KEDİ VE KÖPEK KENELERİ (GENEL ÖZELLİKLERİ) •keneler küçük örümceğimsi canlılardır •arachnidler sınıfının acari alt sınıfında bulunurlar (akarlar ile birlikte) •bu sınıflandırma ile örümceklere ve akreplere olan yakınlıklarının böceklere olan yakınlığından daha fazla olduğu anlaşılır. •uçmazlar, zıplamazlar konağa genel olarak çalılar aracılığıyla tutunurlar •obligat ektoparazittirler •kan emerek beslenirler (1,5-2 sene beslenmeden hayatta kalabilirler) •birçok hastalığı tek seferde bulaştırabilirler fakat kenelerin birçoğu hastalık bulaştırmaz •sert ve yumuşak olmak üzere ikiye ayrılırlar. •dorsal scutumu olanlara Ixodidae olmayanlara Argasidae •Argasidae daha çok sürügen, kanatlı ve yarasa kenelerini kapsar •daha çok sıcak ve nemli bölgelerde bulunurlar fakat dünya genelinde yaygındırlar. (kışın dahi aktif olan türler bulunur) Hayat döngüsü yumurta, larva, nimf ve yetişkin formdan ibarettir. *Her bir konakta beslenmeden sonra deri değiştirme görülür (örn: larva->nimf) *Yetişkin kene yumurtalarını çevreye bırakır Ek bilgi: scutum erkeklerde tüm vücudu kapladığından kan emmeyi engeller (fakat patojen aktaran erkek kenelerde vardır) •artropodlar segmentli olmasına karşın akarlarla birlikte keneler segmentsizdirler •capitulum=gnathosoma (ağız organeli, beslenmeyi sağlar) •dorsalden bakıldığında (Ixodidae için) ağız organeli görülür •gnathosomada hypostoma (borumsu bir yapıdır kan emmeyi sağlar), şelizer (deriyi keser) ve palpler (anten, kanı bu organel ile arar) vardır. •kan emme sırasında cement denilen bir madde salgılarlar ve bu yapışkanlığı sağlar •kanın pıhtılaşmasını engelleyen antikoagülant maddeler salgılarlar •larva döneminde 6 bacak diğer formlarda 8 bacak •sert keneler (Ixodidae) nispeten büyük ve uzun yaşamlıdırlar (dişiler yumurtladıktan sonra ölür) •periyodik olarak beslenirler ve öğünleri arasında uzun zaman aralıkları var •yaşamlarının çoğunluğu konak dışında geçtiğinden çevre şartları Ixodidae için çok önemli. yeterli sayıda konak ve su dengesini sağlayacak kadar neme ihtiyaçları vardır. •konak spesifik olmasalar da parazitlik yapacakları konak konusunda gelişigüzel davranamazlar (bazılarının konak spektrumu çok fazladır) •seksüel dimorfizm vardır •Ixodes, Rhipicephalus (kimileri Boophilus cinsini alt cins olarak Rhipicephalus cinsine dahil eder) Dermacentor, Ambylomma kedi ve köpekler için dünya çapında önemli olan cinslerdir. KEDİ VE KÖPEK KENELERİ (TÜRLER) IXODES SPP. •köpekler için önemli olanlar: Ixodes ricinus=>european wood tick (türkiyede de bulunur) en yaygın ve en önemlisidir Ixodes scapularis=>deer tick, blacklegged tick (kuzey amerikada) Ixodes holocyclus=>avustralya paraliz kenesi (köpeklerde toksin salgılayarak paraliz yapar) •3 konaklı kenelerdir (her bir konakta beslenmeden sonra yaşam evrelerini ilerletirler) •familyanın türce en zengin cinsi •tüm kıtalara yayılmışlardır •anal olukları anüsün önündedir Ixodes spp. Ixodes ricinus’un gnathosoması Ventral görünüş Fazlasıyla beslenmiş bir Ixodes ricinus hipostomları ve palpleri oldukça uzun •Lyme hastalığı (Borreliosis), Babesia (köpeklerde hafif seyreder), Anaplasma ve Ehrlichia için vektörlük yapabilirler. •köpeklerde kene ısırmasıyla Theileriosis de görülür fakat klinik önemi anlaşılamamıştır. (2 köpekte kemik iliğinden alınan biyopside myelofibrosis görülmüş) Ixodes ricinus (european wood tick) Ixodes scapularis (black-legged tick) RHIPICEPHALUS spp. •çoğu 3 konaklıdır •bazıları tarafından alt cins olarak dahil edilen Boophilus tek konaklıdır •yarı kurak alanlar başlıca habitat •çoğu tür Afrika’dadır fakat insanlar R. sanguineus’u Amerika dahil tüm dünyaya taşımışlardır. (Türkiye’de her iklim bölgesinde rastlanır. •Rhipicephalus sanguineus (brown dog dick) köpeklerde önemli olan türdür. Hipostom ve palpler kısa Rhipicephalus sanguineus, yetişkin dişi Karakteristik özellikler : capitulum hekzagonal, erkeklerin scutumunun caudal kısmı tipik morfolojide, anal oluk anüsün arkasındadır (Ixodeste öndedir) aynı zamanda erkeklerde anüs yanında adanal kalkanlar bulunur Rhipicephalus sanguines’un vektörlük yaptığı hastalıklar: -Anaplasmosis -Babesiosis -Ehrlichiosis -Mycoplasmosis -Hepatozoonosis -Rickettsiosis (Rocky mountain spotted fever) -Salmonellosis -Kırım Kongo Kanamalı Ateşi -Haemobartonellosis -Tularemia bunun dışında kene felci toksikasyonu da yapar. DERMACENTOR spp. •tek konaklı türleri olsa da çoğunlukla 3 konaklıdırlar. •türlerinin çoğu Asya ve Amerika’da •bozkır, ormanlık bozkırlar ve savanalar habitat (bazı türler Avrupa ve Afrika’da) •Dermacentor variabilis=Amerikan köpek kenesi (Kuzey Amerika’da) ve reticulatus (Avrupa’da) köpekler için önemli Dermacentor andersoni=Rocky mountain wood tick Karakteristik özellikler: 1’den 4. coxaeya kadar büyüme var fakat büyüme 4. coxaeda belirgin, kapitulumu rektangüler (dik açılı), festoonlarının ve gözlerinin olmasıyla Rhipicephalus’a benzer. erkek Dermacentor variabilis’in scutumu süslü (desenli) 1 günden 5 güne kadar beslenmiş Dermacentor spp. •Dermacentor spp.’nin vektörlük yaptığı hastalıklar: -Rocky Mountain spotted fever -kedi ve köpeklerde Tularemia -kedilerde Cytauxzoonosis -köpeklerde Ehrlichiosis -Colorado tick fever (Reoviridae) AMBLYOMMA spp. •asıl yaşadığı bölge Amerikadır. •Amblyomma americanum=Lone Star tick Karakteristik özellikler: ağız organelleri çok uzundur, erkeklerinin festoonları bulunur ve scutum desenlidir. anal olukları anüsün arkasında dişilerinin scutumlarının ortasında açık renkli, büyük ve bir tane olmak üzere noktası vardır (bu yüzden Lone-star tick denir) beslenmiş dişi Amblyomma (yanında madeni para ile birlikte) Amblyomma maculatum (dişi sağda erkek solda) erkeklerde=>süslemeler dorsalin tamamında dişide=> dorsalin üst tarafında sınırlı Amblyomma spp. vektörlük yaptığı hastalıklar: -Tularemia -Canine granulocytic ehrlichiosis -Cytauxzoonosis (kedilerde) -American hepatozoonosis soldan sağa=>beslenmiş Ixodes, Haemaphysalis ve Rhipicephalus Kene enfestasyonları •bu cinsler dışında Haemaphytalis leachi (Afrika köpek kenesi=biliary fever tick) , Haemaphytalis elliptica (Kuzey afrika sarı kenesi) de var. Argasidae ailesinde köpekleri etkileyen tür Otobius megnini OTOBIUS MEGNINI •dikenli kulak kenesi olarakta bilinir (spinose ear tick) •sadece larval ve nimf evresinde parazit (olgunlar serbest) •adından da anlaşılacağı gibi daha çok kulağa yerleşir •tek konaklıdır Karakteristik özellikleri: Argasidae ailesinde olduğu gibi dorsalden bakıldığında ağız organelleri gözükmez (bazılarında gözükür), Ixodidae ailesinden farklı olarak derisi incedir ve kısa küçük dikenlerle kaplıdır. kulakta ülserler meydana getirebilir, kulakta hipersensivite, yüksek miktarda kan kaybı ve hayvanın kafasını sallama eğilimi çok ciddi sayıda olduklarında kulak zarında delinme ve şiddetli inflamasyon •enfestasyona maruz kalmış kulak düşmüştür (Hallmark sign) •otoskop ile muayene faydalı olabilir •çok ciddi sayıda enfestasyonlar sık •hayvanlar kendilerini kaşımaktan lokal deri lezyonlarına neden olurlar •kulağa yerleşen tek kene türü Otobius megnini değil! •bazı vakalarda patojen transfer ettiği düşünülmüştür çiftleşme Brown dog dick patlayarak yumurtalarını bırakırken KORUNMA VE MÜCADELE •korunma sık sık akarasidler ile •eğer hayvanın üzerinde kene varsa dikkatlice çıkarılmalı •uzun süreli veya kısa süreli ilaç tedavisi uygulanabilir •eğer barınaklar gibi kapalı alanlarda kene enfestasyonları çok fazlaysa pestisit kenelerin tutunmasını engelleyerek kenelerin hoşuna gitmeyecek kokular yayan kimyasallarla kenelerin beslenmelerini engelleyecek her türlü yöntem ile koruma entemopatojenik mantarların (örn: Beauveria bassiana ve Metarhizium anisopliae) sahada kullanılması alışılagelmişin dışında olsa da akılda tutulabilir. kene yiyen hayvanların çevreye salınması da kullanılmıştır. düzenli olarak hayvanlarda kene taraması kene tasması KAYNAK -Textbook Clinical Parasitology in Dogs and Cats Prof. Frédéric Beugnet -Animal Parasites - Diagnosis, Treatment, Prevention Heinz Mehlhorn -Feline Clinical Parasitology Dwight D. Bowman - Georgis' Parasitology for Veterinarians, 10th Edition Dwight D. Bowman -Encyclopedia of Parasitology 3rd edition Heinz Mehlhorn -https://tickencounter.org/tick_identification/tick_species -- https://www.klimik.org.tr/wpcontent/uploads/2012/02/Keneler%20ve%20CCHF.pdf SAMET SARIKAYA 1161001016
