798

EPİDERMAL BÜYÜME FAKTÖRÜ VE ÇENE CERRAHİSİNDEKİ YERİ
*Dr.Dt.Barış ŞİMŞEK
ÖZET
SUMMARY
Bu makalede Epidermal Büyüme Faktörü hakkında teme bilgiler In this article basic concepts of the Epidermal Growth Factor were
verilmiş ve çene cerrahisindeki yeri ve kullanımı hakkında bilgiler mentioned and the using prosedure and the taking part in the
tartışılmıştır.
maxillofacial surgery were discussed.
Anahtar Kelimeler: Epidermal Büyüme Faktörü, Çene Cerrahisi.
Key Words: Epidermal Growth Factor, Maxillofacial Surgery.
dir. Reseptörleri ile birleşmesi ile quanizintrifosfat
bağlanarak adelilatsiklaz ve tirozin kinazlar aktif
hale gelir ve bu olay sonrasında hücre çoğalması
hızlanır.6,7,11,13,27
Pek çok mezodermal ve ektodermal hücre için
EGF mitojenik özelliktedir. Korneal endotel hücreler, fibroblastlar ve sinir sistemi destek dokusu
hücreleri üzerinde mitojenik aktiviteye sahip olan
EGF en fazla mezodermal hücreler tarafından salgılanır.6,7,11,13,27
EGF endojen olarak insan submandibuler tükürük bezinden salgılanmaktadır.10
Gregory ve arkadaşları insan idrarının köpeklerde mide asit salgısını inhibe ettiğini göstermişler ve izole ettikleri etken maddenin adını Urogastrone koymuşlardır. İzole edilen bu maddenin fare
EGF'sine benzerlik göstermesi üzerine Urogastrone'na (URO) insan EGF'si denilmiştir.23 EGFURO insanda tükürük bezleri ve Brunner bezlerinde tesbit edilmiştir.7,14
URO insan tükürüğünde 6-17 ngr/ml, sütte
80gr/ml, idrarda 29-272 ngr/ml ve bilinmeyen miktarda da amniyotik sıvıda tesbit edilmiştir. İnsanda
diğer dokularda gram başına düşen URO miktarları
ise, submandibuler tükürük bezinde 1.3 ngr/gr,
pankreasta 2.8ngr/gr, duodenumda 2.3 mgr/gr, jejenumda 4.8 ngr/gr, tiroid bezinde 5.5 ngr/gr ve
böbrekte 5.5ngr/gr olarak bulunmuştur.7,14,23
EGF, embriyogenezis, anjiyogenezis, doku ve
vasküler sistemlerin onarımında büyük rol oynamaktadır.28
EGF'nin bol miktarda bulunduğu submandibular bez ekstrelerinin yara iyileşmesi üzerinde hızlandırıcı etkisi olduğu bir çok çalışmada deneysel
olarak gösterilmiştir.
Erbaş ve arkadaşları EGF' nin yara iyileşmesindeki hızlandırıcı etkilerini gösterdikleri çalışmalarında EGF'nin serum çinko düzeyini artırdığını20
Türker ve arkadaşları ise EGF' nin karaciğer pros-
Epidermal Büyüme Faktörü ilk kez 1962 yılında Dr. Stanley Cohen tarafından erkek fare submandibuler tükürük bezinden izole edilmiştir.11
Cohen, erkek fare submandibuler tükürük bezinde sinir büyüme faktörü (NGF) izole etmeye çalışırken, bu bezlerden elde ettiği ekstrenin yeni doğan farelere enjekte edildiğinde erken göz kapağı
açılışına ve erken diş sürmesine neden olduğunu
gözleyerek etken maddeyi izole etmiş ve epidermis
gelişimini hızlandırıcı etkisi nedeni ile bu maddeye
Epidermal Growth Factor (Epitermal Büyüme'
Faktörü-EGF) adını vermiştir.11,12,13
EGF bir çok memeli türünün değişik doku ve
vücut sıvılarında bulunan,53 aminoasitten oluşmuş
mitojenik bir polipeptitdir. Subkutan yolla enjekte
edildiğinde 48 aminoasitli şekle dönüşmekte ve etken hale gelmektedir.16,19,32,34
EGF, fare submandibuler tükürük bezinde sentezlenerek tübüler kanal hücrelerinde depo edilmektedir. Ancak farelerde submandibular tükürük
bezinin çıkarılması sonrasında plazma EGF düzeyinde herhangi bir değişikliğin olmaması EGF' nin
organizmada başka bir yerde de sentezlendiğini
düşündürmektedir. 6,7
EGF reseptörleri insan vücudunda idrar ve tükürüğe ek olarak mide, pankreas sıvısı, serebrospinal sıvı, seminal sıvı, prostat sıvısı, süt ve kanda
bulunmaktadır. EGF ayrıca birçok dokuda, özellikle
karaciğer ve plasenta hücrelerinde bulunmakta ve
epitelial ve mezotelial kökenli hücrelerde mitojenik özelliğe sahiptir.19,23
Pek çok hücre kültürü ortamında tanımlanan
EGF reseptörleri nonepidermal orijinli olabilmektedir. Hücreye etkisini ise reseptörlerine bağlanarak gerçekleştirmektedir. Reseptörler fibroplastlarda, kornea ve lenste, ince bağırsak epitelinde, glia
hücrelerinde, epitelial karsinoma hücrelerinde gösterilmiştir.6,19,32
Hücre dışında EGF reseptörleri ile birleşmekte*G.Ü. Diş Hek. Fak. Ağız. Diş, Çene Hast. ve Cer. ABD.Arş. Gör.
126
yon isimli çalışmasında EGF ve lazerin yara iyileşmesi üzerinde olumlu etkilerinin olduğunu bulmuştur.50
EGF'nin sistemik yoldan uygulanması ile ilgili
yapılan çalışmalarda EGF' nin epitelizasyonu ve
granulasyon dokusu oluşumu ve de yeni damar
oluşumunu uyarak yara iyileşmişini hızlandırdığını bildirmiştir. 1,2,5,21,25,29,31,36,38,41,48,49,51
Son zamanlarda farklı dozaj şekillerinde farklı
veriliş yolundan EGF uygulamasının karşılaştırıldığı çalışmalarda topikal olarak biyoadesif formda
uygulanan EGF1 nin diğer uygulanış yollarına göre
yara İyileşmesini daha fazla uyardığı, epitelizasyonu hızlandırdığı ve yara gerilimini artırdığı bildirilmiştir.
Girdler ve arkadaşlarının EGF' yi oral ağız gargarası olarak oral ülserlerin tedavisinde kullandıkları çalışmalarında EGF'nin tedaviyi hızlandırdığı
sonucuna varmışlardır.24
Çelebi ve arkadaşlarının fareler üzerinde yara
gerilimi üzerine yaptıkları çalışmalarında EGF'nin
yara gerilimi üzerine olumlu etkisinin olduğunu
belirtmişlerdir.15
Türkyılmaz ve arkadaşları46 ve Memişoğlu ve
arkadaşları 33 yapmış oldukları çalışmalarda
EGF'nin topik uygulamasının yara iyileşmesini
hızlandırdığı sonucuna varmışlardır.
Babül ve arkadaşlarının yapmış oldukları çalışmalar sonucunda EGF'nin yara iyileşmesini hızlandırdığını bildirmişlerdir.4
Şimşek'in farklı formlardaki EGF'nin yara iyileşmesi üzerine yapmış olduğu araştırmalarında
topikal olarak biyoadesif jeller ile birlikte uygulanan EGF'nin sistemik ve çözelti formda uygulamalara göre yara iyileşmesni hızlandırdığım bildirmiştir.43
Sonuç olarak ağız içinde oluşan yaralanmalarda
veya cerrahi işlemlerden sonra yara İyileşmesinin
hızlandırılması için sistemik veya topik olarak
EGF kullanılmasının etkin olacağı ve hem hasta
açısından hem de doktor açısından rahatlıkla kullanılabileceği söylenebilir. Büyüme faktörlerinin
ağız cerrahisinde kullanım alanının açılması ile
EGF'nin daha önemli bir rol alacağı görülmektedir.
toglandin E2 düzeylerini artırırken, beyin prostoglandin E2 düzeylerine herhangi bir etkide bulunmadığını bildirmişlerdir.45 Aral EGF'nin deri allogreftleri üzerine olan etkisi araştırdığı çalışmada deri
allogreftlerinin rejeksiyonunu önlemediğini belirtmiştir. 1
EGF, normal büyüme etkisi, neoplastik büyümedeki rolü ve yara iyileşme sindeki etkisi olmak
üzere üç başlıkta değerlendirilebilir.37 EGF' nin yara iyileşmesindeki etkisi, enflamatuar safha (0-3
gün), fibroblastik safha (3-12 gün) ve remodelling
safhası olmak üzere birinin içinde öbürünün geliştiği üç süreçten geçmektedir. 17,30
Mitojenik bir polipeptid olan EGF, yara iyileşmesine enflamasyon fazının bitiminde etki etmeye
başlamakta ve fibroblastik oluşumunu indüklediği
ve bunun yanı sıra granülasyon dokusunun oluşumu ve epitelizasyonu uyardığı bilinmektedir. 8,12,20,21,22,26,36,39,43,46
Son zamanlarda gerek genel tıp alanında gerekse ağız cerrahisinde yapılan çalışmalarda EGF'nin
yara iyileşmesi üzerinde olumlu etkilerinin olduğu
gösterilmiştir.5,17,18,22,44,50
Genel tıp alanında EGF özellikle yanık tedavilerinde ve korneal yaralanmalarda kullanılmaktadır. Araştırmacılar deride oluşan yarıklarda ve korneal yaralanmalarda EGF'nin kullanıldığı durumlarda yara iyileşmesi üzerinde olumlu etkisinin olduğunu göstermişlerdir. Topikal formda ilaç uygulamalarının tıp alanında kullanılmasına başlandıktan sonra oluşan yaralanmalarda topikal olarak solüsyonların ve biyoadesif taşıyıcı sistemlerin uygulanması yara iyileşmesinde olumlu bir etki sağlamış, oluşan deri yaralanmalarında, korneal yaralanmalarda, yanıklarda ve gastrointestinal sistem
yaralanmalarda olumlu etkisi gösterilmiştir.4,9,15,16,29,34,38,47,48,51
Ağız cerrahisinde, ağız içinde oluşan yaralanmalarda iyileşme sürecinin hızlı olarak gerçekleştirilmesinin oldukça önemli olduğu bilinmektedir.
Oluşan yaralanmalarda, cerrahi işlemlerden sonra
ve oral mukoza ülserlerinin tedavilerinde EGF' nin
olumlu etkisinin olduğu bildirilmiştir. Farklı formlarda özellikle biyoadesif taşıyıcı sistemlerle birlikte kullanıldığında EGF, yara iyileşmesini hızlandırmaktadır, 24,33,41,43,44,49
Arıcıoğlu ve arkadaşlarının EGF ve lazerin farelerde bisturi ile oluşturulan insizyon yaralarını
iyileştirilmesinde lipid peroksidasyon üzerine etkilerinin incelenmesi adlı çalışmalarının sonucunda
yara iyileşmesinde 1. ve 3. günlerde anlamlı bir
fark olduğunu bildirmişlerdir.3
Yılmaz, diyabetik ratlarda oluşturulan elektrokoter yaralarında EGF ve lazerin lipid peroksidas127
KAYNAKLAR:
1- Aral, İ. L.: Epidermal Büyüme Faktörü (EGF)'nin Deri Allogreftleri üzerine olan Etkilerinin Histopatolojik Olarak araştırılması.
Doktora Tezi, Gazi Üniv. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ağız, Diş, Çene
Hastalıkları ve Cerrahisi Anabilimdalı, Ankara, (1993).
2- Aral. İ. L., Güngör, N., Oygür, T.,Cinel, L.: Epidermal Büyüme
Faktörü (EGF)"nin Deri Allogrefleri Üzerine Olan Etkilerinin Histo
patolojik Olarak Araştırılması. G.Ü. Diş. Hek. Fak. Der. 12. Cilt. Sa
yı 1. sayfa 47-53, 1995.
3- Arıcıoğlu, A., Aral, İ.L., Öztürk, M., Erbaş, D., Yılmaz, D.:
EGF ve Lazerin Farelerde Oluşturulan İnsizyon Yaralarının İyileşme
sinde Lipid Peroksidasyon Üzerine Etkilerinin İncelenmesi. T. Klin.
Yayınevi Diş. Hek. Bilimleri Dergisi Cilt 1, Sayı 1, Kasını 1995 say
fa 25-28
4- Babül, A., Gönül, B., Özoğul, C, Dinçer, S., Erdoğan, D.,
Pınar. L., Çelebi, N.: EGF Accelerates Mice Skin Wound Healing,
Proceed. 8th inler. Pharm. Technol. Symp. (IPTS-96), Sept. 9 - 1 1 ,
1996,Ankara-TURKEY
5- Bhora, F. Y, Dunkin, B. J., Batzri, S., Aly, H. M., Bass, B. L.,
Sıdawy, A. N., Harmon, J. W.: Effect of Growth Factors on Celi Proliferation and Epithelization in Human Skin, J. Res. Surg. 59 (2) p
236-244(1995).
6- Byyny, R. L., Ortlı, D. N., Cohen, S.: Radioimmunoassay of
Epıdermal Growth Factor. Endo. 90 (5) pp: 1261-1266(1972).
7- Carpenter, G., Cohen, S.; Epidermal Growth Factor. Ann. Rev.
Biochem. 68 pp : 194-216 (1979).
8- Carpenter, G.: Epidermal Growth Factor Handbook Ex. Pharmac. 57 pp: 89-123 (1981).
9- Cellİni, M., Baldi. A., Camarazza, N., Defellici, G. P..
Gazzaniga, A.; Epidermal Growth Factor in the Topical Treatmeni of
Herpetic Corneal Ulcers. Ophlhalmological. 208, 37-40 (1994).
10- Chen. J. D., Kim. J. P., Zhang, K., Sarret, Y, Wynn, K. C,
Kramer. R. H., Woodley, D. T.: Epidermal Growth Factor (EGF) Promotes Human Keratinocyte Locomotion on Collagen by Increasing
the Alpha 2 Integrin Subunit, Exp. Celi. Res., 209 (2) p 216-223
(1993).
11- Cohen, S.: The Epidermal Growth Factor (EGF), Cancer, 51
1787-1791 (1983).
13- Cohen, S.: The Stimulation Of Epidermal Proliferaton by a
Spesific Protein (EGF) Dev. Biol. 12 pp : 394-407 (1965).
14- Costrini, N. V.. Beck, R.: Epidermal Growth Factor Urogastrone Reccptors in Normal Human Liver and Primary Hepatoma. Cancer51 pp : 2191-2196 (1983).
15-Çelebi, N., Erden, N., Gönül, B., Koz, M. : Effects of Epidermal Growth Factor Dosage Forms on Dermal Wound Strength in Mice. J Pharm. Pharmacol. 46: 386-387 (1994).
16-Dibiase,M. D., Rhodes, C. T.: The Designof Analytical Methods for Use in Topical Epidennal Growth Factor Pruduct Developmeni. J. Pharm. Pharmacol. 43, 553-558 (1991).
17- Dijke, P, Iwata, K. K.: Growth Factors For Wound Healing.
Biotecnology, 7, 793-798 (1989)
18- Ekmekçi, A., Erbaş. D.: Kanserin Molcküler Mekanizması.
Onkojenlerve Büyüme Faktörleri, 72 TDFD ANKARA (1991).
19- Erbaş, D.: Epidermal Growth Factor , Gazi. Üniv. Tıp Fak.
Der. I pp: 30-34(1990).
20- Erbaş, D., Oygür, T, Anıl. A.: SubmandibulerBez Ekstresinin
Yara İyileşmesine Olan Etkisi, Gazi Ün. Diş. Hek. Fak. Der. 5(2) pp:
139-147(1988}.
21- Palanga, V., Eagstein, W.H.H., Bucalo, B., Harris, B., Carson,
P.: Topical Usc of Human Recombinant Epidermal Growth Factor (hEGF) in VenouK Ulcers. J. Dermatol. Surg. Oncol. 18 (7) p 604-606
(1992).
22- Fisher , D.A., Lakshmanan, J.: Metabolısm And Effects of
Epidermal Growth Factor and Related Growth Factors in Mammals.
Endocr. Rev., 11 (3, 418-442 (1990).
23- Gregory. H.: Isolation and Structure of Urogastrone and İts
Relationship to Epidermal Growth Factor. Nature 257 pp : 325-327
(1975).
24- Girdler, N. M.. MC Gurk M., Aqual, S., Princc; M.: The Effect of Epidermal Growth Factor Mouthwash on Cytotoxic-lnduced
Oral Ulceration. Am. J. Clın. Oncol. 18 (5) pp. 403-406 (1995).
25- Guglietta, A., Sullivan, P. B.: Clinical Applications of Epider
mal Growth Factor, Eur. J. Gastroenterol. Hepatol. 7(10) pp. 945-950,
(1995).
26- Hom, D. B., Maisel, R. H.: Angiogenic Growth Factors: Their Effects and Potential in Soft Tissue Wound Healing. Ann. Otol. Rhinol. Larygol. 101 (4) p 349 54 (1992).
27- Klegerman, M. E.. Plotnikoff. N. R: Proteins as Biological
Response Modifiers, in Klegerman. M. E., Grovers, M. J., (EDS),
Pharmaceutıcal Biotechnology, Interpharm Press, USA, (1992).
28- Konturec, R C, Konturecs. J., Brzozowski, T., Ernst. H.: Epi
dermal Growth Factor and Transforming Growth Factor-alpha: Role
in Protection and Healing of Gastric Mucosal Lesions, Eur. J. Gastroenterot. Hepatol. 7 (10) pp. 933-937, (1995).
29- Lenz, G. R., Mansson, P. E.: Growth Factors as Pharmaceutics. Pharm. Technol., January, 34-42,(1991).
30- Malcherek, P, Schultz, G., Wingren, U., Franzen, L.: Formation of Healing Tissue and Angiogenesis in Rcpair of Conncctive Tissue Stimulalcd by Epidermal Growth Factor, Scand. J. Plast. Recons.
Surg. Hand Surg. 28 (1) p 1-7(1994).
31- Marti, U., Jo Bunven, S., Jones, A. L.: Biological Effects of
Epidermal Growth Factor, with Emphasis on the Gastrointestinal
Tract and Liver: An update. Hepatology, 9 (1) 126-138 (1989).
32- Memişoğlu, E., Öner, F, Ayhan. A.. Başaran. L Kaş, H. S..
Hıncal, A. A.: Wound Healing Effectiveness of Chitosan Gel Preparations With and Without EGF in Rabbit Model. Proceed. 8™ inler.
Pharm. Technol. Symp. (IPTS). Sept. 9-i 1, 1996, -Ankara-TURKEY.
33- Menegatti, E., Scalia S., Bortolotti, F., Ascenzi, P. De Marco.
A.: Controlled Proteolysis of Mouse Epidermal Growth Factor. Int. J.
Peptide Protein Res., 34 161-165 (1989).
34- Miller, C. A., Debas, H. T: Epidermal Growth Factor Stimulates the Restitution of Rat Gastric Mucosa in vitro, Exp. Physiol. 870
(6)pp. 1009-1018,(1995).
35- Nanney, L. B.: Epidermal and Dermal Effects of Epidermal
Growth Factor During Wound .Repair. The Journal Of Investigative
Dermatology 94 (5) pp: 624-629 (1990).
36- Patt, L. M., Houck, J. C: Role of Polypeptide Growth Factors
in Normal and Abnormal Growth. Kidney Jnt , 23, 6f)5 610 (1990).
37- Roesel, J. F, Nanney L. B.: Assesment of Differential Cyto
kine Effects on Angiogenesis Using an in Vivo Model of Culanous
Wound Repair , J. Surg. Res. 58 (5) p 449-459 (1995)
38- Rothe, M., Falanga, V.: Growth Factor, Arch. Dermatol. 125
pp 1390-1398(1989).
39- Rudkin, G. H., Miller, T. A.: Growth Factors in Surgery, Plast.
Reconstr. Surg. 97 (2) pp 469-476 (1996).
40- Scardovi, O, De Felice, G. P, Gazzaniga, A.: Epidermal
Growth Factor in the Topical Treatment of Traumatic Corneal Ulcers.
Ophthalmologica 206 (3) p 119-124 (1993)
41- Steenfos, H. H.: Growth Factors and Wound Healing, Scand.
J. Recons. Surg. Hand Surg. 28 (2) pp 95-105 (1994).
42- Sturrock-BuckJey, A., Woodward, S. C. Senior. R. M.,
Grifing, L. G., Klaugsburn. M. L., Davidson, J. M.: Differential
Stimulation of Collagenese and Chemotactic Activity in Fibrobtasts
Derived from Rat Wound Repair Tissue and Human Skin by Growth
Factors, Journal of Cellular Physiology, 138, 70-78 (1989).
43- Şimşek, M. B.: Farklı formlardaki Epidermci Büyüme Fak
törünün Yara İyileşmesi Üzerine Etkisinin Histopatolojik Olarak
Araştırılması, Doktora Tezi, G.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ağız.
Diş, Çene Hastalıkları ve Cerrahisi Anabilim Dalı, 1998.
44- Tao, W., Liou, G. I., Wu, X., Reinach, PS.:ETB and Epidcr
mal Growth Growth Factor Receptor Stimulation of Wound Closure
in Bovine Corneal Epithelial Cells, Invest Ophthalmol. Vis. Sci.
36(13) pp 2614-2622 (1995),
45- Türken M.. ERBAŞ, D., YILMAZ, D.: SMG Ekstresinin Submandıbuler Bezi ve Kan PG Seviyelerine Etkileri, G.Ü. Tıp. Fak. Der
gisi, 5(1) pp? 109-115(1989).
46-Türyılmaz,A.,Çelebi, N., Gönül. B.: Epidermal Büyüme Faktörü (EGF))nün Yara İyileşmesindeki Rolü. FABAD J. Pharm. Sci.,
21,61-69(1996).
47- Usuki, Y., Kalakami, C, Yamamoto, M.: The effect of Epider
mal Growth Factor on Keratocytes During Healing of Corneal Penelrating Incision, Nippon Ganka Gakkai Zasshi 99 (1 1 ) pp 1208-1213
(1995).
48- Wingren, U., Franzen. L., Larson, G. M.. Malcherek, P,
Schultz, G.S.: Epidermal Growth Factor Accelerates Connective Tis
sue Wound Healing in the Perforaled Rat Mesentary, J. Surg. Res.
53(l)p48-54(1992).
49- Yerushalmı, N., Arad, A., Margalit, R.: Molecular and Cel
lular Studies of Hyaluronic Acid-Modified Liposomes as Bioadhesıve
Carriers for Topical Drug Delivery in Wound Healing, Arch. Biochem. Biophys. 313 (2) p 267-273 (1994).
50- Yılmaz, D.: Diabetik Kobaylarda Oluşturulan Elektrokoter
Yaralarında EGF ve Laser'in Lipid Peroksidasyon Üzerine Etkileri.
G.Ü. Diş, Hek. Fak. Der. Supplement: 2, Cilt 13, Ocak 1995 Sayı 1.
51- Yu, J.,Nail, J. OJ, Lanzafame, RJ.Expression of Growth Fac
tors in Early Wound Healing in Rat Skin, Lasers Surg. Med. 15 (3) p
2X1-289(1994).
128