi, hemze ve şedde
bulunmayan fiildir.
‫ض َر‬
َ ‫ َح‬، ‫ب‬
َ ‫ َك َت‬، ‫ َر َف َع‬، ‫س‬
َ َ‫• َجل‬
•fiilleri gibi.
•2-Mehmûz Fiil: İster başta, ister ortada, ister sonda olsun, kendisini
oluşturan harflerden biri hemze olan fiildir.
َ ‫ لَ َجأ‬، َ‫ َق َرأ‬، ‫ َجأ َ َر‬، ‫ب‬
َ َ‫ دَأ‬، َ ‫سأَل‬
َ ، َ ‫ أَ َكل‬، َ‫ أَذِن‬، ‫ أَ َم َر‬، ‫•أَ َخ َذ‬
•fiilleri gibi. Mehmûz fiiller, hemzenin fiilin başında, ortasında veya
sonunda oluşuna göre şu şekilde adlandırılır:
•Mehmûzu’l-fâ: Asli ilk harfini hemze oluşturan fiile denir.
َ ‫ أَ َكل‬، َ‫ أَذِن‬، ‫ أَ َم َر‬، ‫•أخذ‬
•fiileri gibi.
•Mehmûzu’l-ayn: Asli orta harfi hemze olan fiile denir.
‫ َجأ َ َر‬، ‫ب‬
َ َ‫ دَأ‬، َ ‫سأَل‬
َ •
•fiileri gibi.
•Mehmûzu’l-lâm: Asli son harfi hemze olan fiile denir.
َ ‫ لَ َجأ‬، َ‫ د ََرأ‬، َ‫• َق َرأ‬
•fiilleri gibi.
•3- Muzaaf Fiil: Kendisini oluşturan aslî harflerin ikinci ve üçüncüsü aynı
cinsten olan fiildir;
‫ض‬
َّ ‫ َع‬، ‫ َف َّر‬، ‫• َم َّد‬
•fiilleri gibi.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
21
Bireysel Etkinlik
Bireysel Etkinlik
Sahih ve İlletli Fiiller
•Aşağıdaki metni okuyunuz, Türkçe’ye çeviriniz:
...
•Yukarıdaki parçada geçen sâlim, mehmûz ve muzaaf fiilleri
tespit ediniz:
a-Sâlim fiiller:
b-Mehmûz fiiller:
c-Muzaaf fiiller:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
22
Bireysel Etkinlik
Sahih ve İlletli Fiiller
1- Sahih fiiller, kendisini oluşturan asli harfler arasında
illet harfi adı verilen elif, vâv ve yâ harflerinden herhangi
birisi bulunan fiildir.
a-Doğru b-Yanlış
2- Sâlim fiil, kendisini oluşturan aslî harfler arasında
illet harfi adı verilen elif, vâv ve yâ harflerinden herhangi
birisi, hemze ve şedde bulunmayan fiillerdir.
a-Doğru b-Yanlış
3- Mehmûz fiil, kendisini oluşturan harflerden birinde
şedde olan fiillerdir.
a-Doğru b-Yanlış
4- Hemze bir fiilin aslî ikinci harfini oluşturuyorsa, bu tür
fiillere Mehmûzu’l-fâ adı verilir.
a-Doğru b-Yanlış
5- Muzaaf fiil, kendisini oluşturan harflerin ikinci ve
üçüncüsü farklı cinsten olan fiillerdir.
a-Doğru b-Yanlış
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
23
Bireysel Etkinlik
Bireysel Etkinlik
Sahih ve İlletli Fiiller
•Aşağıdaki fiiller arasından farklı olanı bulalım:
abcde-
•Aşağıdaki cümlelerde sâlim fiilleri tespit edelim.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
24
Bireysel Etkinlik
Bireysel Etkinlik
Sahih ve İlletli Fiiller
1
2
4
3
5
•Aşağıdaki cümlelerde mehmûz fiilleri tespit ediniz:.
2
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
1
3
4
5
25
Bireysel Etkinlik
Bireysel Etkinlik
Sahih ve İlletli Fiiller
2
1
4
3
5
3
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
1
4
26
Sahih ve İlletli Fiiller
Bireysel Etkinlik
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki cümlelerde muza’af fiilleri tespit ediniz:
2
1
3
4
5
2
4
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
1
3
5
27
Bireysel Etkinlik
Sahih ve İlletli Fiiller
3
2
1
5
4
DEĞERLENDİRME SORULAR
1Çocuklar ipi kuvvetle çekiyorlar, cümlesinde (
) fiili:
a) Sâlim bir fiildir
b) Muza’af bir fiildir
c) mehmûz bir fiildir
d) İlletli bir fiildir.
2Çocuk yatağında uyudu, cümlesinde (
) fiili:
a) Sâlim bir fiildir
b) Muza’af bir fiildir
c) İlletli bir fiildir
d) Mehmûz bir fiildir
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
28
Sahih ve İlletli Fiiller
3- İlletli fiiller:
a) Asli yapısında hemze bulunan fiillerdir
b) Asli yapısında ikinci ve üçüncü harfleri aynı cinsten olan
fiillerdir
c) Asli yapısında hemze ve şedde bulunmayan fiillerdir
d) Asli yapısında elif, vâv ve yâ harflerinden birisi bulunan fiildir.
4- Aşağıdaki fiillerden hangisi mehmûzü’l-fâ grubundan bir fiildir.
a)
b)
c)
d)
5- Aşağıdaki fiillerden hangisi salim fiildir.
a)
b)
c)
d)
CEVAP ANAHTARI
1.
2.
3.
4.
5.
C
D
B
A
A
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
29
Sahih ve İlletli Fiiller
KAYNAKÇA
Otuz Ders Yahut Yeni Sarf-ı Arabî.(1329).Kilisli Ahmet Rifat. İstanbul.
El-Kavâidu’l-arabiyye el-muyessere, Mahmûd İsmâîl Sînî ve diğerleri. Riyad:Birinci
Kitap, Kral Suud Üniversitesi Yayınları.
Arapçada Fiil Kipleri ve Yardımcıları, Akyüz, V.( 1996).Marmara Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Yayınları:İstanbul
Arapça Dilbilgisi-Sarf, M. Sadi.( 2010). Çögenli. İstanbul.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
30
FİİL-IV
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
HARF TÜRÜNE GÖRE
FİİLLER(AKSÂM-I SEB’A) -2
• İlletli Fiiller ve Kısımları
• Misâl Fiil ve Türleri
• Ecvef Fiil ve Türleri
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Arap dilinde "İlletli Fiil" kavramını öğrenmiş olacak,
• İlletli fiilin kısımları hakkında bilgi sahibi olabilecek,
• Misâl fiili ve türlerini tanıyabilecek, bu tip fiillerin sahih
fiilden farkını görebilecek,
• Konuşmalarda ve metinlerde geçen, çeşitli zaman ve şahıs
formlarıyla birlikte kullanılan misâl fiilleri görüp
tanıyabilecek ve sözlük yardımıyla anlamlandırabilecek,
• İçerisinde misâl fiillerin geçtiği basit cümleler kurabilecek,
• Ecvef fiili ve türlerini tanıyabilecek, bu tip fiillerin sahih
fiilden farkını görebilecek,
• Konuşmalarda ve metinlerde geçen, çeşitli zaman ve şahıs
formlarıyla birlikte kullanılan ecvef fiilleri görüp
tanıyabilecek ve sözlük yardımıyla anlamlandırabilecek,
• İçerisinde ecvef fiillerin geçtiği basit cümleler kurabilecek.
ARAPÇA
ÜNİTE
10
İlletli Fiiller ve Kısımları
GİRİŞ
İLLETLİ FİİLLER VE KISIMLARI
Arapça’da fiiller en az üç harften oluşurlar. Bu üç asıl harfe başka harfler
eklenerek dörtlü, beşli ve altılı fiiller elde edilir. Arapça’da üç asıl harfe sahip bir
fiil, taşıdığı bu üç harfin herbirinin özelliğine göre çeşitli kısımlara ayrılır. Bu
Arapça’da fiiller en az
üç harfe sahiptir. Üç asıl
harfinden en az birisi;
,‫ا‬
‫ ي‬,‫( و‬elif, vâv, yâ) olan
fiile illetli fiil denir.
kısımların tamamına ُ‫السْب َعة‬
َّ
‫( األقْ َس ُام‬Aksâm-ı Seb‘a/Yedi Kısım) adı verilir.
Bu yedi kısmın neler olduğuna geçmeden önce, Arapça’da sahih harf/illetli
harf konusuna kısaca değinmek yerinde olacaktır. Arapça’da;
‫ ي‬,‫ و‬,‫( ا‬elif, vâv,
yâ) harflerine “İlletli Harf” denir. Asıl harflerinden biri veya daha fazlası bu
harflerden biri olan fiile de “İlletli Fiil” denir. Asıl harfleri arasında bunlardan
herhangi birinin bulunmadığı fillere ise “Sahîh Fiil” adı verilir. İşte bu sahih ve
illetli fiil çeşitlerinden oluşan guruba “Aksâm-ı Seb‘a” denir.
Arapça’da hemze (örneğin
‫أَخ َذ‬/aldı) ile elif (örneğin‫قَا َل‬/dedi) tamamen iki
farklı harftir. Elif’in harekeli hâli olan hemzenin illetli harfi olmadığını
unutmamalıyız. Elif ise bir illetli harftir.
“Hemze” ile “Elif”
tamamen iki farklı harf
olup “Hemze” bir illetli
harf değildir.
Arapça’da fiil, kendisini oluşturan kök harflerine göre yedi kısımda ele alınır.
Bunlardan, bütün kök harfleri sahîh olan fiile “sâlim”; kök harflerinden birisi
hemze olan fiile “mehmûz” ve kök harflerinin son ikisi aynı olan fiile “muza‘af”
dendiğini daha önce görmüştük. Bu ünitede ise illetli fiiller diye tanımlanan
“misâl” ve “ecvef” fiiller incelenecek, bunların anlam ve şekil bakımından “sâlim”
fiilden farkı ele alınacaktır. Yedi kısım fiilin (Aksâm-ı Seb’anın) özetini aşağıda
tablo halinde görebilirsiniz:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
İlletli Fiiller ve Kısımları
YEDİ KISIM FİİL
ُ َ ‫ْسا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ُا سا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ْا‬
َ ‫األق‬
Sahîh Fiiller
ُ
‫األفْ ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ُا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا‬
İlletli Fiiller
ُ ‫األفْ ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ُا ْ َا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا ا‬
1. Sâlim Fiil )‫(ا ِف ْ لُا س ِم‬
1. Misâl Fiil ) ‫(ا ف لُا ِ ث‬
Asıl harflerinin içerisinde hemze ve
illet harfi bulunmayan, son iki harfi aynı
olmayan fiillere denir. ‫ب‬
َُ َ ‫ َك‬gibi
Asıl harflerinin birincisi illet harfi
olan fiillere denir. ‫ج َُد‬
َ ‫ َو‬gibi
2. Mehmûz Fiil )‫(ا ف لُا َ ْه وز‬
2. Ecvef Fiil )‫لُاألج َوف‬
‫(ا ف‬
ْ
Asıl harfleri içerisinde hemze bulunan
fiillere denir. ‫خ َُذ‬
َ ‫ أ‬gibi
Asıl harflerinin ikincisi illet harfi
olan fiillere denir. َُ َ‫ ق‬gibi
3. Muda'af Fiil )‫ض ف‬
َ ‫(ا ف لُا‬
Asıl harflerinden son iki harfi aynı
olan fiillere denir. ُ‫ َمد‬gibi
3. Nâkıs Fiil )‫(ا ف لُا ن قِص‬
Asıl harflerinden son harfi illet harfi
olan fiillere denir. ‫ َرَمى‬gibi
ِ ‫(ا ف لُا‬
4. Lefîf Fiil )‫ّف ف‬
Asıl harflerinden aynı anda 1. ve 3.
sü veya 2. ve 3. sü illet harfi olan
fiillere denir. ‫طََوى‬-‫ َوقَى‬gibi
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
İlletli Fiiller ve Kısımları
Misâl Fiil
)ُ َ‫(ا ِْفا ْ لُا ِ اث‬
Aslî harflerinden ilki ‫( و‬vâv) veya ‫( ي‬ye) olan fiillere “misâl fiil” adı verilir.
Bu fiillerden ilk harfi vâv olan fiile (misâl-i vâvî); ilk harfi “ ye” olan fiile (misâl-i yâ’î)
denir.
Örnek
Misâl fiilin mâzi çekimi,
daha önce geçen sâlim
fiil gibidir.
‫ظ‬
َ ‫يَ ِق‬
‫َو َج َد‬
Misâl- yâî: ilk harfi ye. Misâl- vâvî: ilk harfi vâv.
Arapça illetli fiillerin ilk harfi, daha çok vâv olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu
şekilde gelen fiil, normal fiilden farklı bir çekim tablosuna sahiptir. Daha önce
sâlim fiil konusunda gördüğümüz ve ezberlediğimiz muzari ve emir fiil çekimleri
misâl fiilde biraz farklılık arzetmektedir. Misal fiillerin çekim tablosu şöyledir:
Mâzi Fiil Çekimi: İlk harfi vâv ya da ye olan misâl fiilin mâzi çekimi, daha
önce geçen sâlim fiil gibidir.
Aşağıda gelecek bütün tablolarda kırmızı renkli kısımların fiil çekiminde
şahıs zamiri olduklarına dikkat ediniz. Cümle içerisinde bu zamirler özne ya da
edilgen fiil için sözde özne olarak karşımıza çıkarlar. Yine bu iki tabloda verilmiş
misâl fiillerin mazi çekimlerinin daha önceki sâlim fiillerin çekimiyle örtüştüğüne
dikkat ediniz.
İlk harfi vâv veya ye olan bütün misâl fiillerin mâzî çekimi aşağıdaki gibidir.
Misâl-i vâvî mazi çekim tablosu, örnek fiil: ‫وجد‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
İlletli Fiiller ve Kısımları
Çoğul ‫ا ج ع‬
İkilُ‫ا ثنّى‬
Tekilُ‫ا فرد‬
‫َو َج ُدوا‬
‫َو َج َدا‬
)‫َو َج َد (هو‬
Eril
‫ا َذ ّكر‬
buldular
‫َو َج ْد َن‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
buldular
‫َو َج ْد ُْت‬
Eril
‫ا َذكر‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
buldunuz
‫َو َج ْدتُن‬
buldunuz
Eril/Dişil
bulduk
َ‫َو َج ْدنا‬
o ikisi buldu
o ikisi buldu
َ‫َو َج َدتا‬
َ‫َو َج ْد ُُتا‬
ikiniz buldunuz
َ‫َو َج ْد ُُتا‬
ikiniz buldunuz
َ‫َو َج ْدنا‬
ikimiz bulduk
Misâl-i yâî mazi çekim tablosu, örnek fiil:
buldun
‫يَِقظْ َن‬
uyandılar
‫يَِقظْتُ ْم‬
uyandınız
‫يَِقظْ ُت‬
uyandınız
Eril/Dişil
uyandık
َ‫يَِقظْنا‬
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
2. şahıs
1. şahıs
buldum
َُ ُ ‫ا‬
ََُ‫خ ُط‬
‫ا َُُ َُكُم‬
‫ظ‬
َ ‫يَِق‬
َ‫يَِقظَتا‬
o ikisi uyandı
َ‫يَِقظْتُما‬
ikiniz uyandınız
َ‫يَِقظْتُما‬
ikiniz uyandınız
َ‫يَِقظْنا‬
ikimiz uyandık
3. şahıs
‫ت‬
ُ ‫َو َج ْد‬
)‫ظ (هو‬
َ ‫يَِق‬
o ikisi uyandı
ِ
َُ‫ا ُغَ ُئ‬
2. şahıs
buldun
‫يَِقظَا‬
uyandılar
3. şahıs
‫َو َج ْد ِت‬
‫يَِقظُوا‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
‫ت‬
َ ‫َو َج ْد‬
Tekilُ‫ا فرد‬
Eril
‫ا َذكر‬
buldu
İkil ‫ا ثنّى‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
)‫ت( ِه َي‬
ْ ‫َو َج َد‬
Çoğulُ‫ا ج ع‬
Eril
‫ا َذ ّكر‬
buldu
‫ا ُغَ ُئِب‬
uyandı
‫ا ُغَ ُئِب‬
3. şahıs
ِ
)‫ت ( ِه َي‬
ْ َ‫يَقظ‬
3. şahıs
ِ
‫ت‬
َ ْ‫يَقظ‬
2. şahıs
uyandı
uyandın
ِ ْ‫ي ِقظ‬
‫ت‬
َ
uyandın
ِ
‫ت‬
ُ ْ‫يَقظ‬
uyandım
ِ
َُ‫ا ُغَ ُئ‬
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
َُ ُ ‫ا‬
ََُ‫خ ُط‬
2. şahıs
‫ا َُُ َُكُم‬
1. şahıs
Muzâri Fiil Çekimi: İlk harfi vâv veya ye olan misâl fiilin muzâri fiil çekimi ise
şöyledir: Misâl-i vâvî muzari çekim tablosu, örnek fiil:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫َِي ُد‬
5
İlletli Fiiller ve Kısımları
Çoğulُ‫ا ج ع‬
İkilُ‫ا ثنّى‬
Tekil ‫ا فرد‬
‫َِي ُدو َن‬
‫َِي َدا ِن‬
)‫َِي ُد (هو‬
Eril
‫ا َذ ّكر‬
buluyorlar
‫َِي ْد َن‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
buluyorlar
‫ا َؤنث‬
Eril/Dişil
)‫َِت ُد ( ِه َي‬
buluyor
‫َِت َدا ِن‬
buluyorsunuz
ِ
)‫ت‬
َ ْ‫َت ُد (أن‬
ikiniz buluyorsunuz
‫َِت ْد َن‬
Dişil
buluyor
‫َِت َدا ِن‬
o ikisi buluyor
‫َِت ُدو َن‬
Eril
‫ا َذكر‬
o ikisi buluyor
buluyorsun
‫َِت َدا ِن‬
buluyorsunuz
ikiniz buluyorsunuz
)‫َِن ُد ( ََْن ُن‬
buluyoruz
ikimiz buluyoruz
3. şahıs
ِ
َُ‫ا ُغَ ُئ‬
3. şahıs
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
2. şahıs
‫َِت ِدي َن‬
2. şahıs
)‫أ َِج ُد (أنَا‬
1. şahıs
buluyorsun
)‫َِن ُد ( ََْن ُن‬
‫ا ُغَ ُئِب‬
buluyorum
َُ ُ ‫ا‬
ََُ‫خ ُط‬
‫ا َُُ َُكُم‬
Yukarıdaki tabloda (‫ )يَ ْفعِل‬kalıbında gelen fiildeki illet harfi “vâv” muzaride
ُ
hazfedilmiştir. Fiil
‫ يَ ْوِج ُد‬olması gerekirken ‫ يَ ِج ُد‬şeklinde yazılır ve okunur.
Misâl-i yâî muzari çekim tablosu, örnek fiil:
Eril
‫ا َذ ّكر‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
Eril
‫ا َذكر‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
Eril/Dişil
‫ظ‬
ُ ‫يَْي َق‬
Çoğul ‫ا ج ع‬
İkil ‫ا ثنّى‬
Tekilُ‫ا فرد‬
‫يَْي َقظُو َن‬
‫يَْي َقظَا ِن‬
)‫ظ (هو‬
ُ ‫يَْي َق‬
uyanıyorlar
‫يَْي َقظْ َن‬
uyanıyorlar
‫تَْي َقظُو َن‬
uyanıyorsunuz
‫تَْي َقظْ َن‬
uyanıyorsunuz
)‫ظ( ََْن ُن‬
ُ ‫نَْي َق‬
uyanıyoruz
o ikisi uyanıyor
o ikisi uyanıyor
‫تَْي َقظَا ِن‬
‫تَْي َقظَا ِن‬
ikiniz uyanıyorsunuz
‫تَْي َقظَا ِن‬
ikiniz uyanıyorsunuz
)‫ظ( ََْن ُن‬
ُ ‫نَْي َق‬
ikimiz uyanıyoruz
uyanıyor
)‫ظ ( ِه َي‬
ُ ‫تَْي َق‬
uyanıyor
)‫ت‬
ُ ‫تَْي َق‬
َ ْ‫ظ (أن‬
uyanıyorsun
‫ا ُغَ ُئِب‬
3. şahıs
ِ
َُ‫ا ُغَ ُئ‬
3. şahıs
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
2. şahıs
‫تَْي َق ِظي َن‬
2. şahıs
)‫ظ(أنَا‬
ُ ‫أَيْ َق‬
1. şahıs
uyanıyorsun
uyanıyorum
َُ ُ ‫ا‬
ََُ‫خ ُط‬
‫ا َُُ َُكُم‬
Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere, ilk harfi “ye” olan misâl fiilde
harfin hazfedilmesi söz konusu değildir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
6
İlletli Fiiller ve Kısımları
Emir Fiil Çekimi: İlk harfi vâv ya da ye olan misâl fiilin emir kipi çekimi
aşağıdaki gibidir:
Misâl-i vâvî emir çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul ‫ا ج ع‬
İkilُ‫ا ثنّى‬
Tekilُ‫ا فرد‬
‫ِج ُدوا‬
‫ِج َدا‬
ِ
)‫ت‬
َ ْ‫ج ْد (أن‬
Eril
‫ا َذ ّكر‬
bulunuz
Dişil
‫ا َؤنث‬
İlk harfi vâv olan misâl
fiilin muzarisinde, bu
vâv düşer ve fiilin
muzarisi ‫ يَ ْوِج ُد‬şeklinde
değil ‫ يَ ِج ُد‬şeklinde olur.
‫ َو َج َد‬- ‫ِج ْد‬
bulunuz
‫ِج ْد َن‬
ikiniz bulunuz
ikiniz bulunuz
‫ِج َدا‬
bul
‫ِج ِدي‬
bul
ُ ‫ا خ طب‬
2. şahıs
‫ا خط‬
2. şahıs
Yukarıdaki çekim tablosunda görüldüğü üzere emir kipinde ilk harfi “vâv”
olan fiilin bu harfi düşmüş, emir fiili son iki harften oluşmuştur. İlk harfi “ye” olan
misâl fiillerde ise aşağıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere böyle bir durum söz
konusu değildir.
Misâl-i yâî emir çekim tablosu, örnek fiil: ‫ظ‬
َُ ‫ُُيَِق‬-ُ‫ظ‬
ُْ ‫ُاِي َق‬
Çoğulُ‫ا ج ع‬
İkil ‫ا ثنّى‬
Tekilُ‫ا فرد‬
‫اِي َقظُوا‬
‫اِي َقظَا‬
ِ
)‫ت‬
َ ْ‫اي َق ْظ (أن‬
Eril
‫ا َذ ّكر‬
uyanınız
Dişil
‫ا َؤنث‬
uyanınız
‫اِي َقظْ َن‬
ikiniz uyanınız
ikiniz uyanınız
‫اِي َقظَا‬
uyan
uyan
‫اِي َق ِظي‬
ُ ‫ا خ طب‬
2. şahıs
‫ا خط‬
2. şahıs
“Misâl” fiilin bazı mastarlarında muzarisinde olduğu gibi ilk harfin
düştüğünü görürüz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
İlletli Fiiller ve Kısımları
Örnek
Örnek metin ve
pekiştirmeye çalışalım:
uygulamalar
eşliğinde
konuyu
Misâlfiilin mastarı
Misâl fiil, muzâri
Misâl fiil, mâzi
ُ‫ِع َدة‬
‫يَعِ ُد‬
‫َو َع َد‬
‫َو ِس َع‬
ُ َ ‫َس‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫يَ َس ُع‬
8
‫‪İlletli Fiiller ve Kısımları‬‬
‫‪Parçayı okuyunuz/dinleyiniz:‬‬
‫الوفَاءُ بالْ َو ْع ِد‬
‫َ‬
‫ِِ ِ‬
‫اجة ِعْن َد َما يَْن تَ ِهي ِم ْن َع ِام ِه الد َر ِاسي‪َ ,‬وا ْشتَ َر َط‬
‫َو َع َد ُ‬
‫األب ابْنَهُ بُْرها َن بش ِراء َد َّر َ‬
‫ِ‬
‫الختِبار ِ‬
‫األب أ ْن ي جت ِه َد برها ُن يف ِدر ِ ِ‬
‫ِ‬
‫ات‪,‬‬
‫ُ َْ‬
‫استه َويَ ْح ُ‬
‫َ‬
‫ص َل َعلَى َد َر َجات ُم ْرتفعة يف ُكل ْ َ َ‬
‫ِ ِ‬
‫ِ‬
‫ِ ِ ِِ‬
‫ِ ِ‬
‫ِ‬
‫اج َته َد‬
‫بالو ْعد الَّذي َو َع َدهُ إيَّاهُ‪ ,‬وم ْن َثَّ ْ‬
‫َوث َق برها ُن يف َو ْعد أبيه ولَ ْميَ ْو َج ْل م ْن حْنثه َ‬
‫ب رها ُن كثيا ووصل اللَّيل بالنَّ ها ِر‪ ,‬وَل ي ِج ْد بدا ِمن ال ِ‬
‫درجات ُم ْر ِتفعة يف كل‬
‫ر ََ َ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ ُ ُ‬
‫ُْ‬
‫صول على َ‬
‫ِ ِ ِ ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ص َل‬
‫ض َع أبوه َّ‬
‫ال ْختبارات ليَ َ‬
‫وح َ‬
‫اجةَ بَ ْي يَ َديْه‪َ ,‬وقَ ْد َو َج َد برهان الختبارات َس ْهلةر َ‬
‫الدر َ‬
‫الدرج ِ‬
‫عة‪ ,‬فَتَ و َّجه إىل والِ ِد ِه مسرورا ي ِزف لَه خب ر َن ِ‬
‫ات الْمر ِتف ِ‬
‫اح ِه َوتَ َفوقِ ِه يف‬
‫ُ َََ َ‬
‫َ َ‬
‫َ َْ ر َ‬
‫علَى َّ َ َ‬
‫ُْ‬
‫ِ‬
‫ِدراستِ ِه‪ ,‬و ِ‬
‫ِ‬
‫لك ْن يَْب ُدو َّ‬
‫س برها ُن يف‬
‫أن َ‬
‫األب َكا َن م ْشغولر ب َش ْيء َما‪َ ,‬ونَس َي َو ْع َدهُ‪َ ,‬ولَ ْم يَْيأَ ْ‬
‫ِ ِ‬
‫ِ ِ‬
‫األب َما َو َع َد بِه برها َن‪ ,‬فانْتَظََر‬
‫تَ ْذك ِي أبيه بَِو ْعده‪ ,‬ولَك ْن َهْي َه َ‬
‫ات هيهات أ ْن يَتَ َذ َّكَر ُ‬
‫النْتِظَار ح َّّت يئِ ِ‬
‫ال ِ‬
‫الص ِ‬
‫ول َعلى َّ‬
‫اج ِة‪.‬‬
‫وانتظََر َوطَ َ‬
‫س م َن ُْ ُ‬
‫الد َّر َ‬
‫ُ َ َ َ‬
‫أبيه إِىل الْمس ِج ِد لِق ِ‬
‫ضاء ِ‬
‫المعة تَوجه برها ُن مع ِ‬
‫ف‬
‫َويف ْيوِم ْ‬
‫َ‬
‫المعة‪َ ,‬وَوقَ َ‬
‫صالة َ‬
‫َ‬
‫َ َ ْ ََ‬
‫َْ‬
‫اإلمام على الْ ِمْن ِب خ ِطيبا يف الْمصلي َيث هم على الو ِ‬
‫فاء بالْ َو ْع ِد َوبُْرها ُن جالِس ِجو َار‬
‫ُ‬
‫َ َ ر‬
‫ُ َ َ ُ ُْ َ َ‬
‫الص ِ‬
‫ِ ِِ‬
‫ِ‬
‫الة َم َشى‬
‫األب وت َذ َّكَر َو ْع َدهُ لبْنِ ِه ْبرها َن‪َ ,‬وبَ ْع َد َّ‬
‫والده‪ ,‬فنَظََر إليه نَظَْرَة عتَاب فَ َف ِه َم ُ‬
‫ِ‬
‫ِ ِِ‬
‫ذر َع ْن‬
‫األب إىل السوق َويَليه بُْرها ُن وا ْشتَ َرى لَهُ الدراجةَ َوَو َ‬
‫ض َع قُْب لَةر بَ ْ َ‬
‫ُ‬
‫ي َعْي ْنيه َوا ْعتَ َ‬
‫ِ ِِ‬
‫ِ‬
‫ب َش َكَر أبَاهُ‪.‬‬
‫ن ْسيَانه‪َ ,‬ولَ َّما َو ُج َه بُْرها ُن بَا طَلَ َ‬
‫‪9‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
Bireysel
Etkinlik
İlletli Fiiller ve Kısımları
• Öncelikle yukarıdaki parçayı dinleyiniz.
•Parçayı okuyup anlamaya çalışınız, parçadan seçilmiş kırmızı
renkli fiillerden oluşan aşağıdaki tabloyu inceleyiniz;ulaştığınız
sonuçlar neler olacaktır, yazınız?
Harfsayısı Fiilinbâbı Harf Emir Muzari Mazi
ُ‫عددُا روف‬
‫ا ب‬
‫ا رف‬
‫األمر‬
‫ا ض رع‬
‫ا ضي‬
‫) ثالثة‬3(
‫) الثاين‬2(
‫و‬
‫ِع ْد‬
‫يَعِ ُد‬
‫) ثالثة‬3(
‫) الثاين‬2(
‫و‬
‫ِج ْد‬
‫َو َع َد‬
‫َِي ُد‬
‫) ثالثة‬3(
‫) الثاين‬2(
‫و‬
ِ
‫ف‬
ْ ‫ق‬
ِ
‫ف‬
ُ ‫يَق‬
‫َو َج َد‬
‫ف‬
َ َ‫َوق‬
‫) ثالثة‬3(
‫) الثاين‬2(
‫و‬
‫ِص ْل‬
ِ‫ي‬
‫ص ُل‬
َ
‫ص َل‬
َ ‫َو‬
‫) ثالثة‬3(
‫) الثالث‬3(
‫و‬
‫ض ُع‬
َ َ‫ي‬
‫ض َع‬
َ ‫َو‬
‫) ثالثة‬3(
‫) الرابع‬4(
‫س‬
ُ َ‫يَْيأ‬
ِ
‫س‬
َ ‫يَئ‬
‫) ثالثة‬3(
‫) الرابع‬4(
‫ض ْع‬
َ
ِ
‫س ي‬
ْ َ‫ايأ‬
‫اِْو َج ْل و‬
‫) ثالثة‬3(
‫) السادس‬6(
‫و‬
‫) ثالثة‬3(
‫) اخلامس‬5(
‫) مخسة‬5(
‫تَ َفعل‬
‫ثِ ْق‬
‫يَ ْو َج ُل‬
‫يَثِ ُق‬
‫َوِج َل‬
‫َوثِ َق‬
‫و‬
‫اُْو ُج ْه‬
ُ‫يَ ْو ُجه‬
َ‫َو ُجه‬
‫و‬
‫تَ َو َّج ْه‬
ُ‫يَتَ َو َّجه‬
َ‫تَ َو َّجه‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
İlletli Fiiller ve Kısımları
Bireysel Etkinlik
• Aşağıdaki tabloda ikinci babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden
yardım alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
‫ِص ْل‬
Muzari
‫ا ض رع‬
ِ‫ي‬
‫ص ُل‬
َ
Mazi
‫ا ضي‬
‫ص َل‬
َ ‫َو‬
‫وعد‬
‫وصف‬
‫ورد‬
Bireysel Etkinlik
• Aşağıdaki tabloda üçüncü babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden
yardım alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
Muzari
‫ا ض رع‬
‫ض ْع‬
َ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Mazi
‫ا ضي‬
‫ض ُع‬
َ َ‫ي‬
‫ض َع‬
َ ‫َو‬
‫وقع‬
‫وزع‬
11
İlletli Fiiller ve Kısımları
Bireysel Etkinlik
• Aşağıdaki tabloda altıncı babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden
yardım alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
‫ثِ ْق‬
Muzari
‫ا ض رع‬
‫يَثِ ُق‬
Mazi
‫ا ضي‬
‫َوثِ َق‬
‫ورث‬
‫ومق‬
‫ورع‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
İlletli Fiiller ve Kısımları
•Aşağıdaki tabloda dördüncü, beşinci babdan gelen ve misâl-i yâî olan
fiiller vardır. Örnek fiilden yardım alarak boşlukları tamamlayınız:
Bireysel Etkinlik
Emir
‫األمر‬
‫اِْو َج ْل‬
‫اُْو ُج ْه‬
ِ
‫س‬
ْ َ‫ايأ‬
Muzari
‫ا ض رع‬
‫يَ ْو َج ُل‬
‫س‬
ُ َ‫يَْيأ‬
Mazi
‫ا ضي‬
‫َوِج َل‬
‫َوِج َي‬
َ‫َو ُجه‬
ِ
‫س‬
َ ‫يَئ‬
‫يبس‬
‫مين‬
ُ ‫يَ ُسَر‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
‫‪İlletli Fiiller ve Kısımları‬‬
‫‪• Aşağıdaki karşılıklı konuşmayı dinleyiniz, okuyup anlamaya çalışınız.‬‬
‫‪• Karşılıklı konuşmada fiiller kalın olarak seçilmiştir. Bu fiiller arasından misâl‬‬
‫‪fiilleri ve sözlükten anlamlarını bulunuz:‬‬
‫‪14‬‬
‫‪Bireysel Etkinlik‬‬
‫املال ؟‬
‫ك َهذا ُ‬
‫• القاضي ‪ِ :‬م ْن أيْ َن لَ َ‬
‫املال َع ْن َجدي‪.‬‬
‫• املتهم‬
‫‪َ :‬وِرثْتُ هذا َ‬
‫ت ُك َّل هذا ِ‬
‫ط َّ‬
‫املال ؟‬
‫ف َوِرثْ َُ‬
‫• القاضي ‪ :‬ق َ ُالضابِ ُ‬
‫أن َجدَّك َم َ‬
‫كي َ‬
‫قيا‪ ,‬فَ ْ‬
‫تُفَ ر‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫الُيَا ْ ِرفُ إِ ْن َك َُن‬
‫فُ َعلى الْ َح ِقي َق ِة َو َ‬
‫• املتهم‬
‫َمُيَِق ْ‬
‫‪ :‬الَُأثقُيف قَ ْول الضابِط‪ ,‬هو ْ‬
‫ِ‬
‫قيا‪.‬‬
‫َجدي َغنيا ْأو فَ ر‬
‫ط ق ْد أ ْخطَأُيف َج ِع الْمع ِ‬
‫ِ‬
‫هل تَظ ُّنُ َّ‬
‫لومات ؟‬
‫أن الضابِ َ‬
‫َْ َ ْ‬
‫• القاضي ‪ْ :‬‬
‫‪َ :‬نع ْم‪ ,‬أظ ُّنُأنهُ أ ْخطَُأَ‪.‬‬
‫• املتهم‬
‫أْحَ َد‪.‬‬
‫فُالضَّاب ُ‬
‫ط ُك َّل َش ْيء يف َحياةِ َجد َك ْ‬
‫ص َ‬
‫• القاضي ‪َ :‬و َ‬
‫ال َع ْن َجدي ِألمي‪َ ،‬وَه ِذه‬
‫• املتهم‬
‫أْحد ُه َو َجدي أليب‪ ,‬وأنَا َوِرثْتُ الْ َم َ‬
‫‪ :‬جدي ُ‬
‫ِ‬
‫ك‪.‬‬
‫ندات تاثِْتُ َذل َ‬
‫الْ ُم ْستَ ُ‬
‫ط‪.‬‬
‫• القاضي ‪َ :‬نع ْم فَ ِه ْ تُ‪ ,‬لَ َق ْد أ ْخطَأ الضَّابِ ُ‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
İlletli Fiiller ve Kısımları
Örnek
Aşağıdaki örnekleri inceleyelim, benzerlerini kendimiz türetelim:
Anlamı
Fiil+Şahıs zamiri
Buldular
‫َو َجدوا‬
Mirasçı oldum
Tartıyorsunuz
O ikisi
Meydana geliyor
Kuruduk
Arzuluyor
Koyunuz!
Titre!
ُ‫َُوِرثْت‬
ُ‫تَ ِزن‬
ُ‫يَا َق َ ِن‬
َ‫يَِ ْسن‬
‫تَا َو ُُّد‬
‫ض ُوا‬
َ
‫اِ ْو َج ِي‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Şahıs zamiri
‫ُه ْم‬
)ben( ‫أنا‬
)onlar(
Fiil
ُ ُ‫َو َج َد‬
ُ ‫ث‬
َُ ‫َوِر‬
‫ت‬
َّ ُ ْ‫يَ ِزنُ ُ أن‬
)o ikisi( ‫هَا‬
ُ ُ ُ‫يَا َقع‬
)biz( ‫َنن‬
َُ َِ‫ي‬
ُ َْ ُ ‫س‬
ِ
)o( ‫هي‬
ُ ‫يَا َو ُُّد‬
َ
)siz( ‫أنْ تُم‬
ُ ‫ض ُْع‬
َ
ْ
ِ ْ‫اِوج ُل ُ أن‬
)sen bayan( ‫ت‬
َْْ
)siz(
15
İlletli Fiiller ve Kısımları
•Yukarıda verilen örnekler ışığında alttaki tabloda bırakılan
boşlukları tamamlayınız:
•DİKKAT: Verilen fiilin mazi, muzari veya emir oluşuna dikkat
ediniz.
Bireysel Etkinlik
Anlamı
Fiil+Şahıs zamiri
Buldun
َ‫َوثَا ْان‬
ُ‫ت‬
ْ ‫َود‬
‫ض وا‬
َ
ِ ‫وج ْد‬
ُ‫ت‬
ََ
ُ
Bıraktılar
Ümitsizliğe
düşüyorsunuz
Vâris olunuz!
ُ ُ‫يَ ِجد‬
)biz( ‫ََْن ُن‬
ُ
)sizler( ‫أنْتُ ْم‬
ُ
)biz( ‫ََْن ُن‬
ُ ‫يَا ْس ُر‬
ُ ‫ب‬
ُ ‫يَا َه‬
)sizler( ‫ت‬
َُ ‫ُيَِق‬
َّ ُ ْ‫ظ ُ أن‬
)o iki bayan( ‫س ُ ُهَا‬
َُ ِ‫ُيَئ‬
Sıçradık
Koyunuz!
Fiil
)onlar( ‫ُه ْم‬
)ben( ‫أنا‬
Hibe ediyorum
Arzuladı
Şahıs zamiri
ُ ُ‫َوذَ ْر َن‬
ُ
ُ ُ‫ِرثْ َن‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ُ
ُ
ُ ُ‫َوذَ َر‬
)siz ikiniz( ‫يَُا ْأَسُ ُ أنْتُ َما‬
)onlar
)sizler
(‫ت‬
ُ
َّ(ُ ْ‫أن‬
16
İlletli Fiiller ve Kısımları
Misâl fiiller ve türevlerinin yer aldığı basit fiil ve isim cümleleri:
Türkçe Cümle
Dün bir kalem buldum.
Örnek
Tahtanın önünde duruyoruz.
Okumak bize gereklidir.
Ümitsizliğe düşmen gerekmiyor.
Ben onun vârisiyim.
ve Onlar Firdevs’e vâris olurlar.
Keçi etkileyici bir sıçrayış yaptı.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Arapça Cümle
ِ ‫ت قَلَ رما ْأم‬
.‫س‬
ُ ‫َو َج ْد‬
ِ
ُ .‫ف أ ََم َام اللَّ ْو َح ِة‬
ُ ‫نَق‬
ِ
ِ
)‫ب‬
َ .‫الْقَراءَةُ َواجبَة َعلَْي نَا‬
َ ‫(و َج‬
ِ ‫ (وج‬.‫لَ َِيب أَ ْن تَيأَس‬
)‫س‬
َ ََ َ ْ ُ
َ ‫يَئ‬-‫ب‬
ِ
)‫ث‬
َ ‫(وِر‬
َ .ُ‫أَنَا َوارثُه‬
ِ ِ
)‫ث‬
َ ‫(وِر‬
َ .‫س‬
َ ‫َوُه ْم يَرثُو َن الف َرد ْو‬
ِ
)‫ب‬
َ .‫س قَ ْفَزرة َرائ َعةر‬
َ َ‫(وث‬
َ َ‫َوث‬
ُ ‫ب الت َّْي‬
17
İlletli Fiiller ve Kısımları
•Yukarıda verilen örnek cümleler ışığında aşağıda boş bırakılan yerleri
tamamlayınız:
Bireysel Etkinlik
Türkçe Cümle
Bugün Aliyi üzgün ..…….…..
..…..……….
……….in dışında ……………
ve Korkudan kalpleri ………..
Onun ilmi, herşeyi …….........
Veliler ……….… …………dir.
Kabul ettim ve hibe ettim.
Evin önünde durunuz! (bayanlar)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Arapça Cümle
.‫َِت ْد َن َعلِيا َح ِزينرا الْيَ ْوَم‬
ُ .‫ِج الْ َم ِدينَ ِة‬
َ ‫َوقَ ُفوا َخار‬
ِ ‫وتَوجل قُلُوب هم ِمن الْ خو‬
.‫ف‬
ْ َ َ ْ ُُ ُ َ ْ َ
.‫بْل) ُمهُ ُك َّل َش ْيء‬
‫(وَس َجُع َِع‬
َ َ‫ي‬
.‫األَْولِيَاءُ َوَرثَةُ األنْبِيَ ِاء‬
........‫ت َو‬
ُ ‫قَبِْل‬
ِ ‫…… ……… الْب ي‬.
.‫ت‬
َْ
18
İlletli Fiiller ve Kısımları
Ecvef Fiil
(ُ‫األج َـوف‬
ْ ُ‫)ا ْلف ِْـعل‬
Aslî harflerinden ikincisi aslında
‫( و‬vâv) veya ‫ي‬
(ye) olup med harfi ‫( ا‬elif)
şeklinde yazılan/telaffuz edilen fiillere “ecvef fiil” adı verilir. Bu tür fiillerde ikinci
harfi aslında vâv olan fiillere (ecvef-i vâvî); ikinci harfi aslında ye olan fiillere
(ecvef-i yâ’î) denir.
Ecvef fiillerin üç tür
çekimi vardır:
ُ gibi olanlarُ ‫ُيَاقو‬-َُ َ‫ق‬
ُ gibi olanlarُ‫ُيَ َخ ف‬-‫ف‬
َُ ‫َخ‬
Örnek
ُ gibi olanlarُ‫ُيَِ ع‬-‫ع‬
َُ َ‫ب‬
Anlamı
Aslı
Ecvef Fiil
Dedi
‫قَ َو َل‬
‫ق اَ َل‬
Sattı
‫بَيَ َع‬
‫ع‬
َ ‫بَا‬
Fiil çekimi itibarıyla ecvef fiillerin üç türü mevcuttur. Bunlar:
)‫ يقُو ُل (ي ْق ُو ُل‬-)‫ قال(قول‬gibi olanlar,
)‫ يبِي ُع (ي ْبيِ ُع‬-)‫ باع (بيع‬gibi olanlar ve
ُ ‫اف(ي ْخو‬
ُ ‫يخ‬-)‫ خاف (خ ِوف‬gibi olanlar.
)‫ف‬
Ecvef fiilin her üç zaman (mazi, muzari, emir) çekimi sahîh- sâlim fiilden
oldukça farklıdır.
Ecvef fiillerin çekiminde Arap dilinin “iki sakin harfin yanyana gelmesinin
(ictimâ-i sâkineyn) imkânszılığı” kuralını unutmamak gerekir. Bu durumlarda iki
sakin harften birisi mutlaka hazfedilir.
Bu tip fiillerde özellikle, daha sonra iki sakin harften birinin harekeli hâle
gelip sükundan kurtulduğu durumları çok iyi görüp sezmemiz gerekmektedir. Bu
Ecvef fiilin çekiminde
“iki sakin harfin
yanyana geldiği”
durumlarda oluşan
değişikliklere dikkat
edilmelidir.
durumda artık iki sakin yanyana gelmemiştir. Örneğin ‫ قال‬fiilinin emir kalıbında ilk
siganın ْ‫ قُول‬şeklinde olması gerekir. Ancak burada hem kelimenin orta harfi “vâv”
hem de “lâm” harfinin sakin oluşundan ötürü, ortadaki harf hazfedilir/atılır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
19
İlletli Fiiller ve Kısımları
Böylece fiil ْ‫ قُل‬şekline dönüşür. Çekimin ikinci sigasında, ‫ قُول‬şeklinde “lâm” harfi
“fetha” ile harekelendiği için, “vâv” harfi tekrar ortaya çıkmış olarak yazılır. Bu
durumu çekim tablosunda inceleyiniz.
Şimdi üç tip örnek ecvef fiilin mazi, muzari ve emir kalıplarının çekim
tablolarına geçelim:
Ecvef Fiil Mâzi Çekimi: Ortadaki harfi illetli olan fiillerin mâzi çekimlerinde
özellikle altıncı sigada oluşan ve çekimin sonuna kadar devam eden değişikliğe
dikkat etmek gerekir. Bu kalıptan itibaren ortadaki illet harfinin hazfi ve harekenin
değişmesi oldukça önemlidir. Çekimler şöyledir:
‫ ;قـام‬aslı ‫قـوم‬
Ecvef-i vâvî mazi çekim tablosu, örnek fiil:
Ecvef-i vâvî fiil altıncı
kalıpta “vâv”ını
kaybetmiş ve ilk harfinin
harekesi “ötre”ye dönüşmüştür (‫)قُ ْمن‬.
َ
Fiil edilgen ise “ötre”,
“esre”ye dönüşür.
Çoğul ‫ا ج ع‬
İkilُ‫ا ثنّى‬
Tekilُ‫ا فرد‬
‫قَا ُموا‬
‫قَا َما‬
)‫قَا َم (هو‬
Eril
‫ا َذ ّكر‬
kalktılar
Dişil
‫ا َؤنث‬
kalktılar
Eril
‫ا َذكر‬
kalktınız
Dişil
‫ا َؤنث‬
kalktınız
Eril/Dişil
kalktık
‫قُ ْم َن‬
‫قُ ْمتُ ْم‬
‫قُ ْم ُت‬
َ‫قُ ْمنا‬
o ikisi kalktı
o ikisi kalktı
َ‫قَا َمتا‬
َ‫قُ ْمتُما‬
ikiniz kalktınız
َ‫قُ ْمتُما‬
ikiniz kalktınız
َ‫قُ ْمنا‬
ikimiz kalktık
Ecvef-i yâî mazi çekim tablosu, örnek fiil:
Ecvef-i yâî fiil altıncı
kalıpta “ye” harfini
kaybetmiş ve ilk harfinin
harekesi “kesre” ye
dönüşmüştür (‫)بِ ْعن‬.
َ
Fiil edilgen hâle
getirildiğinde ise “esre”,
“ötre”ye dönüşür.
kalktı
kalktın
kalktın
kalktım
‫ت‬
َ ‫قُ ْم‬
ِ ‫قُم‬
‫ت‬
ْ
‫ت‬
ُ ‫قُ ْم‬
Tekilُ‫ا فرد‬
‫بَاعُوا‬
‫بَا َعا‬
)‫ع (هو‬
َ ‫بَا‬
sattılar
sattılar
‫بِ ْع َن‬
o ikisi sattı
o ikisi sattı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3. şahıs
ِ
َُ‫ا ُغَ ُئ‬
3. şahıs
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
2. şahıs
َُ ُ ‫ا‬
ََُ‫خ ُط‬
2. şahıs
‫ا َُُ َُكُم‬
1. şahıs
‫ ;بـاع‬aslı ‫بـيع‬
İkilُ‫ا ثنّى‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
)‫ت ( ِه َي‬
ْ ‫قَا َم‬
Çoğul ‫ا ج ع‬
Eril
‫ا َذ ّكر‬
kalktı
‫ا ُغَ ُئِب‬
َ‫بَا َعتا‬
sattı
)‫ت ( ِه َي‬
ْ ‫بَا َع‬
sattı
‫ا ُغَ ُئِب‬
3. şahıs
ِ
َُ‫ا ُغَ ُئ‬
3. şahıs
20
İlletli Fiiller ve Kısımları
‫بِ ْعتُ ْم‬
Eril
‫ا َذكر‬
sattınız
‫بِ ْع ُت‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
sattınız
َ‫بِ ْعنا‬
Eril/Dişil
sattık
َ‫بِ ْعتُما‬
ikiniz sattınız
َ‫بِ ْعتُما‬
ikiniz sattınız
ikimiz sattık
َ‫بِ ْعنا‬
Ecvef-i vâvî mazi çekim tablosu, örnek fiil:
ُ‫ف‬
َ ‫ َخ‬fiili, ecvef-i
‫ا َذ ّكر‬
ِ ).
esre olmuştur (‫خ ْفن‬
َ
Fiil edilgen yapıldığı
zaman “esre”, “ötre”ye
dönüşür.
‫ت‬
ُ ‫بِ ْع‬
sattım
‫َخافَا‬
)‫ف (هو‬
َ ‫َخا‬
korktular
‫ِخ ْف َن‬
korktular
‫ِخ ْفتُ ْم‬
korktunuz
‫ِخ ْف ُت‬
korktunuz
Eril/Dişil
korktuk
َ‫ِخ ْفنا‬
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
2. şahıs
َُ ُ ‫ا‬
ََُ‫خ ُط‬
2. şahıs
‫ا َُُ َُكُم‬
1. şahıs
‫اف‬
َ ‫ ; َخ‬aslı ‫ف‬
َ ‫َخ ِو‬
‫َخافُوا‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
sattın
Tekilُ‫ا فرد‬
Eril
‫ا َذكر‬
ِ ‫بِع‬
‫ت‬
ْ
İkilُ‫ا ثنّى‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
sattın
Çoğul ‫ا ج ع‬
Eril
vâvî olduğu hâlde altıncı
kalıpta hareke ötre değil
‫ت‬
َ ‫بِ ْع‬
o ikisi korktu
korktu
‫ت ( ِه َي) َخافَتَا‬
ْ َ‫َخاف‬
o ikisi korktu
َ‫ِخ ْفتُما‬
ikiniz korktunuz
َ‫ِخ ْفتُما‬
ikiniz korktunuz
َ‫ِخ ْفنا‬
ikimiz korktuk
korktu
ِ
‫ت‬
َ ‫خ ْف‬
korktun
ِ ‫ِخ ْف‬
‫ت‬
korktun
ِ
‫ت‬
ُ ‫خ ْف‬
korktum
‫ا ُغَ ُئِب‬
3. şahıs
ِ
َُ‫ا ُغَ ُئ‬
3. şahıs
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
2. şahıs
َُ ُ ‫ا‬
ََُ‫خ ُط‬
2. şahıs
‫ا َُُ َُكُم‬
1. şahıs
Muzari Fiil Çekimi: Ortadaki harfi illetli olan fiillerin muzâri çekimlerinde
özellikle altıncı ve onikinci sigalarında oluşan değişikliğe dikkat etmek gerekir.
Altıncı ve onikinci kalıptaki değişiklik, ortadaki illet harfinin (vâv/ye) hazfiyle olur.
Ecvef-i vâvî muzâri çekim tablosu, örnek fiil:
Eril
‫ا َذ ّكر‬
‫وم‬
ُ ‫يَ ُق‬
Çoğul ‫ا ج ع‬
İkilُ‫ا ثنّى‬
Tekilُ‫ا فرد‬
‫يَ ُقوُمو َن‬
‫يَ ُقوماَ ِن‬
)‫يَ ُقوُم (هو‬
kalkıyorlar
o ikisi kalkıyor
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
kalkıyor
‫ا ُغَ ُئِب‬
3. şahıs
21
İlletli Fiiller ve Kısımları
‫يَ ُق ْم َن‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
Eril
‫ا َذكر‬
kalkıyorlar
‫تَ ُقوُمو َن‬
kalkıyorsunuz
‫تَ ُق ْم َن‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
Eril/Dişil
kalkıyorsunuz
)‫نَ ُقوُم ( ََْن ُن‬
kalkıyoruz
o ikisi kalkıyor
‫تَ ُقوماَ ِن‬
‫تَ ُقوَما ِن‬
ikiniz kalkıyorsunuz
‫تَ ُقوَما ِن‬
ikiniz kalkıyorsunuz
)‫نَ ُقوُم ( ََْن ُن‬
ikimiz kalkıyoruz
)‫تَ ُقوُم ( ِه َي‬
kalkıyor
)‫ت‬
َ ْ‫تَ ُقوُم (أن‬
kalkıyorsun
kalkıyorsun
ِ
‫ي‬
َ ‫تَ ُقوم‬
)‫أَقُوُم (أنَا‬
kalkıyorum
ِ
َُ‫ا ُغَ ُئ‬
3. şahıs
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
2. şahıs
َُ ُ ‫ا‬
ََُ‫خ ُط‬
2. şahıs
‫ا َُُ َُكُم‬
1. şahıs
Ecvef-i yâî muzâri çekim tablosu, örnek fiil: ُ‫يَِ ع‬
Çoğul ‫ا ج ع‬
İkilُ‫ا ثنّى‬
Tekilُ‫ا فرد‬
‫يَبِيعُو َن‬
‫يَبِيعاَ ِن‬
)‫يَبِي ُع (هو‬
Eril
‫ا َذ ّكر‬
satıyorlar
Dişil
‫ا َؤنث‬
satıyorlar
‫تَبِيعُو َن‬
Eril
‫ا َذكر‬
satıyorsunuz
‫تَبِ ْع َن‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
Eril/Dişil
‫يَبِ ْع َن‬
satıyorsunuz
)‫نَبِي ُع ( ََْن ُن‬
satıyoruz
o ikisi satıyor
‫تَبِيعاَ ِن‬
o ikisi satıyor
‫تَبِي َعا ِن‬
ikiniz satıyorsunuz
‫تَبِي َعا ِن‬
ikiniz satıyorsunuz
)‫نَبِي ُع ( ََْن ُن‬
ikimiz satıyoruz
satıyor
satıyor
)‫تَبِي ُع ( ِه َي‬
)‫ت‬
َ ْ‫تَبِي ُع (أن‬
satıyorsun
satıyorsun
ِ
‫ي‬
َ ‫تَبِيع‬
)‫أَبِي ُع (أنَا‬
satıyorum
‫ا ُغَ ُئِب‬
3. şahıs
ِ
َُ‫ا ُغَ ُئ‬
3. şahıs
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
2. şahıs
َُ ُ ‫ا‬
ََُ‫خ ُط‬
2. şahıs
‫ا َُُ َُكُم‬
1. şahıs
Ecvef-i vâvî muzâri çekim tablosu, örnek fiil: ‫ف‬
ُ َ‫ََيا‬
Eril
‫ا َذ ّكر‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
Çoğul ‫ا ج ع‬
İkilُ‫ا ثنّى‬
Tekilُ‫ا فرد‬
‫ََيَافُو َن‬
‫ََيَافاَ ِن‬
)‫ف (هو‬
ُ ‫ََيَا‬
korkuyorlar
‫ََيَ ْف َن‬
korkuyorlar
o ikisi korkuyor
o ikisi korkuyor
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫َتَافاَ ِن‬
korkuyor
)‫ف ( ِه َي‬
ُ ‫َتَا‬
korkuyor
‫ا ُغَ ُئِب‬
3. şahıs
ِ
َُ‫ا ُغَ ُئ‬
3. şahıs
22
İlletli Fiiller ve Kısımları
‫َتَافُو َن‬
Eril
‫ا َذكر‬
korkuyorsunuz
‫َتَ ْف َن‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
Eril/Dişil
korkuyorsunuz
)‫ف ( ََْن ُن‬
ُ ‫َنَا‬
korkuyoruz
‫َتَافَا ِن‬
)‫ت‬
ُ ‫َتَا‬
َ ْ‫ف (أن‬
ikiniz korkuyorsunuz
korkuyorsun
‫َتَافَا ِن‬
ikiniz korkuyorsunuz
korkuyorsun
ِ
‫ي‬
َ ‫َتَاف‬
)‫ف (أنَا‬
ُ ‫أَ َخا‬
)‫ف ( ََْن ُن‬
ُ ‫َنَا‬
ikimiz korkuyoruz
korkuyorum
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
2. şahıs
َُ ُ ‫ا‬
ََُ‫خ ُط‬
2. şahıs
‫ا َُُ َُكُم‬
1. şahıs
Emir Fiil Çekimi: Ecvef fiillerin emir kiplerinde, muzarideki hareke yapısı
belirleyici olmaktadır. ‫ َع ِوَر‬ve
‫ َغيِ َد‬gibi fiiller hariç, ecvef fiilin emir kiplerinde başta
hemze bulunmaz. Her üç emir kipi fiil tipinde de birinci ve altıncı kalıplarda
“ictima-i sakineyn”den dolayı illet harfi düşer:
Ecvef-i vâvî emir çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul ‫ا ج ع‬
İkilُ‫ا ثنّى‬
Tekilُ‫ا فرد‬
‫قُوُموا‬
‫قُوَما‬
)‫ت‬
َ ْ‫قُ ْم (أن‬
Eril
‫ا َذ ّكر‬
kalkınız
Dişil
‫ا َؤنث‬
kalkınız
‫قُ ْم َن‬
ikiniz kalkınız
ikiniz kalkınız
‫قُوَما‬
Ecvef-i yâî emir çekim tablosu, örnek fiil:
‫بِ َيعا‬
)‫ت‬
َ ْ‫بِ ْع (أن‬
satınız
‫بِ ْع َن‬
ikiniz satınız
‫بِ َيعا‬
Ecvef-i vâvî emir çekim tablosu, örnek fiil:
sat
‫بِيعِي‬
sat
İkilُ‫ا ثنّى‬
Tekilُ‫ا فرد‬
‫َخافُوا‬
‫َخافَا‬
)‫ت‬
ْ ‫َخ‬
َ ْ‫ف (أن‬
korkunuz
ikiniz korkunuz
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
2. şahıs
َُ ُ ‫ا‬
ََُ‫خ ُط‬
2. şahıs
‫ف‬
َ َ‫ف – َخ ا‬
ْ ‫َخ‬
Çoğul ‫ا ج ع‬
Eril
‫ا َذ ّكر‬
‫ع‬
َ ‫بِ ْع – بَا‬
‫بِيعُوا‬
ikiniz satınız
2. şahıs
2. şahıs
kalk
Tekilُ‫ا فرد‬
satınız
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
‫ا ُ َُخ ُطََُ ُ قُوِمي‬
İkilُ‫ا ثنّى‬
Dişil
‫ا َؤنث‬
kalk
Çoğul ‫ا ج ع‬
Eril
‫ا َذ ّكر‬
‫ قَا َم‬- ‫قُ ْم‬
kork
‫خ ُطَب‬
َُ ُ ‫ا‬
2. şahıs
23
İlletli Fiiller ve Kısımları
Dişil
‫ا َؤنث‬
Ecvef fiilin muzari
çekimlerinde, ileride
açıklanacak olan muzari
fiili nasb eden veya
cezmeden edatlara yer
verilmemiştir.
Bu edatların başına
geldiği ecvef muzari fiil
çekiminde, son
harekenin değişmesi
veya hazf gibi çeşitli
değişiklikler meydana
gelir. Ancak “ictima-i
sakineyn”e dikkat
edilmesi yeterlidir.
korkunuz
‫َخ ْف َن‬
‫َخافَا‬
ikiniz korkunuz
kork
‫َخافِي‬
َُ ُ ‫ا‬
ََُ‫خ ُط‬
2. şahıs
Yukarıda ecvef fiille ilgili verilen bütün fiil çekimleri birer örnektir. Bunlara
benzer yapıda bulunan diğer ecvef fiillerin çekimi de bu şekilde yapılır. Ancak şu
unutmamalıdır ki, fiiller çekim tablosundan çok, cümle içerisinde sadece bir kip
halinde geçecektir. Dolayısıyla bu tablolar yardımıyla, meydana gelen değişiklikleri
iyi kavramak ve bu fiilleri anlam boyutuyla ele almak gerekemektedir. Bu da başta
verilen metinleri okuma-anlama ve cümleler üzerinde bolca egzersiz yapmakla
mümkün olacaktır.
Örnek metin ve uygulamalar eşliğinde konuyu pekiştirmeye çalışalım:
Aşağıdaki metni okuyunuz/dinleyiniz:
ُ ‫س َُه ؟‬
َُ ‫فُتَُ ُُْنَعُُا سُف ُنَ ُُنَُا ُْف‬
َُ ُْ‫َُك‬
ِ
ِ ‫جاء ب ْعض الْم ْل ِح ِدين َإىل‬
‫ت‬
َ ْ‫ أن‬: ‫اإلمام أيب َحني َفةَ – َرض َي اللُ َعْنهُ – فَ َقالُوا‬
ُ ُ ََ َ
َ
ِ
ِ
ِ
ِ
‫اإلم ُام ِمْن ُه ْم‬
َ َ‫ك َوإلَّ قَتَ ْلن‬
َ ‫ فَ َهات لَنَا َدليالر َعلى َذل‬,ِ‫تُ ْؤِم ُن بُِو ُجود الل‬
َ ‫فَلَ ْم ََيَف‬,‫اك‬
ِ ‫أن تَ ْف ِكي‬
َّ ‫ َوظَنوا‬,‫ فَإنَّين اآل َن أُفَك ُر يف ْأمر َع ِجيب‬,‫ َدعُوين‬:‫ال‬
‫ال‬
َ َ‫اإلمام قَ ْد ط‬
َ َ‫َوق‬
َ
‫ َماذَا َرأَى‬: ‫ قالُوا‬,‫ َرأى َر ُجل َشْيئرا َعجيبرا فَ َذ َكَرهُ ِل‬: ‫اإلمام‬
‫قال‬
َ ‫ َوَما ُه َو؟‬: ‫فَ َقالُوا‬
ُ
ِ ‫اخلَ َش‬
ِ ‫ب قَ ْد َتَ َّم َع َو ْح َدهُ ِِب َوا ِر بَ ْع‬
‫ض‬
ْ ‫ض‬
َ ‫ ل َق ْد ذَ َكَر أنهُ َرأى بَ ْع‬: ‫اإلمام‬
ُ ‫الر ُج ُل؟ قال‬
ِ َ‫الْمس ِام ِي ح َّّت صنَ عا وح َد ُها س ِفينَةر وامت َل‬
ِ ‫السفينَةُ وحدها بالب‬
‫ت‬
َّ ‫ت‬
َْ َ َ َ ْ َ َ َ َ
ْ ‫ ُثَّ َس َار‬,‫ضائ ِع‬
ََ
ْ
ََ
ِ ِ
َّ ْ ‫اح‬
‫السفينَةُ نَ ْف َس َها بن ْف ِس َها؟‬
َّ ‫صنَ ُع‬
ْ َ‫كيف ت‬
ْ : ‫ فقالُوا‬,‫األم َو ِاج‬
ْ ‫ب َعلَى‬
َ ‫بالَ قَائد َوَر‬
ُ ‫ت تَتَ َقل‬
ِ
ِ ِ ِ
‫صانِع َلَا َولبُ َّد ِم ْن قائِد‬
َ ‫وَكْي‬
َ ‫ف تَسيُ بالَ قائد؟ هذا ْأمر َغْي ُر َم ْقبُول لَبُ َّد م ْن‬
‫س لَهُ ِم ْن َخالِق َخلَ َقهُ؟ َه ْل َخلَ َق نَ ْف َسهُ بِنَ ْف ِس ِه؟‬
ُ ‫يَ ُق‬
َ ‫ هذا‬: ‫اإلمام‬
ُ ‫ قال‬,‫ود َها‬
َ ‫العا َلُ ألَْي‬
.‫أسلَ ُموا َعلى يَديِْه‬
ْ ‫فَ َس َكتُوا َوَر َجعُوا إىل‬
ْ ‫الَق َو‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
24
Bireysel
Etkinlik
İlletli Fiiller ve Kısımları
• Öncelikle yukarıdaki parçayı dinleyiniz.
•Parçayı okuyup anlamaya çalışınız, parçadan seçilmiş kırmızı
renkli fiillerden oluşan aşağıdaki tabloyu inceleyiniz;ulaştığınız
sonuçlar neler olacaktır, yazınız?
Harf sayısı Fiilin bâbı Harf Emir Muzari
ُ‫عددُا روف‬
‫ا رف ا ب‬
Mazi
‫األمر‬
‫ا ض رع‬
‫ا ضي‬
‫) ثالثة‬3(
‫) األول‬1(
‫و‬
‫قُ ْل‬
)‫ول (يَ ْق ُو ُل‬
ُ ‫يَ ُق‬
)‫قَال (قَ َو َل‬
‫) ثالثة‬3(
‫) األول‬1(
‫و‬
‫قُْد‬
)‫ود (يَ ْق ُو ُد‬
ُ ‫يَ ُق‬
)‫قَا َد (قَ َوَد‬
‫) ثالثة‬3(
‫) األول‬1(
‫و‬
‫ُر ْح‬
)‫وح (يَ ْرُو ُح‬
ُ ‫يَ ُر‬
)‫َرا َح ( َرَو َح‬
‫) ثالثة‬3(
‫) الثاين‬2(
‫ي‬
‫جِ ْئ‬
)َ‫َجاءَ ( َجيَأ‬
‫) ثالثة‬3(
‫) الثاين‬2(
‫ي‬
‫سِْر‬
)ُ‫(ي ِيء‬
َْ ُ‫َِييء‬
)ُ‫تَ ِسيُ (تَ ْسِي‬
‫) ثالثة‬3(
‫) الرابع‬4(
‫ف و‬
ُ ‫اف ( ََيْ َو‬
ُ َ‫ف) ََي‬
َ ‫ف ( َخ ِو‬
َ ‫َخا‬
ْ َ‫ف) خ‬
‫) ثالثة‬3(
‫) اخلامس‬5(
‫و‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫ول (يَطْ ُو ُل) طُ ْل‬
ُ ُ‫يَط‬
)‫(سيَ َر‬
َ ‫َسا َر‬
)‫طَا َل (طَُو َل‬
25
İlletli Fiiller ve Kısımları
Bireysel Etkinlik
• Aşağıdaki tabloda birinci babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden
yardım alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
Muzari
‫ا ض رع‬
‫قُ ْم‬
Mazi
‫ا ضي‬
‫وم‬
ُ ‫يَ ُق‬
‫قَ َام‬
‫صام‬
‫فات‬
‫عاد‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
26
İlletli Fiiller ve Kısımları
Bireysel Etkinlik
• Aşağıdaki tabloda birinci babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden
yardım alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
Muzari
‫ا ض رع‬
‫بِ ْع‬
Mazi
‫ا ضي‬
ِ
‫يع‬
ُ ‫يَب‬
‫اع‬
َ َ‫ب‬
‫زاد‬
‫حان‬
‫حاد‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
27
İlletli Fiiller ve Kısımları
•Aşağıdaki tabloda dördüncü babdan gelen fiiller vardır.
Bireysel Etkinlik
•Örnek fiilden yardım alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
Muzari
‫ا ض رع‬
‫ف‬
ْ ‫َخ‬
‫اف‬
ُ َ‫ََي‬
Mazi
‫ا ضي‬
‫اف‬
َ ‫َخ‬
‫نام‬
‫شاء‬
‫نال‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
28
‫‪İlletli Fiiller ve Kısımları‬‬
‫‪• Aşağıdaki karşılıklı konuşmayı dinleyiniz, okuyup anlamaya çalışınız.‬‬
‫‪• Karşılıklı konuşmada fiiller kalın olarak seçilmiştir. Bu fiiller arasından‬‬
‫‪ecvef fiilleri ve sözlükten anlamlarını bulunuz:‬‬
‫• خدية‬
‫• حسن‬
‫• خدية‬
‫• حسن‬
‫• خدية‬
‫• حسن‬
‫• خدية‬
‫‪29‬‬
‫‪Bireysel Etkinlik‬‬
‫• َح َسن‬
‫• َخ ِديَةُ‬
‫• حسن‬
‫ِ‬
‫صالَ َح الدي ِن األي ِ‬
‫ويبَّ ؟‬
‫‪َ :‬ه ْل تَا ْ ِرف َُن َ‬
‫‪ :‬نَعم أ ْع ِرف ُه جي ردا‪ ,‬إنه بطَل ِمن أبطَ ِال اإلس ِ‬
‫الم‬
‫ْ‬
‫ْ ْ‬
‫َُ‬
‫َ‬
‫َْ‬
‫ش َحياتَهُ؟‬
‫‪َ :‬كْيف َع َُ‬
‫ِ ِ‬
‫ِ‬
‫مي‬
‫‪ :‬ع َُ‬
‫أج ِل تَ ْوحيد الْ ُم ْسل َ‬
‫ش َحياتَهُ ُُمَا ِربرا م ْن ْ‬
‫ِ‬
‫ك؟‬
‫وهل تَ َ ق َُق لَهُ ذَل َ‬
‫‪ْ :‬‬
‫‪ :‬نعم‪ ,‬لق ْد وح َُد الْمسلِ ِمي ََت ِ ِ ِ‬
‫ِِ‬
‫األربَ َع ِة ُثَّ َك ّو َنُ‬
‫ُْ َ َْ‬
‫َ‬
‫ت لواء َمذاهب األئ َّمة ْ‬
‫َْ‬
‫ِ‬
‫الصلِ‬
‫ِ‬
‫ي‬
‫ل‬
‫ت‬
‫ُم‬
‫ا‬
‫ن‬
‫إلي‬
‫وا‬
‫ء‬
‫ج‬
‫ين‬
‫ذ‬
‫ال‬
‫ي‬
‫ي‬
‫ب‬
‫ي‬
‫ب‬
‫ُ‬
‫ر‬
‫ح‬
‫و‬
‫ا‬
‫بي‬
‫ك‬
‫ا‬
‫ْ َ َُْ َ‬
‫َجْي رش َ ر َ َ َ َ َّ َ َ َ‬
‫وهل نَ َ َرُه اللُ َعلَْي ِه ْم؟‬
‫‪ْ :‬‬
‫ِ‬
‫علي ِهم يف ْ ِ‬
‫اإلسالَِميَّةَ‬
‫دس الشر َ‬
‫يف واألراض َي ْ‬
‫‪َ :‬نع ْم‪ ,‬فَ َُز ْ ْ‬
‫الَْرب َو َحرَُر الْ ُق َ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ي إىل بِالَده ْم‬
‫ِم ْن أيْدي ِه ْم‪َ ,‬و َع َُد َّ‬
‫ين َم ْهُزوم َ‬
‫الصليبيو َن َم ْد ُحور َ‬
‫ِ‬
‫‪ :‬لَْي َ‬
‫ت لَنا اآل َن بَطَالر مثْ لَهُ‬
‫‪ :‬إ ْن َش ُء الل ي ْخر ُ ِ‬
‫ِِ‬
‫ي‪.‬‬
‫ج فينَا َم ْن يا َوح ُد الْ ُم ْسلم َ‬
‫َ َُ‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
İlletli Fiiller ve Kısımları
Aşağıdaki örnekleri inceleyelim, benzerlerini kendimiz türetelim:
Anlamı
Uyudular
Devam ettim
Yürüdünüz
Artıyorsunuz
Diyorsun
Elde ediyorlar
Ziyaret ediniz!
Örnek
Uyu!
İkiniz yaşayınız!
Kalktık
O ikisi korkuyor
Satınız!
Öldün
Oldunuz
Yok oluyorsun
Meylediyorlar
Oruç tutuyorsunuz
İkiniz meylediniz
(Yöneliniz)!
Git!
Fiil+Şahıs zamiri
ُ‫نِ ْ َن‬
ُ‫د ُْمت‬
ُ‫ِس ْرتن‬
ُ‫تَ ِز ْد َن‬
‫تَاقوِ َُن‬
َُ ‫يَانَا‬
‫ْن‬
‫وروا‬
ُ‫ز‬
‫نَ ِمي‬
ُ ‫ش‬
َ ‫ِع‬
ُ َ‫ق ْ ن‬
ُ ‫يَ َخ فَ ُِن‬
ُ ‫بِ ْ َُن‬
ُ ُ‫مت‬
ُ ُ‫ك ْن ْم‬
ُ ‫تَا َزاِ َُن‬
ُ ‫ْن‬
َُ ِ َ‫ي‬
ُ ُ‫تَ ْ َن‬
ُ َ‫ل‬
ُ ‫ِم‬
ِ‫ر‬
ُ ‫وحي‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Şahıs zamiri
‫ُه َّن‬
)ben( ‫أنا‬
)onlar(
Fiil
ُ
ُ
َُ َ‫ن‬
َُ ‫َدا‬
‫ت‬
َّ ُ ْ‫َس َُر ُ أن‬
)siz( ‫ت‬
َّ ُ ْ‫يَ ِزيدُ ُ أن‬
ِ ْ‫ياقو ُ ُ أن‬
)sen bayan( ‫ت‬
َ
)onlar( ‫ن‬
َّ ‫يَانَ ُ ُ ُه‬
)siz( ‫أنْ تُم‬
ُ ‫زُْر‬
ْ
ِ ْ‫نَ ُم ُ أن‬
)sen bayan( ‫ت‬
ْ
)siz ikiniz( ‫ش ُ أنْ تُما‬
ُْ ‫ِع‬
َ
)biz( ‫َنن‬
ُ َُ َ‫ق‬
ُ َْ
)siz(
‫ف ُ ُهَا‬
ُ ‫يَ َخ‬
)sizler( ‫ت‬
َّ ُ ْ‫بِ ُْع ُ أن‬
ِ ْ‫ت ُ أن‬
)sen( ‫ت‬
َُ ‫َم‬
)sizler( ‫أنْ تُم‬
ُ ‫َك َُن‬
ْ
ِ ْ‫يازا ُ ُ أن‬
)sen bayan( ‫ت‬
ََ
ِ
)onlar( ‫هم‬
ْ ُ ُ ُ‫يَ ل‬
)o ikisi(
‫ت‬
َّ ُ ْ‫يَ وُ ُ أن‬
)siz ikiniz( ‫ل ُ أنْ تُما‬
ُْ ‫ِم‬
َ
ِ ْ‫ح ُ أن‬
)sen bayan( ‫ت‬
ُْ ‫ر‬
)sizler(
30
İlletli Fiiller ve Kısımları
•Yukarıda verilen örnekler ışığında alttaki tabloda bırakılan boşlukları
tamamlayınız:
•DİKKAT: Verilen fiilin mazi, muzari veya emir oluşuna dikkat ediniz.
Bireysel Etkinlik
Anlamı
Fiil+Şahıs
zamiri
Şahıs zamiri
)onlar( ‫ُه ْم‬
)ben( ‫أنا‬
Yürüyorum
)sizler( ‫ت‬
َّ ُ ْ‫أن‬
ُ‫زْرتن‬
Dedik
Öldü
Dönünüz!
Korkunuz!
ُ‫ت‬
ْ َ‫َم ت‬
‫َخ فوا‬
ُ
Diliyorsun
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ُ
Fiil
ُ ُ‫ُيَ ُو‬
ُ ُ‫يَ ِس ر‬
ُ
)o ikisi( ‫ُهَا‬
ُ ‫ُيَِ ُع‬
)biz( ‫ََْن ُن‬
ُ َُ َ‫ق‬
)sizler( ‫أنْتُ ْم‬
ُ ُ‫ع ْد‬
)biz( ‫ََْن ُن‬
ِ ْ‫أن‬
sen ( ‫ت‬
ُ ُ‫َس َر‬
)bayan
ُ
ُ
ُ ‫ش ُء‬
َ َ‫ي‬
31
İlletli Fiiller ve Kısımları
Ecvef fiiller ve türevlerinin yer aldığı basit fiil ve isim cümleleri:
Türkçe Cümle
Kediden çok korktunuz.
Söyleyeni meçhul.
Örnek
Yarın okulu ziyaret edecekler.
Yeryüzünde yürüyünüz!
En hayırlı ümmet oldunuz.
Ağırlığı artıyor.
Onlar iman ettik diyenlerdir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Arapça Cümle
ِ ِ ِ ِ ِ
)‫اف‬
َ ‫(خ‬
َ .‫خ ْفتُ ْم م َن القطَّة َكث ريا‬
ُ )‫ال‬
َ َ‫ (ق‬.‫قَائِلُهُ َْم ُهول‬
)‫(ز َار‬
َ .‫ورو َن الْ َم ْد َر َسةَ َغ ردا‬
ُ ‫َسيَ ُز‬
ِ ‫ِسيُوا ِيف األ َْر‬
)‫(س َار‬
َ !‫ض‬
)‫ ( َكا َن‬.‫ُكْنتُ ْم َخْي َر أ َُّمة‬
)‫(ز َاد‬
ُ ‫يَز‬
َ .ُ‫يد َوْزنُه‬
ِ َّ
)‫ال‬
َ َ‫ (ق‬.‫ين يَ ُقولُو َن َآمنَّا‬
َ ‫ُه ُم الذ‬
32
İlletli Fiiller ve Kısımları
Bireysel Etkinlik
•Yukarıda verilen örnek cümleler ışığında aşağıda boş bırakılan yerleri
tamamlayınız:
Türkçe Cümle
Bu kolay ..…..……….
İnsanlar korkuyor ve açlıktan ……
Bu sütü ………..?
ve Kafirlerden ….........
Bu ……….dır.
Geçen sene köyümü …….…….
Temizliğe …………..!
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Arapça Cümle
.‫تَ ُق ْل َن َه َذا َسهل‬
ُ .‫وع‬
ِ ُ‫ال‬
ْ ‫َّاس َوَميُوتُو َن ِم َن‬
ُ َ‫ََي‬
ُ ‫اف الن‬
ِ
‫َب؟‬
ََ َّ‫ي َه َذا الل‬
َ ‫أَتَبِيع‬
ِ
ِ
.‫ين‬
َ ‫َوَكانُوا م َن الْ َكاف ِر‬
ِ
)‫(ز َاد‬
َ .‫َه َذا َزائد‬
ِ ‫السنَ ِة الْم‬
ِ
.‫اضيَ ِة‬
َ َّ ‫ُزْرُْت قَريَِِت يف‬
.ِ‫ُد ْم َعلَى الطَّ َه َارة‬
33
Özet
İlletli Fiiller ve Kısımları
•Arapça’da fiiller en az üç harften oluşurlar. Bu üç asıl harfe başka harfler
eklenerek dörtlü, beşli ve altılı fiillerin elde edilmesi de mümkündür.
Arapça’daki kelime içerisindeki harflerde sahih harf/illetli harf ayrımı
vardır. Bunlardan‫ ي‬,‫ و‬,‫(ا‬elif, vâv, yâ) harflerine “İlletli Harf”, denir. Kök
harflerinden biri ya da daha fazlası bu harflerden oluşan fiile de “İlletli Fiil”
denir. Kök harfleri arasında bunlardan herhangi birinin bulunmadığı fillere
ise “Sahîh Fiil” adı verilir. İşte bu sahih fiil ve illetli fiil çeşitlerinden oluşan
guruba da “Aksâm-ı Seb‘a” denmektedir.
َ َ‫أ‬/aldı) ile elif (örneğin ‫ َقا َل‬/dedi) farklı harftir. Elif bir illet
•Hemze (örneğin ‫خذ‬
harfidir.Elif’in harekeli hâli olan hemzenin ise bir illet harfi olmadığını
unutmayınız.
•Aslî harflerinden ilki ‫( و‬vâv) veya ‫( ي‬ye) olan fiillere “misâl fiil” adı verilir.
Üç asıl harfe sahip bir fiilin ilk harfi vâv (misâl-i vâvî) veya ye (misâl-i yâ’î)
olarak gelebilir. Örneğin َ‫( َوجَ د‬buldu) ve ‫( َيق َِظ‬uyandı) fiilleri gibi. İlk harfi vâv
ya da ye olan misâl fiilin mâzî fiil çekimi, sâlim fiil gibidir.
•Muzari çekiminde (‫ ) َي ْفعِل‬kalıbında gelen fiildeki illet harfi “vâv” muzaride
hazfedilir. Fiil ‫ ي َْو ِجد‬olması gerekirken ‫ يـَ ِجد‬şeklinde yazılır ve okunur. Emir
kipinde ise ilk harfi “vâv” olan fiilin bu harfi düşer, son iki harf emir fiili
oluşturur. İlk harfi “ye” olan misâl fiillerde ise böyle bir durum söz konusu
değildir.
•Aslî harflerinden ikincisi ‫( و‬vâv) veya ‫( ُي‬ye) olup med harfi olan ‫( ا‬elif)
şeklinde telaffuz edilen fiillere “ecvef fiil” adı verilir. Üç asıl harfe sahip
bir fiilin ikinci harfi vâv (ecvef-i vâvî) veya ye (ecvef-i yâ’î) olarak gelebilir.
َُ ‫( َب‬sattı) fiilleri gibi.
َ ‫( ( َق َو ُل َ) َقا ُل‬dedi) ve )‫اع ( َب َي َُع‬
•Ecvef fiillerin çekimi üç şekilde olur. İkinci harfi illetli bütün üç harfli fiiller
bu üç türden biri gibi çekimlenirler. Bu türler;
•)ُ‫ُ َيقولُ ( َي ْقول‬- َ ‫ َقا ُل‬gibi olanlar,
•)ُ‫ُ َيبِيعُ ( َي ْبيِع‬-‫اع‬
َُ ‫ َب‬gibi olanlar ve
•)ُ‫ُ َي َخافُ ( َي ْخ َوف‬-‫اف‬
َُ ‫ َخ‬gibi olanlar.
•Aslında ortadaki harfinin harekesi ötre olan ve böylece beşinci babdan
gelen )ُ‫ُ َيطولُ ( َي ْطول‬-)َ ‫ َطا ُل َ ( َطو ُل‬gibi lâzım (geçişsiz) fiiller de َ ‫ َقا ُل‬gibi çekimlenir.
•Ortadaki harfi illetli olan fiillerin mazi çekimlerinde özellikle altıncı sigada
oluşan ve çekimin sonuna kadar devam eden değişikliğe dikkat etmek
gerekir. Çekim tablosunun altıncı kalıbındaki değişiklik, fiilin ecvef-i
vâvîveya yâ’î oluşuna göre harekesine göredir ve ortadaki illet harfi
hazfedilir.
•Ortadaki harfi illetli olan fiillerin muzari çekimlerinde özellikle altıncı ve
onikincisigalarında oluşan değişikliğe dikkat etmek gerekir. Altıncı ve
onikinci kalıptaki değişiklik, ortadaki illet harfinin (vâv/ye) hazfiyle olur.
Ortadaki harfi illetli fiillerin emir kiplerinde, muzarideki hareke yapısı
belirleyici olmaktadır. Bazı fiiller hariç, ecvef fiilin emir kiplerinde başta
hemze bulunmaz. Her üç emir kipi fiil tipinde de birinci ve altıncı kalıplarda
“ictima-i sakineyn”den dolayı illet harfinin düştüğüne dikkat edilmelidir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
34
İlletli Fiiller ve Kısımları
DEĞERLENDİRME SORULARI
Değerlendirme
sorularını etkileşimli
olarak
cevaplandırabilirsiniz
1- ‫طَ ِويل؟‬
‫ السيارَة يف طَريق‬...... ‫ب! َه ْل‬
ُ َ‫ يَا َزيْن‬cümlesindeki boşluğa aşağıdaki
fiillerden hangisi gelmelidir?
a) ‫ت‬
ُ ‫قُ ْم‬
b) ‫ت‬
ُْ‫ُزْر‬
c) ‫عُ ْدنَا‬
ِ ‫قُ ْد‬
d) ‫ت‬
e) ‫ت‬
َ ‫و َج ْد‬
ِِ
b) ‫ي‬
َ ‫تَعيش‬
ِ ‫َِت‬
c) ‫دين‬
d) ‫ت‬
َ َُْ‫ُت‬
ِ َ‫ت‬
e) ‫سي‬
ِ ْ‫ أَن‬cümlesindeki boşluğa aşağıdaki fiillerden
2- ‫ يف راحة يف مدينة أرضروم‬........ ‫ت‬
hangisi gelmelidir?
a) ‫ن‬
َ ‫َتَافُو‬
َ
3- ‫ن‬
َ ‫ تَعُ ْد‬fiilinin Türkçe karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?
َ
ُ
a) döndüler
b) döndünüz
c) dönüyorlar d) dönüyoruz e) dönüyorsunuz
4- “o bayanlar kınıyorlar” fiilinin Arapça karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?
a) ‫تَلُ ْمن‬
َ
b) ‫يَلُ ْمن‬
َ
c) ‫ن‬
َ ‫ومو‬
ُ ُ‫يَل‬
d) ‫ن‬
َ ‫ومو‬
ُ ُ‫تَل‬
ِ
e) ‫ي‬
َ ‫تَلُوم‬
ِ ِ
ِ
ِ
ِ ِ َّ ‫ضروم يف الْبَ ْرِد‬
‫شيء‬
ُ ِ‫اس يَع‬
ُ ُ ‫يشون يف َمدينَة ْأر‬
ُ َّ‫َكا َن الن‬
ْ ‫ َول َي ُدو َن ُك َّل‬,‫الشديد يف الْ َماضي‬
ِ
ِِ ‫ي ساعات لِي ْشت روا ح‬
ِ َّ ‫وق وي ِق ُفو َن أمام‬
ِ
‫ك قُلُوبُ ُه ْم َدافِئَة ََيَافُو َن‬
َ ‫ َوَم َع ذَل‬.‫اجاِت ْم‬
ََ
َ َ ُ َ َ َ َ ِ ‫الد َكاك‬
َ َ ‫ِيف الس‬
ِ ‫ وي زورو َن األقَا ِرب واليا َن و‬,‫ض ِهم‬
ِ
,‫ف فَ ِر ُحوا بِِه‬
َّ ‫إلي ِه ُم‬
ُ ‫الضْي‬
ْ َ
ْ َ‫ َوإذَا َجاء‬,َ‫األصدقاء‬
َ َ
ُ ُ َ َ ْ ‫َعلَى بَ ْع‬
ِ
‫ت‬
ُ ‫َو َج َعلُوهُ بَْي نَ ُه ْم ُس ْلطَانرا ُك َّل يَ ْوم يَِز‬
ْ َ‫اع الطَّ َع ِام َم ْه َما طَال‬
َ َ‫يدو َن ِيف إ ْكَرام ِه ْم َوي‬
َ ‫ضعُو َن َأما َمهُ أنْ َو‬
.‫إقَ َامتُهُ ِعْن َد ُه ْم‬
5- Yukarıdaki paragrafta kaç tane ecvef fiil vardır?
a) 4
b) 5
c) 6
d) 7
e) 8
Cevap Anahtarı
1-D
2-B
3-E
4-B
5-D
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
35
İlletli Fiiller ve Kısımları
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR
Ali AhmedMedkûr (ve diğerleri-Komisyon).(2008-2009). Luğatî Hayatî. Mısır:esSaffu’l-Evvel el-İ‘dâdî.ŞeriketuSakkara.
Abbâs H. en-Nahvu’l-Vâfî. I-IV. Mısır. tsz.
Antuvâned-Dahdâh.(1981).Mu‘cemu Kavâ‘idi’l-Lugati’l-‘Arabiyye fî Cedâvili ve
Levhât. Beyrut.
Es-SeyyidAhmed el-Hâsimî,.( 1354 - 1402/1982.).el-Kavâ‘idu’l-Esâsiyye li Lugati’l‘Arabiyye. Mısır.Mustafa el-Ğalâyînî, Câmi‘u’d-Duvûsi’l-‘Arabiyye.Beyrut.
İbrâhîm es-Sâmerrâ’î ve dğr.,Lugatîli’s-Sufûfi’s-Sâdiseti’l-İbtidâ’iyye, Bağdat
Tevfîk es-Sâmerrâ’î ve dğr.( 1965- 1383/1963). Kavâ‘idu’l-Lugati’l-‘Arabiyyeli’sSaffi’l-Evveli’l-Mutavassıt.Bağdat.
‘Abdu’l-Mecîd en-Nu‘aymî ve dğr.( 1386/1966). Kavâ‘idu’l-Lugati’l-‘Arabiyyeli’sSaffi’s-Sânî el-Mutavassıt.Bağdat.
Mehmet Maksudoğlu.( 1998.).Arapça Dilbilgisi. İstanbul.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
36
FİİL-V
HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER
(AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
ARAPÇA
• Nâkıs Fiil ve Türleri
• Lefîf Fiil ve Türleri
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra öğrenci;
• Nâkıs fiili ve türlerini tanıyabilecek, bu tip fiillerin diğer
fiillerden farkını görebilecek,
• Konuşmalarda ve metinlerde geçen, çeşitli zaman ve
şahıs formlarıyla birlikte kullanılan nâkıs fiilleri görüp
tanıyabilecek ve sözlük yardımıyla anlamlandırabilecek,
• İçerisinde nâkıs fiillerin geçtiği basit cümleler
kurabilecek,
• Lefîf fiili ve türlerini tanıyabilecek, bu tip fiillerin diğer
fiillerden farkını görebilecek,
• Konuşmalarda ve metinlerde geçen, çeşitli zaman ve
şahıs formlarıyla birlikte kullanılan lefîf fiilleri görüp
tanıyabilecek ve sözlük yardımıyla anlamlandırabilecek,
• İçerisinde lefîf fiillerin geçtiği basit cümleler
kurabilecek.
ÜNİTE
11
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
GİRİŞ
İLLETLİ FİİLLER VE KISIMLARI
Daha önceki konularda da değindiğimiz gibi Arapça’da fiiller en az üç harften
oluşurlar. Bu asıl harfelere bazı harfler eklenerek dörtlü, beşli ve altılı fiillerin elde
ediir. Arapça’da üçlü (sülâsî) bir fiil, bulundurduğu asıl harflerin herbirinin
özelliğine göre kısımlara ayrılır. Bu kısımların bütününe;
Seb‘a/Yedi Kısım) adı verilir.
َّ ‫األقْ َس ُام‬
ُ‫السْب َعة‬
(Aksâm-ı
Daha önceki ünitelerde Aksâm-ı Seb‘a’nın sâlim, mehmûz, muza‘af, misâl ve
ecvef fiillerini görmüştük. Bu ünitede ise Nâkıs ve Lefîf fiillerden bahsedilecektir.
Diğer yandan Aksâm-ı Seb‘a’nın birden fazla kısmını ilgilendiren, örneğin hem nâkıs
hem mehmûz, hem lefîf hem mehmûz gibi ortak alana giren fiiler de mevcuttur.
ِ
Örneğin ‫يََرى‬-‫ َرأَى‬, ‫يَأِْن‬-‫أن‬
َ , ‫يَئي‬-‫ َوأَى‬gibi. Bunların çekimlerinde son harf nâkıs gibi
çekimlenirken ikinci harf çoğunlukla sahih harf muamelesi görür, ilk harf illetli ise
misâl, hemze ise mehmûz fiil dikkate alınarak muamele görür ve çekimi yapılır.
Nâkıs Fiil
ِ
ِ
)‫ص‬
ُ ‫)الْف ْـع ُل النَّاق‬
Nâkıs fiilin mâzî çekimi,
)‫(د َع َو‬
َ ‫ َد َعا‬gibi olanlar, ‫َرَمى‬
gibi olanlar ve ‫ َر ِض َي‬gibi
olanlar şeklinde üç
tiptir.
Örnek
Aslî harflerinden üçüncüsü (sonuncusu), ‫( و‬vâv) veya ‫( ي‬ye) olan fiillere
“nâkıs fiil” adı verilir. Nâkıs bir fiilin son harfi “vâv” veya “ye” olarak gelebilir.
‫َر ِض َي‬
Razı oldu
‫َرَمى‬
Attı
َ‫َدع ا‬
Çağırdı, dua etti
‫ َدعَا‬örneğinde olduğu gibi, son harf “vâv” ise, bu harf elif olarak
elif uzatma (med harfi) olur. ‫( بَه ُ َو‬güzel oldu) fiili gibi kendinden
Yukarıda
yazılır ve bu
önceki harfin harekesinin ötre olması durumunda ise “vâv” doğrudan yazılır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Nâkıs fiil, sâlim fiilden farklı bir çekim tablosuna sahiptir. Nâkıs bir fiil, daha
önce gördüğümüz altı babdan 1., 2., 3., 4. ve 5. bablardan birinden gelebilir.
Nâkıs fiillerin çekim tablosu üç şekilde olur: Üçüncü harfi illetli bütün üç
harfli fiiller bu üç türden birinin mazisi veya muzarisi gibi çekimlenirler. Mazi fiil
çekimi için bu türler;
1. )‫ دعا (دعو‬gibi olanlar,
2.
3.
Nâkıs fiilin muzari
çekimi, ‫ يَ ْد ُعو‬gibi
olanlar, ‫ يَ ْرِمي‬gibi olanlar
ve ‫ضى‬
َ ‫ يَ ْر‬gibi olanlar
şeklinde üç tiptir.
‫ رمى‬gibi olanlar ve
ِ ‫ ر‬gibi olanlar.
‫ضي‬
Muzari çekimi için bu türler:
1.
2.
3.
‫ ي ْدعُو‬gibi olanlar,
‫ يـ ْرِمي‬gibi olanlar ve
‫ يـ ْرضى‬gibi olanlar. Şimdi ayrıntılara geçebiliriz:
Mâzi Fiil Çekimi: Son harfi “vâv (elif)” ya da “ye” olan nâkıs fiilin geçmiş
zaman ifade eden mâzi fiil çekim örnekleri aşağıdaki gibidir:
Nâkıs fiilin mazi çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
çağırdılar
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
‫َد َع ْو َن‬
çağırdılar
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
‫َد َع ْوا‬
‫َد َع ْوُْت‬
çağırdınız
‫َد َع ْوتُن‬
çağırdınız
Eril/Dişil
çağırdık
َ‫َد َع ْونا‬
İkil
‫ دعـا‬aslı ‫َد َع َو‬
‫المثنّى‬
Tekil ‫المفرد‬
‫َد َع َوا‬
)‫َد َعا (هو‬
o ikisi çağırdı
َ‫َد َعتا‬
o ikisi çağırdı
َ‫َد َع ْوُُتا‬
ikiniz
çağırdınız
َ‫َد َع ْوُُتا‬
ikiniz
çağırdınız
َ‫َد َع ْونا‬
ikimiz çağırdık
çağırdı
)‫ت ( ِه َي‬
ْ ‫َد َع‬
çağırdı
‫ت‬
َ ‫َد َع ْو‬
çağırdın
ِ ‫دعو‬
‫ت‬
َْ َ
çağırdın
‫ت‬
ُ ‫َد َع ْو‬
çağırdım
3. şahıs
3. şahıs
‫الغائِب‬
‫الغائِبة‬
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
1. şahıs
‫المتكلم‬
ُ
Yukarıdaki tabloda mavi renkteki harfler; nâkıs fiildeki illet harfini, kırmızı
renkli harfler ise fiilin birlikte kullanıldığı şahıs zamirini (özneyi) ifade etmektedir.
Görüldüğü üzere bazı sigalarda illet harfi “vâv (elif)” hazfedilmiş, altıncı
sigadan itibaren ise çekim “vâv”lı devam etmiştir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Nâkıs fiilin mazi çekim tablosu, örnek fiil: ‫خو‬
ُ‫ر‬
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
‫َر ُخوا‬
yumuşadılar
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
‫َر ُخو َن‬
yumuşadılar
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
‫َر ُخوُْت‬
‫المثنّى‬
Tekil ‫المفرد‬
‫َر ُخ َوا‬
)‫َر ُخ َو (هو‬
o ikisi yumuşadı
o yumuşadı
)‫ت ( ِه َي‬
ْ ‫َر ُخ َو‬
َ‫َر ُخ َوتا‬
o ikisi yumuşadı
o yumuşadı
َ‫َر ُخوُُتا‬
ikiniz yumuşadınız
sen yumuşadın
‫َر ُخوتُن‬
َ‫َر ُخوُُتا‬
ِ ‫رخو‬
‫ت‬
َُ
yumuşadınız
ikiniz yumuşadınız
sen yumuşadın
َ‫َر ُخونا‬
َ‫َر ُخونا‬
‫ت‬
ُ ‫َر ُخو‬
Eril/Dişil
yumuşadık
‫الغائِب‬
3. şahıs
‫الغائِبة‬
3. şahıs
‫ت‬
َ ‫المخاطب َر ُخو‬
ُ
yumuşadınız
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
İkil
ikimiz yumuşadık
yumuşadım
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
‫المتكلم‬
ُ
1. şahıs
Yukarıdaki tabloda beşinci babdan gelen ve son harfi “vâv” olan fiilin çekimi
yer almaktadır. Bu tip fiillerin sayısı azdır. Muzarisinin (‫خو‬
ُ ‫ )يَر‬çekimi,‫ يَ ْدعُو‬gibidir.
ْ
Aşağıdaki tabloda mavi renkteki harfler; nâkıs fiildeki illet harfini, kırmızı
renkli harfler ise fiilin birlikte kullanıldığı şahıs zamirini (özneyi) ifade etmektedir.
Nâkıs fiilin mazi çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
attılar
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
attılar
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
attınız
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
attınız
‫َرَم ْوا‬
‫َرَمْي َن‬
‫َرَمْي تُ ْم‬
‫َرَمْي ُت‬
İkil
‫َرَمى‬
‫المثنّى‬
Tekil ‫المفرد‬
‫َرَميَا‬
)‫َرَمى (هو‬
o ikisi attı
‫َرَمتَا‬
o ikisi attı
َ‫َرَمْي تُما‬
ikiniz attınız
َ‫َرَمْي تُما‬
ikiniz attınız
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
attı
3. şahıs
)‫ت ( ِه َي‬
ْ ‫َرَم‬
3. şahıs
‫ت‬
َ ‫َرَمْي‬
2. şahıs
ِ ‫رمي‬
‫ت‬
ْ ََ
2. şahıs
attı
attın
attın
‫الغائِب‬
‫الغائِبة‬
‫المخاطب‬
ُ
‫المخاطبة‬
ُ
4
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Eril/Dişil
َ‫َرَمْي نا‬
attık
َ‫َرَمْي نا‬
ikimiz attık
‫ت‬
ُ ‫َرَمْي‬
attım
‫المتكلم‬
ُ
1. şahıs
Görüldüğü üzere dördüncü ve beşinci sigalarda illet harfi “ye” hazfedilmiş,
altıncı kalıptan itibaren ise çekim “ye”li devam etmiştir. Tabloda fiilin ses yapısı
‫ َرَمى‬,
bizim için bir ipucudur. Dikkat edilirse son harf itibarıyla
kendisinden önce
fetha bulunan, uzun “â” sesi veren, altında noktaları olmayan “ye” harfi (elif-i
maksûre) ile yazılmaktadır. İşte son harfi bu şekilde olan bütün mazi fiillerin çekimi
aynıdır.
Naksı fiilerin mazi çekiminde üçüncü bir türü de
‫ َر ِض َي‬gibi olanlardır. Burada
fiilin son harfi yine “ye”dir. Ancak kendisi noktalı ve “fetha”lı, kendisinden önceki
harf ise “kesre” harekelidir. Bu tür çekişmde altıncı sigadan itibaren aynı ses yapısı
ile çekim devam ettirilmektedir. Bu seslendirmeye sahip
hepsi aşağıdaki tablodaki gibi çekimlenir.
‫َر ِض َي‬
ve benzer fiillerin
Tabloda mavi renkteki harfler; nâkıs fiildeki illet harfini, kırmızı renkli harfler
ise fiilin birlikte kullanıldığı şahıs zamirini ifade etmektedir:
Nâkıs fiilin mazi çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
Eril/Dişil
‫ضوا‬
ُ ‫َر‬
Razı oldular
‫َر ِضي َن‬
razı oldular
‫َر ِضيتُ ْم‬
razı oldunuz
‫ت‬
َّ ُ ‫َر ِضي‬
razı oldunuz
َ‫َر ِضينا‬
razı olduk
İkil
‫َر ِض َي‬
‫المثنّى‬
Tekil ‫المفرد‬
‫َر ِضيَا‬
)‫َر ِض َي (هو‬
o ikisi razı oldu
o ikisi razı oldu
‫َر ِضيَتَا‬
َ‫َر ِضيتُما‬
İkiniz razı oldunuz
َ‫َر ِضيتُما‬
İkiniz razı oldunuz
َ‫َر ِضينا‬
İkimiz razı olduk
o razı oldu
ِ
)‫ت ( ِه َي‬
ْ َ‫َرضي‬
razı oldu
razı oldun
razı oldun
ِ
‫ت‬
َ ‫َرضي‬
ِ ‫ر ِضي‬
‫ت‬
َ
ِ
‫ت‬
ُ ‫َرضي‬
razı oldum
3. şahıs
3. şahıs
‫الغائِب‬
‫الغائِبة‬
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
1. şahıs
‫المتكلم‬
ُ
Muzâri Fiil Çekimi: Üçüncü harfi “vâv” veya “ye” olan nâkıs fiilin şimdiki
zaman, geniş zaman ya da gelecek zaman ifade eden muzâri fiil çekiminde üç tip
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
söz konusudur. Bu çekimlerde de fiilin sonundaki illet harfine ve kendisinden
önceki harfe, kısacası fiilin sonunda oluşan seslendirmeye dikkat etmemiz
‫يَ ْدعُو‬
gerekmektedir. Nâkıs fiilin muzâri çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫يَ ْدعُو َن‬
‫ال ُمذ ّكر‬
çağırıyorlar
Dişil
‫يَ ْدعُو َن‬
‫ال ُمؤنَّث‬
çağırıyorlar
Eril
‫تَ ْدعُو َن‬
‫ال ُمذ َّكر‬
çağırıyorsunuz
Dişil
‫تَ ْدعُو َن‬
‫ال ُمؤنَّث‬
çağırıyorsunuz
Eril/Dişil
)‫نَ ْدعُو ( ََْن ُن‬
çağırıyoruz
İkil
o ikisi çağırıyor
o ikisi çağırıyor
‫المثنّى‬
‫يَ ْدعُ َوا ِن‬
‫تَ ْدعُ َوا ِن‬
‫تَ ْدعُ َوا ِن‬
ikiniz çağırıyorsunuz
‫تَ ْدعُ َوا ِن‬
ikiniz çağırıyorsunuz
)‫نَ ْدعُو ( ََْن ُن‬
ikimiz çağırıyoruz
Tekil
‫المفرد‬
)‫يَ ْدعُو (هو‬
çağırıyor
)‫تَ ْدعُو ( ِه َي‬
çağırıyor
)‫ت‬
َ ْ‫تَ ْدعُو (أن‬
çağırıyorsun
‫تَ ْد ِعي َن‬
çağırıyorsun
)‫أ َْدعُو (أنَا‬
çağırıyorum
‫الغائِب‬
3. şahıs
‫الغائِبة‬
3. şahıs
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
‫المتكلم‬
ُ
1. şahıs
Yukarıdaki tabloda son harf “vâv” olup kendisinden önce zamme (ötre)
bulunmaktadır. Çekimi en karmaşık fiil tiplerinden birisidir. Birçok sigasında yazılış
aynıdır. Ancak fiillerdeki renklendirmeye dikkat edilecek olursa sigaların
birbirinden şeklen farklı olduğu görülür. Mavi renkteki harfler nâkıs fiildeki illet
harfini, kırmızı renkli harfler fiilin beraber kullanıldığı şahıs zamirini (özne) gösterir.
Nâkıs fiilin muzâri çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
atıyorlar
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
atıyorlar
‫الجمع‬
‫يَ ُرمو َن‬
‫يَ ْرِمي َن‬
‫تَ ْرُمو َن‬
atıyorsunuz
İkil
o ikisi atıyor
o ikisi atıyor
ikiniz atıyorsunuz
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫يَ ْرِمي‬
‫المثنّى‬
‫يَ ِرميَا ِن‬
‫تَ ِرميَا ِن‬
‫تَ ْرِميَا ِن‬
Tekil
atıyor
atıyor
‫المفرد‬
)‫يَ ِرمي (هو‬
‫الغائِب‬
3. şahıs
)‫تَ ْرِمي ( ِه َي‬
3. şahıs
ِ
)‫ت‬
َ ْ‫تَ ْرمي (أن‬
2. şahıs
atıyorsun
‫الغائِبة‬
‫المخاطب‬
ُ
6
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
‫تَ ْرِمي َن‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
atıyorsunuz
Eril/Dişil
)‫نَ ْرِمي ( ََْن ُن‬
atıyoruz
‫تَ ْرِميَا ِن‬
ikiniz atıyorsunuz
)‫نَ ْرِمي ( ََْن ُن‬
ikimiz atıyoruz
‫تَ ْرِمي َن‬
atıyorsun
)‫أَْرِمي (أنَا‬
atıyorum
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
‫المتكلم‬
ُ
1. şahıs
Yukarıdaki tabloda son harf, noktalı “ye” olarak yazılan, kendisinden önce
“kesre” bulunduğu için uzun “î” sesiyle telaffuz edilen bir illet harfidir. Aynı
seslendirmeye sahip bütün muzari fiillerde yukarıdaki çekim dikkate alınmalıdır.
Nâkıs fiilin muzâri çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul
Eril
‫الجمع‬
‫َيْ َش ْو َن‬
‫ال ُمذ ّكر‬
korkuyorlar
Dişil
‫َيْ َشْي َن‬
‫ال ُمؤنَّث‬
korkuyorlar
Eril
‫ََتْ َش ْو َن‬
‫ال ُمذ َّكر‬
korkuyorsunuz
Dişil
‫ََتْ َشْي َن‬
‫ال ُمؤنَّث‬
korkuyorsunuz
Eril/Dişil
)‫َنْ َشى ( ََْن ُن‬
korkuyoruz
‫المثنّى‬
İkil
o ikisi korkuyor
o ikisi korkuyor
‫َيْ َشيَا ِن‬
‫ََتْ َشيَا ِن‬
‫ََتْ َشيَا ِن‬
ikiniz korkuyorsunuz
‫ََتْ َشيَا ِن‬
ikiniz korkuyorsunuz
)‫َنْ َشى ( ََْن ُن‬
ikimiz korkuyoruz
‫َيْ َشى‬
Tekil
‫المفرد‬
)‫َيْ َشى (هو‬
korkuyor
)‫ََتْ َشى ( ِه َي‬
korkuyor
‫الغائِب‬
3. şahıs
‫الغائِبة‬
3. şahıs
‫المخاطب‬
ُ
)‫ت‬
َ ْ‫ََتْ َشى (أن‬
2. şahıs
‫ََتْ َشْي َن‬
2. şahıs
)‫أَ ْخ َشى (أنَا‬
1. şahıs
korkuyorsun
korkuyorsun
korkuyorum
‫المخاطبة‬
ُ
‫المتكلم‬
ُ
Yukarıdaki tabloda son harf, noktasız “ye” olarak yazılan ve “â” sesiyle
telaffuz edilen bir harftir. Aynı seslendirmeye sahip bütün fiillerin çekimi yukarıdaki
gibidir.
Bu tür fiillerin çekimi itibarıyla
‫يَ ْرِمي‬
gibi fiillerden farkına dikkat etmek
gerekir. Zira birisi uzun “â” sesiyle diğeri uzun “î” sesiyle sona ermektedir. Birisi
noktasız diğeri noktalı “ye” harfiyle yazılmaktadır. Arap dilinde genel bir yazım
kuralı olarak “ye” harfi harekeli veya kendinden önceki harf sakin ya da “kesre”li
olduğunda noktalı yazılır. “ye” harfi, kendisi sakin veya kendinden önceki harf
fethalı olduğunda ise noktasız yazılır.
Emir Fiil Çekimi: Son harfi “vâv” ya da “ye” olan nâkıs fiilin üç tip fiile göre
emir kipi çekimleri aşağıdaki gibidir:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Nâkıs fiilin emir çekim tablosu, örnek fiil ‫ َدعَا‬Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
çağırınız
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
çağırınız
İkil
‫اُْدعُوا‬
ikiniz çağırınız
‫اُْدعُو َن‬
ikiniz çağırınız
ُ‫اُْدع‬
‫المثنّى‬
Tekil
‫اُْدعُ َوا‬
çağır
‫اُْدعُ َوا‬
‫المفرد‬
)‫ت‬
َ ْ‫اُْدعُ (أن‬
‫اُْد ِعي‬
çağır
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
Yukarıdaki çekim tablosunda görüldüğü üzere karşımızdakine (muhataba)
emretmek için kullandığımız emir kipinde ilk sigada illet harfi “vâv” düşmüş, fiilin
başına bir hemze getirilmiş, emir fiilin sonunda “zamme” kalmıştır.
Tabloda mavi renkteki harfler emir fiildeki illet harfini, kırmızı renkli harfler
ise fiilin birlikte kullanıldığı şahıs zamirini (fiilin öznesini) ifade etmektedir.
Nâkıs fiilin emir çekim tablosu, örnek fiil: ‫ رمـى‬Çoğul ‫الجمع‬
‫اِْرُموا‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
atınız
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
atınız
‫اِْرِمي َن‬
İkil
‫المثنّى‬
‫اِ ْرِم‬
Tekil
‫اِْرِميَا‬
ikiniz atınız
at
‫اِْرِميَا‬
ikiniz atınız
‫المفرد‬
ِِ
)‫ت‬
َ ْ‫ا ْرم (أن‬
‫اِْرِمي‬
at
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
Yukarıdaki çekimde de yine ilk sigada illet harfi “ye” düşmüş, fiilin başına bir
hemze getirilmiş, emir fiilin sonunda “kesre” kalmıştır.
Nâkıs fiilin emir çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
‫اِ ْخ َش ْوا‬
korkunuz
‫اِ ْخ َشْي َن‬
korkunuz
İkil
ِ
‫ َخ ِش َي‬- ‫ش‬
َ ‫ا ْخ‬
‫المثنّى‬
‫اِ ْخ َشيَا‬
ikiniz korkunuz
‫اِ ْخ َشيَا‬
ikiniz korkunuz
Tekil
‫المفرد‬
ِ
)‫ت‬
َ ْ‫ش (أن‬
َ ‫ا ْخ‬
2. şahıs
‫اِ ْخ َش ْي‬
2. şahıs
kork
kork
‫المخاطب‬
ُ
‫المخاطبة‬
ُ
Yine ilk sigada illet harfi “ye” hazfedilmiş, emir fiilin sonunda “fetha” kalmıştır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
‫‪FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3‬‬
‫‪İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI‬‬
‫‪Örnek metin ve uygulamalar eşliğinde konuyu pekiştirmeye çalışalım:‬‬
‫الر ِ‬
‫الصالِ ُح‬
‫اعي َّ‬
‫َّ‬
‫عن ُه َما – ُم َسافِرا َم َع بَ ْع ِ‬
‫أص َحابِِه‪ ,‬فلَ َّما‬
‫عب ُد اللِ بْ ُن ُع َمَر – َر ِض َي اللُ ْ‬
‫ض ْ‬
‫َخَر َج ْ‬
‫وس ِهم دنَا الْمسافِرو َن ِمن َشجرة لِيأْ ُكلُوا الطَّعام‪ ,‬رأَي عب ُد ِ‬
‫ِ‬
‫علَ ِ‬
‫الل‬
‫ت َّ‬
‫َ‬
‫ََ َ ْ‬
‫ْ ََ َ‬
‫س فَ ْو َق ُرءُ ْ َ ُ‬
‫الش ْم ُ‬
‫ِ‬
‫ِِ ِ‬
‫الر ِ‬
‫يت بالطَّع ِام‬
‫اعي ُم ْس ِرعا‪ ,‬قَ َ‬
‫َر ُجل يَ ْر َعى الْغَنَ َم فَنَ َاداهُ فَأَتَى َّ‬
‫عب ُد الل ل َّلراعي‪ :‬لََق ْد َحظ َ‬
‫ال ْ‬
‫ال‪ :‬إِ ِن ِ‬
‫معنَا ي ب ُدو ِل أنَّ َ ِ‬
‫عب ِد اللِ َوقَ َ‬
‫ك َجائع‪ ,‬فَنَأَى الراعي قَليل َع ْن ْ‬
‫َ َ َْ‬
‫صائم‪ ,‬بَ ُه َو َو ْجهُ‬
‫َ‬
‫ال ِر َّ ِ‬
‫عب ِداللِ وقَ َ ِ ِ‬
‫أشد َحرا‪,‬‬
‫الشديد؟! فقال الراعي‪َ :‬ج َهنَّ ُم َ‬
‫ال ل َّلراعي‪َ :‬كْي َ‬
‫صُ‬
‫ف تَ ُ‬
‫وم يف َهذا َْ‬
‫َْ َ‬
‫الر ِ‬
‫اعي أ ْن يَبِ َيعهُ َشاة َعلى أ ْن يُ ْع ِطيَهُ ِم ْن َلْ ِم َها َما يُ ْف ِط ُر بِِه‪ ,‬فَلَ ْم‬
‫عبد اللِ ِم َن َّ‬
‫ب ُ‬
‫فطَلَ َ‬
‫ِ ِ‬
‫ِ‬
‫الر ِ‬
‫ب‬
‫ال‪ :‬أنَا َوالْغَنَ ُم ِم ْلك لِ َسيِ ِدي‪َ ,‬‬
‫اعي َوقَ َ‬
‫ض َّ‬
‫يَْر َ‬
‫فقال َعْب ُد الل‪ :‬قُ ْل ل َسيِد َك أ َكلَ َها ال ِذئْ ُ‬
‫ِ‬
‫و ِ ِ ِ‬
‫ضى الراعي بِغَنَ ِم ِه ُمْبتَعِدا‪,‬‬
‫ص َّدقَين َسيِدي فأيْ َن اللُ؟ َوَم َ‬
‫َ ْ‬
‫استَف ْد بالْ َمال‪ ,‬فقال الراعي‪ :‬إذَا َ‬
‫وب َكى عب ُد الل ِمن الْ َكلِ ِ‬
‫مات اليت تَلَ َّقا َها ِم َن الراعي‪.‬‬
‫ْ‬
‫ََ‬
‫َ‬
‫ِعْن َدما رجع عب ُد ِ‬
‫الل إىل الْ َمدينَ ِة الْ ُمنَ َّوَرِة َسأَ َل َع ِن الراعي َو َسيِ ِدهِ‪ُ ,‬ثَّ ا ْشتَ َرى‬
‫َ َََ ْ‬
‫اعي والْغنَم‪ُ ,‬ثَّ أَ ْعتَق الر ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫صنَ َع‪.‬‬
‫اع َي َو ْ‬
‫َ‬
‫أعطَاهُ الْغَنَ َم َجَزاء بَا َ‬
‫َ‬
‫الر َ‬
‫‪9‬‬
‫‪Bireysel‬‬
‫‪Etkinlik‬‬
‫‪•Öncelikle yukarıdaki parçayı dinleyiniz.‬‬
‫‪•Parçayı okuyup anlamaya çalışınız, parçadan seçilmiş kırmızı‬‬
‫‪renkli fiillerden oluşan aşağıdaki tabloyu inceleyiniz; ulaştığınız‬‬
‫?‪sonuçlar neler olacaktır, yazınız‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
‫‪FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3‬‬
‫‪İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI‬‬
‫‪Mazi‬‬
‫‪Harf sayısı Fiilin bâbı Harf Emir Muzari‬‬
‫الماضي‬
‫المضارع‬
‫األمر‬
‫َعلَ ( َعلَ َو)‬
‫يَ ْعلُو(يَ ْعلُ ُو)‬
‫اُ ْع ُل‬
‫و‬
‫(‪ )1‬األ َّول‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫َدنَا ( َدنَ َو)‬
‫يَ ْدنُو (يَ ْدنُ ُو)‬
‫اُْد ُن‬
‫و‬
‫(‪ )1‬األ َّول‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫بَ َدا (بَ َد َو)‬
‫يَْب ُدو (يَْب ُد ُو)‬
‫اُبْ ُد‬
‫و‬
‫(‪ )1‬األ َّول‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫ِ‬
‫آت‬
‫ي‬
‫(‪ )2‬الثان‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫ي‬
‫(‪ )2‬الثان‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫ي‬
‫(‪ )2‬الثان‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫ي‬
‫(‪ )3‬الثالث‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫ي‬
‫(‪ )3‬الثالث‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫ي‬
‫(‪ )4‬الرابع‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫ي‬
‫(‪ )4‬الرابع‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫و‬
‫(‪ )5‬اخلامس‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫يَأِْت (يَأِْتُ)‬
‫أتَ)‬
‫أَتَى ( َ‬
‫ب َكى (ب َكي) ي ب ِكي (ي ب ِكي) اِب ِ‬
‫ك‬
‫َْ ُ ْ‬
‫َْ‬
‫َ َ َ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ضي) اِ ْم ِ‬
‫ض‬
‫ضى ( َم َ‬
‫َم َ‬
‫ض َي) يَْضي (يَْ ُ‬
‫ِ‬
‫ع‬
‫َر َعى ( َر َع َي) يَ ْر َعى (يَ ْر َع ُي) ا ْر َ‬
‫ي) اِنْأَ‬
‫َي) يَْنأَى (يَْنأَ ُ‬
‫نَأَى (نَأ َ‬
‫ِ‬
‫ض‬
‫َر ِض َي‬
‫ضى(يَ ْر َ‬
‫يَ ْر َ‬
‫ض ُي) ا ْر َ‬
‫ظ‬
‫َح ِظ َي‬
‫َْيظَى ( َْيظَ ُي) اِ ْح َ‬
‫بَ ُه َو‬
‫‪10‬‬
‫الحرف الباب‬
‫عدد الحروف‬
‫يَْب ُهو (يَْب ُه ُو)‬
‫اُبْهُ‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Bireysel Etkinlik
•Aşağıdaki tabloda birinci babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden yardım
alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
Muzari
‫المضارع‬
ُ‫اُْدع‬
Mazi
‫الماضي‬
‫يَ ْد ُعو‬
‫َد َعا‬
‫دنا‬
‫مسا‬
‫رنا‬
Bireysel Etkinlik
•Aşağıdaki tabloda ikinci babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden yardım
alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
ِ ‫اِب‬
‫ك‬
ْ
Muzari
‫المضارع‬
‫يَْب ِكي‬
Mazi
‫الماضي‬
‫بَ َكى‬
‫سقى‬
‫هدى‬
‫عصى‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Bireysel Etkinlik
•Aşağıdaki tabloda üçüncü babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden yardım
alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
‫اِ ْس َع‬
Muzari
‫المضارع‬
‫يَ ْس َعى‬
Mazi
‫الماضي‬
‫َس َعى‬
‫هنى‬
‫طغى‬
‫رعى‬
Bireysel Etkinlik
•Aşağıdaki tabloda dördüncü babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden yardım
alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
ِ
‫ض‬
َ ‫ا ْر‬
Muzari
‫المضارع‬
‫ضى‬
َ ‫يَْر‬
Mazi
‫الماضي‬
‫َر ِض َي‬
‫شقي‬
‫زكي‬
‫حفي‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Bireysel Etkinlik
•Aşağıdaki tabloda beşinci babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden yardım
alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
Muzari
‫المضارع‬
‫اُ ْسُر‬
Mazi
‫الماضي‬
‫يَ ْسُرو‬
‫َسُرَو‬
‫بذو‬
‫هبو‬
‫رخو‬
Bireysel Etkinlik
•Aşağıdaki karşılıklı konuşmayı dinleyiniz, okuyup anlamaya çalışınız.
• Karşılıklı konuşmada fiiller kalın olarak seçilmiştir. Bu fiiller arasından nâkıs
fiilleri ve sözlükten anlamlarını bulunuz:
ِ
‫الس َم ِاء‬
َّ ‫س ِيف‬
ْ ‫ لَ َق ْد علت الش‬:‫• ُُمَ َّم ُد‬
ُ ‫َّم‬
ِ ‫ َونـ ْنأى بَعيدا َع ْن َحر َارةِ ال ْش ْم‬,‫ك الْ ِمظَلَّ ِة‬
‫س‬
َ ‫ َهيَّا بِنَا ن ْدنُو ِم ْن ت ْل‬:‫• ُح َس ْي‬
ِ ‫ فَس ِمري يـ ْنت ِظرنَا ِعْند الْمس‬,‫ضي يف طَ ِر ِيقنا‬
ِ
ِ ‫لكن ي ِجب علَي نَا أ ْن نم‬
‫جد‬
ْ
ْ َ ُ ْ ‫ َو‬:‫• ُممد‬
َْ َ ُ ُ َ َ
ِ
‫ف يأْ ِوي إىل الظِ ِل‬
َ ‫مس ه َك َذا َس ْو‬
َ ‫ إ َذا رأى َمس ُري الش‬:‫• حسي‬
‫ورَّبَا ي ْد ُخ ُل إىل الْ َم ْس ِج ِد‬
ُ :‫• ُممد‬
‫وماذا نـ ْفع ُل؟‬
َ :‫• حسي‬
‫السْي َر‬
َّ ‫ ُثَّ نُ ْك ِم ُل‬,‫الر ُج ِل‬
َّ ‫ف أ ْشت ِري ِمظَلَّة ِم ْن هذا‬
َ ‫سو‬
ْ :‫• ُممد‬
.َ‫ت ت ُحل الْ ُم ْش ِكلَة‬
َ ْ‫ ه َك َذا أَن‬,‫ َجيِد‬:‫• حسي‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Aşağıdaki örnekleri inceleyelim, benzerlerini kendimiz türetelim:
Anlamı
Fiil+Şahıs zamiri
Gördüler
‫َرأَْوا‬
Çağırıyorsunuz
Ağladınız
Örnek
O ikisi suluyor
Otlattık
Çabala!
Mutsuz oldum
‫تَ ْدعُو َن‬
‫ت‬
َّ ُ ‫بَ َكْي‬
ِ ‫يس ِقي‬
‫ان‬
َ َْ
‫َر َعْي نَا‬
‫اِ ْس َع ْي‬
ِ
‫يت‬
ُ ‫َشق‬
Şahıs zamiri
Fiil
‫ُه ْم‬
)siz( ‫أنْ تُم‬
ْ
)siz( ‫ت‬
َّ ُ ْ‫أن‬
‫رأى‬
)onlar(
‫ُهَا‬
)biz( ‫َنن‬
ُ َْ
ِ
)o( ‫هي‬
َ
)ben( ‫أنا‬
ِ ْ‫أن‬
)sen bayan( ‫ت‬
)o ikisi(
Yetişiyorsun
‫ي‬
َ ْ ‫تَ ْزَك‬
Yumuşadılar
‫َر ُخو َن‬
)onlar(
Şerefli olunuz!
‫ُس ُروا‬
ْ‫أ‬
)siz(
Yasaklarlar
Anlatınız!
İkiniz şifa verdiniz
‫يَْن َه ْو َن‬
ِ ِ
‫ي‬
َ ‫ا ْحك‬
‫َش َفْيتُ َما‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫ُه َّن‬
‫أنْتُ ْم‬
)onlar( ‫هم‬
ُْ
‫ت‬
َّ ُ ْ‫أن‬
)siz ikiniz( ‫أنْ تُما‬
َ
)siz(
‫ي ْدعُو‬
‫بكى‬
‫ي ْس ِقي‬
‫رعى‬
‫اِ ْسع‬
‫ش ِقي‬
‫يـ ْزكى‬
‫ر ُخو‬
‫اُ ْس ُر‬
‫يـ ْنـهى‬
ِ ‫اِ ْح‬
‫ك‬
‫شفى‬
14
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
•Yukarıda verilen örnekler ışığında alttaki tabloda bırakılan boşlukları
tamamlayınız:
• DİKKAT: Verilen fiilin mazi, muzari veya emir oluşuna dikkat ediniz.
Bireysel Etkinlik
Anlamı
Otlattım
İkisi yumuşadı
Fiil+Şahıs
zamiri
‫ت‬
ُ ‫َر َعْي‬
‫َر ُخ َوتَا‬
Şahıs zamiri
Fiil
)onlar( ‫ُه ْم‬
‫ي ْس ِقي‬
)sizler( ‫أنْتُ ْم‬
‫اِ ْرِم‬
‫ُه َّن‬
)onlar( ‫ن‬
َّ ‫ُه‬
‫يـ ْرضى‬
‫ت‬
َّ ُ ْ‫أن‬
)siz ikiniz( ‫أنْ تُما‬
َ
‫يـ ْن ُمو‬
)o iki bayan( ‫ُهَا‬
)onlar(
Yakın oldular
Şikayet et!
‫اُ ْش ِكي‬
Artıyorsunuz
İkiniz razı
olunuz!
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
)sizler(
‫دنا‬
‫اِ ْرض‬
15
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Nâkıs fiiller ve türevlerinin yer aldığı basit fiil ve isim cümleleri:
Türkçe Cümle
Allah’a çok dua et!
Örnek
Onlar, Allah’tan razı oldular.
O, becerikli bir hâkimdir.
Niçin çok ağlıyorsunuz?
Siz çocukları unutmuyorsunuz.
Paralar bankada birgün kaldı.
Ey Ali, Vatan için çabala!
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Arapça Cümle
ِ
)‫(د َعا‬
َ .‫اُْدعُ اللَّهَ َكثريا‬
ِ
)‫(ر ِض َي‬
ُ ‫َر‬
َ .‫ضوا َع ِن اللَّه‬
ِ
)‫ضى‬
َ َ‫ (ق‬.‫ُه َو قَاض َماهر‬
)‫ (بَ َكى‬.‫لِ َماذَا تَْب ُكو َن َكثِريا‬
)‫ (نَ ِس َي‬.‫ال‬
َّ ُ ْ‫أَن‬
َ ‫ي األطْ َف‬
َ ْ ‫ت الَ تَْن َس‬
ِ ‫ت األَمو ُال ِيف الْمص ِر‬
ِ ‫ب ِقي‬
)‫ (بَِق َي‬.‫ف يَ ْوما‬
ْ َ
ََ
َْ
ِ ِ ِ
)‫(س َعى‬
َ .‫ ا ْس َع ل ْل َوطَ ِن‬,‫يَا َعلي‬
16
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Bireysel Etkinlik
•Yukarıda verilen örnek cümleler ışığında aşağıda boş bırakılan yerleri
tamamlayınız:
Türkçe Cümle
Arapça Cümle
Allah onlardan ..…….…..
Allah’ı ………lar.
Yemekten ……… ……...lar.
Hasan’ı eve çağırıyorum.
O ………dir.
Kocalarınızdan razı olunuz!
.‫َر ِض َي اللَّهُ َعْن ُه ْم‬
.َ‫نَ ُسوا اللَّه‬
.‫يَ ْش ُكو َن ِم َن الْطَّ َع ِام‬
ِ ‫ حسنا إِىل الْب ي‬......
.‫ت‬
َْ
ََ
)‫ (بَِق َي‬.‫ُه َو الْبَاقِي‬
!‫ َع ْن أ َْزَو ِاج ُك َّن‬..........
Lefîf Fiil
)‫يف‬
ُ ‫)ال ِْف ْـع ُل اللَّ ِف‬
Aslî harflerinden iki tanesi illet harfi olan fiillere lefîf fiil denir. Birinci ve
Birinci ve üçüncü harfi
illetli lefîf fiil ilk harfi
bakımından misâl fiilin
çekimleri, üçüncü harf
bakımından ise nâkıs fiil
çeşitleri gibi çekimlenir.
üçüncü harfi illetli olana lefîf-i mefrûk (‫)الل ِفيف الْ َم ْف ُروق‬, ikinci ve üçüncü harfi illetli
olana ise lefîf-i makrûn (‫ )الل ِفيف الْ َم ْق ُرون‬adı verilir. Her iki lefîf fiilinin çekimleri
birbirinden farklıdır. Arap diilinde lefîf fiil, pek azı hariç, diğer fiiller kadar yoğun
olarak kullanılmamaktadır.
Lefîf-i Mefrûk )‫(اللَّفِيفُ ال َم ْفرُوق‬
Kök harflerinden birinci ve üçüncü harfi illetli olan fiildir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
17
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
Örnek
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
‫ يَعِي‬- ‫َو َعى‬
Kavradı, anladı.
Lefîf-i mefrûk.
Bu tür fiiller çoğunlukla, ‫ يَ ِعي‬-‫عى‬
َ ‫ َو‬gibi ikinci babdan gelmekle birlikte
dördüncü ve altıncı babdan gelenler de vardır.
Bu tür fiillerin çekimi, fiilin ilk ve son harf ine göre değişmektedir. Böylesi
fiillerin çekimi, ilk harf itibarıyla bir önceki ünitede bahsi geçen misâl fiil çeşitleri
-‫ َو ِج َل‬ve ‫ يَ ِج ُد‬-‫) َو َج َد‬, son harf itibarıyla da nâkıs fiil çeşitlerinden ( -‫َر َمى‬
‫ يَرْ ِمي‬ve ‫ضى‬
َ ْ‫ يَر‬-‫ض َي‬
ِ ‫ ) َر‬birisinin çekimi gibidir. Bu yüzden fiilin sonundaki uzun
gibi (‫ل‬
ُ ‫يَوْ َج‬
“â” veya uzun “î” sesine dikkat etmeliyiz. Bunlar çekim için oldukça önemlidir.
Şimdi mâzi, muzari ve emir kalıplarının çekimine geçelim:
Mâzi Fiil Çekimi: Birinci ve üçüncü harfi iletli mazi fiilde iki tip çekim
mevcuttur.
1- (‫ )وفى‬gibi olanlar: Bunlar
2-
‫ رمى‬gibi çekimlenir.
ِ ‫ ر‬gibi çekimlenir.
(‫ )و ِجي‬gibi olanlar: Bunlar da ‫ضي‬
Lefîf-i mefrûk mazi çekim tablosu, örnek fiil: ‫عى‬
َ‫و‬
َ
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
kavradılar
‫َو َع ْوا‬
‫َو َعيْ َن‬
kavradılar
İkil
‫المثنّى‬
Tekil ‫المفرد‬
‫َو َعيَا‬
)‫َو َعى ( ُه َو‬
o ikisi kavradı
o ikisi kavradı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
َ‫َو َعتا‬
kavradı
)‫ت ( ِه َي‬
ْ ‫َو َع‬
kavradı
‫الغائِب‬
3. şahıs
‫الغائِبة‬
3. şahıs
18
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
‫َو َعْيتُ ْم‬
kavradınız
‫َو َعْي ُت‬
kavradınız
Eril/Dişil
kavradık
َ‫َو َعْينا‬
َ‫َو َعْيتُما‬
ikiniz kavradınız
َ‫َو َعْيتُما‬
ikiniz kavradınız
َ‫َو َعْينا‬
ikimiz kavradık
‫ت‬
َ ‫َو َعْي‬
kavradın
ِ ‫وعي‬
‫ت‬
َْ َ
kavradın
‫ت‬
ُ ‫َو َعْي‬
kavradım
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
‫المتكلم‬
ُ
1. şahıs
Lefîf-i mefrûk mazi çekim tablosu, örnek fiil: ‫و ِجي‬
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
‫َو ُجوا‬
yandılar
yandılar
‫ال ُمؤنَّث‬
‫َوِجيَتَا‬
َ‫َوِجي تُما‬
yandınız
yandık
)‫َوِج َي (هو‬
ikiniz yandınız
‫َوِجي ُت‬
Eril/Dişil
‫َوِجيَا‬
َ‫َوِجي تُما‬
yandınız
Dişil
Tekil ‫المفرد‬
ikisi yandı
‫َوِجي تُ ْم‬
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
‫المثنّى‬
o ikisi yandı
‫َوِجي َن‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
İkil
ikiniz yandınız
َ‫َوِجي نا‬
َ‫َوِجي نا‬
ikimiz yandık
yandı
ِ
)‫ت ( ِه َي‬
ْ َ‫َوجي‬
yandı
yandın
yandın
yandım
ِ
‫ت‬
َ ‫َوجي‬
ِ ‫وِجي‬
‫ت‬
َ
ِ
‫ت‬
ُ ‫َوجي‬
‫الغائِب‬
3. şahıs
‫الغائِبة‬
3. şahıs
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
‫المتكلم‬
ُ
1. şahıs
Muzari Fiil Çekimi: Birinci ve üçüncü harfi iletli muzari fiilde iki tip çekim
mevcuttur. İlki (‫ )يَِفي‬gibi olanlar, bunlar
bunlar da ‫ضى‬
َ ‫ يَْر‬gibi çekimlenirler.
‫يَْرِمي‬
gibi; ikincisi ise (‫جى‬
َ ‫ )يَ ْو‬gibi olanlar,
Lefîf-i mefrûk muzari çekim tablosu, örnek fiil: ‫ي ِعي‬
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
‫يَعُو َن‬
kavrıyorlar
İkil
o ikisi kavrıyor
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫المثنّى‬
‫يَعِيَا ِن‬
Tekil
‫المفرد‬
)‫يَعِي (هو‬
kavrıyor
‫الغائِب‬
3. şahıs
19
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
‫يَعي َن‬
kavrıyorlar
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
‫تَعُو َن‬
kavrıyorsunuz
‫تَعِي َن‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
Eril/Dişil
kavrıyorsunuz
)‫نَعِي ( ََْن ُن‬
kavrıyoruz
o ikisi kavrıyor
‫تَعِيَا ِن‬
‫تَعِيَا ِن‬
ikiniz kavrıyorsunuz
‫تَعِيَا ِن‬
ikiniz kavrıyorsunuz
)‫نَعِي ( ََْن ُن‬
ikimiz kavrıyoruz
)‫تَعِي ( ِه َي‬
kavrıyor
ِ
)‫ت‬
َ ْ‫تَعي (أن‬
kavrıyorsun
‫تَعِي َن‬
kavrıyorsun
)‫أ َِعي (أنَا‬
kavrıyorum
‫الغائِبة‬
3. şahıs
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
‫المتكلم‬
ُ
1. şahıs
Yukarıdaki çekim tablosunda ilk harf, misâl fiilin ilk harfi gibi hazfedilmiş, son
harf, fiilin nâkıs fiil gibi çekimlenmesini sağlamıştır. Dikkat edilirse 3, 9 ve 10. sigada
(mavi kutucuklar) ilk (vâv) ve son illet harfi (ye) çekim gereği düşmüş, fiilin yalnızca
ortadaki sahih harfi (ayn) kalmıştır.
Lefîf-i mefrûk muzari çekim tablosu, örnek fiil: ‫حى‬
َ ‫يَو‬
ْ
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
‫يَ ْو َج ْو َن‬
yanıyorlar
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
‫يَ ْو َجيْ َن‬
yanıyorlar
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
‫تَ ْو َج ْو َن‬
yanıyorsunuz
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
Eril/Dişil
‫تَ ْو َجْي َن‬
yanıyorsunuz
)‫نَ ْو َجى ( ََْن ُن‬
yanıyoruz
‫المثنّى‬
İkil
‫يَ ْو َجيَا ِن‬
o ikisi yanıyor
‫تَ ْو َجيَا ِن‬
o ikisi yanıyor
‫تَ ْو َجيَا ِن‬
ikiniz yanıyorsunuz
‫تَ ْو َجيَا ِن‬
ikiniz yanıyorsunuz
)‫نَ ْو َجى ( ََْن ُن‬
ikimiz yanıyoruz
Tekil
‫المفرد‬
)‫يَ ْو َجى (هو‬
yanıyor
‫الغائِب‬
3. şahıs
)‫تَ ْو َجى ( ِه َي‬
3. şahıs
)‫ت‬
َ ْ‫تَ ْو َجى (أن‬
2. şahıs
‫تَ ْو َجْي َن‬
2. şahıs
yanıyor
yanıyorsun
yanıyorsun
)‫أَْو َجى (أنَا‬
yanıyorum
‫الغائِبة‬
‫المخاطب‬
ُ
‫المخاطبة‬
ُ
‫المتكلم‬
ُ
1. şahıs
Yukarıdaki çekim tablosunda görüldüğü gibi ilk illet harfi hazfedilmemiş, son
illet harfi ise bu fiilin
‫ضى‬
َ ‫ يَْر‬gibi çekimlenmesini sağlamıştır. Yine 3, 9 ve 10. sigada
(mavi kutucuklar) son harf (ye) çekim gereği düşmüştür.
Emir Fiil Çekimi: Lefîf-i mefrûk’un emir çekimi iki tip olup aşağıdaki gibidir:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
20
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Lefîf-i mefrûk emir çekim tablosu, örnek fiil: ‫عى‬
َ‫و‬
َ - ‫ِع‬
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
‫عُوا‬
Kavrayınız
‫ِعي َن‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
kavrayınız
İkil
‫المثنّى‬
Tekil
‫ِعيَا‬
‫المفرد‬
)‫ت‬
َ ْ‫ِع (أن‬
ikiniz kavrayınız
kavra
‫ِعيَا‬
ikiniz kavrayınız
‫ِعي‬
kavra
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
Yukarıdaki emir fiil çekiminde baştaki illet harfi “vâv” ve son harf olan “ye”
çekim gereği düşmüştür. Fiilin ilk sigasında, sadece ortadaki “ayn” harfi kalmıştır.
ِِ
Daha sonraki sigalar, tıpkı sonu kısa “i” sesiyle biten )‫(رَمى‬
َ ‫ ا ْرم‬emir fiili gibi
çekimlenmiştir.
Lefîf-i mefrûk emir çekim tablosu, örnek fiil:
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
yanınız
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
yanınız
‫اِْو َج ْوا‬
‫اِْو َجْي َن‬
İkil
‫ و ِجي‬- ‫اِ ْوج‬
‫المثنّى‬
‫اِْو َجيَا‬
İkiniz yanınız
ikiniz yanınız
‫اِْو َجيَ ا‬
Tekil
‫المفرد‬
ِ
)‫ت‬
َ ْ‫ا ْو َج (أن‬
yan
yan
‫اِْو َج ْي‬
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
Yukarıdaki emir fiil çekiminde, illet harflerinden sadece son illetli harf, çekim
gereği düşmüştür. Dikkat edilirse bu emir fiilinin çekimi sondaki ses yapısı itibarıyla
ِ ‫(ر‬
tıpkı )‫ضي‬
َ
َ
‫ اِ ْرض‬emir fiili gibidir.
İkinci ve üçüncü harfi
illetli lefîf fiilin ikinci
harfi sahih harf kabul
edilir, üçüncü harf
bakımından ise nâkıs
fiil çeşitleri gibi
çekimlenir.
Örnek
Lefîf-i Makrûn )‫يف الم ْق ُرون‬
ُ ‫(اللَّ ِف‬
İkinci ve üçüncü harfi illetli olan fiilerdir.
‫ يَ ْك ِوي‬- ‫َك َوى‬
Dağladı, ütüledi.
Güçlü oldu, gücü yetti.
‫ يَ ْق َوى‬-‫ي‬
َ ‫قَ ِو‬
Lefîf-i makrûn.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
21
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Bu tür fiiller, örneğin
‫ يَ ْك ِوي‬-‫َك َوى‬
gibi ikinci babdan veya
dördüncü babdan gelmektedir.
‫ يَ ْق َوى‬-‫ي‬
َ ‫قَ ِو‬
gibi
Bu gibi fiillerde ikinci harf illet harfi olmasına rağmen sahih harf gibi
muamele görür ve ikinci harfi ecvef fiil gibi çekimlenmez. Üçüncü harfi açısından
ise bu fiiller tıpkı nâkıs fiilin çekimleri gibi çekimlenir. Yani sonundaki ses yapısı
bakımından uzun “î” veya uzun “â” sesine göre farklı iki çekime sahiptir.
Şimdi mazî, muzari ve emir kalıplarının çekim tablolarına geçelim:
Mâzi Fiil Çekimi: İkinci ve üçüncü harfi illetli mazî fiilde iki tip çekim
mevcuttur. İlki (‫ ) َك َوى‬gibi olanlar ki tıpkı ‫ َر َمى‬, ikincisi ise (‫ي‬
َ ‫ )قَ ِو‬gibi olanlar ki tıpkı
‫ض َي‬
‫ر‬
gibi
çekimlenir.
ِ َ
Lefîf-i makrûn mazi çekim tablosu, örnek fiil: ‫كوى‬
َ
َ
Çoğul‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
ütülediler
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
‫َك َويْ َن‬
ütülediler
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
‫َك َوْوا‬
‫َك َويْتُ ْم‬
ütülediniz
‫َك َويْ ُت‬
ütülediniz
Eril/Dişil
ütüledik
َ‫َك َويْنا‬
İkil
‫المثنّى‬
Tekil ‫المفرد‬
‫َك َويَا‬
)‫َك َوى ( ُه َو‬
o ikisi ütüledi
َ‫َك َوتا‬
o ikisi ütüledi
َ‫َك َويْتُما‬
ikiniz ütülediniz
َ‫َك َويْتُما‬
ikiniz ütülediniz
َ‫َك َويْنا‬
ikimiz ütüledik
ütüledi
)‫ت ( ِه َي‬
ْ ‫َك َو‬
ütüledi
‫ت‬
َ ْ‫َك َوي‬
ütüledin
3. şahıs
3. şahıs
2. şahıs
ِ ‫َكوي‬
‫ت‬
َْ
2. şahıs
‫ت‬
ُ ْ‫َك َوي‬
1. şahıs
ütüledin
ütüledim
‫الغائِب‬
‫الغائِبة‬
‫المخاطب‬
ُ
‫المخاطبة‬
ُ
‫المتكلم‬
ُ
Lefîf-i makrûn mazi çekim tablosu, örnek fiil: ‫ق ِوي‬
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
‫قَ ُووا‬
güçlü oldular
İkil
‫المثنّى‬
Tekil ‫المفرد‬
‫قَ ِويَا‬
)‫ي ( ُه َو‬
َ ‫قَ ِو‬
o ikisi güçlü oldu
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
güçlü oldu
‫الغائِب‬
3. şahıs
22
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
‫قَ ِوي َن‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
güçlü oldular
‫قَ ِويتُ َما‬
güçlü oldunuz
ikiniz güçlü oldunuz
‫قَ ِوي ُت‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
o ikisi güçlü oldu
‫قَ ِويتُ ْم‬
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
‫قَ ِويَتَا‬
‫قَ ِويتُ َما‬
güçlü oldunuz
ikiniz güçlü oldunuz
َ‫قَ ِوينا‬
Eril/Dişil
َ‫قَ ِوينا‬
güçlü olduk
ikimiz güçlü olduk
)‫ت ( ِه َي‬
ْ َ‫قَ ِوي‬
güçlü oldu
‫ت‬
َ ‫قَ ِوي‬
güçlü oldun
ِ ‫قَ ِوي‬
‫ت‬
güçlü oldun
‫ت‬
ُ ‫قَ ِوي‬
güçlü oldum
‫الغائِبة‬
3. şahıs
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
‫المتكلم‬
ُ
1. şahıs
Muzari Fiil Çekimi: Lefîf-i makrûn fiillerin muzari çekimi iki şekilde olur. İlki
(‫ك ِوي‬
ْ َ‫ )ي‬gibi olanlar, bunlar
‫ يَْرِمي‬gibi; ikincisi ise (‫ )يَ ْق َوى‬gibi olanlar, bunlar da ‫ضى‬
َ ‫يَْر‬
gibi çekimlenirler. Lefîf-i makrûn muzari çekim tablosu, örnek fiil: ‫ك ِوي‬
ْ‫ي‬
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
Eril/Dişil
‫يَ ْك ُوو َن‬
ütülüyorlar
‫يَ ْك ِوي َن‬
ütülüyorlar
‫تَ ْك ُوو َن‬
ütülüyorsunuz
‫تَ ْك ِوي َن‬
ütülüyorsunuz
)‫نَ ْك ِوي ( ََْن ُن‬
ütülüyoruz
İkil
o ikisi ütülüyor
o ikisi ütülüyor
‫المثنّى‬
‫يَ ْك ِويَا ِن‬
‫تَ ْك ِويَا ِن‬
‫تَ ْك ِويَا ِن‬
ikiniz ütülüyorsunuz
‫تَ ْك ِويَا ِن‬
ikiniz ütülüyorsunuz
)‫نَ ْك ِوي ( ََْن ُن‬
ikimiz ütülüyoruz
‫المفرد‬
Tekil
)‫يَ ْك ِوي (هو‬
ütülüyor
‫الغائِب‬
3. şahıs
)‫تَ ْك ِوي ( ِه َي‬
3. şahıs
)‫ت‬
َ ْ‫تَ ْك ِوي (أن‬
2. şahıs
‫تَ ْك ِوي َن‬
2. şahıs
)‫أ ْك ِوي (أنَا‬
1. şahıs
ütülüyor
ütülüyorsun
ütülüyorsun
ütülüyorum
‫الغائِبة‬
‫المخاطب‬
ُ
‫المخاطبة‬
ُ
‫المتكلم‬
ُ
Lefîf-i makrûn muzari çekim tablosu, örnek fiil: ‫يَ ْقوى‬
َ
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
İkil
‫يَ ْق َوْو َن‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫المثنّى‬
‫يَ ْق َويَا ِن‬
Tekil
‫المفرد‬
)‫يَ ْق َوى (هو‬
‫الغائِب‬
3. şahıs
23
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
güçlü oluyorlar
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
Eril
‫ال ُمذ َّكر‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
Eril/Dişil
‫يَ ْق َويْ َن‬
güçlü oluyorlar
‫تَ ْق َوْو َن‬
güçlü
oluyorsunuz
‫تَ ْق َويْ َن‬
güçlü
oluyorsunuz
)‫نَ ْق َوى ( ََْن ُن‬
güçlü oluyoruz
o ikisi güçlü oluyor
güçlü oluyor
)‫تَ ْق َوى ( ِه َي‬
‫تَ ْق َويَا ِن‬
o ikisi güçlü oluyor
ikiniz güçlü
oluyorsunuz
ikiniz güçlü
oluyorsunuz
güçlü oluyor
‫تَ ْق َويَا ِن‬
‫تَ ْق َويْ َن‬
2. şahıs
)‫أَقْ َوى (أنَا‬
ikimiz güçlü
güçlü
oluyorum
oluyoruz
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
güçlü
oluyorsun
)‫نَ ْق َوى ( ََْن ُن‬
3. şahıs
)‫ت‬
َ ْ‫تَ ْق َوى (أن‬
güçlü
oluyorsun
‫تَ ْق َويَا ِن‬
‫الغائِبة‬
‫المخاطبة‬
ُ
‫المتكلم‬
ُ
1. şahıs
Emir Fiil Çekimi: Lefîf-i makrûn’un emir çekimi iki tip olup aşağıdaki gibidir:
‫اِ ْك ِو‬
Lefîf-i makrûn emir çekim tablosu, örnek fiil: ‫كوى‬
َ -
َ
Çoğul ‫الجمع‬
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
‫اِ ْك ُووا‬
ütüleyiniz
‫اِ ْك ِوي َن‬
ütüleyiniz
İkil
‫المثنّى‬
Tekil
‫اِ ْك ِويَا‬
ِ
)‫ت‬
َ ْ‫ا ْك ِو (أن‬
ikiniz ütüleyiniz
ütüle
‫اِ ْك ِويَا‬
ikiniz ütüleyiniz
َ
Eril
‫ال ُمذ ّكر‬
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
‫اِقْ َوْوا‬
güçlü olunuz
‫اِقْ َويْ َن‬
güçlü olunuz
İkil
Tekil ‫المفرد‬
‫اِقْ َويَا‬
ِ
)‫ت‬
َ ْ‫اقْ َو (أن‬
‫اِقْ َويَا‬
ikiniz güçlü olunuz
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
‫اِقْ َو‬
‫المثنّى‬
ikiniz güçlü olunuz
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫اِ ْك ِوي‬
ütüle
Lefîf-i makrûn emir çekim tablosu, örnek fiil: ‫ قَ ِوي‬Çoğul ‫الجمع‬
‫المفرد‬
güçlü ol
güçlü ol
‫اِقْ َو ْي‬
‫المخاطب‬
ُ
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
2. şahıs
24
FİİL-V: HARF TÜRÜNE
TÜRÜNE GÖRE
GÖRE FİİLLER
FİİLLER (AKSÂM-I
(AKSÂM-I SEB’A)
SEB’A) -3
-3
FİİL-V:
İLLETLİ FİLLER
FİLLER VE
VE KISIMLARI
KISIMLARI
İLLETLİ
Tekrar hatırlatalım
ki size sunulan
yukarıdaki
tablolarını
güçlü oluyorlar
o ikisi güçlü
oluyor çekim
güçlü
oluyor iyi kavramakla
birlikte, kendi basit cümlelerimizi yazarak ve bolca metin içerisinde görüp
Dişil uygulama alanına dökmemiz gerekir.
tanıyarak,
cümlelerde
‫الغائِبة‬
ِ ‫ تَ ْقويا‬Zira )fiil‫( ِهي‬kalıpları,
‫ن‬
‫ي‬
‫و‬
‫ق‬
‫ي‬
‫ن‬
‫ى‬
‫و‬
‫ق‬
‫ت‬
ْ
ْ
َ
ْ
َ َ َ bağımsız olarakَ َmetnin herhangi
َ bir 3.yerinde
‫ ال ُمؤنَّث‬çekim tablosundan
َ
buradaki
şahıs ve
güçlü oluyorlar
o ikisi güçlü oluyor
güçlü oluyor
herhangi bir sigada karşımıza çıkacaktır. Örnek metin ve uygulamalar eşliğinde
Erilpekiştirmeye çalışalım:
‫المخاطب‬
konuyu
‫تَ ْق َوْو َن‬
‫تَ ْق َويَا ِن‬
)‫ت‬
َ ْ‫ تَ ْق َوى (أن‬2. şahıs ُ
‫ال ُمذ َّكر‬
güçlü
oluyorsunuz
ikiniz güçlü
oluyorsunuz
güçlü
oluyorsun
‫ب ال ِْعل ِْم‬
ُ ‫ت قوياطِلن‬
‫المخاطبة‬
ُ
‫ن‬
‫ي‬
‫و‬
‫ق‬
‫ت‬
‫تَ ْق َويْ َن‬
ََ َْ
َ َْ َْ
‫ال ُمؤنَّث‬
2. şahıs
ِgüçlü
ِ ُ‫َدل‬güçlü
‫ب ِع ْل َم‬
‫داد‬
–‫س‬
‫اإلم ُام ابْ ُن مَْلِد‬
ْ‫– ِم ْن أَئِ َّم ِة األن‬güçlü
َّ ikiniz
َ ‫فر إىل بَ ْغ‬
َ ‫نَ َوى‬
َ ُ‫ليَطْل‬oluyorsunuz
َ ‫الس‬
oluyorsunuz
oluyorsun
ِ
ِ ‫الكِدلم‬
ِ ‫يث ِمن ا ِإل‬
‫ر َارة‬/َDişil
‫ت) قَ َد َماهُ ِم ْن َح‬
‫مام‬
ْ
Eril
َّ )‫وىفَ َق( َطََنَعن‬,‫أح)َد بْ ِن َحْنبَن ْقل‬
ْ
َ
‫الص َح َارى نََحْق َتوىَو (جيَ َْن ُْن‬
‫ا‬
‫ن‬
‫أ‬
(
‫ى‬
‫و‬
‫َق‬
‫أ‬
ْ
َ َ 1. şahısَ‫ُالمت‬
ُْ َ َ
güçlüِ oluyoruz‫ ه ِو‬,‫اد‬ikimiz
‫هب إىل‬
‫إىل بَ ْغ َد‬güçlü
‫ص َل‬
‫ وَل ي ِن يف‬,‫ِرَم ِالَا الْ ُم ْلتَ ِهبَ ِة‬
َّgüçlü
َ ‫الس ِْري َح َّت َو‬
َ َ َoluyoruz
َ ‫ي ابْ ُن مَْلد أ ْن يَ ْذ‬
oluyorumَ ْ
ِ ْ ‫أن‬
ِِ ِ
ِ
َّ ‫أحَ َد لَ ِكنَّهُ َعلِ َم‬
,ُ‫ب العِْل ِم َعْنه‬
ْ ‫اإلم ِام‬
َ ‫اخلَلي َف َة َأمَر بَْبسه يف َدا ِرهِ َوَمنَ َع طُل‬
َ ‫َحلَ َقة‬
ِ
ِ ‫ رتَ ِدي م‬Lefîf-i
‫اإلم ِام‬
‫إىل َدا ِر‬iki tip
‫ ِهبَا‬olup
‫هب‬
‫َو َعى ابْ ُن‬
ْ ‫ملد ِحيلة ي‬
Emir‫س‬
gibidir:
ْ emir
َ َ ْ َ‫ي أ ْن ي‬makrûn’un
َ çekimi
ُ ‫ذ‬aşağıdaki
َFiil‫لَب‬Çekimi:
َ ‫ َوه‬.‫أحَ َد‬
ِ
ِ َ‫ ه َك َذا ف‬örnek
ِ َّ‫ِر الن‬emir
‫ُك َّل‬makrûn
‫اس‬
‫ن أَنْظَا‬çekim
‫ َحيِ َي‬.‫ِة‬fiil:
‫اخلَلِي َف‬
ْ‫يسَوى‬
Lefîf-i
‫ َُك‬-‫ي َح َّت الَ يَ ِش َي بِِه اَِجْكَوِوِاس‬
َ ‫الْ ُمتَ َس ِول‬
ْ ‫ي َع‬
َ ‫َور‬tablosu,
ِ ‫ال‬
ِ ‫ي وم َذ ِاهبا َإىل ب ي‬
ِ ‫ت‬
‫ديث َح َّت َرَوى َعْنهُ أ ْكثَ َر ِم ْن‬
ْ ‫لب ِمْنهُ ع ْل َم‬
ْ‫أحد يَط‬
ْ ‫اإلمام‬
َْ
َْ
ُ
Çoğul ‫الجمع‬
İkil ‫ المثنّى‬Tekil ‫المفرد‬
.‫ثَلَِثِائَِة َحديث‬
Eril
ِ
‫المخاطب‬
‫اِ ْك ُووا‬
‫اِ ْك ِويَا‬
)‫ت‬
َ ْ‫ ا ْك ِو (أن‬2. şahıs ُ
‫ال ُمذ ّكر‬
Dişil
ütüleyiniz
ikiniz ütüleyiniz
ütüle
Harf sayısı
Fiilin bâbı
Harf Emir
Muzari Mazi
Dişil
‫ال ُمؤنَّث‬
ِ ِ
‫ا ْك ِوي َن عدد الحروف‬
ütüleyiniz
ِ ِ
‫األمر ا ْكالِويَا‬
‫حرف الباب‬
ikiniz ütüleyiniz
ütüle
ِ ِ
‫ُالماضي ا ْك‬
‫المضِواريع‬
2. şahıs
‫المخاطبة‬
ُ
‫َو َشى يَ ِشي ِ ِش‬
Lefîf-i makrûn emir çekim tablosu, örnek fiil: ‫ قَ ِوي‬- ‫اقْ و‬
َ
َ
‫) ثلثة‬3(
‫) الثان‬2( ‫ي‬-‫و‬
‫ِع‬
‫َو َعى يَعِي‬
Çoğul
‫ الجمع‬parçayıİkil
‫ المثنّى‬Tekil ‫المفرد‬
•Öncelikle
yukarıdaki
dinleyiniz.
• Parçayı
‫) ثلثة‬okuyup
3( anlamaya
‫) الثان‬2çalışınız,
( ‫ي‬-parçadan
‫و‬
‫ ِن‬seçilmiş kırmızı
‫ يَِين‬renkli
‫َو َن‬
fiillerden oluşan aşağıdaki tabloyu inceleyiniz; ulaştığınız sonuçlar
Eril
‫المخاطب‬
ُ
neler olacaktır,‫وا‬yazınız?
‫اِق و‬
‫اِق ويا‬
)‫اِق و (أنت‬
‫) ثلثة ال ُمذ ّكر‬3( ْ َ ْ ‫) الرابع‬4( ‫ي‬-َ‫ْ َو‬
‫ يَ ْو َجْ َى ْ َ اِْو َج‬2. şahıs
‫َوِج َي‬
güçlü olunuz
ikiniz güçlü olunuz
güçlü ol
Dişil
‫الموخِراط‬
‫) ثلثة‬3( ‫) ال َّس ِاد اِسقْ َويْ َن‬6( ‫ي‬-‫يبة يَِر اِيقْ َو ْي ِر اِقْ َوويَا‬
َ َُ
‫ال ُمؤنَّث‬
2. şahıs
güçlü olunuz
ikiniz güçlü olunuz
güçlü ol
‫) ثلثة‬3(
‫) الثان‬2( ‫ي‬-‫و‬
‫اِنْ ِو‬
‫نَ َوى يَْن ِوي‬
Atatürk Üniversitesi
Üniversitesi Açıköğretim
Açıköğretim Fakültesi
Fakültesi
Atatürk
‫) ثلثة‬3(
‫) الثان‬2( ‫ي‬-‫و‬
‫اِْرِو‬
‫َرَوى يَ ْرِوي‬
‫) ثلثة‬3(
‫) الرابع‬4( ‫ي‬-‫اِ ْه َو و‬
‫ي يَ ْه َوى‬
َ ‫َه ِو‬
‫) الثان‬2( ‫ي‬-‫و‬
Bireysel Etkinlik
‫) ثلثة‬3(
24
25
‫‪FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3‬‬
‫‪İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI‬‬
‫‪Harf sayısı Fiilin bâbı Harf Emir Muzari Mazi‬‬
‫الماضي المضارع‬
‫‪26‬‬
‫األمر‬
‫الحرف الباب‬
‫َو َشى‬
‫يَ ِشي‬
‫ِش‬
‫و‪-‬ي (‪ )2‬الثان‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫َو َعى‬
‫يَعِي‬
‫ِع‬
‫و‪-‬ي (‪ )2‬الثان‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫َو َن‬
‫يَِين‬
‫ِن‬
‫و‪-‬ي (‪ )2‬الثان‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫َوِج َي‬
‫يَ ْو َجى‬
‫اِْو َج‬
‫و‪-‬ي (‪ )4‬الرابع‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫ِ‬
‫ي‬
‫َور َ‬
‫يَِري‬
‫ِر‬
‫و‪-‬ي (‪ )6‬ال َّس ِادس‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫نَ َوى‬
‫يَْن ِوي‬
‫اِنْ ِو‬
‫و‪-‬ي (‪ )2‬الثان‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫َرَوى‬
‫يَ ْرِوي‬
‫اِْرِو‬
‫و‪-‬ي (‪ )2‬الثان‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫ي‬
‫َه ِو َ‬
‫يَ ْه َوى‬
‫و‪-‬ي (‪ )4‬الرابع‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫َحيِ َي‬
‫َْي َي‬
‫ي‪-‬ي (‪ )4‬الرابع‬
‫(‪ )3‬ثلثة‬
‫اِ ْه َو‬
‫اِ ْح َي‬
‫عدد الحروف‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
•Aşağıdaki tabloda ikinci babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden yardım
alarak boşlukları tamamlayınız:
Bireysel Etkinlik
Emir
‫األمر‬
‫ِه‬
Muzari
‫المضارع‬
Mazi
‫الماضي‬
‫يَ ِهي‬
‫َوَهى‬
‫و َشى‬
‫ون‬
‫وعى‬
‫وىف‬
‫اِط ِو‬
‫يَطْ ِوي‬
‫طََوى‬
‫لوى‬
‫عوى‬
‫ذوى‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
27
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Bireysel Etkinlik
•Aşağıdaki tabloda ikinci babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden yardım
alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
ِ
‫يد‬
َ‫ا‬
ِ
‫ضو‬
َ ‫ا‬
Muzari
‫المضارع‬
Mazi
‫الماضي‬
‫يَْي َدى‬
ِ
‫ي‬
َ ‫يَد‬
‫وجي‬
‫ض َوى‬
ْ َ‫ي‬
‫ي‬
َ
َ ‫ض ِو‬
‫قوي‬
‫عيي‬
‫هوي‬
‫حيي‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
28
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Bireysel Etkinlik
•Aşağıdaki tabloda altıncı babdan gelen fiiller vardır. Örnek fiilden yardım
alarak boşlukları tamamlayınız:
Emir
‫األمر‬
Muzari
‫المضارع‬
‫ِل‬
‫يَلِي‬
Mazi
‫الماضي‬
ِ
‫ل‬
َ ‫َو‬
‫وري‬
• Aşağıdaki karşılıklı konuşmayı dinleyiniz, okuyup anlamaya çalışınız.
Bireysel Etkinlik
• Karşılıklı konuşmada fiiller kalın olarak seçilmiştir. Bu fiiller arasından lefîf fiilleri
ve sözlükten anlamlarını bulunuz:
ِ َ‫• ف‬
‫ َما َذا تـ ْفعلِين؟‬:ُ‫اط َمة‬
ِ‫•ص‬
ِ ِ‫ و ْاْل َن الَ أنِي يف تَرت‬,‫ُسرِت‬
‫الَِقيبَ ِة‬
ْ ‫يب‬
َّ ‫ت‬
ُ ْ‫ نـوي‬:ُ‫الَة‬
َ
ْ
َ َ ْ ‫الس َفَر إىل أ‬
ِ
‫ُسَرِت أيْضا‬
ُ ‫ لقد ه ِو‬:‫• فاطمة‬
ْ ‫يت أ ْن أُسافر إىل أ‬
ِ ِ‫ سافِ ِري إىل أُسرت‬,‫ إِ َذ ْن‬:‫• صالة‬
‫ك‬
َْ
‫الس َفَر إالَّ بَ ْع َد أ ْن تـ ْنت ِهي َد ْوَرةُ تَ ْعلِي ِم اللغَ ِة الْ َعَربِيَّ ِة‬
َّ ‫ لْ أنْ ِو‬:‫• فاطمة‬
‫ َوَم َت تـنت ِهي َد ْوَرةُ تَ ْعلِي ِم اللغَ ِة الْ َعَربِيَّ ِة؟‬:‫• صالة‬
ِ َ‫ روى أح ُد الطل‬:‫• فاطمة‬
َّ ‫ب َع ِن الْ ُم َعلِ ِم‬
‫ُسبُوع‬
ْ ‫أن الد ْورَة س ْوف تـ ْنتهي بَ ْع َد أ‬
َ
ِ ِ‫ ب ع َد أُسبوع ستُسافِرين إىل أُسرت‬,‫ جيِد‬:‫• صالة‬
‫ك‬
ْ َْ َ
َْ
.ُ‫ إ ْن شاء الل‬:‫• فاطمة‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
29
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Aşağıdaki örnekleri inceleyelim, benzerlerini kendimiz türetelim:
Anlamı
Korudular
Takip ediyorum
Örnek
Yandınız
İkisi el uzatıyor
dürdük
Güçlü oluyor
Yerine getiriniz!
sev!
Fiil+Şahıs zamiri
‫قوا‬
ْ‫و‬
‫ألِي‬
‫و ِجيتُ َّن‬
ِ ‫يـ ْيدي‬
‫ان‬
‫طويْـنا‬
‫تـ ْقوى‬
‫فُوا‬
‫اِ ْهو ْي‬
Şahıs zamiri
Fiil
‫ُه ْم‬
)ben( ‫أنا‬
‫وقي‬
‫يلِي‬
)onlar(
‫ت‬
َّ ُ ْ‫أن‬
)o ikisi( ‫هَا‬
ُ
)biz( ‫َنن‬
ُ َْ
ِ
)o( ‫هي‬
َ
)siz( ‫أنْ تُم‬
ْ
ِ ْ‫أن‬
sen ( ‫ت‬
)siz(
‫و ِجي‬
‫يـ ْيدى‬
‫طوى‬
‫يـ ْقوى‬
ِ
‫ف‬
‫اِ ْهو‬
)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
30
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
•Yukarıda verilen örnekler ışığında alttaki tabloda bırakılan boşlukları
tamamlayınız:
•DİKKAT: Verilen fiilin mazi, muzari veya emir oluşuna dikkat ediniz.
Anlamı
Fiil+Şahıs
zamiri
Bireysel Etkinlik
Söz veriyorlar
Bitkin düşünüz!
İkiniz rivayet ediniz!
‫نـويْـنا‬
‫آ ِوي‬
‫ي ْخوْون‬
Yanıyorsunuz
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
)biz( ‫ََْن ُن‬
)sizler( ‫أنْتُ ْم‬
)onlar( ‫ُه ْم‬
‫عوْوا‬
‫وحى‬
‫ي ِري‬
)‫ِه ( َوَهى‬
‫يأْ ِوي‬
‫ج ِوي‬
‫أنْتُ َما‬
)ikiniz
ِ ْ‫أن‬
)sen
(‫ت‬
‫اِ ْر ِو‬
‫اِ ْسو‬
)onlar( ‫ُه ْم‬
)onlar
)sizler
( ‫أنْتُ(ْم‬
‫يـ ْوجى‬
siz (
Eşit ol!
Uludular
)‫يئِي ( َوأَى‬
)sizler( ‫ت‬
َّ ُ ْ‫أن‬
Duygulandınız
Boş oluyorlar
)onlar( ‫ُه ْم‬
‫ُهَا‬
) ( ‫أنْتم‬
)sizler
ُْ
Tutuşuyor
Konaklıyorum
Fiil
o iki (
İkisi işaret etti
Niyet ettik
Şahıs zamiri
31
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Lefîf fiiller ve türevlerinin yer aldığı basit fiil ve isim cümleleri:
Türkçe Cümle
Kendini koru! (kendine iyi bak!)
Örnek
Peygamberin hadisini rivayet ettiler.
Ayşe! konuyu kavrıyor musun?
O, iyi bir râvidir.
Bu yıl hacca niyet ediyorsun.
Zeyd’i polise ihbar ediyorlar.
Hanımlarınızı seviniz!
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Arapça Cümle
)‫(وقَى‬
َ ‫ِق نَ ْف َس‬
َ !‫ك‬
ِ
ِ ‫يث الَّر‬
)‫(رَوى‬
ُ َ ‫َرَوْوا َحد‬
َ .‫رسول‬
ِ
ِ
)‫(و َعى‬
ُ ‫ي الْ َم ْو‬
َ ‫ض‬
َ ‫يَا َعائ َشةُ! َه ْل تَع‬
َ ‫وع؟‬
)‫(رَوى‬
َ .‫ُه َو َراو َجيِد‬
ِ ‫ال َّج‬
)‫ (نَ َوى‬.َ‫السنَة‬
َّ ‫هذ ِه‬
َْ ‫تَْن ِوي‬
ِ ُ ‫ي ُشو َن زيدا إِ َىل‬
)‫(و َشى‬
َْ َ
َ .‫الش ْرطَة‬
ِ
ِ
)‫ي‬
َ !‫ا ْه َوْوا َزْو َجات ُك ْم‬
َ ‫(ه ِو‬
32
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
•Yukarıda verilen örnek cümleler ışığında aşağıda boş bırakılan yerleri
tamamlayınız:
Bireysel Etkinlik
Türkçe Cümle
………kim?
O ikisi namaz için ……….. .
Sen, beni mi ……………..?
Vatanı koruduk.
Köpek gece boyunca ….……..
Kocamı ……………
Fatma! ahdini yerine getir lütfen!
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Arapça Cümle
‫الرا ِوي؟‬
َّ ‫َم ِن‬
ِ ‫ي ْن ِوي‬
.ِ‫لص َلة‬
َّ ِ‫ان ل‬
َ َ
َِ ‫أَتَلِي ِين؟‬
)‫ل‬
َ ‫(و‬
.‫الوطَ َن‬
َ ........
.‫ب ِخ َل َل اللَّْي ِل‬
ُ ‫َع َوى الْ َك ْل‬
.‫أ َْه َوى َزْوِجي‬
ِ
ِ َ‫يا ف‬
ِ ِ‫ضل‬
!‫ك‬
ْ َ‫ بِ َع ْهد ِك ِم ْن ف‬... !ُ‫اط َمة‬
َ
33
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Her türlü fiil çekiminde şunlara dikkat edelim:
1. İki sakin harf yanyana gelemez, geldiğinde mutlaka birisi hazfedilir. İki
harften birisi illet harfi ise, bu durumda illet harfi düşer.
2. “Vâv” harfi harekesiz (sâkin), kendinden önce de “kesre” varsa “vâv”, “ye”
harfine dönüşür.
3. “Vâv” harfi harekesiz (sâkin), kendinden önce de “fetha” varsa “vâv”, “elif”
harfine dönüşür.
4. “Ye” harfi harekesiz (sâkin), kendinden önce de “damme (ötre)” varsa “ye”,
“vâv”a dönüşür. Her zaman “vav-damme”, “elif-fetha” ve “ye-kesre”
uyumunu gözetelim.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
34
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
Özet
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
•Arapça’da fiiller en az üç harften oluşurlar. Bu asıl harflere başka
harfler eklenerek dörtlü, beşli ve altılı fiillerin elde edilir. Arapça’da
kelimedeki harfler sahih harf/illetli harf diye ikiye ayrılır. Bunlardan ,‫ و‬,‫ا‬
‫(ي‬elif, vâv, yâ) harflerine “İlletli Harf”, bu harflerden birini ya da daha
fazlasını bulunduran fiile de “İlletli Fiil” denir. Harfleri arasında
bunlardan herhangi birinin bulunmadığı fillere ise “Sahîh Fiil” adı verilir.
Aslî harflerinden üçüncüsü ‫( و‬vâv) veya ‫( ي‬ye) olan fiillere “nâkıs fiil”
adı verilir. Nâkıs fiillerin son harfi “vâv” veya “ye” olarak gelebilir.
Örneğin ‫دَعا‬
َ (çağırdı, dua etti), ‫( َر َمى‬attı) ve ‫( َرضِ َي‬razı oldu) fiilleri gibi.
‫دَعا‬
َ örneğinde olduğu gibi, son harfi aslında “vâv” ise, bu harf elif olarak
yazılır ve meddedilir. ‫( َبه َُو‬güzel oldu) fiili gibi kendinden önceki harfin
harekesinin ötre olması durumunda ise “vâv” doğrudan yazılır.
•Nâkıs fiillerin çekimi üç şekilde olur. Mazi kalıp için bu türler; )‫دَع َو‬
َ ( ‫دَعا‬
َ
gibi olanlar, ‫ر َمى‬gibi
olanlar ve ‫رضِ َي‬gibi
olanlardır. Muzari kalıp için
َ
َ
ise; ‫ َي ْدعُو‬gibi olanlar, ‫ َيرْ مِي‬gibi olanlar ve ‫ضى‬
َ ْ‫ َير‬gibi olanlardır.
•Nâkıs bir fiilin çekiminde sondaki ses yapısı belirleyici olacaktır. Uzun
“â” sesiyle biten fiiller, uzun “î” sesiyle biten fiiller veya sonu fethalı
kendinden önceki harf kesreli olan fiillerin herbirinin çekimi farklıdır.
•Asli üç harfinden birinci ve üçüncü harfi illetli olan fiile “lefîf-i mefrûk”
denir; ikinci ve üçüncü harfi illetli harf olan fiile ise “lefîf-i makrûn”
denir. ‫ َيقِي‬-‫ َو َقى‬veya ‫ َي ْو َجى‬-‫ َو ِج َي‬gibi.
•Lefîf-i mefrûk fiiller, ilk harfine göre misâl fiil çeşitlerinden (‫ َي ْو َج ُل‬-‫ َو ِج َل‬ve
‫ َي ِج ُد‬- َ‫ ) َو َجد‬gibi çekimlenirler; son harfine göre ise, nâkıs fiil çeşitlerinden
(‫ َيرْ مِي‬-‫ َر َمى‬ve ‫ضى‬
َ ْ‫ َير‬-‫ ) َرضِ َي‬gibi çekimlenişrler.
•‫ َي ْك ِوي‬-‫ َك َوى‬veya ‫ َي ْق َوى‬-‫ي‬
َ ‫ َق ِو‬gibi lefîf-i makrûn fiillerin çekiminde ise şuna
dikkat etmeliyiz: İkinci harf illet harfi olmasına rağmen sahih harf gibi
muamele görür ve ikinci harfine göre “ecvef” fiil gibi işlem görmez.
Üçüncü harfi açısından ise bu fiiller tıpkı nâkıs fiilin çekimleri gibi
çekimlenir. Yani sonundaki ses yapısı bakımından uzun “î” veya uzun
“â” sesine göre farklı iki çekime sahiptir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
35
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Değerlendirme
sorularını etkileşimli
olarak
cevaplandırabilirsiniz
DEĞERLENDİRME SORULARI
1- ‫السرطَِة؟‬
ْ
‫ص َإىل‬
َّ ِ‫ الل‬...... ‫ يَا َعلِي! َه ْل‬cümlesindeki boşluğa aşağıdaki fiillerden
hangisi gelmelidir?
2- ‫الدنْيَا‬
a) ‫ت‬
ُ ‫قُ ْل‬
b) ‫ت‬
ُْ‫ُزْر‬
c) ‫ع ْدنَا‬
َ‫و‬
ِ ‫قُ ْد‬
d) ‫ت‬
e) ‫ت‬
َ ‫و َشْي‬
b) ‫شن‬
ْ ِ‫تَع‬
ِ
c) ‫ي‬
َ ‫تَق‬
d) ‫ي‬
َ ‫يَر‬
َ ْ‫ض‬
ِ ‫يَْ ِشي‬
e) ‫ان‬
َ
َ
‫ َعْن ُك ْم يف‬........ ‫ ُه َّن‬cümlesindeki boşluğa aşağıdaki fiillerden hangisi
gelmelidir?
a) ‫ن‬
َ ‫َيَافُو‬
َ
ْ
ِ ‫ ر‬fiilinin Türkçe karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?
3- ‫ضيَتَا‬
َ
َ
a) razı oldunuz
b) razı oluyorsun
c) ikisi razı oldular
d) ikiniz razı oldunuz
e) ikiniz razı oluyorsunuz
4- “o bayanlar unuttular” fiilinin Arapça karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?
ِ
a) ‫ي‬
َ ‫نَس‬
b) ‫نَسوا‬
ُ
c) ‫ي‬
َ ْ ‫يَْنس‬
َ
d) ‫ن‬
َ ‫يَْنسو‬
َْ
e) ‫يت‬
َّ ُ ‫نَ ِس‬
ِ َّ ‫أحد‬
ِ‫أح ُد ملَبِسه بالْ ِم ْكواة‬
ِ ِ
ُ َ ْ ‫نَ َوى‬
ُ َ َ ْ ‫ َك َوى‬," ‫ور أَقْ ِربَاءَهُ يف َمدينَة " أنْ َقَرَة‬
َ ‫الس َفَر ليَ ُز‬
َ
ِ ِ‫ وطَلَب ِمن يونُس أ ْن ي ُقوم بِتَ و ِصيلِ ِه بِسيَّارتِِه إِىل موق‬.‫ضعها يف ح ِقيبتِ ِه‬
ِ
‫ف‬
َ َ َ ‫َوطََوى َملَب َسهُ َوَو‬
َْ
ْ َ َ َ ُ ْ َ َ َ َ
َ َ
ِ ْ ‫أح ُد ي تَ َذ َّكر أَيَّامه‬
ِ َ ‫الَافِلَ ِة بَ ْع َد َس‬
‫أص ِدقَائِِه َعلى َجبَ ِل‬
ْ
َ َ‫الَميلَ َة الَِّيت ق‬
ْ ‫اها َم َع‬
َ‫ض‬
َُ ُ َ ْ ‫س‬
َ َ‫ َو َجل‬,‫اعتَ ْي‬
ِ ‫ ي ْلعبو َن بِ ُكَّر‬.‫أرضروم‬
‫أحَ ُد‬
ْ ‫ات الثَّ ْل ِج َويَ ْستَ ْمتِعُو َن ِبَ ِوَها‬
ْ ‫ َوبَْي نَ َما‬,‫الَ ِم ِيل َوبِ َش َوا ِر ِع َها النَّ ِظي َف ِة‬
َُ َ َ ُ ُ ْ
ِ ِ‫أح َد َإىل الْموق‬
ِ ِ ِ ْ ‫َعلَى َه ِذ ِه‬
.‫ف‬
ْ ‫س قَ ْد َو َيف بَِو ْع ِد ِه َو َجاءَ لِيَ ْن ُق َل‬
َْ
َ ُ‫الَال إ َذا بيُون‬
5- Yukarıdaki paragrafta fiil olarak aksâm-ı seba’nın hangi çeşitleri mevcut
değildir?
a) Nâkıs ve Lefîf
b) Misâl ve Ecvef
c) Mehmûz ve Mudaaf
d) Mehmûz ve Ecvef
e) Mudaaf ve Nâkıs
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
36
FİİL-V: HARF TÜRÜNE GÖRE FİİLLER (AKSÂM-I SEB’A) -3
İLLETLİ FİLLER VE KISIMLARI
Cevap Anahtarı
1-E
2-D
3-C
4-A
5-C
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR
Ali Ahmed Medkûr (ve diğerleri-Komisyon).(2008-2009). Luğatî Hayatî. Mısır. esSaffu’l-Evvel el-İ‘dâdî. Şeriketu Sakkara.
‘Abbâs H.en-Nahvu’l-Vâfî. I-IV. Mısır. tsz.
Antuvân ed-Dahdâh.(1981).Mu‘cemu Kavâ‘idi’l-Lugati’l-‘Arabiyye fî Cedâvili ve
Levhât. Beyrut.
Es-Seyyid Ahmed el-Hâsimî.(1402/1982.).(1354).el-Kavâ‘idu’l-Esâsiyye li Lugati’l‘Arabiyye.Mustafa el-Ğalâyînî. Câmi‘u’d-Duvûsi’l-‘Arabiyye, Beyrut. Mısır.
İbrâhîm
es-Sâmerrâ’î,dğr.(1383/1963).Lugatî
İbtidâ’iyye.Bağdat.
li’s-Sufûfi’s-Sâdiseti’l-
Tevfîk es-Sâmerrâ’î ve dğr.( 1965).Kavâ‘idu’l-Lugati’l-‘Arabiyye li’s-Saffi’l-Evveli’lMutavassıt. Bağdat.
‘Abdu’l-Mecîd en-Nu‘aymî ve dğr.(1386/1966). Kavâ‘idu’l-Lugati’l-‘Arabiyye li’sSaffi’s-Sânî el-Mutavassıt.Bağdat.
Mehmet Maksudoğlu.( 1998).Arapça Dilbilgisi. İstanbul.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
37
MALÛM VE MEÇHÛL FİİLLER
ÜNİTE
12
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
GİRİŞ
Hemen bütün dillerde olduğu gibi Arapça’da da fiil cümlelerinde de tken ve
edilgen yapı bulunmaktadır. Fiillerin etken yapısına Arapça’da malum, edilgen
yapısına ise meçhul denmektedir. Fiillerin malum ve meçhul yapıları Sarf/Morfoloji
ilminin konusuna; bunların özne ve sözde özneleriyle ola ilişkileri ise Nahiv/Sentaks
ilminin konusuna girmektedir. Fiil, ister etken/malum ister edilgen/meçhul olsun
fiil cümlesinin temel ve önem arzeden bir ögesidir. Bu itibarla malum ve meçhul fiil
konusu, dolayısıyla fiilin yapısı Arapça Dilbilgisinin önemli bir konusudur.
Malûm ve Meçhûl Fiil
‫الـفعل المعلوم والفعل الـمجهول‬
Fiil, zaman ve şahısla ilişkili olarak oluş, hareket veya eylem bildiren
kelimeye demektir.
Örnek:
Taşındı
Toplandı
Dedi
Çıkardı
‫اِنتَـ َق َل‬
‫اِجتَ َم َع‬
Çıktı
Gitti
‫قاَ َل‬
Yardım etti
ِ
‫خر َج‬
َ َ‫است‬
Yazıyor
‫ج‬
َ ‫َخ َر‬
‫ب‬
َ ‫ذَ َى‬
‫ص َر‬
َ َ‫ن‬
‫ب‬
ُ ُ‫يَكت‬
Şahıs ve zamanla ilintili olmaksızın oluş ve eylem bildiren kelimeye ise masdar
denir ve bu isim sayılır.
Örnek:
‫ُخ ُروج‬
Çıkmak
‫ذَ َىاب‬
Gitmek
ٌ‫كِتاَبَة‬
Yazmak
‫ب‬
َ
ٌ ‫ض ْر‬
Vurmak
Arapça’da fiiller öznesi itibariyle ikiye ayrılır. Malum fiil, Meçhul fiil.
Malum Fiil (Etken Fiil): Öznesi belli olan, yani fiilin ifade ettiği eylemi
gerçekleştireni ve yapanı bilinen fiilel denir. Diyer bir ifadeyle doğrudan eylemi
yapıcısına, failine isnad edilen, yüklenen fiil demektir. Kısaca Öznesi belli olan
fiildir. Eylemin öznesi belli olan fiile malum fiil denir. Örnek :
Ali kitabı okudu.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ِ
ِ
:‫تاب‬
َ ‫قَـ َرأَ عل ٌّي الك‬
2
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
:ً‫سنا‬
َ َ‫ن‬
َ ‫ص َر أحم ُد َح‬
Ahmet Hasan’a yardım etti.
gibi.
Bu örneklerde görüldüğü gibi, “kitabı okuma” eylemi “Ali”ye ve “yardım etme”
eylemi de “Ahmet”e nisbet edilmiştir. Dolayısıyla fiillerin özneleri (Ali ve Ahmet)
belli olduğundan “َ‫ قَـرأ‬ve
َ
‫ص َر‬
َ َ‫ ” ن‬fiilleri “malum” fiillerdir.
Meçhûl (Edilgen) Fiil: Eylemi meydana getireni, yani faili/öznesi söylenmeyen veya
belirtilmeyen fiile denir. Fiil, failin yerine, başka bir isme (mefulün bihe) isnad
edilir. Fiil, etken cümlede mef’ûlun bih vb. olan öge yeni cümlede failin yerine
geçer ve failin görevini alır. İşte Arapça’da failin yerine geçen nesne veya tümleçe
naib-i fail; Türkçe’de sözde özne denir. Faili/öznesi belirtilmeyen fiile meçhul fiil
denir. Örnek:
Kitap okundu.
Hasan’a yardım edildi.
ِ َ ‫قُ ِر‬
‫اب‬
ُ َ‫ئ الكت‬
ِ ُ‫ن‬
‫ص َر َح َس ٌن‬
Bu örneklerde görüldüğü gibi, “kitabı okuyan” ve “Ahmet’e yardım
eden” söylenmemiş veya belirtilmemiştir. Dolayısıyla cümlelerdeki ََ‫ قُ ِرئ‬ve
ِ ُ‫ ن‬fiilleri meçhul fiildir.
ََ‫صر‬
Alıştırma: Aşağıdaki cümlelerde bulunan malum ve meçhul fiilleri
inceleyiniz:
Fiil malum.
Ali kitabı aldı.
Fiil meçhul.
Kitap alındı.
Fiil malum.
Ayşe kitabı okudu.
Fiil meçhul.
Kitap okundu.
ِ ِ َ‫أ‬
‫اب‬
َ َ‫َخ َذ َعل ٌّي الكت‬
ِ ِ
‫اب‬
ُ َ‫أُخ َذ اَلكت‬
ِ
ِ
‫اب‬
َ َ‫قَـ َرأت َعائشةُ الكت‬
ِ َ ‫قُ ِر‬
‫اب‬
ُ َ‫ئ الكت‬
ِ َّ
ِ
ِ
‫ين ِم ْن قَـ ْبلِ ُك ْم‬
ِّ ‫ب َعلَْي ُك ُم‬
ُ َ‫الصي‬
َ ‫ب َعلَى الذ‬
َ ‫ام َك َما ُكت‬
َ ‫ُكت‬
Oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi size de farz kılındı (Bakara, 183).
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
FİİLİN MEÇHUL YAPILMASI
Meçhul fiil, yapısı bakımından da malum fiilden farklıdır. Aynı şekilde mazi
fiilin meçhul yapısıyla muzari fiilin meçhul yapısı farklıdır.
Mazi Fiilin Meçhul Yapılışı:
Malum mazi fiilin meçhule çevrilmesinin temel kuralı şudur:
1.İlk harfin harekesi zamme yapılır.
2.Sondan bir önceki harfin harekesi de kesreye çevrilir.
Meçhul fiilin ilk harekesi her zaman zamme, sondan ikinci harfin harekesi ise
kesredir.
Bu iki husus bir mazi fiilin meçhul yapıda olduğunu gösteren iki önemli
husutur. Bu durum fiil çekiminde ek almamış, diğer bir ifadeyle sadece kök
harflerinin bulunduğu 3. tekil/eril (müfret-müzakker-gaib) şahsa göredir. Aslında
fiil çekiminde diğer kiplerde de aynı durum söz konusudur. Çekim esnasında ekler
itibara alınmaz. Sadece fiilin kök harflerine bakılır. Örnek:
Mazi fiilin malum-meçhul şekli
Mechul f.
‫أُ ْك ِرَم‬
İkram
edildi.
Malum fiil
‫َكرَم‬
َ ‫أ‬
İkram etti.
‫ُج ِم َع‬
Toplandı.
‫َج َم َع‬
Topladı.
Mechul fiil
ِ‫أ‬
‫ُخ َذ‬
Alındı.
‫ُس ِم َع‬
İşitildi.
Malum f.
‫َخ َذ‬
َ‫أ‬
Aldı.
‫َس ِم َع‬
İşitti.
Mechul f.
ِ
‫ب‬
َ ‫ُكت‬
Yazıldı.
‫عُلِ َم‬
Bilindi.
Malum f.
‫ب‬
َ َ‫َكت‬
Yazdı.
‫َعلِ َم‬
Bildi.
Sülasi sahih mazi fiillerin meçhul çekimi, sülasi sahih fiillerin mazi malum çekimi
gibidir. Şöyle:
ِ
‫ فَـ َع َل‬kalıbında bulunan ‫ب‬
َ ‫ ُكت‬mazi meçhul fiilin çekimi şöyledir:
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
َ‫للمثن‬
ّ
‫للمفرد‬
‫ُكتِبُوا‬
‫ُكتِْب َن‬
‫ُكتِْبتُ ْم‬
‫ُكتِْبتُ َّن‬
‫ُكتِْبـنَا‬
‫ُكتِبَا‬
‫ُكتِبَتَا‬
‫ُكتِْبتُ َما‬
‫ُكتِْبتُ َما‬
‫ُكتِْبـنَا‬
ِ
‫ب‬
َ ‫ُكت‬
‫ت‬
ْ َ‫ُكتِب‬
‫ت‬
َ ‫ُكتِْب‬
ِ ‫ُكتِْب‬
‫ت‬
‫ت‬
ُ ‫ُكتِْب‬
‫ للغائبَاملذ ّكر‬3. Şahıs, eril
َ ‫ للغائبةَاملؤنّث‬3. Şahıs, dişil
َ ‫ للمخاطبَاملذ ّكر‬2. Şahıs, eril
َ ‫ للمخاطبةَاملؤنّث‬2. Şahıs, dişil
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
َ ‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, eril-dişil
4
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
‫ فَـ َع َل‬kalıbında bulunan ‫ب‬
ُ mazi meçhul fiilin çekimi şöyledir:
َ ‫ض ِر‬
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
َ‫للمثن‬
ّ
‫للمفرد‬
‫ض ِربُوا‬
ُ
‫ض ِربْ َن‬
ُ
‫ض ِربْـتُ ْم‬
ُ
‫ض ِربْـتُ َّن‬
ُ
‫ض ِربْـنَا‬
ُ
‫ض ِربَا‬
ُ
‫ض ِربَـتَا‬
ُ
‫ض ِربْـتُ َما‬
ُ
‫ض ِربْـتُ َما‬
ُ
‫ض ِربْـنَا‬
ُ
‫ب‬
ُ
َ ‫ض ِر‬
‫ت‬
ْ َ‫ض ِرب‬
ُ
‫ت‬
َ ْ‫ض ِرب‬
ُ
ِ ْ‫ض ِرب‬
‫ت‬
ُ
‫ت‬
ُ ْ‫ض ِرب‬
ُ
‫ للغائبَاملذ ّكر‬3. Şahıs, eril
َ ‫ للغائبةَاملؤنّث‬3. Şahıs, dişil
َ ‫ للمخاطبَاملذ ّكر‬2. Şahıs, eril
َ ‫ للمخاطبةَاملؤنّث‬2. Şahıs, dişil
َ ‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, eril-dişil
‫ فَـ َع َل‬kalıbında bulunan ‫ فُتِ َح‬mazi meçhul fiilin çekimi şöyledir:
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
َ‫للمثن‬
ّ
‫للمفرد‬
‫فُتِ ُحوا‬
‫فُتِ ْح َن‬
‫فُتِ ْحتُ ْم‬
‫فُتِ ْحتُ َّن‬
‫فُتِ ْحنَا‬
‫فُتِ َحا‬
‫فُتِ َحتَا‬
‫فُتِ ْحتُ َما‬
‫فُتِ ْحتُ َما‬
‫فُتِ ْحنَا‬
‫فُتِ َح‬
‫ت‬
ْ ‫فُتِ َح‬
‫ت‬
َ ‫فُتِ ْح‬
ِ ‫فُتِ ْح‬
‫ت‬
‫ت‬
ُ ‫فُتِ ْح‬
‫ للغائبَاملذ ّكر‬3. Şahıs, eril
َ ‫ للغائبةَاملؤنّث‬3. Şahıs, dişil
َ ‫ للمخاطبَاملذ ّكر‬2. Şahıs, eril
َ ‫ للمخاطبةَاملؤنّث‬2. Şahıs, dişil
َ ‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, eril-dişil
1- Muza’af mazi fiillerin meçhul şekli, ilk harfi zamme olur, ikinci ve üçüncü
harfler girişik, yani şeddeli olduklarından kesre olması gereken sondan bir önceki
harfin kesresi çekimde ilk beş kipte gözükmez. Daha sonraki kiplerde şeddeli
durum ortadan katlığından kesre açığa çıkar. Dolayısıyla muzaaf fiillerin mazi
meçhul şekilleri ve çekimi şöyledir:
Örnek:
Mazi fiilin malum-meçhul şekli
Mechul f.
Malum f.
‫ُش َّد‬
‫َش َّد‬
Bağlandı.
Bağladı.
Mechul f.
Malum f.
‫ُر َّد‬
‫َر َّد‬
Reddedildi.
Reddetti.
Mechul f.
‫ُم َّد‬
Uzatıldı.
Malum f.
‫َم َّد‬
Uzattı.
Muza’af mazi meçhul fiilin çekimi:
Örnek fiil: ‫ُم َّد‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
َ‫للمثن‬
ّ
‫للمفرد‬
‫ُم َّدتَا‬
‫ُم ِد ْدتُ َما‬
‫ُم ِد ْدتُ َما‬
‫ُم ِد ْدنَا‬
‫ت‬
ْ ‫ُم َّد‬
‫ت‬
َ ‫ُم ِد ْد‬
ِ ‫م ِد ْد‬
‫ت‬
ُ
‫ت‬
ُ ‫ُم ِد ْد‬
‫ُم ُّدوا‬
‫ُم ِد ْد َن‬
‫ُم ِد ْدتُ ْم‬
‫ُم ِد ْدتُ َّن‬
‫ُم ِد ْدنَا‬
‫ُم َّدا‬
‫ُم َّد‬
‫ للغائبَاملذ ّكر‬3. Şahıs, eril
َ ‫ للغائبةَاملؤنّث‬3. Şahıs, dişil
َ ‫ للمخاطبَاملذ ّكر‬2. Şahıs, eril
َ ‫ للمخاطبةَاملؤنّث‬2. Şahıs, dişil
َ ‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, eril-dişil
1-Her şeyden önce müteaddi (geçişli) fiillerden meçhul yapılır, lazım (geçişsiz)
fiillerden şekil bakımından meçhul yapılsa da anlam bakımından uygun
düşmeyeceğinden lazım fiillerden meçhul yapılmaz. Lazım fiillerin meçhul şekli
kullanılmaz.
Örnek:
Sait çıktı.
‫ج َس ِعي ٌد‬
َ ‫َخ َر‬
denmez.
‫ِج َس ِعي ٌد‬
َ ‫ُخر‬
denir. Ancak
Buna karşılık, harfi cerle birlikte geçişlilik kazanan bazı lazım fiiller meçhul
yapılabilir. Örnek:
Zayıfa, biçareye iyi davrandım.
Ali’ye uğradım.
Bunların meçhulünde:
Çaresiz kimseye iyi davranıldı.
Ali’ye uğrandı.
ِ ‫فقت بِالض‬
ِ ‫َّع‬
‫يف‬
ُ ‫أ َْر‬
‫ت بِ َعلِ ّي‬
ُ ‫َم َرْر‬
ِ ‫أُرفِ َق بِالض‬
ِ ‫َّع‬
‫يف‬
ْ
‫ُم َّر بِ َعلِ ّي‬
2-Meçhul yapılacak lazım fiile naib-i fail olacak husus anlam bakımından uygun
düşen masdar ya da zarf olduğu takdirde lazım fiil meçhul yapılabilir: Örnek:
Ramazan orucunu tuttum.
Ramazan orucu tutuldu.
Uzun süre uykusuz kaldım.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫ضا َن‬
َ ‫ت َرَم‬
ُ ‫ص ْم‬
ُ
ِ
‫ضا ُن‬
َ ‫يم َرَم‬
َ‫ص‬
ً‫رت َس َهراً طَ ِويل‬
ُ ‫َس َه‬
6
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
‫يل‬
ٌ ‫ُس ِه َر َس َه ٌر طَ ِو‬
Uzun süre uykusuz kalındı.
Not: Mutavaat (dönüşlülük) anlamı ifade eden mezid fiillerin malum anlamları
meçhul fiil anlamına benzerler. Bundan dolayı bu fiillerin de meçhul şekilleri
kullanılmaz. Örnek:
ِ
‫س َر‬
َ ‫ان َك‬
‫اِ َنه َزَم‬
‫اِجتَ َم َع‬
Kırıldı.
Yenildi.
Toplandı.
Fiilin kök harflerinden birinin veya ikisinin illet harflerinden biri olduğunda
çekim esnasında yapısal değişiklikler oluşacağından şu hususlara dikkat eilmelidir:
1. Ecvef fiiller, yani orta harfi aslında “vâv” veya “yâ” olan ‫ال‬
َ َ‫ ق‬gibi fiiller; veya
‫ اختاَ َر‬gibi sondan bir önceki harfi elif olan fiillerin bu elifleri “yâ” harfine dönüşür
ve bundan önceki harflerin harekesi de kesre olur:
Örnek:
Anlamı
Malum şekli
‫قِي َل‬
‫اِ ْختِ َير‬
‫اِ ِنقي َد‬
Dedi/denildi.
Seçti/seçildi.
Boyun eğdi/eğildi.
Not: Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi;
fiillerin
‫اِفْتِ َعال‬
ve
‫اِنْ ِف َعال‬
‫اِختَ َار‬
Fiil/malum şekli
‫قاَ َل‬
‫اِ ْختاَ َر‬
ِ
‫اد‬
َ ‫انْـ َق‬
gibi hemze ile başlayan, ecvef
bablarının meçhul kiplerinde hemzenin harekesi üçüncü
harfin kesresine uyum için kesreye dönüşür.
Ecvef fiilin mazi meçhul çekim tablosu:
ِ
Örnek Fiil: ‫يل‬
َ ‫ق‬
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
َ‫للمثن‬
ّ
‫للمفرد‬
‫قِيلُوا‬
ِ
‫ْن‬
َ ‫قل‬
‫قِلْتُ ْم‬
‫قِلْتُ َّن‬
َ‫قِيل‬
‫قِيلَتَا‬
َ‫قِلْتُما‬
َ‫قِلْتُما‬
‫قِي َل‬
‫ت‬
ْ َ‫قِيل‬
‫ْت‬
َ ‫قِل‬
ِ ‫قِل‬
‫ْت‬
‫ للغائبَاملذ ّكر‬3. Şahıs, eril
َ ‫ للغائبةَاملؤنّث‬3. Şahıs, dişil
َ ‫ للمخاطبَاملذ ّكر‬2. Şahıs, eril
َ ‫ للمخاطبةَاملؤنّث‬2. Şahıs, dişil
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
َ‫قِلْنا‬
َ‫قِلْنا‬
‫ْت‬
ُ ‫قِل‬
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
َ‫للمثن‬
ّ
‫للمفرد‬
Örnek Fiil: ‫يع‬
َ ِ‫ب‬
‫بِيعُوا‬
‫بِ ْع َن‬
‫بِ ْعتُ ْم‬
‫بِ ْعتُ َّن‬
‫بِ ْعنَا‬
‫بِ َيعا‬
‫بِ َيعتَا‬
‫بِ ْعتُ َما‬
‫بِ ْعتُ َما‬
‫يع‬
َ ِ‫ب‬
‫ت‬
ْ ‫بِ َيع‬
‫ت‬
َ ‫بِ ْع‬
ِ ‫بِ ْع‬
‫ت‬
‫ت‬
ُ ‫بِ ْع‬
َ ‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, eril-dişil
‫ للغائبَاملذ ّكر‬3. Şahıs, eril
َ ‫ للغائبةَاملؤنّث‬3. Şahıs, dişil
َ ‫ للمخاطبَاملذ ّكر‬2. Şahıs, eril
َ ‫ للمخاطبةَاملؤنّث‬2. Şahıs, dişil
َ ‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, eril-dişil
Yukarıdaki çekim tablolarında kahverengi olan yerlerde “iki sakin harf yan
yana bulunamaz” kuralı gereği “yâ” harfinin düştüğüne dikkat ediniz.
2.
‫أَعطَى‬
ve
harfine dönüşür.
‫ َد َعا‬gibi nâkıs fiillerin sonunda bulunan elif, meçhulde fethalı “yâ”
Anlamı
Meçhul şekli
‫ُرِم َي‬
‫ُد ِع َي‬
‫ي‬
َ ‫طُ ِو‬
Attı/atıldı.
Çağırdı/çağrıldı.
Dürdü/dürüldü.
Fiil/malum şekli
‫ي‬
َ ‫غُ ِز‬
‫أُ ْع ِط َي‬
Savaştı/savaşıldı.
Verdi/verildi.
‫َرَمى‬
َ‫َدعا‬
‫طََوى‬
َ‫غَزا‬
‫أَ ْعطَى‬
Sonu elif ile biten illetli bir fiilin mâzi meçhul çekim tablosu:
Örnek Fiil: ‫ُرِمي‬
َ
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
َ‫للمثن‬
ّ
‫للمفرد‬
‫ُرِميُوا‬
‫ُرِم ْي َن‬
‫ُرِم ْيتُ ْم‬
‫ُرِميَا‬
َ‫ُرِميَتا‬
َ‫ُرِم ْيتُما‬
‫ُرِم َي‬
‫ت‬
ْ َ‫ُرِمي‬
‫ت‬
َ ‫ُرِم ْي‬
‫ للغائبَاملذ ّكر‬3. Şahıs, eril
َ ‫ للغائبةَاملؤنّث‬3. Şahıs, dişil
َ ‫ للمخاطبَاملذ ّكر‬2. Şahıs, eril
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
‫ُرِم ْيتُ َّن‬
َ‫ُرِم ْينا‬
َ‫ُرِم ْيتُما‬
َ‫ُرِم ْينا‬
ِ ‫رِم ْي‬
‫ت‬
ُ
ِ
‫ت‬
ُ ‫ُرم ْي‬
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
َ‫للمثن‬
ّ
‫للمفرد‬
Örnek Fiil: ‫ُد ِعي‬
َ ‫ للمخاطبةَاملؤنّث‬2. Şahıs, dişil
َ ‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, eril-dişil
َ
‫ُدعُوا‬
ِ
‫ين‬
َ ‫ُدع‬
‫ُد ِعيتُ ْم‬
‫ُد ِعيتُ َّن‬
َ‫ُد ِعينا‬
3.
‫ُد ِعيَا‬
َ‫ُد ِعيَتا‬
َ‫ُد ِعيتُما‬
َ‫ُد ِعيتُما‬
َ‫ُد ِعينا‬
‫ُد ِع َي‬
‫ت‬
ْ َ‫ُد ِعي‬
‫يت‬
َ ‫ُد ِع‬
ِ ‫ُد ِع‬
‫يت‬
‫يت‬
ُ ‫ُد ِع‬
‫ للغائبَاملذ ّكر‬3. Şahıs, eril
َ ‫ للغائبةَاملؤنّث‬3. Şahıs, dişil
َ ‫ للمخاطبَاملذ ّكر‬2. Şahıs, eril
َ ‫ للمخاطبةَاملؤنّث‬2. Şahıs, dişil
َ ‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, eril-dişil
‫ تَـ َعلَّ َم‬gibi (kök harflerden olmayıp sonradan eklenmiş) zâid “tâ” ile başlayan
fiillerde ikinci harfin harekesi de zamme olur.
Örnek:
Meçhul şekli
4. ‫ اِجتَ َمع‬ve
Malum şekli
‫تَـ َعلَّ َم‬
‫تُـعُلِّ َم‬
ِ
‫خر َج‬
َ َ‫ اسـت‬gibi geçişte okunmayan vasıl hemzesiyle başlayan fiillerde
üçüncü harf de zamme olur. Diğer sakin harfler sakin; fethalı harfler fethalı olarak
kalır.
Örnek:
Meçhul şekli
Malum şekli
ِ
‫ج‬
َ ‫ا ْستَ ْخ َر‬
‫اِ ْجتَ َم َع‬
‫ج‬
َ ‫اُ ْستُ ْخ ِر‬
‫اُ ْجتُ ِم َع‬
5. Üçüncü maddede verdiğimiz iki mezid fiil dışında kalan diğer bütün mezid
fiiller, bu kurala göre meçhul yapılırlar.
Bütün bu anlatılanlar ışığında, örnek olarak; aşağıdaki tablonun birinci
sütunundaki fiiller malum, ikinci sütundaki meçhul yapıda olduğunu inceleyelim:
Anlamı
Meçhul şekli
Dedi/denildi.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫قِي َل‬
Fiil/malum şekli
‫قاَ َل‬
9
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
‫بِي َع‬
‫ِمي َل‬
‫أُقِي َم‬
ِ
‫يج‬
َ ‫أُحت‬
Sattı/satıldı.
Meyletti/meyedildi.
İkame etti/ ikame edildi
İhtiyaç duydu/duyuldu
Satın aldı/alındı
Meyletmek istedi/istenildi.
Boyun eğdi/eğildi.
‫اع‬
َ َ‫ب‬
‫ال‬
َ ‫َم‬
‫َقام‬
َ ‫أ‬
ِ
‫اج‬
َ َ‫احت‬
ِ
‫بتاع‬
َ ‫ا‬
‫ال‬
َ ‫اِستَ َم‬
ِ
‫اد‬
َ ‫ان َق‬
ِ
‫يع‬
َ ‫أُبت‬
ِ
‫يل‬
َ ‫أستُم‬
‫اُ ِنقي َد‬
6. Sülasi ecvef fiillerin merfu müteharrik zamirlerle bitiştiği durumlarda malum
anlam anlaşılmaması için meçhulde; mesela; ‫عت‬
ُ ُ‫ب‬
‫مت‬
ُ ‫ُس‬
denir.
7. Ortasında zâid elif bulunan mezid fiillerdeki bu elif muçhûl kipte “vâv”a
dönüşür.
Örnek:
Anlamı
Savaştı/savaşıldı.
Karşılaştırdı/karşılaştırıldı.
Ortaklaştı/ortaklaşa
yapıldı.
Savaştı/savaşıldı.
Not:
‫ال‬
َ َ‫ق‬
Meçhul şekli
‫ب‬
ُ
َ ‫ضوِر‬
‫قُوبِ َل‬
‫شوِر َك‬
ُ ُ‫ت‬
‫قُوتِ َل‬
Fiil/malum şekli
‫ب‬
َ
َ ‫ض َار‬
‫قاَبَ َل‬
‫تَشاَ َر َك‬
‫قاَتَ َل‬
ve ََ ‫ اِختَار‬gibi fiillerdeki elifler zaid değil “vâv” veya “yâ” dan
dönüşmüş elif olduklarından bu kurala bağlı değillerdir.
Alıştırma-1: Aşağıdaki tabloda verilen değişik fiillerin meçhul şekillerini yazınız:
Anlamı
Malum şekli
.......................
.......................
.......................
.......................
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Fiil/malum şekli
‫فَ ِه َم‬
‫أخ َذ‬
َ
‫اِ ْجتَ َم َع‬
‫اِ ْستَ ْخ َر َج‬
10
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
(Bu kelimeler her satırın karşılığında gizlenecek)
ِ
ِ
‫ِج‬
َ ‫ اُ ْستُ ْخر‬، ‫ اُ ْجتُم َع‬، ‫ أُخ َذ‬، ‫فُ ِه َم‬
Alıştırma-2: Aşağıdaki cümlelerde bulunan malum fiilleri tespit ediniz:
Zeynep yemeğini yedi.
Çocuk okumaya başladı.
Şoför arabanın kapısını açtı.
Ayşe elmayı yedi.
Yolcu trene bindi.
Memurlar görevlerini başarıyla yaptılar.
Ali Medine’ye ulaştı.
Ali geldi.
Ahmet gitti.
‫عامها‬
َ َ‫ب ط‬
ُ َ‫أَ َكلَت َزين‬
ِ
ُ‫قرأ‬
َ َ‫فل ي‬
ُ ‫بَ َدأ الط‬
ِ ‫السي‬
‫ارة‬
‫فَـتَ َح‬
ُ
ّ َّ ‫باب‬
َ ‫السائق‬
َ‫شةُ التُّـ ّفاحة‬
َ ‫أَ َكلَت عائ‬
ِ
ِ
‫طار‬
َ ‫سافر الق‬
ُ ‫ب‬
َ ‫َرك‬
ُ ‫الم‬
ِ ‫الع‬
‫مل‬
َ ‫الم َوظَّفو َن في أداء‬
ُ ‫نَ َج َح‬
ِ
‫المدينة‬
‫لي الَى‬
ٌّ ‫ص َل َع‬
َ ‫َو‬
‫جاء علِ ٌّي‬
َ
‫ب أحم ُد‬
َ ‫ذَ َى‬
ِ
‫ب‬
َ ‫ َو‬، ‫ نَ َج َح‬، ‫ بَ َدأ‬، ‫ أَ َكلَت‬، ‫ب‬
َ ‫ ذَ َى‬، ‫جاء‬
َ ، ‫ص َل‬
َ ‫ َرك‬، ‫ فَـتَ َح‬، ‫أَ َكلَت‬
(Bu kelimeler gizlenecek)
Alıştırma-3: Yukarıdaki cümlelerde tespit ettiğiniz fiilerin meçhul şekillerini
yazınız:
ِ
ِ
ِ
ِ ِ
ِ َ ‫ ب ِد‬، ‫ت‬
ِ ْ َ‫أُكِل‬
‫ب‬
ُ ْ َ‫ أُكل‬، ‫ب‬
َ ‫ ذُى‬، ‫ ج َئ‬، ‫ ُوص َل‬، ‫ نُج َح‬، ‫ئ‬
َ ‫ ُرك‬، ‫ فُت َح‬، ‫ت‬
(Bu kelimeler gizlenecek)
Alıştırma-4: Aşağıdaki metni okuyunuz ve Türkçe’ye çeviriniz:
ِ
ِ
‫شاى َدهُ َر ُج ٌل في‬
َ ‫الر ُس‬
َ َ‫ول (صلى اهلل عليو وسلم) ف‬
َ ‫َخ َر‬
َ ‫ج عُ َم ُر حامل َسي َفوُ يُ ِري ُد أن يُقات َل‬
ِ
ِ
ِ
‫ و‬.‫ب الى أختِ ِو‬
َ ‫ب عُ َمر و ذَ َى‬
َ ‫الطَريق و أخبَـ َره أ ّن أختَوُ فاطمةَ أسلَ َمت َم َع َزوجها غَض‬
ِ ‫صدرهُ لِلسلم ثُ َّم ذَ َىب اِلى ألر ُس‬
َ ‫بَع َد قِراءةِ ُسورة طو اِن‬
ُ‫ول (ص) و أعلَ َن أسلَ َمو‬
َ ‫ش َر‬
ُ َ ‫ح‬
ّ
َ
.)‫(ر‬
Ömer, Hz. Peygamber’le (s.a.s.) dövüşmek için kılıcını alarak çıktı.Yolda bir adam
onu gördü ve kızkardeşi Fatma’nın eşiyle birlikte Müslüman olduğunu ona
bildirdi.Ömer buna sinirlendi ve kızkardeşine gitti.Onun evinde Tâhâ sûresini
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
okuduktan sonra kalbi yumuşadı, İslama uyandı.Sonra Hz.Peygamber’e gitti ve
Müslüman olduğunu duyurdu. (Çeviri gizlenecek)
Alıştırma-4: Yukarıdaki metinde bulunan mazi fiilleri tespit ediniz ve meçhul
şekillerini yapınız:
Meçhulü
ِ ‫ُش‬
‫وى َد‬
‫ت‬
ْ ‫ُسلِ َم‬
ْ‫أ‬
Fiil
Meçhulü
‫شاى َد‬
َ
Kullanılmaz
‫أُ ْخبِ َر‬
ِ
‫ب‬
َ ‫غُض‬
‫أُ ْع ِل َن‬
‫ت‬
ْ ‫أسلَ َم‬
ْ
‫شرح‬
َ ْ‫اِن‬
‫ِح‬
ُ ْ‫اُن‬
َ ‫شر‬
‫ب‬
َ ‫ذَ َى‬
Kullanılmaz
Fiil
‫ج‬
َ ‫َخ َر‬
‫أ ْخ َبر‬
ِ
‫ب‬
َ ‫غَض‬
‫أعلَ َن‬
(Kırmızı kelimeler gizlenecek)
Alıştırma-5: Yukarıdaki metni okuyunuz ve Türkçe’ye çeviriniz:
ِ ‫ و بِاآلي ِة االؤلى جاءت ال َدعوةُ إلى‬.‫العلم‬
ِ ِ‫القراءة‬
ِ
ِ ‫والع‬
ِ ِ‫سلم ب‬
َّ ‫لم و َح‬
‫سول‬
ُ ‫الر‬
َّ ‫ث‬
ُ ‫أ ََم َر اال‬
َ
َ
ََ
ِ ِ
ِ ‫(صلى اهلل عليو وسلّم) المسلِ ِمين على‬
ِ ‫الع‬
ٌ‫بيرة‬
ْ ‫ك أُنْ ِش‬
َ ِ‫ و بِ َذال‬.‫لم‬
َ ‫ئت َح‬
ُ
َ
َ ‫ضارةٌ اسلميَّةٌ َك‬
ِ ‫االسلم ِمن أقطأ ِر العالَ ِم وع ِمل بِأ‬
ِ
ِ
.‫وأخلق ِو و آدابِ ِو‬
‫َحكام ِو‬
‫ِع اِلى‬
َ ‫بَيضاءُ و أُسر‬
َ ُ
İslam öğrenmeyi emreder. Kuran ilk ayetiyle okumaya ve ilim öğrenmeğe çağrı
yapmış, Hz. Peygamber de ( s.a.s.) Müslümanları ilme teşvik etmiştir. Böylece
büyük ve parlak İslam medeniyeti inşa edilmiş, dünyanın çeşitli bölgelerinden
İslamiyet’e koşulmuş,onun prensipleri ahlak ve adabıyla amel edilmiştir. (Çeviri
gizlenecek)
Alıştırma-6: Yukarıdaki metinde bulunan mazi malum ve meçhul fiilleri tespit
ediniz:
Meçhul Fiiller
(tablo gizlenecek)
‫ئت‬
ْ ‫أُنْ ِش‬
‫ِع‬
َ ‫أُسر‬
‫عُ ِم َل‬
Malum Fiiller
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫أ ََم َر‬
‫اءت‬
َ ‫َج‬
َّ ‫َح‬
‫ث‬
12
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
MUZARİ FİİLİN MEÇHUL YAPILMASI
Sülasi fiillerin muzari kalıbı genel olarak şu şekilde meçhul yapılır: ilk önce
“muzarat harfi” denilen fiilin ilk harfi “zamme” sondan bir önceki harfin harekesi
ise “fetha” olur. Muzari fillerin meçhul şeklinde fiilin ilk harfi her zaman zamme,
sondan ikinci harf fetha olur.
Örnek:
‫ِج‬
ُ ‫يَستَخر‬
Çıkarıyor
‫ج‬
ُ ‫خر‬
َ َ‫يُست‬
Çıkarılıyor
‫يَـتَـ َعلَّ ُم‬
Öğreniyor
ِ ‫ي‬
‫كس ُر‬
َ
‫يُك ِرُم‬
İkram ediyor
Kırıyor
‫يَأ ُك ُل‬
Malum şekli
Yiyor
‫يـُتَـ َعلَّ ُم‬
‫كرُم‬
َ ُ‫ي‬
‫كس ُر‬
َ ُ‫ي‬
ُ‫يُؤَكل‬
Öğreniliyor
İkram ediliyor
Kırılıyor
Yeniyor
Meçhul şekli
Mazi fiillerin meçhulunde olduğu gibi muzari fiillerin de meçhul
şekillerinde, illetli harflere bağlı olarak meydana gelen değişikliklere dikkat etmek
gerekri. Şöyle:
1. Sondan bir önceki harfi “vâv” ya da “yâ” olan muzari fiiller meçhul kipe
dönüştürülürken, bu “vâv” veya “yâ” “ elife” dönüşür, eliften bir önceki
harfin harekesi de fetha olur. Diğer bir ifadeyle ecvef fiilin aynel harfi; -‫ف‬
‫ ل‬-‫ ع‬ye göre ‘ayn’nın karşılığı olan harf meçhulde elife dönüşür,
öncesinin harekesi ise fetha olur:
Örnek:
‫يَ ْستَ ِطي ُع‬
Güç
yetiriyor
ُ‫يُ ْستَطاَع‬
Güç
yetiriliyor
‫يُِقي ُم‬
Yerine
getiriyor
‫يُقاَ ُم‬
Yerine
getiriliyor
ِ‫ي‬
‫صي ُد‬
ُ
Avlıyor
‫صا ُد‬
َ ُ‫ي‬
Avşanıyor
‫يَـعُو ُد‬
Dönüyor
‫يُعاَ ُد‬
Dönülüyor
‫يَـ ُقو ُل‬
Malum şekli
Diyor
‫يُقاَ ُل‬
Meçhul şekli
Deniliyor
2. Muzari fiilin son harfi vâv veya yâ ise, yani fiil nakıs ya da lefîf ise; meçhul
muzari kip yapımında bu vâv veya yâ, elif harfine dönüşür, eliften bir önceki
harfin harekesi de fetha olur.
Örnek:
‫يَج ِري‬
Koşuyor
‫غزو‬
ُ َ‫ي‬
Savaşıyor
‫جرى‬
َ ُ‫ي‬
‫غزى‬
َ ُ‫ي‬
Uygulanıyor
Savaşılıyor
‫يَ ِرمي‬
Atıyor
‫رمى‬
َ ُ‫ي‬
Atılıyor
‫يَِقي‬
‫يَدعُو‬
Kalıyor
Çağırıyor
‫يُب َقى‬
‫دعى‬
َ ُ‫ي‬
Bırakılıyor
Çağrılıyor
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Malum şekli
Meçhul şekli
13
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
3. İlk harfi illetli (misâl veya lefîf-i mefrûk) fiillerin malum muzari kiplerinde
düşmüş olan vâv harfi meçhul kipinde geri döner.
Örnek:
Mirasçı oldu/oluyor
‫ يَِع ُد‬- ‫َو َع َد‬
ِ ‫ ي‬- ‫وصل‬
‫ص ُل‬
َ ََ َ
‫ث‬
ُ ‫ يَ ِر‬- ‫ث‬
َ ‫َوِر‬
Ualştı/ulaşıyor
‫ث‬
ُ ‫يُوَر‬
Vad etti/ediyor
َ ‫يُو‬
ُ‫صل‬
Mirasçı olunuyor
‫يُو َع ُد‬
Ulaşılıyor
Mazi-muzari
Malum şekli
Muzari
Meçhul şekli
vadediliyor
Misal-i vavî fiillerin muzari meçhul çekim tablosu:
ِ‫ي‬
Örnek fiil: ‫صل‬
َ
ُ
- ‫ص ُل‬
َ ‫يُو‬
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
َ‫للمثن‬
ّ
‫للمفرد‬
‫صلُو َن‬
َ ‫يُو‬
‫ْن‬
َ ‫يُو‬
َ ‫صل‬
ِ ‫يو‬
‫ين‬
َ ُ
َ ‫صل‬
‫ْن‬
َ ‫يُو‬
َ ‫صل‬
‫صلَ ِن‬
َ ‫يُو‬
‫صلَ ِن‬
َ ‫تُو‬
‫صلَ ِن‬
َ ‫تُو‬
‫صلَ ِن‬
َ ‫تُو‬
َ ‫يُو‬
ُ‫صل‬
َ ‫تُو‬
ُ‫صل‬
َ ‫تُو‬
ُ‫صل‬
ِ ‫تُو‬
‫ين‬
َ
َ ‫صل‬
َ ‫نُو‬
ُ‫صل‬
َ ‫نُو‬
ُ‫صل‬
‫ص ُل‬
َ ‫أُو‬
‫ للغائبَاملذ ّكر‬3. Şahıs, eril
َ ‫ للغائبةَاملؤنّث‬3. Şahıs, dişil
َ ‫ للمخاطبَاملذ ّكر‬2. Şahıs, eril
َ ‫ للمخاطبةَاملؤنّث‬2. Şahıs, dişil
َ ‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
4. Misal-i yâî fiillerin muzari meçhul şekli de misal-i vâvî gibidir. Yani fiilin
aslından olan “yâ” harfi meçhul kipinde “vâv” harfine dönüşür ve çekimi de
yukarıdaki tabloda olduğu gibidir.
Örnek:
Muzari meçhul
Muzari malum
‫يُو َس ُر‬
‫س ُر‬
َ ‫يَـ ْي‬
Mazi
‫بَ ِس َر‬
5. Hem misal hem de nakıs olan fiillerin muzari meçhulünde, muzari malum
şeklinde düşen “vâv” harfi meçhul kipinde açığa çıkar.
Örnek:
Muzari meçhul
Muzari malum
‫يُوقَى‬
‫يَِقي‬
Mazi
‫َوقَى‬
Bu tür fiillerin çakim tablosu:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
Örnek fiil: ‫يَِقي‬
- ‫يُوقَى‬
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
َ‫للمثن‬
ّ
‫للمفرد‬
ِ ‫يوقَـي‬
‫ان‬
َ ُ
ِ ََ ‫تُوقَي‬
‫ان‬
َ
ِ‫تُوقَـيان‬
َ
ِ ََ ‫تُوقَي‬
‫ان‬
َ
‫نُوقَى‬
‫يُوقَـ ْو َن‬
‫يُوقَـ ْي َن‬
‫تُوقَـ ْو َن‬
‫تُوقَـ ْي َن‬
‫نُوقَى‬
‫يُوقَى‬
‫ للغائبَاملذ ّكر‬3. Şahıs, eril
‫تُوقَى‬
‫تُوقَى‬
َ ‫ للغائبةَاملؤنّث‬3. Şahıs, dişil
َ ‫ للمخاطبَاملذ ّكر‬2. Şahıs, eril
‫تُوقَـ ْي َن‬
‫اُوقَى‬
َ ‫ للمخاطبةَاملؤنّث‬2. Şahıs, dişil
َ ‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, eril-dişil
6. Muza’af fiillerde, sondan bir önceki harfin fethası, kendisinden öncekine
taşınır. Yani, fiil şeddeli olduğundan fethali harf, şeddeli harften bir önceki
harf olur.
Örnek:
‫يَِف ُّر‬
‫يَـ ْعتَ ُّد‬
Hazırlanıyor
Kaçıyor
‫يـُ ْعتَ ُّد‬
‫يَـعُ ُّد‬
Sayıyor
Firar ediliyor
Malum şekli
Reddediyor
‫يـُ َع ُّد‬
‫يـُ َر ُّد‬
Sayılıyor
Reddediliyor
‫يـُ َف ُّر‬
Hazırlanılıyor
‫يَـ ُر ُّد‬
Meçhul şekli
7. Normalde emir fiillerinin bizzat kendi kiplerinden meçhul yapılmaz. Ancak
kendi kipleri dışında başka bir edat yardımıyla muzari fiil vasıtsıyla ikinci
üçüncü vb. şahıslar için emir anlamı elde edilebilir.
‫ُنصر‬
ُ ‫أ‬
yardım et
ِ
‫نصر‬
َ ُ‫لت‬
yardım edil
‫اُكـتُب‬
yaz
‫لِتُكتَب‬
yazıl
gibi.
8.
ِ
ِ ‫ أ‬، ‫ غُ ِشي َعلَْي ِو‬، ‫عجب بِـ‬
‫ غُ َّم‬، ‫ُغم َي َعلَ ِيو‬
َ ُ‫ا‬
َ
gibi bazı fiillerin sadece meçhul
kullanımı vardır. Bunlarda şahıslar sadece harfi cerle birlikte zamirde
değişir. Fiilin kendisi hep 3. şahıs kalıbında kalır.
Harfi cerle birlikte meçhul kipi olan fiilin çekim tablosu.
Örnek fiil: ‫َعلَْي ِو‬
‫غُ ِش َي‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
15
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
Çoğul
İkil
Tekil
‫للجمع‬
َ‫للمثن‬
ّ
‫للمفرد‬
‫غُ ِش َي َعلَْي ِه ْم‬
‫غُ ِش َي َعلَْي ِه َّن‬
َ‫غُ ِش َي َعلَْي ِهما‬
َ‫غُ ِشي َعلَْي ِهما‬
َ
ِ
‫غُ ِش َي َعلَْي ُكماَ غُش َي َعلَْي ُك ْم‬
‫غُ ِش َي َعلَْي ُكماَ غُ ِش َي َعلَْي ُك َّن‬
َ‫غُ ِش َي َعلَْينا‬
َ‫غُ ِش َي َعلَْينا‬
‫غُ ِش َي َعلَْي ِو‬
‫غُ ِش َي َعلَْي ِها‬
‫ للغائبَاملذ ّكر‬3. Şahıs, eril
َ ‫ للغائبةَاملؤنّث‬3. Şahıs, dişil
‫ك‬
َ ‫للمخاطبَاملذ ّكر َ غُ ِش َي َعلَْي‬
ِ ‫للمخاطبةَاملؤنّث َ غُ ِشي َعلَْي‬
‫ك‬
َ
‫غُ ِش َي َعلَ َّي‬
2. Şahıs, eril
2. Şahıs, dişil
َ ‫ للمتكلّم‬1. Şahıs, erildişil
Özet: Hangi bab ve kalıptan olursa olsun, normalde bütün sülasi mazi
fiillerin meçhul şekli
‫فُ ِع َل‬
kalıbında, - muzari meçhul şekilleri ise
‫فع ُل‬
َ ُ‫ي‬
-
kalıbında bulunurlar. Ancak fiilin kök harflerinden birisinde illet harfi (ecvef,
nakıs) bulunan fiiller ile, aynı cinsten iki harfli (muza’af) fiiller de bazı yapısal
değişiklikler bulunmaktadır. Gerek fiilin ilk (3.şahıs) kipinde, gerekse çekim
esnasında oluşan bu değişikliklere yukarıda örnekler verdik.
Gerek mazi gerekse muzari fiillerin meçhul şekillerinde en önemli husus ilk
harflerinin “zamme”; sondan bir önceki harfin harekesi mazide kesre,
muzaride fetha olmasıdır. Diğer harflerin ise aynı şekilleriyle kaldığını da
belirttik.
Sülasi mücerredin mezîd oniki kalıbının meçhülleri şöyledir:
Mazi-muzari meçhul kalıbı
ُ‫ يـُ ْف َعل‬-‫أُفْ ِع َل‬
ِ
‫فاع ُل‬
َ ُ‫ ي‬-‫فُوع َل‬
‫ يـُ َفعَّ ُل‬-‫فُـ ِّع َل‬
Mazi-muzari malum kalıbı
‫ يُت َفعَّ ُل‬-‫تُع ُف ِّع َل‬
ِ
‫فاع ُل‬
َ َ‫ يـُت‬-‫تُـعُوع َل‬
‫ يـُ ْنـ َف َع ُل‬-‫أُنْـ ُف ِع َل‬
‫ يـُ ْفتَـ َع ُل‬-‫أُفْـتُ ِع َل‬
.......................
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫ يـُ ْف ِع ُل‬-‫أَفْـ َع َل‬
ِ ‫ ي‬-‫فَاعل‬
‫فأع ُل‬
ُ ََ
‫ يـُ َف ِّع ُل‬-‫فَـعَّ َل‬
‫ يَـتَـ َفعَّ ُل‬-‫تَـ َفعَّ َل‬
‫فاع ُل‬
َ َ‫ يَـت‬-‫فاع َل‬
َ َ‫ت‬
‫ يَـ ْنـ َف ِع ُل‬-‫اِنْـ َف َع َل‬
‫ يَـ ْفتَ ِع ُل‬-‫اِفْـتَـ َع َل‬
ِ
‫فع ُّل‬
َ َ‫ ي‬-‫افْـ َع َّل‬
16
‫‪MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER‬‬
‫اِستَـ ْفعل – يستَ ِ‬
‫فع ُل‬
‫ْ ََ َْ‬
‫فعال‪ -‬يَـ ْف ُّ‬
‫اِ َّ‬
‫عال‬
‫ِ‬
‫عو ِع ُل‬
‫اَ‬
‫فع ْو َع َل – يَـ ْف ْ‬
‫اِفْـ َع َّو َل _ يَـ ْف َع ِّو ُل‬
‫ِ‬
‫فع ُل‬
‫ْ‬
‫أستُفع َل – يُ ْستَ َ‬
‫‪.................‬‬
‫أُفع ِ‬
‫وع َل ‪ -‬يـُ ْف َع ْو َع ُل‬
‫ُ‬
‫أُفْـعُ ِّو َل – يـُ ْف َع َّو ُل‬
‫‪Alıştırma: Aşağıdaki parçayı okuyunuz ve Türkçe’ye çeviriniz:‬‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫يخ َعن فَ ِ‬
‫تَ َح َّد ّ‬
‫ث ألتار ُ‬
‫مين على َ‬
‫ضل العُلَماء ُ‬
‫تب العُلماءُ‬
‫الحضارة العالَميَّة و قَد َك َ‬
‫المسل َ‬
‫ت أَساسا تَأثَّرت بِ ِو الحضارة األوربِيةُ الحديثةُ ولِذا في ي ِ‬
‫ومنا‬
‫اء و‬
‫االفكار التي كانَ ْ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ألآلر َ‬
‫هم‪.‬‬
‫الحاضر أيضا يـُتَ َح َّد ُ‬
‫ت آراءُ ُى ْم و كما ُد ِر َس ْ‬
‫ث عن فَضلِهم كما ُكتِبَ ْ‬
‫ت ُعلُ ُ‬
‫وم ْ‬
‫‪Tarih Müslüman ilim adamlarının dünya medeniyetine katkılarını anlatır. Bu ilim‬‬
‫‪adamları çağdaş batı medeniyetinin etkilendiği birçok fikir ve görüş yazıp ortaya‬‬
‫‪koymuşlardır. Geçmişte onların görüşleri yazılıp, ortaya koydukları ilimler‬‬
‫‪okunduğu gibi, günümüzde de onların bu katkılarından bahsedilmektedir.‬‬
‫)‪(Çeviri gizlenecek‬‬
‫‪Alıştırma: Aşağıdaki Ayet-i kerimelerde bulunan meçhul fiilleri tespit ediniz ve‬‬
‫‪malum şekillerini yazınız.‬‬
‫ِِ ِ‬
‫‪ -1‬وقِيل يا أَرض ابـلَ ِعي ِ‬
‫يض الْماء وقُ ِ‬
‫ت‬
‫استَـ َو ْ‬
‫ض َي األ َْم ُر َو ْ‬
‫َ َ ْ ُ ْ‬
‫ماءك َويا َسماءُ أَقْلعي َوغ َ ُ َ‬
‫َ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ود ِّ ِ‬
‫َعلَى الْج ِ‬
‫ِِ‬
‫مين‪[ .‬ىود‪]44/11 :‬‬
‫ُ‬
‫يل بُـ ْعداً ل ْل َق ْوم الظّال َ‬
‫ي َوق َ‬
‫السم ِاء َكي َ ِ‬
‫ت‪ ،‬وإِلَى ال ِ‬
‫ْجبَ ِ‬
‫‪ -2‬أَفَلَ يَـ ْنظُُرو َن إِلَى ِْ‬
‫ال‬
‫ف ُخ ِل َق ْ‬
‫اْلبِ ِل َك ْي َ‬
‫ت‪َ ،‬وإِلَى َّ َ ْ‬
‫ف ُرف َع ْ َ‬
‫ف نُ ِ‬
‫ت‪َ ،‬وإِلَى األَ ْر ِ‬
‫ت‪[ .‬أعلى‪]02-11 :‬‬
‫ف ُس ِط َح ْ‬
‫ض َك ْي َ‬
‫صبَ ْ‬
‫َك ْي َ‬
‫ِ‬
‫س َع ْن نَـ ْف ٍ‬
‫اعةٌ َوالَ يـُ ْؤ َخ ُذ‬
‫س َش ْيئًا َوالَ يُـ ْقبَ ُل م ْنـ َها َش َف َ‬
‫‪َ -3‬واتَّـ ُقوا يَـ ْوًما الَ تَ ْج ِزي نَـ ْف ٌ‬
‫ِ‬
‫ن [بقرة‪]44 :‬‬
‫ص ُرو َ‬
‫م ْنـ َها َع ْد ٌل َوالَ ُى ْم يُـ ْن َ‬
‫‪Cevaplarınızı kontrol ediniz:‬‬
‫‪Gizlenecek…..‬‬
‫‪-1‬‬
‫‪17‬‬
‫ِِ ِ‬
‫وقِيل يا أَرض ابـلَ ِعي ِ‬
‫ض الْماء وقُ ِ‬
‫ت‬
‫استَـ َو ْ‬
‫ض َي األ َْم ُر َو ْ‬
‫َ َ ْ ُ ْ‬
‫ماءك َويا َسماءُ أَقْلعي َوغي َ ُ َ‬
‫َ‬
‫ود ِّ ِ‬
‫َعلَى الْج ِ‬
‫ِ ِ ِِ‬
‫مين‪[ .‬ىود‪]44/11 :‬‬
‫ُ‬
‫يل بُـ ْعداً ل ْل َق ْوم الظّال َ‬
‫ي َوق َ‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
‫‪MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER‬‬
‫السم ِاء َكي َ ِ‬
‫ت‪ ،‬وإِلَى ال ِ‬
‫ْجبَ ِ‬
‫ال‬
‫ف ُخ ِل َق ْ‬
‫‪ -2‬أَفَلَ يَـ ْنظُُرو َن إِلَى ا ِْلبِ ِل َك ْي َ‬
‫ت‪َ ،‬وإِلَى َّ َ ْ‬
‫ف ُرف َع ْ َ‬
‫ف نُ ِ‬
‫ت‪َ ،‬وإِلَى األ َْر ِ‬
‫ت‪[ .‬أعلى‪]02-11 :‬‬
‫ف ُس ِط َح ْ‬
‫ض َك ْي َ‬
‫صبَ ْ‬
‫َك ْي َ‬
‫ِ‬
‫س َع ْن نَـ ْف ٍ‬
‫اعةٌ َوالَ يـُ ْؤ َخ ُذ‬
‫س َش ْيئًا َوالَ يُـ ْقبَ ُل م ْنـ َها َش َف َ‬
‫‪َ -3‬واتَّـ ُقوا يَـ ْوًما الَ تَ ْج ِزي نَـ ْف ٌ‬
‫ِ‬
‫ن [بقرة‪]44 :‬‬
‫ص ُرو َ‬
‫م ْنـ َها َع ْد ٌل َوالَ ُى ْم يُـ ْن َ‬
‫‪18‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
FİİLLERDE GEÇİŞLİLİK
‫المتَـ َعدِّي و اللَّ ِزُم‬
ُ
Fiiller, failin yaptığı eylemin bir mefule/nesneye etki edip etmemesi, ya da fiilin
anlam itibariyle nesneye ihtiyaç duyup duymaması bakımından ikiye ayrılırlar:
Lâzım fiil ve müta’addî fiil.
Lâzım fiil: Geçişsiz fiil, anlam bakımından mefule/nesneye ihtiyaç duymayan
fiil demektir. Lâzım fiil, ifade ettiği iş/eylem bir nesneye ulaşmayan veya anlamca
nesne istemeyen fiildir. Bu fiillerde failin yaptığı iş kendisinde kalır mef’ûlun bihe,
nesneye geçmez. Örnek:
‫لس َعلِ ٌّي‬
َ ‫َج‬
Ali oturdu.
Lâzım fiiller, genellikle durum, özellik, temizlik/kirlilik, renk, ayıp, kusur,
güzel/çirkin gibi bir niteliği ifade eden fiillerdir. Bunun yanında dönüşlülük
(mutâvâ’at) bildiren fiiller ile,
ِ ‫ ا‬،‫ افعيلل‬، ‫ افعلل‬، ‫ افتِعال‬، ‫ا ِنفعال‬
‫فعنلل‬
bâb ve kalıplardaki fiiller de lazım anlamı ifade ederler.
Müte’addî fiil: Geçişli fiil, anlam bakımından me’ule/nesneye ihtiyaç duyan fiil
demektir. Fiilin etkisi diğer bir ifadeyle failin yaptığı iş/eylem bir mefûlun bih/
nesne ile ilintili olan fiildir. Örnek:
Ali kitabı okudu.
Ayşe elmeyı yedi.
ِ ِ
‫اب‬
َ َ‫قَـ َرأ عل ٌّي الكت‬
َ‫احة‬
ْ َ‫أ َكل‬
َ ‫ت َعائشةُ التُـ ّف‬
Bu cümlelerde Ali ve Ayşe’nin yaptığı okuma ve yeme fiilleri/eylemleri kitab ve
elma nesneleriyle ilgilidir.
Bu fiillerin geçişliliğinden doğrudan etkilenen mefullerine mef’ulün bih sarih
denir. Bir harfi cer vasıtasıyla bir nesneye ulaşan fiillerin mefûllerine ise mef’ulün
bih gayri sarih, (dolaylı tümleç, vs.) denir.
Müte’addî fiillerin bazıları iki veya daha fazla mefûlun bih alabilir.
Örnek:
Ali dersini yazdı.
Ayşe kalemi aldı.
Ali fakire para verdi.
Ali’yi çalışkan buldum.
Sait’e işin açık olduğunu bildirdim.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ِ ‫َكت‬
ُ‫رسو‬
َ ‫ب َعل ٌّي َد‬
ََ
‫ت َعائشةُ ال َقلَ َم‬
ْ ‫أخ َذ‬
َ
‫أ ْعطَى َعلِ ٌي ال َف ِق َير لِ َيرًة‬
ِ ‫دت‬
ً‫عليّأً ُمجتَ ِهدا‬
ُ ‫َو َج‬
ِ ‫مت س ِعي ًدا األَمر و‬
ً‫اضحا‬
َ ُ َ‫أَعل‬
َ َ
19
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
Aşağıdaki parçayı okuyunuz, Türkçe’ye çeviriniz:
‫الكتاب‬
‫ ثُ َّم أ ََرى َىذا‬،ً‫ فَا ْشتَـ َراهُ بِِل َيرتَي ِن وقَـ َرأَهُ فَـ َوج َدهُ ُمفيدا‬،ً‫أحم ُد كِتاباً َجديدا‬
ْ ‫َراَى‬
َ
.ً‫قرأَهُ ُىو أيضا‬
ُ‫صدي َقوُ َو أ ْعلَمو‬
َ ‫الكتاب ُمفيداً و ْأو‬
َ
َ
َ َ‫صاه أ ْن ي‬
Çeviri: gizlenecek….
Ahmet yeni bir kitap gördü. İki liraya onu satın aldı, onu okudu ve çok faydalı
buldu. Sonra o kitabı arkadaşına gösterdi, onun çok faydalı bir kitap olduğunu
bildirdi. Ona bu kitabı okumasını tavsiye etti.
Yukarıdaki parçada geçen fiilleri tespit ediniz: cevaplarınızı kontrol ediniz.
Cevap Gizlenecek……
‫الكتاب‬
‫ ثُ َّم أ ََرى َىذا‬،ً‫ فَا ْشتَـ َراهُ بِِل َيرتَي ِن وقَـ َرأَهُ فَـ َوج َدهُ ُمفيدا‬،ً‫أحم ُد كِتاباً َجديدا‬
ْ ‫َراَى‬
َ
.ً‫قرأَهُ ُىو أيضا‬
ُ‫صدي َقوُ َو أَ ْعلَمو‬
َ ‫الكتاب ُمفيداً و ْأو‬
َ
َ
َ َ‫صاه أ ْن ي‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
20
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
DEĞERLENDİRME SORULARI
ِ ‫أسئِلة‬
‫االختِبَار‬
ِ
1. ‫رح َم‬
َ َ‫است‬
a)
fiilinin mazi-malum birinci tekil şahıs kipi aşağıdakilerden hangisidir?
ِ
‫رح َما‬
َ َ‫ا ست‬
2. ‫َرَمى‬
hangisidir?
a) ‫ُرِم َي‬
3. ‫ب‬
َ َ‫َكت‬
hangisidir?
ِ
a) ‫يمت‬
َ ‫أُق‬
a)
6.
ِ
e) ‫رح ُموا‬
َ َ‫است‬
c) ‫َرَمتَا‬
d)‫ين‬
َ ‫َرَم‬
e) ‫يت‬
ُ ‫َرَم‬
fiilinin mazi-meçhul eril üçüncü çoğul şahıs kipi aşağıdakilerden
b) ‫بن‬
َ َ‫َكت‬
4.
‫ام‬
َ َ‫أَق‬
hangisidir?
5. ‫َس َّوى‬
ِ
d) ‫رحمنَا‬
َ َ‫است‬
fiilinin mazi-meçhul eril üçüncü tekil şahıs kipi aşağıdakilerden
b) ‫َرَموا‬
ِ
a) ‫بن‬
َ ‫ُكت‬
ِ
c) ‫مت‬
ُ ‫رح‬
َ َ‫است‬
ِ ‫أُست‬
b) ‫رح َم‬
ُ
c) ‫َكتَبتُم‬
d) ‫َكتَبتُ َّن‬
e)‫ُكتِبُوا‬
fiilinin mazi-malum birinci çoğul şahıs kipi aşağıdakilerden
ِ
c) ‫يموا‬
ُ ‫أَق‬
b) ‫من‬
َ َ‫أَق‬
d) ‫أَقَمنَا‬
e) ‫أَقَ ُاموا‬
fiilinin mazi-malum tesniye eril üçüncü şahıs kipini bulunuz?
‫َس َّويتُم‬
b) ‫َس َّويَا‬
c) ‫َس َّووأ‬
d) ‫َس َّوينَا‬
e) ‫يت‬
ُ ‫َس َّو‬
‫لح ِقبَ ِة‬
ُ ‫أخر‬
َ ‫جت ال َقلَ َم من ا‬
َ cümlesinde ‫ ألقَلَ ََم‬kelimesi cümle ögesi olarak nedir ?
a) mübteda
b) zarf
Cevaplar: 1) c 2)
a
c)
3)
haber d) meful bih
e
4)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
d
5)
e) fail
b
6)
d
21
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
Yararlanılan
Kaynaklar:
‫المراجع‬
ve
Başvurulabilecek
:
Abdurrahman b. İbrahîm el- Fevzân vdğr. El-Arabiyye beyne Yedeyk.
Ahmed b. Muhammed el-Hamlâvî, Şeza’l-‘A rf fî Fenni’s-Sarf, Beyrut,
1426/2005.
Alî el-Cârim ve Mustafa Emîn, en-Nahvu’l-Vâdıh, Mısır, 1965.
Hüseyin Tural ve Hüseyin Avni Çelik, Mebâdiu ‘İlmi’s-Sarf, Erzurum, 1986.
İbn Hişâm el-Ensârî, Şerh Katri’n-Nedâ, İstanbul, tsz.
İbrahim es-Samarrâî, el-Fi’lu Zemânuhu ve Ebniyetuhu, Beyrut,1406/1986.
Muhammed Hayr el-Hulvânî, el-Vâdıh fî ‘ Îlmi’s-Sarf, Dımaşk, 1407/1987..
Muharrem Çelebi, Nasuhi Ünal Karaarslan, Yabancı Dil (Arapça) I, Ankara, 1999.
Mustafa el-Ğalâyînî, Câmi’u’d-Durûsi’l-‘Arabiyye,Tahran, 1388/1968.
Online arabic.net
Silsiletu Ta’lîmi’l-lugati’l-Arabiyye, Bursa, ts. I-IV.
SORULAR
1. Mechûl fiil nedir?
2. Malum ve meçhul fiillerin farkları nedir?
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
22
MA’LÛM VE MECHÛL FİİLLER
3. َ‫ اِسَتحم‬fiilinin mazi-muzari malum ve meçhul
çekimlerini nasıl yaparız ?
4. Birinci,yaniََََََ‫يفعُ ُل‬-َ‫ََف عل‬babından olan َ‫ رَّد_ي ُرد‬fiilinin
muzari malum ve meçhul çekimlerini nasıl
yaparız?
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
23
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
İSİM TÜRETME-1
• İsm-i Fâil
• İsm-i Mefûl
• Sıfat-ı Müşebbehe
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• İsm-i fâilleri kavrayacak ve cümle içinde
tanıyabilecek,
• Çeşitli sülâsî fiillerden ism-i fâil türetebilecek,
• İsm-i mefûlleri kavrayacak ve cümle içinde
tanıyabilecek,
• Çeşitli sülâsî fiillerden ism-i mefûl türetebilecek,
• Sıfat-ı müşebbeheyi kavrayacak ve geçtiği yerlerde
ayırt edebilecek,
ARAPÇA
ÜNİTE
13
İsim Türetme - I
GİRİŞ
Arap dilinde isimler câmid ve müştak olmak üzere iki kısma ayrılır. Başka bir
kelimeden türememiş, doğrudan kullanılan isimlere câmid isim denir. Kök
kelimeden türemiş isimlere ise müştak (türemiş) isim denir.
Türemiş isimler, ism-i fâil, sıfat-ı müşebbehe, ism-i mefûl, ism-i zaman,
ism-i mekân, ism-i tafdîl, mimli masdar, sınâî masdar, ism-i âlet, ism-i mensûb ve
ism-i tasğîr gibi isimlerdir.
Bu ünitede müştak isimlerden ism-i fâil, sıfat-ı müşebbehe ve ism-i mefûl
konuları işlenecek ve türetiliş biçimleri üzerinde durulacaktır.
İSM-İ FÂİL
(etken ortaç)
ِ ‫اسمَالْف‬
َ‫اع ِل‬
ُْ
Sülâsi ( üç harfli ) Fiillerin İsm-i Fâilleri:
Tanımı: Fiili (eylemi) yapanı gösteren/belirten isme ism-i fâil denir.
Arapça’da ism-i fâil sayılan isimler anlam itibariyle sıfat sayılırlar. Dolayısıyla
türemiş isimler için anlam açısından zaman zaman “sıfat” kavramı da kullanılır.
Türemiş isimlerin pek çoğu fiil kökü esas alınarak türetilir. Gerek sülâsi fiillerin
gerekse mezîd (artırılmış) fiil gruplarının her birinin ism-i fâil veya ism-i mefûl
kalıbı vardır. Üç harfli fiillerin ism-i fâili )‫ (فَا ِع ٌل‬kalıbında olur. Burada sülâsi fiillerin
bâbları konusundan hatırlanacak olursa vezin sayılan sembol fiil
Sülâsi fiillerin ism-i fâil
kalıbı, َ‫( فَا ِعل‬fâ‘ilun)
kalıbında olur.
)‫ل‬
ََ ‫(فَ َع‬
fiilidir.
)‫ (فَا ِع ٌل‬kalıbı, mezkur fiilin, ( ‫َل‬،َ‫َع‬،‫ ) ف‬kök harfleriyle temsil edilir. Dolayısıyla bu
kalıpta Fâ harfiyle ayın harfi arasına elif harfi eklenmiş ve ayın harfinin harekesi
kesre yapılarak ismi fâil türetilmiştir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
İsim Türetme - I
Anlamı
İsm-i fâili
Fiil
yazdı
َ‫كتب‬
yardım eden/edici
yardım etti
َ َ‫نصر‬
okuyan, okuyucu
َ َ‫قـا ِرئ‬
okudu
َ َ‫قـرأ‬
açtı
َ َ‫فـتح‬
yazan, yazıcı
Örnek
Anlamı
َ َ‫كـاتِب‬
ِ ‫نـا‬
َ َ‫صر‬
Açan; fetheden
َ َ‫فـاتِح‬
َ
Eliften sonraki harfi kesre
olduğuna dikkat ediniz.
İsm-i fâillerin kalıbında, türetildiği fiilerin yapı farklılığına bağlı olarak bazı
yapısal değişiklik görülür. Bu durum muza’af, mehûz ve nâkıs fiillerin ism-i fâilleri
aslında vezin itibariyle aynı olmakla birlikte şekil itibariyle farklı durumlar ortaya
çıkarmaktadır. Buna göre:
Örnek
1-Mehmûzu’l-fâ olan fiilerin ism-i fâilinde iki hemze yan yana geldiğinden med
(uzatma) yapılır.
Anlamı
Emreden, emir
veren
Yiyen, yiyici
İsm-i fâili
Anlamı
َ )‫آَ ِمرََ(أ ِامر‬
emretti
َ )‫آكِلَ(أاكِل‬
yedi
Fiil
َ‫أمر‬
َ َ‫أَكل‬
2- Muza’af fiillerin ism-i fâilinde aynı cinsten olan ikinci ve üçüncü harfi yan
yana geldiği için, idğam edilerek birleştirilir ve şeddelenir:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
İsim Türetme - I
Örnek
Anlamı
Reddeden,
geri çeviren
Uzatan
İsm-i fâili
Anlamı
َ )‫رادٌَّ(ر ِادد‬
reddetti
ِ ‫مادٌَّ(م‬
َ )‫ادد‬
uzattı
ََ‫ضا ٌّل‬
َ )‫(ضالِل‬
Yoldan
saptı
Yoldan
(haktan) sapan
Fiil
َ ‫َيـ ُرَد‬-َ)‫َردََ(ردد‬
َ َ‫َي ُمد‬-َ)‫مَدََ(مدد‬
َ-َ)‫ضَلََ(ضلل‬
ِ‫ي‬
َ َ‫ضل‬
3-Ecvef fiillerin ism-i fâilinde ortadaki illet harfi hemzeye dönüşür ve
kesrelenir.
Örnek
Anlamı
İsm-i fâili
Anlamı
Fiil
dönen
)َ‫دائِرَ(دا ِور‬
döndü
Satan, satıcı, bayi
)‫بائِعََ(بايِع‬
َ )‫دارَ(دور‬
sattı
َ )‫باعَ(بـيع‬
4-Nâkıs ve lefîf fiillerin ism-i fâilleri
)َ‫ (فاع‬şeklinde olur. Bunların müzekker
(eril) kipleri elif lam (harf-i tarif) almadığı zaman, diğer bir ifadeyle nekre
olduklarında sondaki illet harfi düşer, bunun yerine kesre tenvin alır. Marife
durumunda ise sondaki illet harfi hareke almaz. Ayrıca cümle içerisinde merfu’
(özne) veya mecrur (kesre) durumunda olduğu zaman da illet harfi düşer, bunun
yerine kesre tenvin alır. Müennes durumlarında normal durum ortaya çıkar.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
İsim Türetme - I
Anlamı
İsm-i fâili
ِ ‫َالْقا‬-َ‫قاض‬
‫ضي‬
Örnek
Hakim, yargıç
Fiil
hükmetti
ِ ‫َالْما‬-َ‫ماض‬
‫ضي‬
ِ ‫َالد‬-َ‫داع‬
َ ‫اعي‬
çağırdı
َ ‫َالْواقِي‬-َ‫واق‬
korudu
َ ‫َالْكافِي‬-َ‫كاف‬
Yeterli
oldu
Geçen, mâzi
Çağıran, dua
eden
Koruyan,
koruyucu
Yeten, yeterli
olan
Anlamı
geçti
َ ‫ضي‬
َِ ‫َيـ ْق‬-َ‫قضَى‬
َ ‫ضي‬
َِ ‫َي ْم‬-َ‫مضَى‬
َ ‫َي ْد َعُو‬-ََ‫دعا‬
َ َ‫َي َِقي‬-َ‫َوقَى‬
َ ‫َي ْكَ ِفي‬-َ‫كفَى‬
Cümle içerisindeki duruma örnek:
İsm-i fâil (cer hali
İsm-i fâil (ref’ hali)
َ.َ‫تَعلىَقاض‬
ُ ‫سل ْم‬
ََ
Bir hâkime selam verdim.
.َ‫جاءَقاض‬
Bir hâkim geldi
Örnek
5- Yukarıda da belirttiğimiz gibi, nakıs ism-i fâilin başına harfi tarif
geldiğinde illet harfi bulunur.
Hâkim geldi. Hâkime selam
verdim.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
َ‫متَعلى‬
َِ ‫جاءَالْق‬
ُ ‫ََسل‬،‫اضي‬
‫اضي‬
َِ ‫الْق‬
5
İsim Türetme - I
Örnek
6- Nâkıs ve lefîf fiillerden türetilen ism-i fâiller, cümle içerisinde mansub
(fetha) durumunda olduğunda, ister harf-i tarif almış olsun, ister olmasın
illet harfi kalır.
Bir hâkim gördüm. Hâkimi
gördüm.
ِ ‫تَالْق‬
ِ ‫تَق‬
َ.َ‫اضي‬
َُ ْ‫َرأَي‬
ُ ْ‫ََرأي‬،‫اضيًا‬
7- Nekre olan nâkıs ism-i fâil, izâfet (isim tamlaması) durumunda olduğunda
Örnek
sondaki illet harfi kalır.
Mahkemenin yargıcı.
ِ ‫ق‬
َ‫اضيَالْم ْحكم ِة‬
Örnek
8- Nakıs olan ism-i fâil müennes (dişil) durumunda olduğunda illet harfi kalır.
Bir bayan yargıç gördüm.
Bayan yargıcı gördüm.
ِ ‫تَق‬
َ َ.ً‫اضي َة‬
ُ ْ‫راي‬
ِ ‫يتَال‬
.َ‫ْقاضية‬
ُ ‫را‬
 Aksâm-ı Seb‘adan Sâlim, Mehmûz ve Misal fiillerin ism-i fâilleri
(ٌ‫ ) َفاعِ ل‬kalıbında gelir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
6
İsim Türetme - I
 Bu fiillerden türetilen ism-i fâillerin:
ِ َ‫ ; )ف‬müfret müennesi (ٌ‫اعلَة‬
ِ َ‫ )ف‬,
a) Müfret müzekkeri (ٌ‫اعل‬
ِ َ‫ ; )ف‬tesniye müennesi (‫ان‬
ِ َ‫)ف‬
b) Tesniye müzekkeri (‫ن‬
ٌِ َ‫اعال‬
ٌِ َ‫اعلَت‬
Bireysel Etkinlik
ِ َ‫ ; )ف‬cemi müennesi (ٌ‫اعالَت‬
ِ َ‫ )ف‬şeklinde gelir.
c) Cemi müzekkeri (‫ن‬
ٌَ ‫اعلُو‬
1- Aşağıdaki tabloda verilen fiillerden ism-i fâil türetiniz.
İsm-i fâil
Fiil
İsm-i fâil
Fiil
İsm-i fâil
.......
َ‫وقع‬
......
َ‫ورد‬
......
........
َ‫أخذ‬
......
َ‫خسأ‬
.....
Fiil
َ‫سرق‬
َ‫يبِس‬
ٌ
Sâlim, Mehmûz ve Misal fiillerin İsm-i fâili aynı yapıdadır ve bunların tekil, ikil,
çoğul (müfred, tesniye, cemi) ile eril, dişil (müzekker ve müennes) yapıları aynıdır.
Örnek çekim tablosu şöyledir:
İsm-i Fâil Çekim Tablosu
Örnek Fiil
Cemi (çoğul)
Yardım
edenler
ِ ‫ن‬
َ‫اص َُرون‬
Yardım
edenler
ِ ‫ن‬
َ‫اصَرات‬
َ‫ = نصر‬Yardım etti
Tesniye (ikil)
Yardım
edenler
(iki kişi)
Yardım
edenler
(iki kişi)
Müfret (tekil)
ِ ‫اصَر‬
ِ ‫ن‬
َ‫ان‬
Yardım
eden
ِ ‫ن‬
‫اص َر‬
Müzekker
(eril)
ِ ‫اصَرت‬
ِ ‫ن‬
َ‫ان‬
Yardım
eden
ِ ‫ن‬
َ‫اصَرة‬
Müennes
(dişil)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
Bireysel Etkinlik
İsim Türetme - I
2- Yukarıdaki tabloya göre, aşağıda verilen fiillerden ism-i fâil
türetiniz ve müfret, tensiye ve cemilerini gösteriniz:.
İsm-i Fâil Çekim Tablosu
َ‫ = جلس‬Yardım etti
Fiil
Cemi (çoğul)
Tesniye (ikil)
Müfret (tekil)
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
‫ = سئِ َم‬Usandı
Fiil
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
َ‫ = وجد‬buldu
Fiil
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
ٌ
ٌ
Muza‘af fiilin İsm-i Fâil Çekimine Örnek
Örnek fiil
Cemi (çoğul)
َ‫ =رد‬reddetti
Tesniye (ikil) Müfret (tekil)
Reddedenler
َ‫رادون‬
Reddedenler
(iki kişi)
Reddedenler
َ‫رادات‬
Reddedenler
(iki kişi)
ِ ‫راد‬
َ‫ان‬
َِ ‫رادت‬
‫ان‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Reddeden
ٌَّ‫راد‬
Reddeden
َ‫رادة‬
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
8
Alıştırmalar
İsim Türetme - I
Bireysel Etkinlik
Etkileşimli Alıştırmalar
ٌ
Yukarıdaki çekim örneğine göre )َ‫ (دب‬fiilinin ism-i fâilini çekiniz.
Muza’af Fiil
َ‫ = دب‬hareket etti
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
Aşağıda verilen cümlelerde geçen ism-i fâilleri
inceleyiniz.
ِ ‫اهرًَةَوب‬
ِ ‫ وأسبغَعلي ُكمَنِعمهَظ‬-1
ً‫اطن َة‬
ُ ْ ْ
ْ
ِ
‫اءَبِماَكسبا‬
َُ ‫ والـسا ِر‬-2
ً ‫قَوالـسا ِرق َةَُفاقْطعُواَأيْديـ ُهماَجز‬
َْ ‫ أ ِزف‬-3
ُ‫تَالـآ ِزف َة‬
ًَ‫َارِج ْعَالْبصرَكرتـ ْي ِنَينقلِ ْبَإِل ْيكَالْبص ُرَخ ِاسئَا‬
ْ ‫ ثُم‬-4
ِ ِ
َ‫َمبِين‬
ُ ‫ والَرطْبَوََالََيابِسََإِالَفيَكتاب‬-5
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
9
Bireysel Etkinlik
İsim Türetme - I
Yukarıda verilen cümlelerde geçen ism-i fâilleri tespit ediniz ve
çoğullarını yazınız:
Çoğulu
İsm-i fâil
ِ‫ظ‬
َ‫اهَرات‬
ِ‫ظ‬
َ‫اهرة‬
......
.......
......
......
......
......
.....
.....
......
......
......
.......
Bireysel Etkinlik
ٌ
Aşağıdaki fiillerin ism-i fâillerini yazınız.
İsm-i fâil
Fiil
......
َ‫مد‬
.....
َ‫رد‬
......
َ‫شد‬
.....
َ‫دب‬
ٌ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
İsim Türetme - I
Bireysel Etkinlik
Aşağıda verilen ism-i fâilleri örnekte yapıldığı gibi türetildiği
fiilini yazınız:
Örnek
Fiili
Fiil
....
İsm-i fâil
‫يابِس‬
İsm-i fâil
َ‫ت‬
ْ ‫ظهر‬
ِ‫ظ‬
ٌ‫اهرة‬
َ‫سرق‬
‫سا ِرق‬
Fiil
.....
İsm-i fâil
ِ‫خ‬
َ‫اسئ‬
Fiil
......
İsm-i fâil
‫آ ِزفة‬
ٌ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
Bireysel Etkinlik
Aşğıda verilen cümlelerde geçen ism-i fâilleri tespit ederek
tensiye-müennes yazınız.
Bireysel Etkinlik
İsim Türetme - I
Aşğıda verilen cümlelerde ism-i fâil olan isimleri tespit ediniz ve
türetildikleri fiillerini yazınız:
ِ ‫فإنَاهللَن‬-1
.َ‫اص ُرُك ْم‬
َ.َ‫فم ْنَأخذَبِ ِهَأخذَبِحظِّ ِهَوافِر‬-2
ِ ‫لوَ ُك ْنت‬-3
َ َ...َ‫َآم ًراَأح ًداَأ ْنَي ْس ُجد َِِلحد‬
ْ
َ .َ‫ئَفأ ِّمنُوا‬
ُ ‫إذاَأمنَالْـقا ِر‬-4
ٌ
‫ وَوجدكَضَا َالا‬-1
َ‫وَاهللَُخلقَ ُكلَدابةََمنَماء‬
َ
َ‫آمينََالْبـ ْيتَالْحرام‬
ِّ َ‫وَال‬
-2
-3
ٌ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
İsim Türetme - I
Ecvef fiiller ile mehmuzu’l-ayn olan fiillerin ism-i fâilleri,
)َ‫(فائِل‬
ِ ‫ (ف‬kalıbında
)َ‫اعل‬
şeklinde yani orta haf hemze olacak şekilde olur. Müennesi ise
)َ‫(فائِلة‬
vezninde gelir. Aşağıda verilen tabloyu inceleyiniz.
,
Örnek
Anlamı
İsm-i fâili
َ-َ‫صاَئِم‬
َ َ‫صاَئِمة‬
Oruç tutan,
oruçlu
Anlamı
Oruç tuttu
َ َ‫َ َباَئِعة‬-َ‫باََئِع‬
Satan, satıcı
Soran, isteyen
Fiil
َ َ‫ساَئِلة‬
َ َ-َ‫ساََئِل‬
Sattı
Sordu
َ َ‫وم‬
ُ ‫ص‬
ُ ‫َي‬-َ‫صَام‬
َ َ‫يع‬
ُ ِ‫َيب‬-َ‫بَاع‬
َ َُ‫َي ْسأل‬-َ‫سَئَل‬
Ecvef ve mehmuzu’l-ayn olan fiillerin ism-i fâillerinin çekim tablosu:
Ecvef Fiil
Cemi (çoğul)
diyenler
diyenler
َ‫قائَِلُون‬
َ‫قائِلَت‬
َ‫ = قال‬Dedi
Tesniye (ikil)
diyenler
(iki kişi)
diyenler
(iki kişi
َ‫قائِلَ ِن‬
‫قائِلَتا َِن‬
Müfret (tekil)
diyen
diyen
‫قائِ َل‬
َ‫قائِلَة‬
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
Mehmûzu’l-ayn fiillerin ism-i fâilleri de ecvef fiiller gibi çekilir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
İsim Türetme - I
Bireysel Etkinlik
Yukarıdaki çekim tablosuna göre,
)َ‫ = (سار‬yürüdü, fiilinin İsm-i
fâilinin çekimini yapınız:
Ecvef Fiil
Cemi (çoğul)
َ‫ = سار‬Yürüdü
Tesniye (ikil)
Müfret (tekil)
………….
………….
………….
………….
………….
………….
………….
………….
………….
………….
………….
………….
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
ٌ
Nâkıs ve Lefîf Fiillerin İsm-i fâil çekim tablosu:
Nâkıs Fiil
Cemi (çoğul)
savaşanlar
savaşanlar
َ‫غاَُزون‬
َ‫غا ِزياَت‬
‫ = غزى‬savaştı
Tesniye (ikil)
savaşanlar
(iki kişi)
savaşanlar
(iki kişi)
َ‫غا ِزيا ِن‬
‫غا ِزيَتا َِن‬
Müfret (tekil)
savaşçı
savaşçı
‫غا َز‬
َ‫غا ِزيَة‬
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
Lefîf fiillerin ism-i fâilleri de nâkıs fiillerin ism-i fâilleri gibi çekilir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14
Bireysel Etkinlik
İsim Türetme - I
Aşağıda verilen ayet-i kerimelerde geçen ism-i fâilleri tespit
ediniz ve yapılarını inceleyiniz:
ِ ِ َّ ‫و‬
....ٌ‫ات‬
ٌِ ‫الصائِ َم‬
َّ ‫ني ٌَو‬
َ ‫الصائم‬
َ
-1
ِ
ِ
ِ ‫يٌِفٌالْ ِم ْحر‬
ِ ِّ‫صل‬
ٌ‫اب‬
َ ُ‫فَنَ َادتْهٌُالْ َمالئ َكةُ ٌَوُه َوٌقَائمٌي‬
َ
-3
‫ٌسائِلٌبِ َع َذاب ٌَواقِ ٌع‬
َ ‫َسأ ََل‬
ٌ‫َوٌ ْامَرأَتُهٌُقَائِ َمة‬
ِ ْ َ‫ٌاْلَنَّت‬
ٌ‫ٌدان‬
ْ ‫َو َج ََن‬
َ ‫ني‬
َ ‫سٌاهللٌُبِ َكاف‬
ُ‫ٌعْب َدٌه‬
َ ‫ألَْي‬
ٌ ‫َوَماٌ َكا َنٌ ََلُ ْم ٌِم ْنٌاللَّ ِه ٌِم ْن ٌَو‬
‫اق‬
-2
-4
-5
-6
-7
ٌ
Mehmûzu’l-fa + nakıs fiillerde )‫ ; (آتَ = أَتَى‬Mehmûzu’l-lam + Ecvef olan
fiillerin ism-i fâilleri ٌ)‫جاء‬
َ = ٌ‫ ( َجاء‬şeklinde ٌَ‫ فاء‬kalıbında olur.
َ
Mehmûzu’l-fa + Nâkıs fiil
Mehmûzu’l-fa + Nâkıs
Cemi (çoğul)
gelenler
gelenler
َ‫آَتُون‬
َ‫آتِيَات‬
‫ أتى‬nın ism-i fâil çekim tablosu:
‫ = أتى‬Geldi
Tesniye (ikil)
gelenler
(ikil)
gelenler
(ikil)
َ‫آتِيَا ِن‬
‫آتِيَا َِن‬
Müfret (tekil)
gelen
gelen
َ‫آت‬
َ‫آتِيَة‬
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
َ‫ جاء‬fiilinin ism-i fâilinin çekimi de aynen bunun gibi olur.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
15
Bireysel Etkinlik
İsim Türetme - I
Aşağıda verilen hadislerde geçen ism-i fâilleri tesbit ediniz:
ِ َ‫ٌٌِفٌمن‬
ٌ ٌ‫امي‬
َ ِ ‫فَأتَ ِاِنٌآت‬-1
ِ ‫فَلَ َّماٌأصبحنَاٌإ َذاٌهوٌجاء ٌِمنٌقِب ِل‬-2
ٌ ‫اء‬
ٌ ‫ٌحر‬
ْ َْ
َ ْ َ ُ
ََ
َ
ِ
ِ
ِ
ٌ ٌ‫ٌعلَىٌعُنُقي‬
َ َ‫فَيَجيءٌُالْ َجائيٌفَي‬-3
َ ُ‫ض ُعٌ ِر ْجلَه‬
ٌ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
16
İsim Türetme - I
Aşağıdaki metni okuyunuz. Türkçeye terceme ediniz ve ism-i
fâilleri bulunuz.
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
َ‫يم‬
ُ ‫إنَاهلل‬
ُ ‫َهوَالرزا ُقَالْك ِر‬
ِ ِ ‫جلَستٌَمموعة ٌِمنٌالن‬
ِ
ٌ‫ٌمتَ َكلِّم ٌَو ٌِمْن ُه ْم ٌَم ْن‬
ُ ‫ٌفَمْن ُه ْم ٌَم ْن‬،‫َّاسٌلتَأ ُك َل‬
ُ ‫ٌه َو‬
َ َ ُ َْ ْ َ َ
ِ
ِ
ِ ‫ٌس ِامعٌلِْل َكالَِم ٌَوٌآكِل‬
ٌ‫ٌو‬،
ُ ‫ُه َوٌ ُمْن َشغلٌبِالطَّ َع ِام ٌَوٌمْن ُه ْم ٌَم ْن‬
َ ‫ٌه َو‬
َ ‫ٌِفٌآنٌواحد‬
ِ ‫ٌاْلخ ِرٌإِ َذاٌبِِق ٍّط‬
ِ ِ ِ ‫ب ي نَماٌتَسرعٌي ُدٌأ‬
ٌ‫ٌعلَْي ِه ْمٌفَ َق َام‬
َ
َ ‫ٌداخل‬
َ ْ ‫َحده ْم ٌَماس ًكاٌبِلُ ْق َمةٌقَ ْب َل‬
َ َ ُ ُ ْ َ َْ
ِ
ِ ِ ْ ‫أَح ُد‬
ُّ ‫ٌفٌَأَ َخ َذ َهاٌالْ ِق‬،ُ‫نيٌبِِإلْ َق ِاءٌلُْق َمةٌلَه‬
ٌ‫ىٌع ْن‬
ْ ‫ٌجا ِريًاٌِباٌبِ ُس ْر َعة ٌَو‬
َ ‫ٌاختَ َف‬
َ ‫ٌاْلَالس‬
َ ‫ط‬
َ
ِ
ِ
ِ ِ ‫ٌوٌب ع َدٌمدَّةٌإِ َذاٌبِالْ ِق ِّط‬،‫عيوِنِِم‬
ٌ‫ط‬
ٌُّ ‫َخ َذ َهاٌالْ ِق‬
َ
َ ‫ٌعائدٌثَانيَةًٌفَأَلْ َق ْواٌإِلَْيهٌلُْق َم ًةٌثَانيَةًٌفَأ‬
ُ ْ َ َ ْ ُُ
ِ
ٌ‫ص َّوَر‬
ُ ‫ف‬
َ ‫صَر‬
ْ ‫َح ُد ُه ْمٌإِلٌَْيهٌلُْق َمةًٌأ‬
ْ ‫ٌع َاد ٌَمَّرًةٌأ‬
َ َّ‫ٌُث‬،
َ َ‫ٌوٌت‬،‫ى‬
َ ْ‫َوٌان‬
َ ‫ُخَرىٌفَأَلْ َقىٌأ‬
َ ‫ُخَر‬
ِ
ِ ٌّ ِ‫اْلالِسو َنٌأَنَّهٌق‬
ٌ‫ف‬
َ ‫اٌساع ٌَوَراءٌَالْ ِق ِّط ٌِِل َْع ِر‬
ُ ُ َْ
َ ‫ٌفَ َق َامٌأ‬،‫طٌالَعب‬
َ َ‫ٌأَن‬:ًٌ‫َح ُد ُه ْمٌقَائال‬
ِ َِ ‫ط‬
َّ ‫ٌفَو َج َدٌالْ ِق‬،‫َماذَاٌيَ ْف َعلٌبِالطَّ َع ِام‬
ٌ‫ٌُثٌَّنَا ِزالًٌإِ ََلٌبَْيت‬
ُ ‫ٌسطْ ِح ٌَم ْس ِجد‬
َ ‫ٌصاع ًداٌإ ََل‬
َ
ُ
ٌ:‫ول‬
ٌَ ‫َخ ِرب‬
ُ ‫ٌالر ُج ُل ٌَواقِ ًفاٌيَ ُق‬
َّ ‫ٌفَظَ َّل‬،‫ض ُعٌالطَّ َع َامٌأ ََم َامٌقِطٌأ َْع َمىٌالٌَيََرى‬
َ َ‫ٌوٌي‬
ِِ
ِ ِ َّ ‫سبحا َنٌاهللٌِالَّ ِذيٌس َّخرٌه َذاٌالْ ِق‬
ٌ‫ٌه َو‬
ُ َ‫طٌليُ ْحضَرٌالطَّ َع َامٌلق ٍّطٌأ َْع َمىٌإِ َّنٌاهلل‬
َ َ َ
َ ُْ
‫ٌالٌر َّادٌلِ َم ِشيئَتٌِِه‬,ٌُ‫َّاقٌالْ َك ِرمي‬
ُ ‫الرز‬
َّ
İsm-i Mef’ûl
ُ‫اسمُ ا ْل َم ْفعول‬
Arapça’da İsm-i
mef’ûller, müteaddi
fiillerden yapılır. Lazım
fiillerden ism-i mef’ûl
şeklen yapılsa da anlam
bakımından
kullanılmaz.
Tanımı: İsm-i mef’ûl, Türkçe’deki karşılığı edilgen sıfat fiil demektir.
Fiilin/eylemin sonucunda ortaya çıkan etki, nesne, husus veya duruma ad isme
denir. Örneğin “yazmak” fiilinden türetilmiş olan “yazılmış, yazılan” şeyin
Arapça’daki karşılığı ism-i mef’ûldür. İsm-i mef’ûller, müteaddi fiillerden elde
edilir. Lazım fiillerden ismi mef’ûl şeklen yapılsa da anlam bakımından
kullanılmaz. İsm-i mef’ûller, ism-i fâilde olduğu gibi belirli bir kalıp dahilinde
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
17
İsim Türetme - I
yapılır.
Arapça’da İsm-i mef’ûller, müteaddi fiillerden yapılır. Lazım fiillerden ism-i
mef’ûl şeklen yapılsa da anlam bakımından kullanılmaz.
Sülâsi (üç harfli) fiillerin ism-i mef’ûlü:
Genel itibariyle sülasi fiillerin ism-i mef’ûl şekli )‫َ(م ْف ُعو ٌَل‬kalıbında olur. Diğer
mefulleri )ٌ‫( َم ْفعُول‬
kalıbında bulunur.
bir ifadeyle sülasi fiillerin sâlim, misâl, mehmûz ve muza’af olanların ism-i
mef’ûlleri bu kalıpta olur. Yani ilk harfi üstün harekeli “mim”; ve sondan ikinci
harf, öncesi zammeli “vav” harfidir. Bu iki husus, sülâsî sahih fiillerin ism-i mef’ûlü
için önemli bir husustur.
Sülâsi fiillerin sâlim, misâl, mehmûz ve muza’af olanların ism-i mefûlleri
)ٌ‫ ( َم ْفعُول‬kalıbında bulunur.
Kalıp fiil
Örnek
Sülasi fiillerin sâlim,
misâl, mehmûz ve
muza’af olanların ism-i
َ‫م ْفعُول‬
َ‫م ْفعُول‬
İsm-i Mefûl
Örnek Fiil
َ‫مَ ْكَتُ َوب‬
َ‫كتب‬
َ‫ص َور‬
َُ ‫مَ ْن‬
َ‫نصر‬
Aşağıda verilen şemada aksâm-ı seb‘a itibariyle ism-i mef’ûl örneklerini
inceleyiniz.
Vezni
İsm-i Mefûl
Örnek Fiil
َ‫م ْفعُول‬
َ‫م ْكتُوب‬
َ‫كتب‬
Sâlim fiil
َ‫أكل‬
Mehmûz fiil (Hemze
kelimenin başında)
"
َ‫س َُؤول‬
َْ َ‫م‬
َ‫سأل‬
Mehmûz fiil (Hemze
ortada)
َ‫بدأ‬
Mehmûz fiil (Hemze
Sonda)
َ‫م ْع ُدود‬
َ‫عد‬
Muzaaf fiil
َ‫وعد‬
Misal Fiil
َ ‫ي ُم َن‬
Misal Fiil
"
"
"
"
"
َ‫مأْ ُكول‬
َ‫م ْب ُدوء‬
َ‫م ْوعُود‬
َ‫م ْي ُمون‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Aksam-ı Seb‘a
18
İsim Türetme - I
 Aksâm-ı seb‘a itibariyle, kök harfinde illetli harf bulunan fiillerin ism-i
mef’ûl kalıplarında, illetli harf nedeniyle bazı yapısal değişiklikler meydana
gelmektedir. Örneğin, asli orta harfi “vâv” olan (ecvef-i vâvî) )َ‫ (قال‬fiilinin ism-i
mef’ûlü )َ‫ (م ُقول‬şeklinde; asli orta harfi “yâ” olan (ecvef-i yâî) oaln )َ‫ (باع‬fiilinin ism-i
mef’ûl kalıbı )َ‫ (مبِيع‬şeklinde olur. Bu itibarla, ecvef ve nâkıs fiillerin ism-i
mef’ûllerinde asli orta harfin durumuna göre şekilleri değişmektedir. Ecvef ve
nâkıs fiillerin ism-i mef’ûl kalıpları için örnek:
Vezin
İsm-i Mefûl
Örnek
ٌ‫َم ُفول‬
ٌ‫َم ِفيل‬
‫َم ْفعُ ٌٌّو‬
‫َم ْفعِ ٌٌّي‬
"
َ‫م ُقول‬
َ‫مبِيع‬
Fiil
َُ‫َيـ ُقول‬-َ‫قال‬
َ ‫يع‬
َُ ِ‫َيب‬-َ‫باع‬
َ‫م ْر ُج ٌّو‬
‫َيـ ْر ُجو‬-َ‫رجا‬
‫م ْرِم ٌَّي‬
‫َيـ ْرِمي‬-َ‫رمى‬
ٌَّ ‫َيطْ ِوي َ مطْ ِو‬-َ‫طوى‬
‫ي‬
Aksam-ı Seb‘a
Ecvef (orta harfi vâvٌ"‫ٌ"و‬
harfinden dönüşme)
Ecvef (orta harfi yâ "‫"ي‬
harfinden dönüşme)
Nâkıs (Sonu vâvٌ"‫ٌ"و‬
harfinden dönüşme)
Nâkıs (sonu yâ "‫"ي‬
harfinden dönüşme)
Lefîf
İsmi mef’ûllerin tekil, ikil, çoğul; ve müzekker, müennes durumlarına göre
çekim tablosu şu şekildedir:
Örnek sâlim Fiil
Cemi (çoğul)
Yardım
edilenler
َ‫ورون‬
ُ ‫م ْن‬
َُ ‫ص‬
Yardım
edilenler
َ‫صوَراَت‬
ُ ‫م ْن‬
َ‫ = نصر‬Yardım etti
Tesniye (ikil)
Yardım
edilenler
(ikil)
Yardım
edilenler
(ikil)
Müfret (tekil)
َ‫صوَرا ِن‬
ُ ‫م ْن‬
Yardım
edilen
َ‫صور‬
ُ ‫م ْن‬
Müzekker
(eril)
َ‫ورتا ِن‬
َ‫ص‬
ُ ‫م ْن‬
Yardım
edilen
َ‫ورة‬
َ‫ص‬
ُ ‫م ْن‬
Müennes
(dişil)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
19
İsim Türetme - I
Örnek muza’af Fiil
Cemi (çoğul)
sayılanlar
sayılanlar
َ‫ودون‬
َُ ‫م ْع ُد‬
َ‫م ْع ُدوداَت‬
َ‫ = عد‬Saydı
Tesniye (ikil)
sayılanlar
(ikil)
sayılanlar
(ikil)
َ‫م ْع ُدودا ِن‬
‫م ْع ُدودَتا َِن‬
Müfret (tekil)
sayılan
sayılan
َ‫م ْع ُدود‬
َ‫م ْع ُدودَة‬
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
Bireysel Etkinlik
Mehmûz, muza’af ve misâl fiillerin ism-i mef’ûlleri sâlim fiiller gibi çekilir.
Aşağıda ayet-i kerimelerde bulunan ism-i mef’ûllerini
tespit ediniz:
ِ
ِ ‫يلَيأْمرهمَبِالْمعر‬
ِ
ِ
ِ
ِ
َ‫وف‬
ُ ْ ْ ُ ُ ُ ِ ‫يج ُدونهَُم ْكتُوباًَع ْند ُه ْمَفيَالتـ ْوراةَوا ِإلنج‬--1
‫اه ْمَع ْنَال ُْمنك َِر‬
ُ ‫ويـ ْنـه‬
َ َ‫ود‬
َِ ُ‫والْيـ ْوِمَالْم ْوع‬-2
َ َ‫ضونة‬
ُ ‫ىَس ُررَم ْو‬
ُ ‫عل‬-3
َ ‫ول‬
َ ‫صفَمأْ ُك‬
ْ ‫فجعل ُه ْمَكع‬-4
ِ ُ‫اشَالْم ْبث‬
ِ ‫اسَكالْفر‬
َ‫وث‬
ُ ‫يـ ْومَي ُكو ُنَالن‬-5
َ‫َوزرابِيَم ْبثُوثة‬-6
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
20
İsim Türetme - I
Bireysel Etkinlik
Aşağıda verilen fiillerin ism-i mef’ûllerini yazınız.
İsm-i mefûl
Müennes
İsm-i mefûl
Müzekker
Anlamı
Fiil
َ‫لعن‬
...............................
...............................
Lanet etti
...............................
...............................
Delirdi
...............................
...............................
Emretti
َ‫أمر‬
...............................
...............................
Okudu
َ‫قـرأ‬
...............................
...............................
Buldu
َ‫وجد‬
َ
َ‫جن‬
Ecvef fiillerin ism-i mef’ûlleri şu şekillerde olur:
1-
Sülâsi birinci babdan olup asli orta harfi vâv olan Ecvef fiillerin ism-i
mef’ûlleri )‫ (مَ ُفول‬kalıbında olur. Örnek:
Fiil
Örnek
Anlamı
İsm-i mefulü
Muzari
Mazi
Söylenmiş, söylenen
َ‫م ُقول‬
َُ‫يـ ُقول‬
َ‫قال‬
Korunmuş, korunan
َ‫صون‬
ُ ‫م‬
َ‫صو ُن‬
ُ ‫ي‬
َ‫صان‬
َ‫ملُوم‬
َ‫وم‬
ُ ُ‫يـل‬
َ‫الم‬
Kınanmış, kınanan
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
21
İsim Türetme - I
Bu ism-i mefullerin asılları,yine
ٌَ ‫َم ْفعُو‬
‫ل‬
kalıbında )‫ل‬
ٌَ ‫ َم ْق ُوو‬,
َ‫ ( َم ْل ُوو ٌم‬şeklindedir. Ancak telaffuzu kolaylaştırmak
ٌ ‫َمصْ ُو‬
َ‫ون‬
,
için fiilin aslından olan vâv
harfinin ötresi, kendisinden önceki harfe taşınır. Bu durumda iki sâkin vâv harfi
yan yana geldiğinden vâv harflerinden biri hazfedilir (atılır) ve böylece )‫ل‬
ٌَ ‫َمقُو‬
،‫ُون‬
ٌَ ‫ َمص‬،‫ ( َملُو ٌَم‬şeklini alır. Bu işlemin yapılmasına i‘lâl denir.
Ecvef-i vâvî fiillerin ism-i mef’ûllerinin çekim tablosu:
Örnek Ecvef-i vâvî Fiil
Cemi (çoğul)
denilenler
denilenler
َ‫م ُقوَلُون‬
َ‫م ُقوالَت‬
َ‫ = قال‬Dedi
Tesniye (ikil)
denilenler
(ikil)
denilenler
(ikil)
َ‫م ُقوالَ ِن‬
‫م ُقولَتا َِن‬
Müfret (tekil)
denilen
denilen
َ َ‫م ُقول‬
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
َ‫م ُقولَة‬
Bu tabloya göre ecvef-i vâvî olan ٌ)‫ن‬
ٌَ ‫صا‬
َ = korudu) ve (‫ = الٌََم‬kınadı) fiillerinin
ism-i mef’ûllerini çekiniz.
1- Sülâsi ikinci babdan olup asli orta harfi “yâ” olan Ecvef fiillerin ism-i
mef’ûlleri )َ‫ (م ِفيل‬kalıbında olur.
Örnek
Fiil
Anlamı
İsm-i mefulü
Satılmış
َ‫مبِيع‬
Yapılmış, dikilmiş, inşa
edilmiş
َ‫م ِشيد‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Muzari
َ‫يع‬
ُ ِ‫يب‬
‫ي ِشي َُد‬
Mazi
َ‫باع‬
َ‫شاد‬
22
İsim Türetme - I
Ecvef-i yâi fiillerin ism-i mef’ûlünün çekim tablosu:
Örnek Ecvef-i yâî Fiil
Cemi (çoğul)
satılanlar
satılanlar
َ‫مبِ َيعُون‬
َ‫مبِيعاَت‬
َ‫ = باع‬Sattı
Tesniye (ikil)
satılanlar
(ikil)
satılanlar
(ikil)
‫مبِيعاَ َِن‬
‫مبِيعَتا َِن‬
Müfret (tekil)
satılan
satılan
َ َ‫مبِيع‬
َ‫مبِيعَة‬
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
Buna göre ecvef-i yâî olan )َ‫ = شاد‬inşa etti) fiilinin ism-i mef’ûlünü çekiniz.
3-Sülâsi dördüncü babdan olan ecvef fiillerin ism-i mef’ûlleri )َ‫ (م ُفول‬veya
)َ‫ (م ِفيل‬kalıbında olur. Buna göre:
a) Eğer fiilin mâzisinde ikinci harf olan elif, aslında
mefûlٌ )َ‫ (م ُفول‬kalıbında olur. Örneğin
mefûlü
)َ‫(م ُخوف‬
"‫ "و‬harfi ise, ism-i
)‫اف‬
َُ ‫ ٌيخ‬-َ‫ ٌ(خاف‬fiilinin
şeklinde olur. Zira fiilin aslı
)َ‫(خ ِوف‬
ism-i
dir. Buradaki
“elif” harfinin aslında “vâv” olduğu kabul edilir. Fiilin ikinci harfindeki
elifin, aslında
göre
‫و‬
harfi olduğu ise fiilin masdarından anlaşılır. Buna
)َ‫ ٌ(خاف‬fiilinin masdarıٌ)َ‫ (خ ْوف‬şeklindedir.
)َ‫ٌ(خاف‬fiilinin
ism-i mefûl çekimi
)َ‫(قال‬
fiilinin ism-i mefûl çekimi
gibidir.
b) Eğer fiilin mâzisindeٌ ikinci harf olan elif, aslında
mefûlüٌ )َ‫ (م ِفيل‬kalıbında olur. Örneğin
"‫ "ي‬harfi ise, ism-i
)‫يب‬
َُ ‫ ٌي ِه‬-ٌ َ‫ (هاب‬fiilinin ism-i
mef’ûlü )َ‫ (م ِهيب‬şeklindedir. Zira fiilin aslı )‫(هيِب‬
َ َ dir. Buradaki "‫"ا‬
harfinin aslı "‫ "ي‬olduğu kabul edilir. Fiilin ikinci harfindeki elif
harfinin aslında
"‫"ي‬
olduğu fiilin masdarından anlaşılır. Masdarı
)َ‫ (ه ْيبة‬dür.
4- Birinci babdan olan nâkıs fiillerin ism-i mefulleri ‫ م ْفعُ ٌَّو‬kalıbında bulunur.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
23
Örnek
İsim Türetme - I
Fiil
Anlamı
İsm-i mefulü
Muzari
َ‫م ْدعُ ٌّو‬
Çağrılmış davet
edilmiş
Mazi
‫ي ْدعُو‬
‫دعا‬
Birinci babdan gelen nakıs fiilin ism-i mef’ûlünün çekim tablosu:
Örnek nâkıs Fiil
Cemi (çoğul)
Davet
edilenler
َ‫م ْدعُ َوون‬
Davet
edilenler
َ‫م ْدعُ َوات‬
َ‫ = دعا‬çağırdı, davet etti
Tesniye (ikil)
Davet
edilenler
(ikil)
Davet
edilenler
(ikil)
Buna göre ‫ = عفا‬affetti,
Müfret (tekil)
ِ ‫م ْدعُ َو‬
َ‫ان‬
Davet
edilen
َ َ‫م ْدعُ ٌّو‬
Müzekker
(eril)
َ‫م ْدعُ َوتا ِن‬
Davet
edilen
َ‫م ْدعُ َوة‬
Müennes
(dişil)
‫ = رجا‬ümit etti, fiillerinin İsm-i mefûl çekimlerini
yapınız.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
24
İsim Türetme - I
Aşağıdaki âyet-i kerîmelerde bulunan ism-i mef’ûlleri tespit
ediniz:
Alıştırmalar
ٌ ٌ‫ورا‬
َْ ‫وم‬
ً ُ‫فَتَ ْقعُ َد ٌَمل‬-1
ً ‫اٌَمس‬
ُ
ٌ ٌ‫صر ٌَم ِشيد‬
ْ َ‫ َوق‬-2
ِ ‫ياٌصالِحٌقَ ْدٌ ُك‬-3
ٌ‫ٌه َذا‬
َ
َ ‫اٌم ْر ُج ّواًٌقَ ْب َل‬
َ َ‫نتٌفين‬
ُ َ َ
ٌ ‫ ُُثٌَّإِنَّ ُك ْم ٌَم ْدعُ ُّوو ٌَن‬-4
5- Sülâsi ikinci, üçüncü ve dördüncü babdan olan nâkıs, lefîf-i makrûn ve
lefîf-i mefrûk fiilleri ile ikinci babdan olan mehmûzu’l-fâ + Nâkıs fiillerin
ism-i mefûlleri ‫ي‬
ٌَّ ‫ م ْف ِع‬kalıbında bulunurlar.
Fiil
Örnek
Etkileşimli Alıştırmalar
Anlamı
İsm-i mefulü
َ‫م ْرِم ٌّي‬
Atılmış, atılan
Muzari
‫يـ ْرِمي‬
Mazi
‫رمى‬
Sülâsî ikinci, üçüncü ve dördüncü babdan olan nâkıs; lefîf-i makrun ve lefîf-i
mefrûk fiillerin ve ikinci babdan olan mehmûzu’l-fa + Nâkıs fiillerin ism-i
mefûllerinin çekim tablosu:
Örnek nâkıs Fiil
Cemi (çoğul)
‫ = رمى‬Attı
Tesniye (ikil)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Müfret (tekil)
25
İsim Türetme - I
atılanlar
atılanlar
َ‫م ْرِميَون‬
َ‫م ْرِميَات‬
atılanlar
(ikil)
atılanlar
(ikil)
ِ َ‫مرِمي‬
َ‫ان‬
ْ
‫م ْرِميَتا َِن‬
atılan
atılan
َ ‫م ْرِم ٌَّي‬
َ‫م ْرِميَة‬
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
ِ ‫ (ر‬gibi nâkıs ve lefîf fiillerin ism-i mefûlleri
)‫ روى‬, ‫َأتى‬,َ‫ََطوى‬, ََ‫ ن ِسي‬, ‫ قضى‬,ََ‫ضي‬
Bireysel Etkinlik
de )‫ (رمى‬fiilinin ism-i mefûlü gibi çekilir.
Buna göre, )‫ = روى‬rivayet etti) fiilinin ism-i mef’ûl çekimini yapınız:
Örnek nâkıs Fiil
Cemi (çoğul)
‫ = روى‬Rivayet etti
Tesniye (ikil)
Müfret (tekil)
………
………
………
………
………
………
………
………
………
………
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
َ
………
………
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
26
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
İsim Türetme - I
Aşağıdaki ayet-i kerimelerde bulunan ism-i mef’ûlleri tespit
ediniz:
ِ ‫وٌ َكا َنٌأمراٌم ْق‬-1
ٌ ً‫ضيٌّا‬
َ ًْ
َ
ٌ ًٌٌ‫تٌنَ ْسياً ٌَمْن ِسيّا‬
ُ ‫ َوٌ ُكْن‬-2
ِ ‫ي ْنظُرو َنٌإِلَيكٌنَظَرٌالْ م ْغ ِشيٌعلَي ِه ٌِمنٌالْمو‬-3
ٌ ٌ‫ت‬
ْ َ َ ْ َ ِّ َ َ َ ْ ُ َ
ِ ‫كٌر‬
ِ ِ ِِ
ٌ ًٌ‫اضيَةً ٌَم ْر ِضيَّة‬
َ ِّ‫ ْارجعيٌإ ََل ٌَرب‬-4
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
ٌ ً‫إِنَّهٌُ َكا َن ٌَو ْع ُدهُ ٌَمأْتِيٌّا‬-5
Yukarıdaki ism-i mefullerin, türetildiği fiilleri yazınız.
Türetildiği fiil
.......
.......
.......
.......
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
İsm-i mefûl
ِ ‫م ْق‬
ً‫ضيَّا‬
ًََ‫م ْن ِسيَّا‬
‫الْـمغْ ِش َِّي‬
ِ ‫مر‬
ًَ‫ضية‬
ْ
27
‫‪İsim Türetme - I‬‬
‫‪Aşağıdaki metni okuyunuz ve Türkçeye çeviriniz:‬‬
‫‪Etkileşimli Alıştırmalar‬‬
‫‪28‬‬
‫‪Alıştırmalar‬‬
‫ٌَمَ ٌٍّلٌٌآَ ٌَخٌَرٌٌ‬
‫َل ٌَ‬
‫بٌٌإِ ٌَ‬
‫ٌنَ ٌْذ ٌَه ٌُ‬
‫ىٌالذ ٌَه ِ‬
‫اٌجاءٌَ‬
‫ٌاْلُ ٌْم ٌَع ٌِة‪ٌَ ٌ ،‬و ٌٌلَ ٌَّم ٌَ‬
‫وق ٌيٌَ ٌْوَم ٌْ‬
‫ٌالس ٌِ‬
‫َل ٌُّ‬
‫اب ٌٌإِ ٌَ‬
‫ني ٌ ٌَعٌلَ ٌَّ‬
‫سْ ٌ‬
‫ٌو ٌ ٌُح ٌَ‬
‫ٌاِتٌَّ ٌَف ٌَق ٌ ٌَُمَ ٌَّمد ٌَ‬
‫ٌالس ِ‬
‫اٌالٌفٌِتٌَةً ٌ ٌُم ٌَعٌلٌََّق ٌةً ٌ ٌَعٌلَىٌٌأَ ٌَح ِدٌ‬
‫وق ٌفٌٌََو ٌَج ٌَد ٌَ‬
‫َل ٌُّ‬
‫ان ٌٌإِ ٌَ‬
‫ٌالص ٌِدي ٌَق ٌِ‬
‫ب ٌَّ‬
‫اٌلْيٌَ ٌْوُم ٌاٌلْ ٌَم ٌْو ٌعُ ٌُ‬
‫ود ٌ ٌَذ ٌَه َ‬
‫جبَ ٌُه ٌَماٌ‬
‫ح ٌِّل ٌٌأَ ٌْع ٌَ‬
‫َل ٌاٌلْ ٌَم ٌَ‬
‫الَ ٌٌإِ ٌَ‬
‫ٌد ٌَخ ٌ‬
‫يضاتٌ‪ٌَ ٌ ،‬وٌلَ ٌَّما ٌَ‬
‫ٌتْ ٌِف ٌَ‬
‫ت ٌ ٌَم ٌْكٌتُ ٌوبًا ٌ ٌَعٌلَْيٌ ٌَها ٌَ‬
‫ال ٌِ‬
‫ح ٌَّ‬
‫اٌلْ ٌَم ٌَ‬
‫َلٌ‬
‫فٌ ٌَمٌْرٌُدودٌٌٌإِ ٌَ‬
‫‪ٌ:‬ه ٌَذاٌاٌلْ ٌِم ٌْع ٌطَ ٌُ‬
‫الٌاٌلٌْبَ ٌائِ ُع ٌَ‬
‫سٌأَ ٌَلٌ ٌَُمَ ٌَّمدٌاٌلٌْبَ ٌائِ َع ٌَ‬
‫ٌِم ٌْع ٌطَفٌ‪ٌٌ،‬فَ ٌَ‬
‫ٌع ٌْنٌٌَثَنٌِِهٌفٌَ ٌَق َ‬
‫يصاٌ‬
‫ني ٌٌقَ ٌِم ًٌ‬
‫سْ ٌ‬
‫ٌح ٌَ‬
‫ّت ٌٌَرٌأَى ٌُ‬
‫الً ٌ ٌَح ٌَّ‬
‫ان ٌٌقٌَلِي ٌ‬
‫ٌالص ٌِدي ٌَق ٌِ‬
‫ج ٌَّو َل ٌَّ‬
‫صٌنَ ِع ٌ ٌِلٌَنٌَّهُ ٌ ٌَم ٌعِيبٌ‪ٌ ،‬فٌٌَتَ ٌَ‬
‫اٌلْ ٌَم ٌْ‬
‫صِ‬
‫يص‪ٌ،‬‬
‫سٌأَلٌَهُ ٌ ٌَع ٌْن ٌٌَثَ ِن ٌاٌلْ ٌَق ٌِم ٌِ‬
‫ان ٌٌلٌِيَ ٌْ‬
‫ول ٌ ٌَع ٌْن ٌبٌٌَْي ِع ٌاٌلْ ٌُق ٌْم ٌَ‬
‫سٌئُ ٌِ‬
‫َل ٌاٌلْ ٌَم ٌْ‬
‫ب ٌٌإِ ٌَ‬
‫جي ٌ‬
‫ٌَِ‬
‫الً ٌٌفَ ٌَذ ٌَه َ‬
‫ِ‬
‫َلٌ‬
‫ان ٌٌإِ ٌَ‬
‫الص ٌِدي ٌَق ٌِ‬
‫ٌآخٌَر‪ٌ ،‬فٌَتٌٌََو ٌَّج ٌهَ ٌ ٌَّ‬
‫يص ٌ ٌَمٌأْ ٌُخوذٌ ٌٌلٌَِر ٌُجل ٌَ‬
‫ول‪ٌَ :‬‬
‫سٌئُ ٌُ‬
‫ال ٌاٌلْ ٌَم ٌْ‬
‫فٌَ ٌَق ٌَ‬
‫ٌه ٌَذا ٌاٌلْ ٌَق ٌم ُ‬
‫اس‪ٌ.‬‬
‫ٌو ٌ ٌَمٌُروم ٌ ٌِم ٌْنٌٌ ٌُك ٌِّل ٌالٌنَّ ٌِ‬
‫ٌجيل ٌَ‬
‫اٌالِ ٌَذاءَ ٌَِ‬
‫قال ٌ ٌَُمَ ٌَّمد ٌٌإِ ٌَّن ٌ ٌَه ٌَذ ٌْ‬
‫س ِم ٌا ٌِلَ ٌْح ٌِذٌيٌَِة‪ٌٌ ،‬فَ ٌَ‬
‫ٌقِ ٌْ‬
‫ِ‬
‫ٌالِ ٌَذ ِاءٌ‬
‫ٌع ٌْن ٌٌَثَ ِن ٌْ‬
‫ٌَمَ ٌَّمد ٌٌبَ ٌائِ َع ٌا ٌِلَ ٌْح ٌِذٌيَِة ٌَ‬
‫سٌأَ َل ٌُ‬
‫الِ ٌَذ ٌاءَ‪ٌٌ ،‬فَ ٌَ‬
‫ي ٌ ٌَه ٌَذا ٌ ٌْ‬
‫ش ٌَِت ٌَ‬
‫ب ٌأ ْن ٌٌنَ ٌْ‬
‫ََي ُ‬
‫ٌوٌ‬
‫السٌَؤ ُال ٌَ‬
‫صٌنَ ٌِع‪ٌَ ٌ،‬وٌٌتَ ٌَكٌَّرٌَرٌ ٌُّ‬
‫شوشٌٌ ٌَوٌ ٌَسنٌٌَُرٌُّدٌهٌٌُلٌِْل ٌَم ٌْ‬
‫اٌالِ ٌَذ ٌاءٌَ ٌَم ٌْغ ٌُ‬
‫قالٌاٌلٌْبَ ٌائِ ُع‪ٌٌ:‬إِ ٌَّنٌ ٌَه ٌَذ ٌْ‬
‫ٌفَ َ‬
‫الٌ‬
‫ان ٌ ٌَعٌلَى ٌَ‬
‫ٌالص ٌِدي ٌَق ٌِ‬
‫ص ْل ٌَّ‬
‫ني ٌ ٌَو ٌ ٌَلْ ٌ ٌَْي ٌُ‬
‫ت ٌا ٌِل ٌَج ٌابٌَةُ ٌ ٌِم ٌْن ٌاٌلٌْبَ ٌائٌِعِ ٌَ‬
‫ٌتَ ٌَكٌَّرٌَر ٌْ‬
‫ٌش ٌْيءٌ‪ٌَ ٌ ،‬و ٌٌقَ َ‬
‫آخٌَر‪.‬‬
‫ٌَمَ ٌٍّلٌ ٌَ‬
‫َل ٌَ‬
‫بٌٌإِ ٌَ‬
‫اهللِ‪ٌَ ٌ،‬هٌيَّاٌٌبٌِنَاٌٌنَ ٌْذ ٌَه ٌْ‬
‫ض ٌٌّيٌ ٌِم ٌْنٌ ٌ‬
‫ٌَُمَ ٌَّمدٌٌإِ ٌَّنٌ ٌَه ٌَذاٌا ٌِلٌَْمٌَرٌ ٌَم ٌْق ٌِ‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
İsim Türetme - I

Metinde geçen ism-i mef’ûlleri tespit ediniz ve bu ism-i mefûllerin
türetildiği fiillerin mazi ve muzari şekillerini yazınız.
Örnek Alıştırma
Muza
risi
َُ‫ي ْسأل‬
İsm-i
Mef’ûl
Mazisi
َ‫سأل‬
‫م ْسئُول‬
Sıfat-ı Müşebbehe
َ ‫الص َفةُ الم‬
ُ‫ش َّب َهة‬
ِّ
Tanımı:
Sıfat-ı Müşebbehe, sülâsi lâzım fiillerden türetilmiş ism-i fâil veya ism-i
mef’ûl anlamını taşıyan sıfat demektir. Nitelediği nesnedeki anlamın kalıcı
(değişken olmayan) bir özellik olduğunu gösterir. Yani sıfat-ı müşebbehenin ifade
ettiği anlam nitelenen nesneden hemen ayrılma özelliğinde değildir.
Sıfat-ı müşebbehe olan sıfatlar genelde sülâsi lâzım fiillerden elde edilen
sıfatlardır. Bazı müteaddi fiillerin de sıfat-ı müşebbehe kalıpları vardır.
Fiil
Örnek
Anlamı
Sıfat-ı müşebbehe
Uzak
َ‫ب ِعيد‬
Güzel
َ‫حسن‬
Öldürülen
َ‫قتِيل‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
Muzari
Mazi
َ‫يـ ْبـعُ ُد‬
َ‫بـعُد‬
َ‫س ُن‬
ُ ‫ي ْح‬
َ‫سن‬
ُ‫ح‬
َ‫يـ ْقتُ ُل‬
َ َ‫قـتل‬
29
İsim Türetme - I
Sıfat-ı müşebbeheler bazan ism-i fâil anlamında, bazen de ism-i mef’ûl
anlamında olulrlar:
Örnek
Fiil
Anlamı
Sıfat-ı müşebbehe
İsm-i mef’ûl
anlamında
Öldürülen
َ‫قتِيل‬
İsm-i fâil
anlamında
Cahil,
bilgisiz
َ‫ج ِهيل‬
Zalim,
haksız
َ‫ظلُوم‬
İsm-i fâil
anlamında
Muzari
َ‫يـ ْقتُ ُل‬
Mazi
َ َ‫قـتل‬
َ‫ج ِهلَ َ ي ْجه ُل‬
‫ظل َم َ يظْلِ َُم‬
Sıfat-ı Müşebbehenin Özellikleri ve Kalıpları
Kalıcı/değişken olmayan bir sıfat olduğu için zamanla ilintili değildir,
yani zaman anlamı içermez.
Örnek
1-
ٌ‫ٌص ْعب‬
َ ‫عم ُل‬
َ ْ‫هذاٌال‬
Bu iş zordur
2- Renk, kusur, süs veya güzellik gibi özellikler anlamında olan kelimelerin
sıfat-ı müşebbeheleri kıyasî olarak,
ٌ)‫ (فـ ْعلء‬kalıbında olur.
)‫(أفْـع َُل‬
kalıbında; bunun müennes şekli ise
Bu tür sıfat-ı müşebbeheler anlam bakımından üç gruba ayrılır:
a) Renk bildiren sıfat-ı müşebbeheler:
Anlamı
Müennes
sarı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
ُ‫فـ ْعل َء‬
َ ‫ص ْفر‬
ُ‫اء‬
Müzekker
َ‫أفْـع ُل‬
‫أصف َُر‬
ْ
30
İsim Türetme - I
َ ‫بيض‬
ُ‫اء‬
َ ‫حمر‬
ُ‫اء‬
beyaz
kırmızı
َ‫ض‬
ُ ‫أبْـي‬
‫أحم َُر‬
ْ
َ ‫س ْو‬
ُ‫داء‬
Siyah
َ‫أسو ُد‬
ْ
b) Kusur ifade eden sıfat-ı müşebbeheler:
Anlamı
Müennes
Müzekker
ُ‫فَ ْعالٌَء‬
َ ‫ح ْمق‬
ُ‫اء‬
َ ‫ب ْكم‬
ُ‫اء‬
ahmak
dilsiz
ٌ‫أفْ َع ُل‬
َ‫أ ْحم ُق‬
‫أبْك َُم‬
َ ‫ع ْمي‬
ُ‫اء‬
َ ‫ع ْرج‬
ُ‫اء‬
kör
topal
‫أ ْعمى‬
َ‫ج‬
ُ ‫أ ْعر‬
c) Süs ifade eden sıfat-ı müşebbeheler:
Anlamı
Müennes
Müzekker
ُ‫فـ ْعل َء‬
َ ‫ح ْور‬
ُ‫اء‬
siyah gözlü
َ‫أفْـع ُل‬
َ‫أ ْحوُر‬
‫أ ْكح َُل‬
ُ‫ك ْحل َء‬
ُ‫ن ْجل َء‬
sürmeli gözlü
iri gözlü
َ‫أنْج ُل‬
‫أ ْشه َُل‬
َ ‫ش ْه‬
ُ‫لء‬
ela gözlü
)‫ (أفْـع َُل‬kalıbında olan sıfat-ı mişebbehenin çekim tablosu:
Örnek sıfat-ı müşebbehe
Cemi (çoğul)
َ‫ص ْفر‬
َُ
َ‫ص ْفر‬
َُ
Tesniye (ikil)
ِ ‫أصفر‬
َ‫ان‬
ْ َ
ِ ‫َص ْفراو‬
َ‫ان‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
َ‫صف ُر‬
ْ ‫ = أ‬Sarı
Müfret (tekil)
َ‫أصف ُر‬
ْ َ
َ ‫ص ْفر‬
ُ‫اء‬
Müzekker
(eril)
Müennes
(dişil)
31
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
İsim Türetme - I
Yukarıdaki tablodan faydalanarak )‫ن‬
ُ َ‫ (فٌَ ْعال‬vezninde gelen ve
müennesi )‫ (فَ ْعلَى‬vezninde olan ٌ)‫ن‬
ُ ‫ = َشْب َعا‬tok( kelimesinin tesniyesini
müzekker ve müennes olarak yazınız.
ٌٌٌٌTesniye
Müret
ٌ‫َشْب َعا ُن‬
‫َشْب َعى‬
......................
.....................
Müzekker
Müennes
‫شبِ َع‬
Doydu
Sülâsi fiillerden türetilip ek almamış sıfat-ı müşebbehelerin değişik vezinleri
aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
Anlamı
Sevinçli
Zayıf
Kat kat
Övünen
İri yarı
Güzel
Açık, Anlaşılır
Korkak
Pis
Sıfat-ı müşebbehe
َ ‫فر‬
‫ِح‬
َ‫ض ِعيف‬
ِ
َ‫ض ْعف‬
Kalıbı (vezni)
‫ف ِع َل‬
َ‫ف ِعيل‬
َ‫فِ ْعل‬
َ‫ف ُخور‬
َ‫فـعُول‬
َ‫حسن‬
َ‫فـعل‬
َ‫فـ ْي ِعل‬
َ‫فـعال‬
‫ف ِعلة‬
َ‫ض ْخم‬
َ‫بـيِّن‬
َ‫جبان‬
َ‫ن ِجسة‬
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
‫فـ ْعل‬
Türetildiği fiil
َ‫فرِح‬
َ‫ضعُف‬
َ‫ضعُف‬
َ‫فخر‬
َ‫ض ُخم‬
َ‫سن‬
ُ‫ح‬
َ‫بان‬
َ‫جبُن‬
َ‫ن ُجس‬
32
‫‪İsim Türetme - I‬‬
‫يدٌ‬
‫َه ُارو ُن َّ‬
‫ٌالرِش ُ‬
‫ٌالرِش ُ ِ‬
‫اٌوَر ًعاٌا ِديبًاٌف ِطنًاٌ َحافِظًاٌ‬
‫ٌه ُارو ُن َّ‬
‫يدٌفص ً‬
‫َكا َن َ‬
‫يحاٌك ِر ً‬
‫يماٌ ََهَّ ًام َ‬
‫لِْل ُقر ِ‬
‫آنٌ‪ٌ،‬كثِيرٌَالْعِْل ِم ٌِِبََعانِ ِيهٌ‪ٌ،‬سلِيمٌَ َّ‬
‫قَ‪َ،‬ص ِحيحٌَالت َّْميِي ِزٌ‪ٌ،‬ج ِريئًاٌِِفٌ‬
‫الذ ْو ٌِ‬
‫ْ‬
‫ِ‬
‫ٌاْل َّ ِ‬
‫ِ‬
‫الرأْ ِيٌ‪َ،‬‬
‫ْ‬
‫ٌ‪ٌ،‬وٌ َكا َنٌطلْقٌَالْ ُم َحيّاٌ‪ٌ،‬س ِديدٌَ َّ‬
‫ٌ‪ٌٌ،‬م ِهيبًاٌعْن َد َْ‬
‫الَ ِّق َ‬
‫اصةٌوٌالْ َع َّامة َ‬
‫حسنٌَالتَّ ْدبِ ِريٌ‪ٌ،‬قَ ِويًّاٌعلَىٌاِلموِرٌ‪.‬وٌ َكا َن ُِ‬
‫ُّعَراءَ ٌَوٌيُ ْع ِطي ِهمٌالْ َعطَاءٌَ‬
‫ٌٌي ُّ‬
‫َ‬
‫بٌالش َ‬
‫ُ َ‬
‫الْج ِزيلٌَوٌي ْدِِن ٌِمْنهٌُأ َْهلٌاِل ََد ِ‬
‫اض ٌُعَلِْلعُلَ َماء‬
‫ب ٌَوٌيَتَ َو َ‬
‫َ ُ‬
‫َ‬
‫‪33‬‬
‫‪Alıştırmalar‬‬
‫‪Aşağıdaki Metini okuyunuz, Türkçe’ye tercüme ediniz ve sıfat-ı‬‬
‫‪müşebbeheleri inceleyiniz.‬‬
‫‪Etkileşimli Alıştırmalar‬‬
‫‪Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi‬‬
Özet
İsim Türetme - I
• İSM-İ FÂİL:
• a) Sahîh, Misal, Mehmûz’l-fâ ve Mehmûz’l-lâm olan fiillerin, İsm-i fâilleri ٌ‫ َفاعِ ل‬kalıbında bulunur:
Örnek:
.ُ‫ُ؛ُورَ دَ ُ– واَردٌُ؛ُُيَبسَ ُ– ياَبسٌ ُ؛ُُأَ َخ َذُ– آخ ٌذ‬
َ ٌ‫ ساَرق‬-ُ َ‫• سَ رَ ق‬
• b) Muza’af olan fiillerden ism-i fâil, aynı cinsten iki harf yan yana geldiği için, birinci harfi sâkin
yapılıp ikinci harfle idğam edilerek birleştirilir. Meselâ, )َّ ‫ضَ ُل‬kelimesi, )ُ‫(ضَ ال‬şeklinde ism-i fâil
yapılır. Bu kelime )ٌ ‫ ( َفاع ُل‬kalıbında )ٌ ‫(ضَ ال ُل‬şeklinden )ٌ ‫ (ضا ْل ُل‬şekline çevrilip )ُ‫(ضَ ال‬şeklini alarak ism-i
َ ve benzeri fiillerin ism-i fâili, )ُ‫( َفاع‬
fâil olur. Aynı şekilde aksam-ı seb‘adan, ، َُّ‫ُ َم َُّد) (دَ ب‬،َُّ‫ُرَ د‬،َُّ‫شد‬
َ şeklinde olur.
kalıbında ُ‫ُمَادُ) (دَ اب‬،ُ‫ُرَ اد‬، ُ‫شاد‬
• c) Ecvef ve mehmuzu’l-ayn olan fiillerin İsm-i fâilleri, )ٌ ‫( َفاع ُل‬kalıbında )ٌ ‫( َفائ ُل‬şeklinde İsm-i fâil yapılır.
)‫(صَ ا َُم‬fiilinin aslı )‫(صَ َو َُم‬dir ve ecvef-i vâvîdir. Bu fiilin İsm-i fâil, )‫(صَ ائ ٌُم‬şeklinde gelir. )َُ‫ (بَاع‬fiilinin aslı
)َُ‫( َبيَع‬dır. Buna benzer fiillerde de orta harf hemzeye dönüştürülerek )‫(بَائ ٌُع‬şeklinde İsm-i fâil yapılır.
mehmûzu‘l-ayn olan fiilerde hemze olarak kalır ve )َ ‫(سَ أ َ ُل‬den ٌ ‫ سَ ائ ُل‬şeklinde İsm-i fâil yapılır. Benzer
kelimelerde aynı kalıpta ism-i fail yapılır.
• d) Nâkıs ve Lefîf fiillerin, İsm-i fâilleri )ُ‫( َفاع‬kalıbında olur: Aşağıdaki tabloda buna örnek fiiller,
bunların ism-i fâillerinin müzekker ve müennesleri verilmiştir:
‫طوى‬
‫وعى‬
‫ثـوى‬
‫كفى‬
‫دنا‬
َ‫طاو‬
َ‫طا ِوية‬
ٌَ‫واع‬
ِ‫و‬
َ‫اعية‬
َ‫ثاو‬
َ‫ثا ِوية‬
َ‫كاف‬
َ‫كافِية‬
َ‫دان‬
َ‫دانِية‬
fiil
İsm-i fâili
Müennes
şekli
• e) Mehmûzu’l-fâ + nakıs fiillerde )‫ ; (آتُ = أَ َتى‬Mehmûzu’l-lâm + ecvef olan fiillerin İsm-i fâilleri )‫جَ ا ٌَء‬
= ُ‫(جَ اء‬şeklinde )ٌ‫( َفاء‬kalıbında olur.
• İSM-I MEFÛL,
• a) Sâlim, misâl,mehmûz ve muza’af fiillerin ism-i mefûlleri )ٌ ‫( َم ْفعو ُل‬kalıbında bulunur.
• b) Birinci babdan gelen ecvef fiillerin ism-i mef’ûlleri )‫(مَفول‬kalıbında olur. Ortası vavlı ecveflerde,
)َ ‫يَقولُ – َقا ُل‬den, ٌُ‫ =مَقول‬söylenilmiş) kalıbında:
• c) Sülâsi fiillerin ikinci babından gelen ecvef fiillerin ism-i mef’ûlleri ٌ ‫مَفي ُل‬kalıbında olur. Örneğin,
)ٌَ‫ي َِبي ُعٌٌ– بَاع‬den, ٌُ‫=مَبيع‬satılmış), )ٌَ‫يَشِ ي ُدٌٌ– َشاد‬den, ٌُ‫=مَشيد‬inşa edilmiş, dikilmiş.)
• d) Sülâsi fiillerin dördüncü babından gelen ecvef fiillerin İsm-i mef’ûlleri ya )ٌ ‫(مَفو ُل‬kalıbında ya da
ٌ ‫ مَفي ُل‬kalıbında bulunur. Örneğin, )ٌَ‫=مَخوفٌُ – َخاف‬korkutulmuş) , )ٌَ‫ =مَهيبٌُ – هَاب‬heybetli,) gibi.
• e) Birinci babdan olan nâkıs fiillerin İsm-i mef’ûlleri )ٌ‫( َم ْفعُو‬kalıbında bulunur. Örneğin, )‫(دَ عَ ا‬fiilinden
)ُ‫=(مَدْ عو‬çağrılmış, misalinde olduğu gibi.
• f) Sülâsi fiillerin ikinci, üçüncü ve dördüncü babından olan nâkıs; lefîf-i makrûn ve lefîf-i mefrûk
fiillerin ism-i mef’ûlleri ile ikinci babdan olan mehmûzu’l-fâ + nâkıs fiillerin ism-i mefûlleri )ٌ‫( َم ْفعِي‬
kalıbında bulunur. Örneğin, )‫(مَرْ مِيٌ = رَ مَى‬.
• SIFAT-I MÜŞEBBEHE
• Bir vasfın, özelliğin niteliğin geçici değil, sürekli olduğunu gösteren türemiş isimlere denir. Örneğin
)ٌ‫( َك ِريم‬kelimesindeki “cömertlik” anlamı süreklilik arzeden bir vasıftır.
• Sıfat-ı müşebbehelerin değişik vezinleri bulunmaktadır. Bunlardan,
• a) )‫ل‬
ٌُ َ‫(أَ ْفع‬vezninde olup renk, kusur veya süse delalet edenlr. Bu kalıpta olanların müennesi ُ‫َفعْ الَء‬
şeklindedir. )‫(أَحْ َم ٌُر‬müennesi, )‫(حَ مْرَ اء‬gibi.
• b) )ٌُ‫ ( َفعْ الَن‬vezninde olup bir hususun/özelliğin varlığına veya yokluğuna delalet edenler. Bunların
müennesi ٌٌ‫ َفعْ َلى‬şeklinde olur. )‫ =جَ ْوعَ ان‬aç) , )‫ =رَ يَّان‬suya kanmış), )‫ = َشبْعَ ان‬tok) )‫ جَ ْوعَ ى‬, ‫ رَ يَّى‬, ٌ‫( َشبْعَ ى‬
gibi.
• c) ٌ‫ َفعِل‬vezninde olup üzüntü, acı veya sevinç ifade edenler. Bunların müennesi ‫ َفع َل ٌُة‬kalıbında olur.
• d) Bunların dışında genellikle beşinci babdan gelen ve çok çeşitli vezinlerde bulunan sıfat-ı
müşebbeheler vardır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
34
İsim Türetme - I
DEĞERLENDİRME SORULARI
1.
َ‫ركِب‬
kelimesinin, ism-i fâili aşağıdakilerden hangi seçenekte
verilmiştir?
a)
2.
‫مشى‬
ٌ‫َم ْرَكب‬
e)ٌٌ‫تَركِيب‬
ْ
b)ٌٌ‫كوب‬
ُ‫ر‬
ٌ
ُ
c)ٌٌ‫ٌ َراكِب‬
a)
ٌ‫َيَْ ُشو َن‬
ِ‫م‬
e)ٌ‫اشيَة‬
َ
a) ٌٌ‫صائِم‬
َ
e)ٌ‫صائِ َمة‬
َ
5.
b)ٌ‫ن‬
ٌَ ‫اشو‬
ُ ‫َم‬
ِ‫م‬
c) ٌ‫اشيَات‬
َ
d)ٌٌ‫َماش‬
َ‫ صام‬fiilinin, ism-i fâil tensiye (ikil) müennes şekli aşağıdakilerden
hangisidir?
4.
َ
kelimesinin, ism-i fâil cemi müzekker şekli aşağıdakilerden hangi
seçenekte verilmiştir?
3.
َّ‫ُمر‬
d)ٌٌ‫كب‬
b)ٌٌ‫صائِ َمات‬
ٌَ
c)ٌ‫ان‬
ٌِ ‫صائِ َم‬
ٌَ
d)ٌ‫ان‬
ٌِ َ‫صائِ َمت‬
َ
‫ ر ِامية‬ism-i fâilinin fiil karşılığı aşağıdaki seçeneklerden hangisidir?
a) ‫ت‬
ٌْ ‫َرَم‬
b)ٌ‫ان‬
ٌِ َ‫َرَمت‬
c)ٌ‫ان‬
ٌِ َ‫يَ ْرِمي‬
d) ‫ن‬
ٌَ ‫يَ ْرُمو‬
e)ٌ‫ني‬
ٌَ ْ ‫َرَم‬
َ‫ زيْدٌٌَك ُرم‬cümlesinde altı çizili kelimenin sıfat-ı müşebbehe karşılığı
hangi seçenekte doğru şekilde verilmiştir?
a)
‫َكا ِرٌم‬
e)ٌٌ‫ك ِرمي‬
َ
b)ٌٌ‫كرم‬
َ
َ
c) ٌ‫امة‬
َ ‫َكر‬
َ
d)ٌٌ‫كرام‬
ْ‫إ‬
َ
6. ٌ‫ عطْشان‬kelimesinin cemi müzekker karşılığı aşağıdaki seçeneklerden
hangisidir?
a)
7.
ٌ‫ِعطَاش‬
e)ٌٌ‫َعطَش‬
b)ٌ‫ش‬
ٌَ ‫َع ِط‬
ِ‫ع‬
c)ٌٌ‫طش‬
َ
d)ٌ‫ش‬
ٌَ َ‫أعط‬
ْ
َ‫ صان‬fiilinin ism-i mefûl şekli aşağıdaki seçeneklerden hangisidir?
ِ
a) ٌ‫ائِن‬
ٌ‫ص‬
b)‫ص ْون‬
c)ٌٌ‫صون‬
d)ٌٌ‫صيَانَة‬
َ
َ
ُ ‫َم‬
ِ
e)ٌٌ‫صوان‬
َ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
35
İsim Türetme - I
8.
ِ ‫ مر‬kelimesinin ism-i mef’ûl olarak müfredi (tekili) aşağıda verilen
َ‫ضيات‬
ْ
seçeneklerden hangisidir?
a)ٌٌ‫ضاة‬
َ ‫َم ْار‬
e)ٌ‫ي‬
ٌ ‫َر ِض‬
ِ ‫مر‬
b)ٌٌ‫ضيَّة‬
َْ
c)ٌٌ‫ضاء‬
َ ‫ٌ ِر‬
d)ٌٌ‫إرضاء‬
ٌْ
َ
َ‫ باع‬fiilinin, ism-i mef’ûlünün cemi müzekker şekli aşağıdaki
9.
seçeneklerden hangisidir?
a)ٌ‫ن‬
ٌَ ‫بَائِعُو‬
e)ٌٌ‫يعات‬
َ ِ‫َمب‬
10.
b)ٌ‫بَاعُوا‬
c)ٌ‫يعان‬
َ ِ‫َمب‬
d)ٌ‫ن‬
ٌَ ‫َمبِيعُو‬
‫ روى‬fiilinin, ism-i mef’ûlünün tensiye müennesinin şekli
aşağıdaki seçeneklerden hangisidir?
ِ َ‫ٌ مرِويَّت‬
a)ٌ‫ان‬
َْ
e)ٌٌ‫ٌيَ ْرِوي‬
b)ٌٌ‫ي‬
ٌٌّ ‫ٌ َم ْرِو‬
c)ٌٌٌ‫َم ْرِويَّات‬
d)ٌٌٌ‫َراو‬
CEVAPLAR :
1.c
2.b
3.d
4.a
5.e
6.a
7.c
8.b
9.d
10.a
ٌ
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
36
İsim Türetme - I
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR
‘Abbâs Hasan, en-Nahvu’l-Vâfî, I-IV, Mısır, tsz.
‘Abdu’l-Mecîd en-Nu‘aymî ve dğr.(1386/1966). Kavâ‘idu’l-Lugati’l-‘Arabiyye
li’s-Saffi’s-Sânî el-Mutavassıt. Bağdat.
Antuvân ed-Dahdâh.(1981).Mu‘cemu Kavâ‘idi’l-Lugati’l-‘Arabiyye fî Cedâvili
ve Levhât. Beyrut.
Çöğenli, M.Sadi(2008). Kur’ân ve Hadîs Kaynaklı Arapça Dilbilgisi Sarf, İstanbul,
Çörtü, M.Meral.( 1997) Arapça Dilbilgisi Sarf. İstanbul.
İbrâhîm es-Sâmerrâ’î ve dğr.( 1383/1963). Lugatî li’s-Sufûfi’s-Sâdiseti’lİbtidâ’iyye. Bağdat.
Maksudoğlu, M.(1998). Arapça Dilbilgisi, İstanbul.
Mustafa el-Ğalâyînî.( 1402/1982). Câmi‘u’d-Durûsi’l-‘Arabiyye.Beyrut.
Es-Seyyid Ahmed el-Hâşimî.( 1354). el-Kavâ‘idu’l-Esâsiyye li Lugati’l‘Arabiyye.Mısır.
Yüksel, A.( 2010).Arapça Kelime Bilgisi.Samsun.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
37
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
ZAMAN KAVRAMLARI
•
•
•
•
•
Zaman Kavramları
Günler
Aylar
Mevsimler
Saatler
ARAPÇA
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Zaman içeren kavramları öğrenebilecek,
• Arapça saatleri söyleyebilecek
• Arapça ay, gün ve mevsim adlarını öğrenecek,
• Bazı zarfları kavrayacak.
ÜNİTE
14
ZAMAN KAVRAMLARI
Ünitenin Arapça
açıklamasını
dinleyebilirsiniz.
Rasûlullah (a.s) şöyle dedi: “Azîz ve Celîl olan Allah şöyle buyurdu: Dehre
söven Âdemoğlu beni ezalandırır. Dehr benim. Her iş benim elimdedir. Geceyi
de gündüzü de evirip çeviriyorum”
(Buhari, X, 4751-4752)
ZAMAN KAVRAMLARI
Bu derste zaman dilimlerini adlandırmada kullandığımız kavramlar üzerinde
duracağız. Bunu yaparken öncelikle güncel hayatta kullandığımız zaman içeren
ifadeleri, en küçük zaman dilimi ile en büyük zaman dilimi arasındaki
adlandırmaları, saatleri, mevsim adlarını, bazı zaman zarflarını örneklerle sunmaya
çalışacağız.
ZAMAN ANLAMI İÇEREN KAVRAMLAR
Türkçe
Çoğul-Cemi
Tekil-Müfred
Zaman
Zaman-Vakit
Zaman-Çağ
Zaman-Dönem
Zaman-Devir-DönemÇağ
Zaman-Müddet-Süre
Zaman-Mühlet
Yukarıdaki kelimeler aralarında bazı farklılıklar olmasına rağmen zaman veya
zamandan belirsiz bir dilimi içeren kavramlardır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
ZAMAN KAVRAMLARI
Bu kelimelerin kullanıldığı aşağıdaki ifadelere göz atalım:
Vakit altındır.
Boş zamanlarında ne yaparsın?
Dinazor (lar) eski zamanlarda yaşardı.
Vakit altındır.
Zamana sövme.
Yaz tatili dönemi bitti
Mısırlılar, Mübarek döneminin
bitmesine sevindiler.
Kısa sürede dağa tırmandı
Başkan sorunların çözümü için mühlet
verdi.
Zaman anlamı içeren bu kelimeleri kullanarak benzer örnekler de siz yapın.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
ZAMAN KAVRAMLARI
KÜÇÜKTEN BÜYÜĞE DOĞRU
ZAMAN ADLARI
Anlamı
Çoğul-Cemi
Tekil-Müfred
An
Gün
Hafta
Ay
Sene, yıl
Asır, çağ
Vakit kılıç gibidir. Sen onu kesmezsen o seni keser.
Aşağıda zamanla ilgi kelimelerin kullanıldığı cümleleri dikkatle inceleyin
Ömür bir andır.
Ömür bir andır.
Şu ana kadar kimseyi görmedim
Günlerden bir gün köyümde yaşlı bir
adam yaşıyordu.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
ZAMAN KAVRAMLARI
Bakan, engelliler haftası nedeniyle
demeç verdi.
Ramazan ayı kendisinde Kur’ân’ın
indirildiği aydır.
Dünyada kaç sene yaşadın?
Yeni yılınız kutlu olsun.
…. kutlu olsun-mübarek olsun vb.
anlamlarda kullanılır.
Mutluluk asrı.
Yirminci yy.’da modern romanın
gelişimi.
Siz de benzer cümleler yapmaya çalışın.
GÜNLER
Aşağıda bir gün içindeki zaman adları verilmiştir.
GÜNÜN VAKİTLERİ
Türkçe
Sabah
Çoğul-Cemi
Tekil-Müfred
-
Öğle
İkindi
Akşam
Yatsı
-
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
ZAMAN KAVRAMLARI
Gündüz
Gece
Arapça’da gün adları aşağıdaki gibidir.
GÜNLER
Pazar
Pazartesi
Salı
Çarşamba
Perşembe
Cuma
Cumartesi
Aşağıdaki örnekleri dikkatle inceleyiniz:
Yeni arabayı ne zaman satın aldın?
Onu Cuma günü satın aldım.
Bugün hangi gün?
Bugün Cumartesi.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
6
ZAMAN KAVRAMLARI
Bireysel Etkinlik
Yukarıdaki örneklere bakarak aşağıdaki cümleleri Arapçaya çevirin.
Kitabı ne zaman okudun?
Kitabı Salı günü okudum.
Bugün hangi gün.
Bugün Perşembe.
BUGÜN VE DİĞERLERİ
Türkçe
Çoğul-Cemi
Tekil-Müfred
Önceki gün
Dün
Bugün
Yarın
Öbürgün
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
ZAMAN KAVRAMLARI
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki örnekleri dikkatle inceleyiniz ve benzer cümleler kurunuz.
Önceki gün sabah seni gördüm.
Dün akşam
izledim.
harika
bir
film
Bugün ikindi vaktinde hocaya
selam verdim.
Yarın
öğlenden
buluşacağız.
sonra
Öbür gün okullar kapanacak.
AYLAR
Arapça’da ay adları iki şekilde kullanılmaktadır.
MİLADİ AYLAR
Arapçada
Kuzey Afrika’da ve
Hicaz-Şam bölgelerinde
farklı ay adları kullanılır.
Yandaki tabloları
dikkatle inceleyin ve
ezberleyin.
Kuzey Afrika
Ülkelerinde Kullanılan
Ay Adları
Şam Bölgesi ve Arap
Yarımadasında Kullanılan
Ay Adları
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
ZAMAN KAVRAMLARI
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Eski Arapça kitaplarda
genelikle ay takvimi
kullanılmakta ve
tarihler bu takvime
göre verilmektedir. Bu
nedenle Milâdî ay
adlarının yanında Hicrî
ay adlarının da
bilinmesinde yarar
vardır.
Kasım
Aralık
KAMERÎ/HİCRÎ AYLAR (AY TAKVİMİNE GÖRE AY ADLARI)
Muharrem
Safer
Rabîülevvel
Rabîülâhir
Cemâziyelevvel
Cemaziyelâhir
Receb
Şabân
Ramazan
Şevvâl
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
9
ZAMAN KAVRAMLARI
Zilkade
Zilhicce
MEVSİMLER
Arapçada mevsim adları aşağıdaki gibidir.
MEVSİMLER
Türkçe
Çoğul-Cemi
Tekil-Müfred
Mevsim
İlkbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
Aşağıdaki örnekleri dikkatle inceleyin.
Yılda kaç mevsim vardır?
Yılda dört mevsim vardır.
Sene dört mevsimdir.
Çiçekler ne zaman açar?
Çiçekler baharda açar.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
ZAMAN KAVRAMLARI
Yapraklar ne zaman dökülür?
Yapraklar sonbaharda dökülür.
Kış soğuk, yaz sıcaktır.
SAATLER
Aşağıdaki tabloda saatleri belirlemede kullanılan zaman adları verilmiştir.
Lütfen dikkatle inceleyin.
SAATLERİ BELİRLEMEDE
KULLANILAN ZAMAN ADLARI
Türkçe
Çoğul-Cemi
Tekil-Müfred
Saniye
Dakika
Çeyrek
Üçte bir (saat için, 20 dakika)
Yarım
Saat
Arapçada bir sayısı hariç saatler, sayıların ism-i fail kalıbındaki sıfat
şekilleriyle (sıra sayıları) ile kullanılır.
Dakikalar ise normal sayılar ile gösterilirler. Bu nedenle konuya girmeden
önce saatleri ve dakikaları söylemek için kullandığımız sayılara göz atalım:
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
ZAMAN KAVRAMLARI
SAATLERİ İFADEDE KULLANILAN
SAYILAR
Türkçe
Saatleri İfade Eden
Sayılar
Dakikalar İfade Eden
Sayılar
Bir
İki
Üç
Dört
Beş
Altı
Yedi
Sekiz
Dokuz
On
On bir
On iki
Saatin kaç olduğu
olduğunu öğrenmek ise “
soru edatı ile sorulur. İstenilen şu anda saatin kaç
” (şimdi-şu anda) kelimesi getirilebilir.
Saat kaç?
Saat iki.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
ZAMAN KAVRAMLARI
Saat şu anda iki.
Saatin kaç olduğu
soru edatı ile
sorulur.
Bireysel Etkinlik
Yukarıdaki örneğe bakarak aşağıdaki Arapça metinleri
Türkçe’ye çevirin.
Bir iş ya da olayın saati
Saat kaç?
Saat üç.
Saat şu anda beş.
Saat yedi.
Saat şu anda dokuz.
Saat bir.
Saat şu anda dört.
Saat altı.
(Ne zaman?) soru
edatı ile sorulur ise
cevap ‫…( فِي‬de, da, te,
ta) edatı (Harfi Cer) ile
verilir.
Saat şu anda on.
Saat sekiz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
ZAMAN KAVRAMLARI
Bir iş ya da olayın saati
(Ne zaman?) soru edatı ile sorulur ise cevap
“ ” (…de, da, te, ta) edatı (Harfi Ceri) ile verilir.
Otobüs ne zaman geldi?
Otobüs saat beşte geldi.
Belirttiğimiz saat kavramının öğleden önce mi, yoksa sonra mı olduğunu
ifade için cümle sonuna “
” (öğlenden önce) veya “
” (öğlenden
sonra) ifadelerini getirilir.
Aşağıdaki örnekleri dikkatle inceleyin.
Otobüs ne zaman geldi?
“
”
(öğlenden önce)
“
”
Otobüs öğlenden önce saat beşte
geldi.
Otobüs öğlenden sonra saat beşte
geldi.
(öğlenden sonra)
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14
ZAMAN KAVRAMLARI
Bireysel Etkinlik
Yukarıdaki örneğe bakarak aşağıdaki boş yerleri doldurunuz.
Tren ne zaman geldi?
Tren öğlenden önce saat altıda
geldi.
Otobüs öğlenden sonra yedide
geldi.
Otobüs öğlenden önce saat onda
geldi.
Tren öğlenden sonra saat dokuzda
geldi.
Saati belirtirken sabah vakti için “
” (sabah), akşam vakti için “
”
(akşam) kelimelerini kullanılır. Örnekleri dikkatle inceleyin.
“‫احا‬
ً َ‫صب‬
َ ”
(sabah)
“‫ء‬
ًً ‫سا‬
َ ‫” َم‬
(akşam)
Otobüs ne zaman geldi?
Otobüs sabah saat beşte geldi.
Otobüs akşam saat beşte geldi.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
15
ZAMAN KAVRAMLARI
Bireysel Etkinlik
Yukarıdaki örneğe bakarak aşağıdaki boş yerleri doldurunuz.
Ali ne zaman uyudu?
Ali sabah saat dörtte uyudu.
Ali akşam sekizde uyudu.
Ali sabah üçte uyudu.
Ali akşam saat onikide uyudu.
Arapçada saatler söylenirken geçen dakikalar “ ” edatı ifade edilir.
Arapçada saatler
söylenirken geçen
dakikalar “‫ ”و‬edatı ifade
edilir.
Saatleri söylemede sıralama sağdan sola doğru aşağıdaki gibidir.
Lütfen örnekleri dikkatle inceleyiniz.
DAKİKA
SAAT
çeyrek
geçiyor
Saat (şu anda) altıyı
Şu anda saat altıyı çeyrek geçiyor
Saat beşi beş (dakika) geçiyor
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
16
ZAMAN KAVRAMLARI
Saat dokuzu yirmi geçiyor
Saat on buçuk
Yukarıdaki örneklere bakarak aşağıdaki cümleleri Türkçeye çeviriniz.
Cevaplarınızı kontrol ediniz: Gizlenecek…………………….
Sırasıyla:
Saat şu anda yediyi yirmi geçiyor.
Saat şu anda on biri on dakika geçiyor.
Saat şu anda yedi buçuk.
Saat şu anda on ikiyi dokuz geçiyor.
Saat şu anda yediyi çeyrek geçiyor.
Saat şu anda sekizi altı dakika geçiyor.
Saat şu anda on iki buçuk.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
17
ZAMAN KAVRAMLARI
Arapçada saatler söylenirken kalan dakikalar “ ” edatı ile ifade edilir.
Saatleri söylemede sıralama sağdan sola doğru aşağıdaki gibidir.
Lütfen örnekleri dikkatle inceleyin
DAKİKA
Arapçada saatler
söylenirken kalan
SAAT
beş (dakika)
var
Saat ( şu anda)beşe
dakikalar “ ” edatı
ifade edlir.
Saat şu anda beşe beş (dakika) var
Saat ikiye yedi (dakika) var
Saat şu anda altıya çeyrek var
Saat dokuza yirmi var
Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi saatleri söylerken -buçuk- ifadesi
“‫ ”و‬edatı ile kullanılır “‫لا‬
ً ‫ ”إ‬edatı ile kullanılmaz.
Yukarıdaki örneğe bakarak aşağıdaki cümleleri Türkçeye çevirin
Saat şu anda üçe yirmi dakika var. Bu aralar gizlenecek……
Saatleri söylerken
-buçuk- ifadesi “‫”و‬
edatı ile kullanılır.
Saat şu anda ona dört dakika var.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
18
ZAMAN KAVRAMLARI
Saat şu anda dokuza çeyrek var.
saat şu anda yediye yirmi var.
Saat şu anda on bire on dakika var.
Saat şu anda sekize altı dakika var.
Saat şu anda on ikiye çeyrek var.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
19
ZAMAN KAVRAMLARI
Bireysel Etkinlik
Aşağıdaki tabloda boş bırakılan yerleri doldurun.
Saat ikiye çeyrek var
Saat onbiri on (dakika) geçiyor
Saat yediye beş (dakika) var
Saat dördü on (dakika) geçiyor
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
20
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
ZAMAN KAVRAMLARI
Aşağıdaki metinleri okuyun, Türkçeye çevirin
Haftada kaç gün var?
Haftada yedi gün var.
Hafta yedi gündür.
Ayda kaç hafta var?
Ayda dört hafta var?
Ay dört haftadır.
Senede kaç ay var?
Senede oniki ay var.
Sene oniki aydır.
Senede kaç mevsim var?
Senede dört mevsim var.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
21
ZAMAN KAVRAMLARI
Sene dört mevsimdir.
Çiçekler ne zaman açar?
Çiçekler baharda açar.
Yapraklar ne zaman dökülür (düşer)?
Yapraklar baharda dökülür
Kış soğuk yaz ise sıcaktır.
Gündüz güneşin doğuşundan batışına
kadardır.
Gece güneşin batışından doğuşuna
kadardır.
2543
Tarihler okunacak…….
Hicrî tarih Peygamber Hz. Muhammed (asv) Mekke’den Medineye hicretinden
başlar. Biz şimdi Hicrî 1432 yılındayız.
3122
Miladî tarih İsa Peygamber’in (as) doğumundan başlar.
Biz şimdi Miladî 2011 yılındayız.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
22
ZAMAN KAVRAMLARI
Aşağıdaki metni okuyun/dinleyiniz ve Türkçeye çevirin.
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
23
ZAMAN KAVRAMLARI
Aşağıdaki soruları metne göre cevaplayın.
Etkileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
Boş bırakılan yerleri uygun kelime ile tamamlayınız.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
24
ZAMAN KAVRAMLARI
Aşağıdaki soruları metne göre cevaplayın.
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
25
ZAMAN KAVRAMLARI
Aşağıdaki diyalogları okuyun ve Türkçeye çevirin.
ileşimli Alıştırmalar
Alıştırmalar
Pazar günü ne zaman uyanırsın?
Yaklaşık olarak sabah sekizde uyanırım.
Ne zaman uyursun?
Yaklaşık olarak akşam onda uyurum.
Öğleden sonra üçte ne yapıyorsun?
Arkadaşlarmla birlikte futbol oynuyorum.
İkindi vaktinde ne içersin?
İkindi vaktinde meyve suyu ve çay içerim.
Nerede buluşuruz?
Okulun bahçesinde buluşuruz.
Ne zaman?
Akşam yedide.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
26
ZAMAN KAVRAMLARI
Aşağıdaki soruları kendinize göre cevaplayın.
Alıştırmalar
Etkileşimli Alıştırmalar
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
27
ZAMAN KAVRAMLARI
Metin ve Örneklerde Geçen Kelimeler
İndirdi, (İndirildi)
Çözdü
Kapattı,
(Kapanır)
Banyo
Demeç verdi
Tatil (yaz, dönem
vs.)
Eziyet etti, Acı
çektirdi
Hoca, öğretmen
Dinledi
Uyandı
Satın aldı
Yıkandı
Buluştu,
Karşılaştı
İş, Durum, Hal
Bitti, Sona erdi
Soğuk
Başladı
Tırmandı
Gelişme, Gelişim
Gelişti
Yaklaşık olarak,
hemen hemen
Hitap,Hutbe
Ders
Gitti
Harika,
Muhteşem
Başvurdu,
Gözden geçirdi
Gördü
Roman
Ziyaret etti
Çiçek
Sövdü
Mutluluk
Düştü
Selam verdi
Kılıç
Araba
İzledi, Gördü
Çay
İçti
Abdest aldı
Batma, Batış
Geldi
Güneş
Dağ
Sabun
Yeni
Gazete
Oturdu
Arkadaş
Sıcak
Akşam namazı
Otobüs
Namaz kıldı
Yeni, Modern
Aile
Bahçe
Yaşadı
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
28
ZAMAN KAVRAMLARI
Yaşlı
Top
Yatsı vakti
Basketbol
Meyve suyu
Futbol
Ömür
Oynadı
Batma, Batış
Su
Açtı
Erken
Boş (vakit)
Geç
Sevindi
Dergi
Kahvaltı
Okul
Yaptı
Problem, Sorun
Sundu, Verdi
Engelli
Eski, Geçmiş
İlgi, neden, alaka
Okudu
Uyudu
Köy
Son
Kısa
Hicret
Tren
Baba
Kesti
Yaprak (ağaç,
kitap vs.),
Ters çevirdi,
Döndürdü,
Değiştirdi
Kahvaltı yaptı
El
Kitap
ً
ً
ً
ً
ً
ً
ً
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
29
Zaman Kavramları
ً
İAİEEİS EERİًNTEREĞED
Aşağıdaki sorularda boş bırakılan yerlere en uygun
kelimeyi seçin
.2
a)
b)
c)
d)
e)
.2
a)
b)
c)
d)
e)
Aşağıdaki Arapça ifadelerin Türkçe karşılıklarını bulun
(
)
.3
a) Saat yediyi sekiz (dakika) geçiyor
b) Saat ikiye yedi (dakika) var
c) Saat sekize yedi (dakika) var
d) Saat ikiyi yedi (dakika) geçiyor
e) Saat sekize çeyrek var
.4
a) Abdullah beşinci gün akşam saat onbirde uyanır
b) Abdullah Perşembe günü gece saat onbirde erkenden uyur
c) Abdullah beş gün saat onbirde geç vakitte uyur
d) Abdullah Perşembe günü saat onbirde gece geç vakitte uyur
e) Abdullah Perşembe günü gece onbire yakın uyur
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
30
Zaman Kavramları
Aşağıdaki soruya en uygun cevabı bulun
.5
a)
b)
c)
d)
e)
CEVAPLAR
1-B
2-C
3-B
4-D
5-B
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER
KAYNAKLAR
Bakırcı, Selami. (2011).Arapça’ya Giriş. Erzurum.
Muhammed Âdil Şabân v.dğr.(1983). el Kırâatu’l-Muyessere, I-III.Suudi Arabistan.
Muhammed İsmail v.dğr.( 1983). el-Arabiyye li’n-Nâşiîn, I-IV. Suudi Arabistan.
Karaarslan, N. Ü.( 1995). Yaşayan Arapça. Erzurum.
Elbinsoy, A. E.( 2005). Arapça Eğitim Seti, I-II. İstanbul.
Mahmoud İsmaiel Saleh v.dğr.( 2005).Listen and Speak Arabic, I,III.Kahire.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
31