Gelişimi etkileyen faktörler kpss gelişim psikolojisi
advertisement
elişimi Etkileyen Faktörler Gelişimi etkileyen faktörler kpss gelişim psikolojisi konuları içinde yer alan temel bilgilerden oluşmaktadır. Bir kişinin gelişimi, kalıtım ve çevre etkileşimi dahilinde gerçekleşmektedir. Burada bahsi geçen etkileşim de sürekli ve kalıcı özelliklerine sahiptir. Kalıtım, çevre ve zaman başlıklarını içine alan gelişimi etkileyen faktörler konusunu inceleyelim. Gelişimi Etkileyen Faktörler 1) Kalıtım: Anne ve babadan bireye genetik yollarla geçen yetenek ve özelliklerin tümüne kalıtım denilmektedir. Kalıtım kişinin saç ya da göz rengi, boyu, zihinsel ve fiziksel yetenekleri, duygusal alanları ve fizyolojik yapısı gibi bir çok özelliği belirleyici temel faktördür. Kpss gelişimi etkileyen faktörler içinde yer alan kalıtım eşey hücresi ile başlar. Annenin yumurta hücresi ile babanın sperm hücresinin eşey hücresi olarak birleşmesi sonucu zigotyani döllenmiş yumurta meydana gelmektedir. Yaşam bu zigot evresinde başlar. 23 kormozomdan oluşan eşey hücresinin sonuncu yani 23. hücresi cinsiyetle ilgilidir vegonozom adını alır. Geride kalan diğer 22 koromozomun cinsiyetle alakası yoktur veotonom adını alır. Eşey hücrelerin birleşmesi sonucu ortaya 46 koromozom çıkar. Her bir kromozomda on binlerce gen bulunmaktadır. Bu genler de bireyin gelecekteki kalıtımsal özelliklerini programlar niteliktedir. Annenin yumurta hücresinde kromozomlar daima X şeklindedir. Babanın sperm hücresindeki kromozomlar ise X ya da Y şeklindedir. Yumurta hücresine sperm hücresinden X kromozomu giderse XX olur ve çocuğun cinsiyeti kız olur. Sperm hücresinden yumurta hücresine Y kromozomu giderse XY olur ve çocuğun cinsiyeti erkek olur. Dolayısıyla cinsiyeti belirleyen baba yani sperm hücreleridir. Kpss gelişimi etkileyen faktörler kalıtım başlığı alında önemli olan bir diğer başlık da genotip ve fenotip kavramlarıdır. Genotip anne ve babadan kalıtım yoluyla çocuğa geçen temel yapıtaşıdır. Genotip çevreden bağımsız olarak bireydeki kalıtımsal özelliklerin tümünü ifade eder. Fenotip ise, genotip ve çevresel etkenlerin bir araya gelmesiyle oluşan kavramdır. Fenotip , genotip özelliklerin gözlenebilir yansımasıdır ve kişiye özgü özellikleri barındırmaktadır. Gelişimi etkileyen faktörler içinde yer alan kalıtım, organizmanın alt yapısını oluşturmaktadır. Bu bağlamda uzun boylu olan anne ve babadan, uzun boylu bir çocuk olması beklenir. Burada belirtilen boy da olabilir, zeka da olabilir, yetenek de olabilir. Kalıtımsal özelliklerin bazıları baskın yani dominant, bazıları da çekinik yani resesif olabilmektedir. Baskın özellikler anne ya da babadan herhangi birine ait kalıtımsal özelliğin üste çıkması durumudur. Çekinik özelliğin gerçekleşmesi için de kalıtımsal özelliğin anne ve baba da benzer genler olması gereklidir. Kahverengi göz, yüksek tansiyon => baskın özellik. Sarı saç, mavi göz => çekinik özellik. Testesteron olarak adlandırılan erkeklik hormonu ve östrojen olarak adlandırılan kadınlık hormonu hem erkek hem de kadınlarda bulunmaktadır. Fakat bunların oranları çok farklıdır. Şöyle ki, testesteron erkekler de yüksek kadınlarda düşük miktarda, östrojen ise kadınlar yüksek erkeklerde düşük miktarda görülmektedir. Bu hormonlar cinsiyet organlarının gelişimini ve ikincil cinsiyet karakterlerini belirlemektedir. Gelişim, kalıtım ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle gerçekleşmektedir. Kalıtım yoluyla getirilen gizil güçlerin ortaya çıkabilmesi ve gelişebilmesi için uygun çevresel olanaklar sağlanmalıdır. 2) Çevre: Gelişimi etkileyen faktörler içinde yer alan çevre, bireyin doğuştan getirdiği özelliklerin ortaya çıkmasına olanak sağlayan ya da sınırlandıran faktörleri içermektedir. Kpss eğitim bilimleri gelişim psikolojisi için önemli bir yere sahip olan çevreyi 3 başlık altında inceleyebiliriz. Doğum Öncesi Çevre: Annenin aldığı ilaç, alkol, radyasyona maruz kalma, akraba evliliği gibi etkenler, gelişimi etkileyen faktörler içindeki doğum öncesi çevresel değişkenlerdir. Doğum Sırasında Çevre: Çocuğun oksijensiz kalması ya da doğum anında kordonun dolanması gibi çevresel değişkenlerdir. Doğum Sonrası Çevre: Ailenin ekonomik durumu, sosyal durumu, çocuklarına davranış tarzları, ailenin dağılması, çocuğun geçirdiği hastalıklar, çocukların doğuş sırası gibi binlerce değişkenden oluşan doğum sonrası çevre, gelişimi etkileyen faktörler içinde yer alır. Kalıtımsal etkiler çevreyle şekillenmektedir. Gelişimsel süreçte kalıtım kadar çevrenin de belirleyici olduğunu söyleyebiliriz. Dolayısıyla gelişimin gerçekleşmesi için kalıtım ve çevrenin bir arada olması günümüzde de kabul edilen bir olgudur. 3) Zaman: Kpss gelişim psikolojisi içinde yer alan gelişimi etkileyen faktörler konusundaki son başlık da zaman başlığıdır. Kritik Dönem: Belirli bir kazanımın sağlanabilmesi için çevre etkisinin en yoğun olduğu zaman dilimine kritik dönem denilmektedir. Birey bazı gelişim dönemlerinde belirli kazanımlar için yüksek duyarlığa sahiptir. Bu dönemlerde uygun çevre koşulları sağlanırsa kazanım daha çabuk yönde gerçekleşir. Eğer bu dönemde uygun çevre koşulları sağlanmazsa, ilerde kazanım gerçekleşse bile istenildiği kadar etkili olamaz. Bu zaman aralıklarının tümüne kritik dönem adı verilmektedir. Kritik dönemler doğum öncesi dönemden itibaren başlamaktadır. Gebeliğin ilk 3 ayı kritik dönemdir. Gelişimi etkileyen faktörler içindeki kritik dönem zamanlama ile alakalıdır. Gelişimde zamanlama, herhangi bir uyarıcının organizmaya verilirken doğru zaman aralığında verilmesidir. Tarihsel Zaman: Bireyin içinde yaşadığı zaman diliminde gerçekleşen önemli olayların, bireyin gelişim sürecindeki etkisidir. İnsanların davranışları ve ilgileri, savaş, teknoloji, moda, düşünce akımları gibi olgulara bağlı olarak değişebilir ve gelişebilir. Kpss sorularında tarihsel zaman ile bölük / yaş kuşağı kavramları birbirlerine karıştırılmaktadır. Bölük / Yaş Kuşağı, belirli bir zaman diliminde insanların birbirine benzer özellikler göstermesidir. Tarihsel zaman ise belirli bir zaman diliminde yaşanan olayların bireyin gelişiminde etkili olması durumudur.
