……………………… ÇEVRE EL KİTABI YAYIN TARİHİ: ………………… REVİZYON TARİHİ: --REVİZYON NO: 00 A.1 İÇİNDEKİLER VE REVİZYONLAR Bölüm ve Konu İçindekiler Sunuş ve Şirketin / Kurumun Tanıtımı Çevre EL Kitabının Tanıtımı Çevre Yönetim Sistemi Çevre ve Kalite Politikası Planlama Uygulama Kontrol ve Düzeltici faaliyet Yönetimin Gözden Geçirmesi A 2.1 Kod No A1 A2 A3 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 SUNUŞ Dünya nüfusu artarken yaşam şartlarının ilerlemesine paralel olarak teknolojinin kullanımına evrenin ekolojik dengesi de bozulmaktadır. Ekolojik denge tüm canlılarla birlikte insanoğlunu da tehdit etmekte. Hayatın devamını sağlamanın yolunun ekoljik dengenin korunmasından geçtiği bilinci ile kirliliğin azaltılması çalışmaları da artmaktadır. Bu tehdit karşısında ortak reaksiyon gösteren insanoğlunun çabalarına biz de şirket olarak katkı sağlamak amacı ile ISO 14001:2004 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ çalışması başlatmış bulunuyoruz. Bu kitapçık çalışmalarımızın özeti şeklinde standardın gereksinimini karşılamak üzere oluşturuldu. Başarımız oranında mutlu olacağız. Daha yeşil bir dünyayı hep birlikte oluşturacağımıza inanıyoruz. A 2.3 ŞİRKETİN TANITIMI Firmamız ……………..yılında kurulmuştur. ………………………….. üretimi konusunda faaliyet göstermektedir. Müşteri memnuniyeti ve kaliteli hizmeti prensip edinen kuruluşumuz daima bir adım ileriyi düşünerek hareket etmiştir. Bu amaçla ISO 9001:2000 Kalite Yönetim sistemi, OHSAS 18001 yanında ISO 14001 çalışmalarına başlamış ve Sistemini bu doğrultuda kurmuştur. XYZ TTT Adres : …………………………………….. Tel : …………………………. Faks : ………………………………… E-mail : ……………………… …………………………………….. A3 ÇEVRE ELKİTABININ TANITIMI Çevre El Kitabı'nın bölümlerinde ISO 14001:2004 Standardı’nın gerekleri esas alınmış ve bu gereklerin Çevre Yönetim Sistemi içinde nasıl yerine getirildiği açıklanmıştır Maddeler içinde söz konusu standardın gereği olan dökümante edilmiş prosedürlere talimatlara, ek dökümanlara gönderme yapılmaktadır. Bu dökümanların listesi ve revizyonları Doküman Listesinde LS 01 verilmektedir. Çevre El Kitabında bölümlerin numaralandırılmasında ISO 14001:2004 Çevre Yönetim Sistem Standardının numaralandırma sistemi esas alınmıştır. Çevre Yönetim Sistemi'nde yer alan dökümanların hazırlanmaları, yayınlanmaları, değişiklikleri vb. ile ilgili esaslar ISO 9001: 2000 Kalite Yönetim Sisteminde Dokümanların ve Kayıtların Kontrolü Prosedürüne PR 01 göre yapılmaktadır. 4.1. ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ XYZ TTT yönetimi Çevre bilincini arttırmayı ve çevrenin korunmasını temel ilke olarak benimserken üretimin ve gerçekleştirilen faaliyetlerinin, çevre politikası ve hedefleriyle uyum içinde olmasını sağlamak için Çevre Yönetim Sistemi'ni kurmuştur. XYZ TTT ISO 14001Çevre Yönetim Sisteminin ISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sistemine entegre çalışmaları da eş zamanlı olarak tamamlanmıştır. XYZ TTT tüm bölüm / birimler ile sistemin sürekliliğini sağlamakta ve geliştirmekte kararlıdır. 4.2 ÇEVRE POLİTİKASI Çevre Politikasında kapsayan Şirket Politikası her yıl yapılan Yönetimin Gözden Geçirme Toplantıları’nda ilgili mevzuat ile değişen çevre koşullarına göre gözden geçirilerek gerekirse revize edilmektedir. Şirket Politikası’nın tüm XYZ TTT Personeli tarafından anlaşılması ve uygulanması sosyal çevre tarafından anlaşılması için eğitimler ve çeşitli duyuru yöntemleri kullanılmaktadır. XYZ TTT “Şirket Politikası “ içinde yaşadığımız sosyal çevrenin incelemesine ve bilgisine açıktır. Bu amaçla şirket politikasının tanıtımı ve duyurulması için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. 4.2.1 ŞİRKET POLİTİKASI XYZ TTT ÜRETİM VE TİC. LTD. ŞTİ. OLARAK, İNSANA, TOPLUMA VE ÇEVREYE “SAYGI” ANA İLKEMİZ VE ÖNCÜLÜK TEMEL HEDEFİMİZ DOĞRULTUSUNDA; TESİSİMİZİ İLGİLİ ÇEVRE MEVZUATINA UYARAK İŞLETMEYİ, ÇEVRE KALİTESİNİ, ÇALIŞANLARIN VE TOPLUMUN SAĞLIK VE GÜVENLİĞİNİ KORUYACAK TARZDA FAALİYET GÖSTERMEYİ, TAAHHÜT EDERİZ. ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİ ESAS ALIP, SÜREKLİ İYİLEŞTİRMELER SAĞLAYARAK, TÜM TESİSİMİZDE SIFIR ATIK ÜRETEREK, KÜRESEL KAYNAKLARI KORUYARAK, PERSONELİMİZİ ÇEVRE KONUSUNDA EĞİTİMLERLE BİLİNÇLENDİREREK, BAŞARIYI HEDEFLEMEKTEYİZ. ÜRETİMDE, TEDARİKÇİ VE MÜŞTERİLERİMİZLE İLİŞKİLERİMİZDE BU HEDEF REHBERİMİZ OLACAKTIR. 4.3 PLANLAMA 4.3.1. ÇEVRE BOYUTLARI XYZ TTT’TE çevre üzerinde önemli etkileri olan faaliyet, ve hizmetler tanımlanmış bunların çevreye olan / olabilecek etkileri ve nitelikleri değerlendirilmiş; kontrol altında tutulmaları için gerekli dokümanlar oluşturulmuştur. Sistemin sürekli gelişimini sağlayacak gerekli değişiklikler yapılmaktadır. XYZ TTT’TE çevre etkileri ile ilgili olarak hazırlanan Atıkların ayrıştırılma yöntemleri Atık Ayrıştırma Planında PL 02 İş Riskleri ve Korunma Yöntemleri Görev Tanımlarında, Acil durumlar v.b. Acil Durum Planında PL 03 ayrıntıları ile verilmektedir. İlgili Doküman: Yönetimin Sorumluluğu ve Çevre Yönetimi Prosedürü PR.12 / Doğal Kaynakların Yönetimi Prosedürü PR 13 4.3.2 KANUNİ ve DİĞER ŞARTLAR XYZ TTT faaliyetleri ile ilgili çevre mevzuatlarını, yasal gerekleri ve revizyonları yayın kuruluşu abone sistemi seviyesinde takip etmekte olup, ilgili tüm kayıtları ve yazışmaları dosyalamaktadır. Bu mevzuatların gerektirdiği şartlar Dış Kaynaklı Doküman Listesinde belirtilen bölümler tarafından incelenerek XYZ TTT’İN mevzuatlara uygun çalışması sağlanmaktadır. İlgili Doküman: Dökümanların ve Kayıtların Kontrolü Prosedürü PR 01 4.3.2. AMAÇ VE HEDEFLER XYZ TTT üst yönetimi her yıl çevre politikasının gereklerini karşılayan "Yıllık Çevre Amaç ve Hedefleri'ni" saptamakta ve gerçekleştirilmeleri için gerekli kaynakları sağlamaktadır. Yeni hedeflerle, sistem sürekli geliştirilmektedir Amaç ve hedefler tespit edilirken, gözden geçirilirken; Yasal düzenlemeler; v.b.Çevreye etkisi olan faaliyetler; Üretim kapasitesi Teknolojik ve finanssal olanaklar; İlgili tarafların görüşleri gibi faktörler göz önünde bulundurulmaktadır. İlgili Doküman: Yönetimin Sorumluluğu ve Çevre Yönetimi Prosedürü PR.12 4.3.4. ÇEVRE YÖNETİM PROGRAMLARI Çevre yönetiminin amaç ve hedeflerini gerçekleştirmek için çevre faaliyet planları kullanılmaktadır. Çevre faaliyet planları; yapılacak faaliyetleri, sorumlulukları, zamanlamayı ve gerekli kaynakları içermektedir. Çevre faaliyet planlarının uygulanması için Çevre Grubunun tespit ettiği finans ihtiyacı Genel Müdür tarafından karşılanmaktadır. Çevre faaliyet planlarının uygulanması, amaç ve hedefleri karşılamadaki etkinliği sürekli izlenerek gerekli önlemler alınmaktadır. Yeni ürün, proje ve yatırımların çevre faaliyet planları üzerindeki etkileri değerlendirilerek, gerekli durumlarda çevre faaliyet planlarının hazırlanması / revizyonu sağlanmaktadır. İlgili Doküman: Yönetimin Sorumluluğu ve Çevre Yönetimi Prosedürü PR.12 4.4 UYGULAMA 4.4.1. ALTYAPI VE SORUMLULUKLAR XYZ TTT’TE ISO 14001:2004 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ Standardı’nın yasa ve yönetmeliklerin istemiş olduğu asgari şartları yerine getirmek; uygulamanın sürekliliğini sağlamak; Çevre Yönetim Sistemi'nin performansını üst yönetime raporlamak ve bu raporlar doğrultusunda gerekli değişikliklerin yapılmasını sağlamak amacıyla, diğer sorumluluklarından ayrı olarak, Sistem Yöneticisi; Kalite Sistem, Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği ve Yönetim Temsilcisi ( ÇYT ) olarak atanmıştır Bu kapsamdaki yetki ve sorumlulukları Görev Tanımları ve Organizasyon Şemasında belirtilmektedir. İlgili Doküman: Organizasyon Şeması XYZ TTT’TE çevre üzerinde mevcut veya muhtemel etkisi olan / olabilecek faaliyetleri yöneten, yürüten ve kontrol edenlerin yetki ve sorumlulukları prosedürlerde, kalite planlarında talimatlarda ve ek dokümanlarda tanımlanmıştır. XYZ TTT üst yönetimi çevre yönetim sisteminin uygulanması için gerekli insan, özel nitelikler, teknolojik ve mali kaynakları kullanıma sunmaktadır. Yönetim Temsilcisi'nin Bölüm / Birim Yöneticileri'nin ve çevre faaliyet planlarının gerekli gördüğü kaynaklar üst yönetim tarafından sağlanmaktadır. İlgili Doküman: Yönetimin Sorumluluğu ve Çevre Yönetimi Prosedürü PR.12 4.4.2. EĞİTİM VE BİLİNÇLENDİRME XYZ TTT’TE yıllık eğitim planları yapılırken, çevre ile ilgili eğitimler de aynı kapsamda değerlendirilmektedir. Faaliyetleri sırasında çevre üzerinde önemli etkileri olan /olabilecek tüm personel çalışma konularıyla ilgili yasal düzenlemeler / çevre gerekleri konusunda eğitilmektedir. Eğitim ve bilinçlendirme faaliyetlerinin amacı çalışan personelin çevre bilincinin ve anlayışının geliştirilmesi; sürekli iyileştirilmesidir. Eğitim Konuları; Çevre Bilinçlendirme; Kalite Bilinçlendirme Acil Durumlar; başta olmak üzere; her seviyede, çalışanı etkileyecek konuları içermektedir. Çevre üzerinde önemli etkilere sebep olabilecek görevleri yapacak personel öğretim, eğitim ve / veya tecrübe yönünden gerekli nitelikler açısından değerlendirilmektedir ve bu nitelikler "Görev Tanımlarında tanımlanmaktadır. İşe yeni giren personel " Çevre ve Kalite Yönetim Sistemi ile İş Sağlığı ve Güvenliğinin önemi hakkında bilgilendirilmektedir. Ayrıca içinde yaşadığımız sosyal çevrenin bilinçlendirilmesine yönelik faaliyetler planlanmakta ve uygulanmaktadır. İlgili Doküman: Eğitim Prosedürü PR 03 4.4.3. İLETİŞİM XYZ TTT’TE çevre ile ilgili faaliyetler ile firmanın çevre üzerindeki etkilerini ve performansını çalışanlara ve çevreye tanıtmak, mevzuatlardaki değişiklikleri takip etmek ve uygulamak amacıyla iç ve dış iletişimi sağlamak için yöntemler belirlenmiştir. Firmanın mevcut ve olası çevre etkilerine ilişkin gelişmeleri izlemek için çeşitli yayınlar takip edilmektedir. Tüm çalışanların tespit ettiği ve/veya gözlemlediği çevre etkilerinin bildirilmesi öneri sistemi vasıtası ile sağlanmaktadır. Firmanın çevre performansı ve etkileri rapor haline getirilerek firma içinde gerekli seviyelere dağıtılmaktadır. Firma içi / dışı kişi ve kuruluşlardan gelen çevre konulu şikâyetlerin tanımlanması, değerlendirilmesi, cevaplandırılması, düzeltici ve önleyici faaliyetlerin gerçekleştirilmesi ilgili prosedüre göre yürütülmektedir. Çevre etkilerine yönelik ölçüm verileri sorumlu bölümler tarafından Çevre ve Kalite Sistem Yöneticiliği’ne iletilmektedir. Bu veriler istatistik olarak değerlendirilmekte ve çevre panolarına asılarak çalışan personelin bilgi, bilinç ve motivasyonu geliştirilmektedir. Dış kaynaklardan gelen yazışmalar, cevaplandırılması gereken hususlar İlgili Prosedür doğrultusunda yürütülmektedir. İlgili Doküman: Düzeltici Ve Önleyici Faaliyet Prosedürü PR 06 4.4.4. ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ DOKÜMANTASYONU Çevre Yönetim Sistemi'ne ait tüm dokümanlar, ISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sistemi'ne dâhil edilmiştir. 4.4.5 DÖKÜMAN KONTROLÜ XYZ TTT’TE Yönetim Sistemlerinde kullanılan tüm dokümanlar güvence altına alınmıştır. Dökümanlar yayınlanmadan önce ilgili prosedürlere göre yetkili kişiler tarafından gözden geçirilmekte ve onaylanmaktadır. Yetkili kişiler tarafından onaylanmamış hiçbir döküman geçerli değildir Dökümanlar Sistem Yöneticiliği tarafından kodlanmakta ve dağıtımı yapılarak yürürlüğe girmektedir. Dökümanlar periyodik olarak gözden geçirilmekte ve gerekli görüldüğünde revize edilmektedir. Sistem Yöneticiliği dökümanların ilgili yerlerde güncelleştirilmiş baskılarının bulundurulmasını sağlamaktadır. Geçersiz, yürürlükten kalkan dökümanların kullanılmasını önlemek için " Genel Doküman Listesi " tutulmakta ve dağıtımlarda zimmet yapılmaktadır. Döküman değişikliği personel tarafından talep edilmekte ve uygun görüldüğü takdirde onaylanmaktadır. Revizyona ilişkin bilgiler kayıt altına alınmakta, ilk yayın ve revize edilen tüm dökümanlar Çevre ve Kalite Sistem Yöneticiliği tarafından imza karşılığında dağıtılmaktadır. Dökümanlardaki değişiklik, inceleme ve onay için eski bilgilere ulaşılabilmesi sağlanmıştır. İlgili Döküman: Dökümanların ve Kayıtların Kontrolü Prosedürü PR 01 4.4.5. İŞLEM KONTROLÜ XYZ TTT’TE çevre üzerinde önemli etkileri olabilecek faaliyetler ve işlemler saptanmış çevre politika, amaç ve hedeflerine uygun olarak yürütülebilmeleri için gerekli dokümanlar oluşturulmuştur. Yeni ürünler, malzemeler ve yatırımlar seçilirken çevre mevzuatına uygunluk, atıkların geri dönüşüm / geri kazanım / yeniden kullanım ile çevre etkileri açısından alternatif minimizasyonu uygulamalar dikkate alınmaktadır. Hizmet ve ürün temin edilen tedarikçi firmalar çevre etkileri yönünden bilgilendirilerek, kontrol edilmektedir. Atıkların taşınması, depolanması ve nihai bertarafı çevre mevzuatlarına uygun şekilde yürütülmektedir. Temel amaç atıkların kaynağında azaltılmasıdır. Malzeme ve taşıma işlemlerinde çevre etkilerinin güvence altına alınması sağlanmaktadır. Proses ve yardımcı işletmelerin bakım ve işletme faaliyetleri dokümantasyona uygun şekilde yürütülmektedir. Normal çalışma şartlarının yanı sıra anormal ve olağanüstü çalışma şartlarında çevre etkilerinin hafifletilmesi ve yapılacak işlemler dokümanlar ile güvence altına alınmıştır. XYZ TTT’TE işçi sağlığı ve iş güvenliği ön planda tutularak daha uygun çalışma koşulları araştırılmakta ve sürekli geliştirilmektedir. Amaç; çalışanların sağlığının korunması ve güvenli bir çalışma ortamının oluşturulmasıdır. İlgili Doküman: Doğal Kaynakların Yönetimi Prosedürü PR 13 4.4.6. ACİL HAL HAZIRLIĞI VE BU HALLERDE YAPILMASI GEREKEN İŞLER XYZ TTT’TE, acil durumlar ve kazalarla ilgili muhtemel durumları tespit ederek, ortaya çıkmaması için gerekli önlemler almış Acil Eylem Planları hazırlanmış ve personelin görebileceği yerlere asılmıştır. Bu durumların herhangi bir nedenle meydana gelmesi durumunda, çevreye olan etkilerin hafifletilmesi ve mümkün olan en kısa sürede ortadan kaldırılması için gerekli önlemler ve dokümanlar hazırlanmıştır. Personel eğitimi, dokümantasyon ve gerekli kaynaklar yönetim tarafından kullanıma sunulmuştur. Acil durumların meydana gelmesinden sonra dökümante edilmiş olan tepki sistemi değerlendirilerek gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetler başlatılmaktadır. Yangın ve Sivil Savunma 'ya yönelik tatbikat ve bilgi eğitimleri sürekli yapılmakta ve kayıtlar tutulmaktadır. İlgili Doküman: Yönetimin Sorumluluğu ve Çevre Yönetimi Prosedürü PR.12 4.5. KONTROL ve DÜZELTİCİ FAALİYETLER 4.5.1. İZLEME VE ÖLÇME XYZ TTT ’TE çevre üzerinde önemli etkileri olabilen belli başlı işlem ve faaliyetleri izlemek; periyodik olarak ölçmek ve gözetlemek amacıyla gerekli dokümanlar oluşturulmuştur. Çevre Performansının izlenmesi amaç ve hedeflerle uyum içinde bulunmasını temin etmek amacıyla veriler düzenli olarak kaydedilmektedir. Ölçüm ve deney araçlarının belirli aralıklarla kalibrasyonu /doğrulaması yapılmakta, kayıtları tutulmakta ve böylece ölçümlerin doğruluğu güvence altına alınmaktadır. Değişen yasal düzenlemeler v.b. izlenerek, faaliyetlerin ve ölçüm sonuçlarının bu değişikliklere uygun olması sağlanmaktadır. İlgili Doküman: Yönetimin Sorumluluğu ve Çevre Yönetimi Prosedürü PR.12 4.5.2. UYGUNLUĞUN DEĞERLENDİRİLMESİ XYZ TTT Çevre Boyutu Belirleme ve Etki Değerlendirme Planında çevre parametrelerini ortaya koymuş ve bu plan doğrultusunda uygunluğu sürekli ölçmektedir. Plan her yıl gözden geçirilmekte ve hedefler revize edilerek sürekli gelişim sağlanmaktadır. İlgili Doküman: Yönetimin Sorumluluğu ve Çevre Yönetimi Prosedürü PR.12 4.5.3. UYGUNSUZLUK, DÜZELTİCİ ve ÖNLEYİCİ FAALİYET XYZ TTT’TE Çevre Yönetim Sistemi’ne ve çevreye olumsuz etkisi olan / olabilecek etkilerin saptanması giderilmesi, iyileştirme çalışmalarının başlatılması, yürütülmesi ve sonuçlarının takip edilmesi için yapılacak işlemler, yetki ve sorumluluklar ilgili dökümanlarda belirtilmektedir. Bu şekilde sürekli iyileşme amaçlanmaktadır. Mevcut veya muhtemel uygunsuzluk sebeplerinin ortadan kaldırılması için yapılan faaliyetler, problemin büyüklüğüne uygun ve ortaya çıkan çevre etkisiyle orantılı olmaktadır. Çevre şikâyetleri, personel önerileri, iç ve dış ölçümler, kuruluş içi çevre denetimleri, müteahhit / taşeron kontrolleri, acil durumlar ve kazalar vb. düzeltici ve önleyici faaliyetlerin başlatılması için veri kaynakları olarak kullanılmaktadır. İlgili Döküman: Uygunsuzluk, Düzeltici Ve Önleyici Faaliyet Prosedürü PR 06 4.5.4. KAYITLAR Çevre Yönetim Sistemi'ne ilişkin kayıtlar sistemin uygulandığına delil sağlamak amacı ile muhafaza edilmektedir. Çevre kayıtlarının tanımlanması, tasnifi, dosyalanması muhafazası, bakımı, saklama süreleri ve elden çıkarılması prosedürlere göre yürütülmektedir. Çevre kayıtları okunaklı, bir yazı ile tutulmakta ve kolaylıkla ulaşılacak şekilde saklanmaktadır. İlgili Doküman: Dökümanların ve Kayıtların Kontrolü Prosedürü PR 01 4.5.5. ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ DENETİMİ XYZ TTT’TE Yönetim Sistemleri'nin uygunluğunun ve etkililiğinin doğrulanması sürekliliğinin belirlenmesi amacıyla planlara bağlı "Kuruluş İçi Kalite / Çevre Denetimleri gerçekleştirilmektedir. "Kuruluş İçi Kalite / Çevre Denetimleri Prosedürü" denetim zamanını, esaslarını sorumlulukları, denetim periyodunu ve kapsamını içermektedir. Çevre denetimleri, bağımsız ve denetim konusunda eğitimli personel tarafından gerçekleştirilmektedir. Denetimler belirtilmiş metotlar ve konular üzerinden yapılarak, sonuçları rapor edilmektedir. Denetim sırasında tespit edilen düzeltici faaliyetler için süre belirlenirken uygunsuzluğun çevreye olan etkisi göz önünde bulundurulmaktadır. Denetlenecek bölüm/birim düzeltici faaliyetleri zamanında gerçekleştirmek ile sorumlu olmaktadır. Denetimde tespit edilen uygunsuzluklar ile ilgili düzeltici faaliyetlerin uygunluğu ve etkinliği takip denetimleri ile doğrulanmaktadır. İlgili Döküman: Çevre Yönetim Sistemi İç Denetim Prosedürü PR 11 4.6 YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ XYZ TTT Yönetimi; Çevre Yönetim Sistemi'nin uygunluk, etkinlik ve sürekliliğinin değerlendirilmesi amacıyla Yönetimin Sorumluluğu Prosedürü'ne uygun olarak Yönetimin Gözden Geçirme Toplantıları'nı yapmaktadır. Toplantılarda çevre yönetim sisteminin performansı ve başarı durumu incelenmekte; çevre politikasının, amaç ve hedeflerinin, çevre faaliyet planlarının revizyonu / geliştirilmesi karara bağlanmakta ve Çevre Yönetim Sisteminin iyileştirilmesine yönelik önleyici faaliyetler planlanmaktadır. Toplantıların gündemi ve ilgili bilgilerin düzenlenmesi Yönetim Temsilcisi tarafından gerçekleşmektedir. İlgili Döküman: Yönetimin Sorumluluğu ve Çevre Yönetimi Prosedürü PR.12