davranım bozukluğu

advertisement
Yıkıcı Davranış Bozuklukları ve
Çözüm Önerileri
Özlem DEMİRKAN
Psikolojik Danışman
Sağlık Slaytları
http://hastaneciyiz.blogspot.com
Dikkat Eksikliği ve Yıkıcı
Davranış Bozuklukları
 Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
 Karşı Gelme Bozukluğu
 Davranım Bozukluğu
 BTA Yıkıcı Davranış Bozukluğu
04.09.2003
GATA
3
Dikkat Eksikliği
Hiperaktivite Bozukluğu
(DEHB)
 Aşırı Hareketlilik
 Kısa Dikkat Süresi
 Yetersiz Dürtü Kontrolü
DEHB
DİKKAT
EKSİKLİĞİ
ÖNDE OLAN
TİP
AŞIRI
HAREKETLİLİK
ÖNDE OLAN
TİP
BİRLEŞİK TİP
DEHB (hiperaktif):
. Aşırı hareketli
. Enerjik
. Çok konuşkan
DEB (dikkat eksikliği) :
. Düşük enerjili
. İçe dönük
. Sınıfta daha az konuşan
. Hayal kuran
04.09.2003
GATA
7
ZEKA ile ilgisi yoktur.
Zekası normal
Zekası normalin altında
DEHB
Zekası normalin üzerinde
04.09.2003
GATA
8
 Okul Çağı Çocukların %3-5
 Erkek/Kız Oranı
3-5/1
 Irksal farklılık yok
Dikkat Sorunları
 Dikkati vermede ve sürdürmede güçlük
 Söylenenleri duymamış izlenimi verirler
 Bir görevi bitirmeden diğerine geçerler
 Zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınırlar
 Günlük etkinliklerde sıklıkla unutkandırlar
 Dikkatleri ilgisiz uyaranlarla kolayca dağılır
Aşırı Hareketlilik
 Gerektiği zamanlarda yerinde
oturmama
 Oturduğu yerde kıpırdanıp durma
 Çok konuşma
 Sessiz etkinlikler sırasında gürültü
yapma
Yetersiz Dürtü Kontrolü
(İmpulsivite)
 Sonunu düşünmeden davranışa
geçme
 Sorular tamamlamadan cevap
yapıştırma
 Sırasını beklemede güçlük
 Başkasının konuşması ya da işi
arasına girme
Eşlik Eden Belirtiler
 Dağınıklık, düzensizlik
 Dalgınlık, hayal kurma
 Tutarsızlık
 Bellek sorunları
 Sakarlık, koordinasyon
güçlükleri
 Sosyal ilişkilerde sorunlar
 Düşük benlik saygısı
04.09.2003
GATA
13
“ Odası darmadağınık ”
“ Sürekli bir şeylerini kaybeder “
“ Üstü başı dağınıktır ”
“ Bir kalem çıkarır, kağıt ararken kalemi
kaybeder, yeni bir kalem arar...bir türlü
başlayamaz ”
“ Defterleri çok düzensiz ”
“ Sırasının üstü karmakarışık
”
GATA
04.09.2003
14
“ Kendisi sınıfta ama aklı nerede bilmiyorum”
“ Derste neredeyse uyuyacakmış gibi oluyor ”
“ Atari oynadığı zamanlar dışında sanki yarı uykuda
gibi ”
“ Bazen saatlerce ödev başında hiç bir şey yapmadan
duruyor ”
04.09.2003
GATA
15
“Belleği iyi mi kötü mü ummadığınız şeyleri hatırlıyor,
bir dakika önce söyleneni hatırlamıyor”
“Eşyalarını nereye koyduğunu hatırlamıyor”
“Bir şey yapmasını söylüyorum, başka bir şey yapıyor”
“Okula getirmesini istediğim şeyleri unutuyor”
“Dinliyor, öğreniyor ama hatırlamıyor”
04.09.2003
GATA
16
Koordinasyon Sorunları
“ Çok sakar ”
“ Yürürken kapılara
eşyalara çarpar ”
“ O kadar çok düşer ve yaralanır ki üzerinde
yara izi olmayan yer kalmadı ”
04.09.2003
GATA
17
“ Hiç arkadaşı olmadığını söylüyor ”
“ Arkadaş partilerine çağırılmıyor “
“ Grup etkinliklerine katılmak istemiyor ”
“ Sınıfta kimse onun yanında oturmak istemiyor ”
“ Kurallı oyunlarda sorun çıkartıyor ”
“ Yaşına uygun davranışlar göstermiyor
04.09.2003
GATA
18
“Kötü çocuk olduğunu söylüyor “
“ Kendine değer vermiyor”
“ Kimsenin onunla arkadaş olmak
istemediğini düşünüyor “
“ Başarısız olduğunda hemen
vazgeçiyor, uğraşmıyor “
“ Onu sevmediğimizi düşünüyor”
04.09.2003
GATA
19
KLİNİK DEĞERLENDİRME
 Aile ve çocuk görüşmeleri
 Klinik Gözlem
 Fizik ve nörolojik muayene
 Davranış değerlendirme testleri
 Bilişsel testler
 Algıladıklarını organize etmede güçlük
(b, d, p harflerini karıştırma)
 Konum örgütlemesinde güçlük
(Sağ-sol karıştırma)
 Derinlik algısındaki sorunlar
(Eşyalara çarpma, sakarlık)
 Silik nörolojik belirtiler
04.09.2003
GATA
22
04.09.2003
GATA
23
TANI İÇİN



9 semptomdan 6’sını karşılaması
7 yaşından önce başlaması
Ev ve okul gibi en az iki
ortamda gözlenmesi
Etiyoloji
 Genetik Nedenler
 Beyin Hasarı
 Nörotransmitterler
 Gıda -Katkı ve Toksik Maddeleri
 Psikososyal Etkenler
Birlikte Bulunduğu Bozukluklar
 Davranım Bozukluğu
 Karşı Gelme Bozukluğu
 Öğrenme Bozukluğu
 Tik Bozukluğu
 Otistik Bozukluk
 Mental Retardasyon
 Fragil-X
DEHB
KARŞI GELME
BOZUKLUĞU (%35-65)
DAVRANIM
BOZUKLUĞU (%20-45)
ÖZEL ÖĞRENME
BOZUKLUĞU (%20-35)
DEPRESYON (%3-75)
04.09.2003
GATA
ANKSİYETE
BOZUKLUĞU (%5-15)
27
GİDİŞ
 Belirtilerin Kaybolması (%30)
 Belirtilerin Sürmesi
(%40)
 Gelişimsel Bozulma (%30)
 Antisosyal Kişilik Bozukluğu
 Madde Kötüye Kullanımı
 Duygudurum Bozuklukları
TEDAVİ
 Tıbbi Tedavi
 Anne-Baba Eğitim
 Bilişsel Davranışsal Terapiler
 Özel Eğitim Programları
 Diyetin Düzenlenmesi
Uyarıcıların Etkileri
 Davranış kontrolüne yardımcı olurlar
 Dürtüselliği azaltırlar
 Engellenmeye tahammül gücünü artırırlar
 Hareketlerin organize olmasına yardım
ederler
 Dikkat süre ve kalitesini artırırlar
 Reaksiyon süresini kısaltırlar
04.09.2003
GATA
30
•
•
•
•
•
Hiç yorulmayan,
Söylenenleri yapmayan,
Ne yapacağı ya da yapmayacağı belli olmayan,
Kurallara uymayan bir çocuğunuz var.
Haftada 3 kez okula çağırılmaktan ya da öğretmenle
görüşmekten yorgunsunuz.
04.09.2003
GATA
31
•
•
•
•
•
Çoğu kez sizi duymayan,
Dağınık, eşyalarını kaybeden
Zeki görünmesine karşın başarılı olamayan,
Aynı dersten bir gün 5 bir gün 1 alabilen,
Bilgisayar başında saatlerce oturan ama ödev
başında en fazla 10 durabilen... bir çocuğunuz var.
04.09.2003
GATA
32
• DEHB olan bir çocuğun anababası olmak her
şeyden önce temel çocuk yetiştirme ilkelerine
uymayı gerektirir.
• Çocuğuyla sağlıklı iletişim kuramayan, ona
empatik yaklaşamayan, sevgi ve disiplin
dengesini ayarlayamayan bir anababanın
davranış sorunları için önerilen uygulamalarla
başarıya ulaşması zordur.
04.09.2003
GATA
33
Temel Çocuk Yetiştirme İlkeleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Empati
Etkili iletişim
Sevgi göstermek
Çocuğu tanımak ve kabul etmek
İşe yaramayan yaklaşımları değiştirebilmek
Başarı duygusunu yaşamasına yardım etmek
Hataları öğrenme fırsatı olarak görebilmesine yardım
etmek
8. Sorumluluk ve yardımseverliğin gelişimini sağlamak
9. Problem çözme ve karar verebilme becerilerini
geliştirmek
10. Disiplin
04.09.2003
GATA
34
Empati
• Anababanın çocuğun gözüyle dünyaya
bakabilmesidir.
• Çocuğa anababasının onu duyduğunu ve
anladığını gösterir.
• İlişkiyi sağlamlaştırır. Çocuğun kendini
güvende hissetmesini sağlar.
• Empatik olmak çocukla her konuda aynı
düşüncede olmak ve her zaman onu mutlu
edecek şekilde davranmak değildir.
04.09.2003
GATA
35
Empati
• Oyuncak alınmadı diye öfkelenen ve
tutturan çocuğa nasıl yaklaşırsınız ?
–
–
–
–
–
“Niye alamayacağımızı açıklarım.”
“Paramız yetmez derim.”
“Duymamazlıktan gelirim.”
“İlgisini başka yere çekmeye çalışırım.”
“Rezil olmamak için gidip oyuncağı alırım.”
–“O oyuncağı almayı çok istiyordun,
almadığımız için öfkelisin.”
04.09.2003
GATA
36
Uygun iletişim davranış kontrolünün
en önemli basamağıdır.
DEHB olan çocuklar
söylediklerinizin sadece bir kısmını
duyabilir,
Mesajı uygun biçimde vermeli ve ne
kadarının alındığını kontrol
04.09.2003
GATA
etmelisiniz.
37
Göz teması kurun, çocuğunuzun
yüzüne bakarak ve onunda sizin
gözlerinize bakmasını sağlayarak
konuşun.
Normal ses tonu ile konuşun,
anlaşılır ve ciddi bir ifade kullanın
(kızmak, yalvarmak yok!)
Basit cümlelerle ne yapmasını
istediğinizi belirtin.
04.09.2003
Gerekirse söylediğinizi
tekrarlatarak
doğru
GATA
anlaşıldığınızdan emin olun.
38
Suçlamadan, kızmadan, “ben söylemiştim...” le
başlayan cümleler kurmadan, hemen bir çözüm
önermeden, sadece durumu empatik olarak
anlamak ve kendi sözlerinizle geri iletmek.
Çocuk: “Ödevimi yazdığım kağıdı bulamıyorum”
Anne: “Ödevinin ne olduğunu bilemeyeceksin”
04.09.2003
GATA
39
• Etkin dinleme
– “Kardeşim beni deli ediyor, yine odamı
dağıtmış” diyen çocuğa;
• “Odanı kapalı tutsaydın”
• “O daha küçük anlamıyor, idare edelim”
• “Ben toplamana yardım ederim.”
• “Sen de toplayıver, ben her gün sizin
dağınıklığınızı topluyorum”
04.09.2003
GATA
40
“Eşyalarını karıştırdığı için kardeşine
kızgınsın”
04.09.2003
GATA
41
“Ben” dilini kullanmak
Uygun olmayan davranış karşısında ne
hissettiğini ifade etmektir.
• “Yaramazsın”, “Dikkatsizsin”, “Beni
yoruyorsun”, “Beni çok üzüyorsun”
• “Gürültü yaptığın zaman rahatsız
oluyorum”
04.09.2003
GATA
42
Sorumluluk
• Anababa sorumluluk alma konusunda
çocuğa örnek olmalıdır.
• Mümkün olan en erken yaşta çocuğun
yapısı ve becerilerine uygun işler varmeye
başlamak.
– Başlangıçta daha fazla zaman ve sabır
gerektirir.
– Sorumluluk çanta taşımaya benzetilirse...
04.09.2003
GATA
43
Disiplin
Disiplin acil durumlarda baş vurulması gereken
bir yaklaşım olmamalıdır.
• “Söz dinlemediği zaman ne yapalım”
• “Bana vurduğunda ben de ona vurmalı mıyım
?”
• “Hiç bir ceza ve ödül işe yaramıyor, ne
yapacağımızı şaşırdık”
• “Sorunları önceden önlememiz için ne
yapmamız gerekiyor ?”
Disiplin yaşamın bir parçası olmalıdır.
04.09.2003
GATA
44
Çocuğunuzu en son ne zaman eleştirdiniz ?
Çocuğunuzu en son ne zaman övdünüz ?
“ Her 4 övgüye karşılık 1 eleştiri olmalı ”
04.09.2003
GATA
45
– Çocuğun yaşı ne olursa olsun özel
zaman uygulamasında hedeflenen
şey ebeveynin çocuğu
eleştirmeden, yönlendirmeden,
kontrol etmeye çalışmadan sadece
dikkatle izlemesi ve yapılan
şeyleri takdir etmesidir.
04.09.2003
GATA
46
DUR
• Çatışma anında konuşmaya, söylenmeye,
bağırmaya başlamadan önce 5-10 dk
durun. Kendinize ve çocuğunuza
sakinleşmek için zaman tanıyın.
• “MOLA istiyorum” ,”Önce sakinleşelim,
sonra konuşalım”
04.09.2003
GATA
47
Nedenler
Dikkat
Çekmek
Güç
mücadelesi
Öç alma
Yetersizlik
04.09.2003
Çocuğun
Duygusu
Çocuğun
Gerçek
Mesajı
Uygun Yaklaşım
Sıkılma,
İlgi ihtiyacı
“Beni farket”
“Benimle
ilgilen”
Ortamı
zenginleştirmek, uygun
davrandığında
ilgilenmek
Kontrol ve
tehdit hissetme
“Benim
dediğim
olacak”
İncinme,
haksızlığa
uğradığını
düşünme
“Ben de seni
incitebilirim”
Güç mücadelesine
girmemek, direnmeyi
azaltacak
uygulamalara geçmek,
seçenek sunmak
Misilleme yapmamak,
önce sakinleşmek,
sonra birlikte sorun
çözmek
Kendini
yetersiz
hissetme,
güvensizlik
“Hiç bir şeyi iyi
yapamıyorum”
, “Beni
zorlama”
GATA
Başarılarını görmek,
başarı olmasını
sağlayacak fırsat
yaratmak
48
Soruna çocukla birlikte 6 basamakta
çözüm getirmek:
1. Sorunu tanımlamak
2. Çözümler üretmek
3. Çözümleri değerlendirmek
4. En uygun çözüme karar vermek
5. Kararın nasıl uygulanacağını belirlemek
6. Uygulamayı izlemek
04.09.2003
GATA
49
• Çocuklar kendilerinin
de katıldığı bir planı
uygulamaya daha
istekli olurlar
• Kararlar daha nitelikli
olur.
• İlişkiler daha sıcak
olur.
04.09.2003
GATA
50
Kuralları çocukla birlikte
belirlemenin yararları
• Çocuğun özsaygı ve özgüvenleri
artar.
• Çevreyi sürekli denetleyen,
kontrol etmeye çalışan bir çevre
olarak algılamazlar. Daha az
karşı gelirler.
• ÖZ DİSİPLİN, PROBLEM
ÇÖZME BECERİSİ ve
SORUMLULUK artar.
04.09.2003
GATA
51
• Oyuncaklar için “Cumartesi Kutusu”
• Kirli sepetine atılmayan giysileri
yıkamamak.
• Sabah hazırlanmazsa üzerindekilerle
evden çıkmak.
• Mola Yöntemi
04.09.2003
GATA
52
Mola Yöntemi
Mola zamanı çocuğun olumsuz,
istenmeyen bir davranışının hemen
ardından belirli bir süre kendi başına
sessiz bir ortamda tutulmasıdır.
04.09.2003
GATA
53
Simgesel Ödül Yöntemi
(Token Economy)
Çocukla birlikte somut ödüllendirmenin
söz konusu olduğu 4-8 yaş arasındaki
çocukların olumlu davranışlar
geliştirmesine yardımcı olacak bir
sistemdir.
04.09.2003
GATA
54
KARŞI GELME
BOZUKLUĞU
04.09.2003
GATA
55
Karşıt Olma-Karşıt Gelme Bozukluğu (KO-KGB)
Toplumsal normlara ve başkalarının temel
haklarına saldırı olmaksızın olumsuz,
düşmanca ve karşı çıkma tarzındaki
davranışlarla belirli bir yıkıcı davranış
bozukluğudur. Bu davranış özellikleri, okul
sorunları, olumsuz akran ilişkileri ve annebaba ile çatışmalar şeklinde güçlükler ve
yetersizlikler oluşturuyorsa KO-KGB tanısı
konulmaktadır.
04.09.2003
GATA
56
Tanı Ölçütleri-I
A. En az 6 ay süren, bu sırada aşağıdakilerden
dördünün (ya da daha fazlasının) bulunduğu bir
negativistik, hostil ve karşı gelme davranışı
örüntüsü:
1) Sıklıkla hiddetlenir
2) Sıklıkla büyüklerle tartışmaya girerler
3) Büyüklerinin isteklerine ya da kurallara
uymaya çoğu zaman etkin bir biçimde karşı
gelir ya da bunları reddeder
4) Çoğu zaman, kasıtlı olarak başkalarını
kızdıran şeyler yaparlar
04.09.2003
GATA
57
Tanı Ölçütleri-II
5) Kendi suçları için çoğu zaman başkalarını
suçlarlar
6) Çoğu zaman alıngandır, çabuk darılır ya da
başkalarınca kolay kızdırılır
7) Çoğu zaman kızgın ve güceniktir
8) Çoğu zaman kincidir ve intikam almak ister
04.09.2003
GATA
58
Tanı Ölçütleri-III
B. Bu davranış bozukluğu toplumsal, okulda ya da
mesleki işlevsellikte klinik açıdan önemli derecede
bozulmaya neden olur.
C. Bu davranışlar bir Psikotik Bozukluk ya da
Duygudurum Bozukluğunun gidişi sırasında ortaya
çıkmamaktadır.
D. Davranım Bozukluğu için tanı ölçütlerini
karşılamamaktadır, kişi 18 yaşında ya da daha ileri
bir yaşta ise Antisosyal Kişilik Bozukluğu için tanı
ölçütlerini karşılamamaktadır.
04.09.2003
GATA
59
DAVRANIM BOZUKLUĞU
04.09.2003
GATA
60
Davranım Bozukluğu
Başkalarının haklarına ve yaşına
uygun sosyal norm ve kurallara
uymamada tekrarlayıcı ve ısrarlı
davranışlardır.
04.09.2003
GATA
61
Tanı Ölçütleri-I
En azından bir tanı ölçütünün son 6 aydır
bulunması koşuluyla aşağıdaki tanı
ölçütlerinden üçünün (ya da daha
fazlasının) son 12 aydır bulunuyor
olması ile kendini gösterir.
04.09.2003
GATA
62
Tanı Ölçütleri-II
İnsanlara ve Hayvanlara Karşı Gösterilen
Saldırganlık
1) Çoğu zaman başkalarına kabadayılık eder,
gözdağı verir ya da gözünü korkutur.
2) Çoğu zaman kavga-dövüş başlatır.
3) Başkalarının ciddi bir biçimde fiziksel olarak
yaralanmasına neden olacak bir silah kullanmıştır.
04.09.2003
GATA
63
Tanı Ölçütleri-III
4) İnsanlara karşı fiziksel olarak acımasız
davranmıştır.
5) Hayvanlara karşı fiziksel olarak acımasız
davranmıştır.
6) Başkasının gözü önünde çalmıştır
7) Birisini cinsel etkinlikte bulunması için
zorlamıştır.
04.09.2003
GATA
64
Tanı Ölçütleri-IV
Eşyalara Zarar Verme
8) Ciddi hasar vermek amacıyla isteyerek
yangın çıkarmıştır.
9) İsteyerek başkalarının malına mülküne
zarar vermiştir (yangın çıkarma dışında).
04.09.2003
GATA
65
Tanı Ölçütleri-V
Dolandırıcılık ya da Hırsızlık
10) Bir başkasının evine, binasına ya da
arabasına zorla girmiştir
11) Bir şey elde etmek, bir çıkar sağlamak
ya da yükümlülüklerinden kaçınmak için
çoğu zaman yalan söyler (yani başkalarını
“atlatır” )
12) Hiç kimse görmeden değerli şeyler
çalmıştır (örn.Kırmadan ve içeri girmeden
mağazalardan mal çalma; sahtekarlık)
04.09.2003
GATA
66
Tanı Ölçütleri-V
Kuralları Ciddi Biçimde Bozma
13) 13 yaşından önce başlayarak, ailenin
yasaklarına karşın çoğu zaman geceyi dışarıda
geçirmektedir.
14) Anne-babasının ya da onların yerini tutan
kişilerin evinde yaşarken en az iki kez
geceleyin evden kaçmıştır (ya da uzun bir süre
geri dönmemişse bir kez).
15) 13 yaşından önce başlayarak çoğu
zaman okuldan kaçmıştır.
04.09.2003
Sağlık Slaytları
GATA
http://hastaneciyiz.blogspot.com
67
Download