Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı

Hasta Bılgılendırme Formu
3
Türkçe
Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı
Altı çizili kelimeler sözlükte açıklanmıştır.
Size böbrek veya üreter taşı teşhisi konulmuş bulunuyor. Bu broşürde doktorunuzla birlikte konuşabileceğiniz farklı tedavi seçenekleri anlatılmaktadır. Birlikte
sizin için en doğru yönteme karar verebilirsiniz.
sağ böbrek
sol böbrek
Tedavi seçiminde etkili olan faktörler:
•
•
•
•
•
Belirtileriniz
Taşın özellikleri
Tıbbi geçmişiniz
Hastanenizde uygulanan tedavi yöntemi ve doktorunuzun tecrübesi
Kendi kişisel tercihleriniz ve değerleriniz
üreterler
Bütün taşlar tedavi gerektirmez. Eğer taşınız rahatsızlığa neden oluyorsa ve doğal yollarla idrardan
düşmüyorsa tedaviye ihtiyacınız var demektir. Önceden mevcut tıbbi hastalıklarınız varsa da doktorunuz
tedavi önerisinde bulunabilir.
Acil ve acil olmayan durumlar için farklı tedavi yöntemleri vardır.
mesane
üretra
Şekil 1: İdrar yolları
Hasta Bilgilendirme Formu - Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı
Sayfa 1 / 11
Acil durumların tedavisi
Akut renal kolik
Renal kolik, taşın üreteri tıkaması sonucu oluşan ani
ve ağrılı bir durumdur. Ağrıyı gidermek için mümkün
olan en kısa zamanda aile hekiminize veya en yakın
acil müdahale birimine başvurunuz.
Ağrı, genellikle tablet veya fitil formunda alınabilen
NSAID’lerle (steroid olmayan anti-enflamatuar ilaçlar)
dindirilir. Eğer bu ilk tedavi aşaması işe yaramazsa
opioid isimli güçlü ağrı kesiciler kullanılabilir. Bu ilaçlar
genellikle damar içine enjekte edilir. Opioid’lerin
dezavantajı ise mide bulantısı yapabilecek olmalarıdır.
böbrek
JJ-stenti
üreter
Nadir de olsa bazen ilaçlar işe yaramamaktadır. Böyle
durumlarda doktorunuzun idrarı böbrekten süzmesi
gerekebilir. Buna dekompresyon denir.
İki farklı dekompresyon yöntemi vardır:
• Üretranız üzerinden üreterinizin içine üreteral JJ•
üreteral taş
stenti yerleştirilmesiyle (Şekil 2)
Ciltten böbreğe doğrudan perkütan nefrostomi
tüpü konulması (Şekil 3a ve 3b)
Her iki yöntem de eşit düzeyde etkilidir.
Şekil 2: İdrarın idrar yollarından akabildiğinden
emin olmak için JJ stenti takılır.
mesane
üretra
Hasta Bilgilendirme Formu - Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı
Sayfa 2 / 11
Perkütan nefrostomi tüpü
cilt
perkütan
nefrostomi
tüpü
kateter tüpü
mesane
Şekil 3 a: İdrarı doğrudan böbrekten kateter
torbasına süzmek için bir perkütan nefrostomi
tüpü kullanılır.
Şekil 3b: Böbreğin içine yerleştirilen perkütan
nefrostomi tüpü.
Tıkanmış ve enfekte olmuş böbrek
Eğer renal kolikle birlikte ateşiniz de varsa veya olağan olmayan bir yorgunluk hissediyorsanız derhal en yakın
bir üroloji kliniğine başvurmalısınız. Kan ve idrar testleri yapılarak böbrekte tıkanma ve enfeksiyon olup olmadığı
kontrol edilir. Eğer böyle bir durum sözkonusuysa böbreğinizdeki basıncın düşürülmesi için derhal dekompresyona
ihtiyacınız olacaktır.
Dekompresyonun ardından enfeksiyonu gidermek için antibiyotik alacaksınız. Taşınızı uzaklaştıracak tedavi ancak
bu enfeksiyon giderildikten sonra yapılabilir.
Hasta Bilgilendirme Formu - Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı
Sayfa 3 / 11
Acil olmayan durumların tedavisi
Sizi rahatsız etmeyen böbrek veya üreter taşınız
varsa genellikle tedavi görmezsiniz. Doktorunuz
durumunuzun daha kötüye gitmediğinden emin
olmak için düzenli kontrol muayeneleri yapmak üzere
size randevu verir.
Eğer çok fazla ağrınız varsa, enfeksiyonunuz varsa
veya böbrek fonksiyonlarınızda bozulma varsa MET,
doğru bir tercih olmaz. Doktorunuz bu durumlarda
diğer tedavi seçeneklerini önerecektir.
Taşın çözülmesi
Taşınızın idrarla atılması muhtemelse doktorunuz,
süreci kolaylaştırmak amacıyla birtakım ilaçları reçete
edebilir. Buna konservatif tedavi denir.
Taşınız büyümeye devam ediyorsa, sık ve şiddetli
ağrı yapıyorsa aktif tedavi görmeniz gerekir.
Konservatif taş tedavisi
Çoğu böbrek ve üreter taşı, işeme esnasında
kendiliğinden vücudu terkeder. Ancak taşın yerine
ve boyutuna bağlı olarak atılması belirli bir zaman
alacaktır. Taş hareket ettiği zaman renal kolik şeklinde
ağrılarınız olabilir. Taşınız çok küçükse %95 ihtimalle
6 hafta içerisinde kendiliğinden atılabilir.
Aklınızda kalsın:
• Taş, mesaneye ne kadar yakınsa atılma şansı o
•
kadar çoktur
Taş ne kadar büyükse atılma şansı o kadar azdır.
Medikal Ekspulsif Terapi
Doktorunuz taşın hızlı atılmasını sağlamak ve hareket
ederken ağrıyı sınırlamak amaçlı ilaçları (alfa-bloker
veya nifedipin olarak isimlendirilir) reçete edebilir.
Medikal Ekspulsif Terapi (MET) olarak adlandırılan
bu işlem, en çok üreter taşlarında etkilidir.
Alfa blokerler, taşın atılması için üretilmiş ilaçlar
değildir fakat taşın geçişine yardımcı olurlar. Eğer
MET’i istiyorsanız, kullanacağınız ilaçların muhtemel
yan etkilerini doktorunuz sizinle konuşacaktır.
MET sırasında doktorunuza, kendisinin tavsiye
edeceği sıklıkta düzenli olarak görünmeniz gerekir.
Doktorunuzun taşın hareket edip etmediğini ve
böbreklerinizin düzenli çalışıp çalışmadığını kontrol
etmesi gerekir.
Eğer ürik asit taşınız varsa, taşınızı çözmek mümkün
olabilmektedir. Bu da idrarınızın pH değerini artırarak
asidik halden alkali hale getirerek yapılır. Bunun
için genellikle alkalin sitrat veya sodyum bikarbonat
gibi ağızdan kullanılan ilaçlar reçete edilir. 7.0-7.2
arasındaki pH-düzeyinde taş, boyut olarak küçülür
ve sonunda tamamen çözülebilir. İdrar pH’ınızı evde
basit bir ölçüm çubuğu kullanarak ölçebilirsiniz.
Aktif taş tedavisi
Böbrek ve üreter taşları, birtakım belirtilere yol
açması halinde tedavi edilmelidir. Eğer herhangi bir
tıbbi belirtiniz yoksa aşağıdaki durumlarda da tedavi
uygulanabilir:
• Taş büyümeye devam ediyorsa,
• Başka bir taş oluşturma riskiniz yüksekse (Böbrek
•
•
•
ve Üreter Taşları için Metabolik Değerlendirme
başlığına bakınız),
Enfeksiyonunuz varsa,
Taşınız çok büyükse,
Aktif tedaviyi tercih ediyorsanız.
Doktorunuz aşağıdaki durumlarda üreterdeki taşın
çıkarılmasını önerebilir:
• İdrar yolundan geçemeyecek kadar büyük görünü•
•
yorsa,
İlaç tedavisi görmenize rağmen ağrılarınız devam
ediyorsa,
Böbrek fonksiyonlarınız durmuş veya bozulmuşsa.
Taşları aktif olarak uzaklaştırmanın 3 yolu vardır:
şok dalga ile taş kırma (SWL), üreteroskopi (URS)
ve perkütan nefrolitotomi (PNL). Her işlemin avantaj
ve dezavantajları vardır. Burada önemli olan tıbbi
belirtileriniz ve test sonuçlarınız hakkında doktorunuzla
konuşup, size en uygun tedaviyi seçebilmektir.
Hasta Bilgilendirme Formu - Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı
Sayfa 4 / 11
Şok dalgalarıyla taş kırma (SWL)
SWL, vücut dışından taşları kıran bir makine ile yapılır. Taş kırmak için odaklanmış şok dalgaları (kısa sinyalli
yüksek enerjili ses dalgaları) deriden taşa iletilir. Taş, şok dalgalarının enerjisini emer ve küçük parçalara ayrılır.
Parçacıklar daha sonra idrar yoluyla atılır (Şekil 4).
SWL yöntemi, hastaların %90’ından fazlası için uygundur. Ancak yöntemin başarısı, taşın nitelikleri ve vücut yapısı
gibi birkaç faktöre bağlıdır.
taş parçacıkları
böbrek
taşları
odaklı şok
dalgaları
Şekil 4: Odaklanmış şok dalgaları, taşı parçacıklara ayırır
s
İlginç gerçek
SWL, taşları tedavi etmek için ilk olarak
w
İnternette bakın
BUPA tarafından hazırlanan bu YouTube
1980 yılında kullanılmış ve birkaç yıl içinde
videosunda SWL’nin nasıl gerçekleştirildiğini
standart tedavi seçeneği haline gelmiştir.
izleyin:
http://youtube.be/ODL3eEZCY8M
Hasta Bilgilendirme Formu - Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı
Sayfa 5 / 11
SWL nasıl uygulanır?
Vücudunuzun yan kısmı şok-dalga üretici cihaza doğru konumlanacak şekilde müdahale masasına uzanırsınız
(Şekil 5). Taşınızın tam konumu, ultrason veya röntgen ile saptanır.
röntgen ışını
şok dalga üretici cihaz
Şekil 5: Yaygın bir SWL makinesi.
İşlem sırasında şok dalgalarının küçük patlama sesine benzeyen sesini duyabileceksiniz. Doktorunuz işleme düşük
yoğunluk seviyelerinden başlayacak ve yavaş yavaş dalgaların gücünü artıracaktır. Bu işlem için anesteziye gerek
yoktur fakat işlem sırasında ağrı hissetmemeniz için ağrı kesici ilaçlar alacaksınız. SWL işlemi yaklaşık 45 dakika
sürer.
Eğer taşınızın boyutu büyükse taşınızın tamamının kırılması için birkaç seans yaptırmanız gerekebilir.
Hasta Bilgilendirme Formu - Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı
Sayfa 6 / 11
Hangi durumlarda SWL önerilmez?
SWL, fiziksel durumunuz veya taşın yapısı ile ilgili
bazı durumlarda kontrendikasyon gösterir.
Aşağıdaki durumlarda SWL önerilmez:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Gebelik
Yüksek kanama riski
Kontrol altında tutulmayan enfeksiyon
Kontrolsüz yüksek tansiyon
Taşa ulaşmayı zorlaştıran fiziki yapı
Anevrizma
Taşın alt kısmında veya mesanede, idrar yolllarında anatomik tıkanıklık
Taşın çok sert olması (örneğin sistin taşı)
Taşın boyutu ve yeri nedeniyle atılamaması
Tedavi sonrasında taşlardan tamamen
arınmış mı olacağım?
Hayır. SWL taşlarınızı küçük parçalara ayırır. Bu
parçacıklar, SWL’yi takip eden günlerde veya
haftalarda kendiliğinden atılır. Taş parçacıklarını
atmak için MET alabilirsiniz.
SWL öncesi nasıl hazırlık yapmalıyım?
Doktorunuz işleme nasıl hazırlık yapmanız gerektiğini
detaylı bir şekilde anlatacaktır. Kanın pıhtılaşmasını
önleyici bir ilaç kullanıyorsanız ilacı kesip kesmeyeceğinizi doktorunuza danışınız. İşlemden önceki 4
saat boyunca hiçbir şey yemeyiniz.
Eğer renal koliğiniz varsa ne kadar sıvı tüketmeniz
gerektiğini doktorunuza danışınız. İşlemden sonraki
24 saat içerisinde alkol kullanmayınız.
Taş analizi için gereken taş parçacıklarını alabilmek
için idrarınızı süzmeniz gerekir.
Doktorunuz, SWL işlemi sonrasındaki ilk hafta
içerisinde yapmanız gereken ziyaretlere dair size bir
çizelge verecektir.
Aşağıdaki durumlarda derhal hastaneye başvurunuz:
• Ateşiniz çıkarsa
• Böbreğinizde veya böğrünüzde ağrı hissederseniz
• İşlemden iki gün sonra idrarınızdan kan gelmeye
devam ediyorsa
SWL’nin avantajları
•
Düşük komplikasyon riski
•
Anestezi gerektirmemesi
SWL’nin dezavantajları
•
Taşınız çıkarılmıyor. Bunun yerine sonraki
günlerde
veya
haftalarda
taş
parçacıkları
düşerek renal koliğe sebep olabilir.
•
Büyük taşlarda birden çok seansa gereksinim
duyulabilirsiniz.
Ne kadar zaman sonra normal günlük
faaliyetlerime geri dönebilirim?
Genel olarak tedavinin hemen ardındangünlük
yaşantınıza dönebilirsiniz. Ancak işlemin yapıldığı
gün biraz dinlenmeye özen gösteriniz. Eğer ağrınızı
kesmek veya kendinizi sakinleştirmek amacıyla ilaç
kullandıysanız işlemi takip eden 24 saat içerisinde
otomobil veya herhangi bir motorlu araç kullanmayınız.
Eğer hiçbir ağrınız yoksa taş parçacıklarının atılması
için normalden fazla sıvı tüketmeniz çok önemlidir.
Günde 2 litreden daha fazla sıvı tüketmeye çalışınız.
Hasta Bilgilendirme Formu - Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı
Sayfa 7 / 11
Üreteroskopi (URS)
URS, küçük çaplı bir endoskop aletiyle yapılan
tedavi türüdür. Taş tek bir işlemle tespit edilebilir
ve çıkarılabilir. URS yaygın kullanılır, başarı oranı
yüksektir ve kompliksyon riski düşüktür.
URS operasyonu nasıl yapılır?
URS operasyonu için genel, spinal ve damardan
anestezi alacaksınız. Siz anestezi altındayken
doktorunuz endoskop ile vücudunuzda herhangi bir
kesi yapmaksızın üretradan geçerek mesanenize
ulaşır. Taşın yerine göre sert veya esnek üreteroskop
kullanılır. Esnek üreteroskop doktorunuzun böbrekteki
hemen hemen her noktaya ulaşabilmesine olanak
sağlar (Şekil 6).
Taş tespit edildiğinde özel bir “basket” kullanılarak
dışarı çekilebilir (Şekil 7). Eğer taş, bütün halde
çıkarılamayacak kadar büyükse lazer, ultrason veya
pnömatik (havalı çekiç gibi çalışır) taş kırma cihazları
ile parçacıklara ayrılabilir. Bu noktada bütün taş
parçacıkları çıkarılır.
Operasyonun gidişatına göre doktorunuz, idrarın
boşaltım sisteminden akmasını sağlamak için üretere
JJ stenti yerleştirebilir (Şekil 2). İdrar akışı normale
dönünce bu stent alınacaktır. Bu süreç birkaç günden
birkaç haftaya kadar sürebilir.
böbrek
üreter
esnek üretereskop
Şekil 6: Esnek üreteroskop, doktorunuzun böbreğin içinde neredeyse her noktaya ulaşabilmesine imkan verir.
Hasta Bilgilendirme Formu - Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı
Sayfa 8 / 11
Ne zaman URS’yi düşünmeliyim?
Eğer taşınız çok büyük değilse (genellikle 2 cm altı)
URS, SWL’nin alternatifidir. Her ne kadar URS, SWL’ye
göre daha invaziv olsa da ve anestezi gerektirse
de böbrek ve üreter taşları için güvenli ve etkili bir
tedavi seçeneğidir. İşlem sırasında taş parçacıkları
çıkarıldığı için bunları daha sonra atmak zorunda
kalmazsınız. Doktorunuz sizin durumunuza göre
SWL ile URS arasındaki farkları size açıklayacaktır.
Ne zaman URS önerilmez?
URS’nin kontrendikasyon gösterdiği çok az durum
vardır. Eğer durumunuz anestezi almaya uygunsa ve
tedavi edilmemiş bir idrar yolu enfeksiyonunuz yoksa
URS, neredeyse her hastaya uygulanabilir. URS,
kan sulandırıcı ilaçların kullanımı kesilmeden de
yapılabilir. Ancak kişisel durumunuzu doktorunuzla
görüşmeniz her zaman önemlidir.
Ameliyata nasıl hazırlanabilirim?
Doktorunuz operasyon için nasıl hazırlanılacağını
size ayrıntılı olarak anlatacaktır. Anesteziye hazırlık
açısından operasyondan önceki 6-8 saat içinde
yemek, içmek, sigara kullanmak yasaktır.
Günlük olağan faaliyetlerime dönmem
ne kadar zaman alacaktır?
Genellikle ameliyattan 2 gün sonra taburcu olabilir ve
olağan günlük faaliyetlerinize dönebilirsiniz. İdrarınız
birkaç gün kanlı gelebilir. Eğer işlem sırasında JJstenti konulduysa, idrar akışınız tekrar normale
döndüğünde doktorunuz bunu çıkaracaktır.
Aşağıdaki durumlarda derhal hastaneye geri dönmeniz gerekir:
• Ateşiniz çıkarsa
• Böbreğinizde veya böğrünüzde ağrı hissederseniz
URS’nin avantajları
•
Taşın hemen çıkarılması
•
Düşük komplikasyon riski
URS’nin dezavantajları
•
Anestezi gerektirmesi
•
Az da olsa üreteri yaralama riski
Şekil 7: Sepet kullanılarak taş, üreterden dışarı çekilir.
sepet
üretra
üreteral taş
üreteresko
mesane
üreter
üreteresko
Hasta Bilgilendirme Formu - Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı
Sayfa 9 / 11
Perkütan nefrolitotomi (PNL)
PNL, büyük taşların doğrudan böbrekten çıkarıldığı
bir ameliyattır. Çok büyük taşların dahi tek bir seansta
böbrekten çıkarılması avantajıdır (Şekil 8a ve 8b).
Ancak SWL ve URS ile karşılaştırıldığında daha ve
komplikasyon riski daha yüksektir. PNL’nin en sık
görülen komplikasyonu kanama ve yüksek ateştir.
PNL yaptırmayı ne zaman düşünmeliyim?
Taşınız çok büyük (2cm’den büyük) olduğunda ve
henüz üretere geçmediğinde PNL düşünülmelidir.
Doktorunuz PNL’yi aşağıdaki durumlarda da tedavi
seçeneği olarak size sunabilir:
• Birden fazla taşınız varsa
• Taşınız çok sertse
PNL nasıl yapılır?
PNL, genel anestezi altında gerçekleştirilir. Siz genel
anestezi altındayken, doktorunuz böbreğe ciltten bir
iğne ile delik açar. Bu delik nefroskopun girebileceği
kadar genişletilir. Taşın boyutuna göre ya tam
parça halinde çıkarılır ya da önce küçük parçalara
ayrılır. Taşların parçacıklara ayrılması işlemi lazer,
ultrason veya pnömotik (havalı çekiç gibi çalışır) taş
kırma makineleri ile yapılır. Bu noktada bütün taş
parçacıkları dışarı alınır. Bazen idrarın böbrekten
çıkmasını sağlamak amacıyla JJ-stenti (Şekil 2) veya
perkütan nefrostomi tüpü (Şekil 3) yerleştirilir.
PNL yapılması ne zaman önerilmez?
PNL güvenli ve etkili bir işlemdir ancak taşa doğrudan
ciltten ulaşıldığı için bazı kontrendikasyonları vardır.
Kan sulandırıcı ilaçlar kullanıyorsanız işlem öncesinde
bunları kullanmayı bırakmanız gerekir. Ancak, özel
durumuzu doktorunuzla konuşmanız çok önemlidir.
Ayrıca, gebeyseniz veya böbreğe girişi engelleyen bir
fiziksel durumunuz varsa PNL önerilmez.
nefroskop
böbrek
taşları
mesane
nefroskop
Şekil 8a: Taşın böbrekten doğrudan
çıkarılması için nefroskop kullanılır.
Şekil 8b: Taş parçacıkları, tek bir işlemle çıkarılır.
Hasta Bilgilendirme Formu - Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı
Sayfa 10 / 11
PNL öncesi nasıl hazırlanmalıyım?
Ameliyata nasıl bir hazırlık yapacağınızı doktorunuz
size anlatacaktır. Genel anesteziye hazırlık açısından
operasyondan önceki 6-8 saat içinde yemek, içmek,
sigara kullanmak yasaktır.
Günlük olağan faaliyetlerime dönmem
ne kadar zaman alır?
PNL sonrasında birkaç gün hastanede kalırsınız.
Perkütan nefrostomi tüpünüz varsa doktor veya
hemşire tarafından tüpünüz çıkarıldıktan sonra
taburcu edilirsiniz. İlk birkaç gün idrarınız biraz kanlı
olabilir. Operasyondan sonraki ilk iki hafta fiziki
egzersiz yapmayınız.
PNL’nin avantajları
•
Çok büyük taşlar dahi tek bir ameliyatla tamamen
çıkarılabilir
PNL’nin dezavantajları
•
Genel anestezi gerektirir
•
Ciltte iz bırakır
•
Hastanede daha uzun süre kalış
Aşağıdaki durumlarda derhal hastaneye geri dönmeniz gerekir;
• Ateşiniz çıkarsa
• Böbreğinizde veya böğrünüzde ağrı hissederseniz
• Ameliyattan bir hafta sonra hala idrarınızda kan
varsa
Bu bilgiler son olarak Haziran 2012’de güncellenmiştir.
Bu broşür, EAU’nun böbrek ve üreter taşları hakkında hasta bilgilendirme serisinin bir parçasıdır. Taş hastalığı hakkında genel bilgiler
içermektedir. Eğer kişisel tıbbi durumunuz hakkında herhangi bir özel sorunuz varsa doktorunuza veya profesyonel bir sağlık merkezine
başvurunuz.
Bu bilgiler Avrupa Üroloji Birliği (EAU) tarafından EAU Ürolitiyazis Bölümü (EULIS), EAU Genç Akademik Ürologlar Grubu’nun
Ürolitiyazis Bölümü ve Avrupa Üroloji Hemşireleri Birliği (EAUN) ile işbirliği içinde hazırlanmıştır.
Bu broşürdeki bilgiler, EAU Klavuzları ile uyumludur (EAU Guidelines).
Katkıda bulunanlar:
Dr. Thorsten Bach Hamburg, Almanya
Dr. Murat Binbay İstanbul, Türkiye
Ms. Nicola Dickens Londra, İngiltere
Ms. Bente Thoft Jensen Århus, Danimarka
Prof. Dr. Thomas Knoll Sindelfingen, Almanya
Mr. André Mendes Castelo Branco, Portekiz
Dr. Francesco Sanguedolce Barselona, İspanya
Dr. Christian Türk Viyana, Avusturya
Hasta Bilgilendirme Formu - Böbrek ve üreter taşlarinin tedavısı
TÜD ile işbirliği içinde:
Sayfa 11 / 11