Slayt 1 - Biyoloji Kutusu

MAYOZ
BÖLÜNME
GAMET HÜCRELERİ
ve SOMATİK HÜCRELER
•
•
Üremek için özelleşmiş hücrelere gamet
hücreleri denir.Gamet hücreleri haploit (n)
durumdadır.
Vücutta bulunan diğer hücrelere ise somatik
hücreler denir.Diploit (2n) durumdadır.
Haploit Gametler (n=23)
Yumurta
hücresi
Sperm
hücresi
MAYOZ
DÖLLENME
Diploit
Zigot
Çok hücreli, Diploit
Yetişkinler
Mitoz ve Gelişim
Mayoz Öncesi Bilinmesi Gereken
Kavramlar
•
•
•
•
GEN
LOKUS
KARŞILIKLI(ALEL) GEN
OTOZOM VE GONOZOM
GEN:
•
Yüksek sayıda nükleotit’in oluşturduğu bilgi
bloklarıdır.
•
Kalıtım Bilgisi bir Kitap ise, gen o kitaptaki her
bir cümledir.
LOKUS:
•
Genlerin kromozomlar üzerinde bulunduğu
fiziksel bölgelerdir.
Gen, bilgiyi ifade eder.
Ör:
ATGCTTAGCCTAGCTAATTT….
Lokus ise bulunduğu bölgeyi.
ALEL GENLER
(KARŞILIKLI GENLER)
•
Lokusları, homolog kromozomlar üzerinde
karşılıklı olarak duran genlerdir.
•
Alel genler, aynı karakter üzerinde etkili
olan genlerdir.
Mavi göz geni
Kahverengi göz geni
Mor renk aleli
Lokuslar
Homolog kromozom
çifti
Beyaz renk aleli
OTOZOM VE GONOZOM
Kromozom
Otozom
(Eşeyi belirlemeyen
Kromozomlardır.)
Gonozom
(Eşeyi belirleyen
kromozomlardır)
•
örnek: İnsanda 22 çift otozom
ve 1 çift gonozom bulunur.
MAYOZ BÖLÜNMEYE
GENEL BAKIŞ
2n=2 olan
bir hücre için
4C
2C
2C
n=1
C
n=1
C
n=1
C
n=1
C
MAYOZ BÖLÜNMENİN EVRELERİ
Mayoz 1.Bölünme
Mayoz 2.Bölünme
Profaz I
Profaz II
Metafaz I
Metafaz II
Anafaz I
Anafaz II
Telofaz I
Telofaz II
1.Sitokinez
2.Sitokinez
İnterkinez
MAYOZ BÖLÜNME ÖNCESİ İNTERFAZ
EVRESİ GÖRÜLÜR MÜ ?
•
•
Aynen mitoz bölünme öncesi olduğu gibi
mayoz bölünme öncesi de interfaz evresi
görülür.
Mayoz Bölünme öncesi DNA eşlenmiş
durumdadır.
4C
MAYOZ 1.BÖLÜNME
PROFAZ I
•
•
•
•
•
Mayoz Bölünmenin en uzun evresidir.
Çekirdek zarı kaybolur.
Çekirdekçik ve E.R. Kaybolur.
Kromatin ipliği Kromozomlara dönüşmeye
başlar.
Profaz I’in sonuna doğru Krossing-over olayı
görülür.
PROFAZ I
KROSSİNG-OVER
•
Profaz I’in sonuna doğru homolog kromozomlar
birbirlerine çok fazla miktarda yaklaşırlar ve bu
durumdaki homolog kromozomların oluşturduğu
yapıya tetrat adı verilir.
Kardeş
kromatitler
Tetrat
Krossing-over
Yan yana duran kardeş olmayan kromatitler
aralarında sarmal yaparlar.Bu olaya
sinapsis adı verilir.
Sinapsis durumunda kromatitler birbirlerini
çaprazlamasına keserler.Bu kesişim
noktalarına kiyazma adı verilir.
Meiosis KM
26
TETRAT
sinapsis
Kiyazma
bölgesi
Krossing-over
Kardeş olmayan kromatitler,
kiyazma noktalarından parça
alışverişi yaparlar.Bu parça
değişimlerine krossing-over adı
verilir.
Meiosis KM
28
Sinapsis, kardeş olmayan
kromatitlerin sarmal yapması
kiazma
Krossing
over
KROSSİNG-OVER
PROFAZ I
Kardeş olmayan kromatitler
Kardeş kromatitler
Kiyazma
Tetrat
Sentromer
Mayoz 1.bölünme
İNTERFAZ
sentrozom
Çekirdek
zarı
PROFAZ I
kiyazma
Kromatin Kardeş
ipliği
Kromatidler
İğ ipliği
Tetrat
METAFAZ I
Metafaz plağı
sentromer
ANAFAZ I
Kardeş kromatitler
bağlı kalır.
Homolog kromozomlar
Ayrılır.
METAFAZ I:
Kromozomlar ekvator düzlemine,
sentrozomlar ise kutuplara yerleşmiştir.
• İğ iplikleri kinetokorlara tutunmuş,
bölünme için tüm hazırlıklar
tamamlanmıştır.
•
METAFAZ I
Homolog
Kromozom çifti
ANAFAZ I:
•
Homolog kromozomlar
çiftleri, zıt kutuplara
çekilerek birbirlerinden
ayrılır.
Anafaz I’de
Homolog Kromozomlar
birbirlerinden ayrılır !
Homolog
kromozom
Homolog
kromozomun
eşi
Mayoz 1.bölünme
İNTERFAZ
sentrozom
Çekirdek
zarı
PROFAZ I
kiyazma
Kromatin Kardeş
ipliği
Kromatidler
İğ ipliği
Tetrat
METAFAZ I
Metafaz plağı
sentromer
ANAFAZ I
Kardeş kromatitler
bağlı kalır.
Homolog kromozomlar
Ayrılır.
TELOFAZ I:
Kutuplara çekilerek eşinden
ayrılmış olan homolog
kromozomlar tekrar kromatin
ipliğine dönüşür.
• İğ iplikleri kaybolur.Çekirdek zarı,
çekirdekçik yeniden oluşur.
•
Homolog kromozom
(eşinden ayrılmış)
Homolog kromozom
(eşinden ayrılmış)
Telofaz I evresinden sonra
Sitokinez gerçekleşir ve iki yavru
hücre oluşur.
MAYOZ I.BÖLÜNME
İnterfaz
Metafaz I
Erken Profaz I
Anafaz I
Profaz I
Telofaz I
Mayoz I.bölünmesinin sonunda ;
•
DNA miktarı yarıya iner.
• 4C  2C
•
Kromozom sayısı da yarıya
düşer.
• 2n  n
2n=2
4C
2C
n=1
C
2C
n=1
n=1
C
n=1
n=1
C
n=1
C
Mayoz I.Bölünmesinden
sonra ne olur ?
İNTERKİNEZ
Mayoz 1.Bölünmesi ile 2.
bölünmesi arasındaki evredir.
Bu evre çok kısa sürer.
İNTERKİNEZ
İnterkinez Evresinde ;
DNA kesinlikle eşlenmez,
Sadece sentrozomlar eşlenir.
İnterkinez Evresinden hemen
sonra Mayoz II.bölünmesi
başlar.
MAYOZ 2.BÖLÜNME
MAYOZ I MAYOZ II
Telofaz I ve
Sitokinez
Profaz II
Metafaz II
Anafaz II
boğum
Kardeş kromatitler
Telofaz II
MAYOZ II.BÖLÜNME
Profaz II
Telofaz II
Metafaz II
Anafaz II
2.Sitokinez
PROFAZ II
•
•
•
•
Kromatin ipliği kromozomlara dönüşür.
Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.
Sentrozomlar, iğ ipliklerini meydana
getirmeye başlarlar.
Sentrozomlar, kutuplara doğru ilerlemeye
başlar.
METAFAZ II
•
•
•
2 kromatitli ve homolog eşi olmayan
kromozomlar ekvator düzlemine yerleşir.
Sentrozomlar, kutuplara yerleşir.
İğ iplikleri kinetokorlara tutunur.
ANAFAZ II
•
Kardeş kromatitler birbirlerinden ayrılır ve zıt
kutuplara doğru çekilirler.
TELOFAZ II
•
•
•
Zıt kutuplara çekilen kromozomlar, tekrar
kromatin ipliğine dönüşür.
Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
2.sitokinez başlar.
2.Sitokinez’in sonunda haploit
durumlu 4 yavru hücre meydana
gelir.
PROFAZ I
METAFAZ I
ANAFAZ I
TELOFAZ I
PROFAZ II
METAFAZ II
ANAFAZ II
TELOFAZ II
Mayoz Bölünme sonucu;
•
•
•
Kromozom sayısı yarıya düşer.
2n  n
DNA, miktarı 4C ’den C ’ye düşer.
2008-ÖSS
Mayoz Bölünme ve Çeşitlilik
Mayoz Bölünme sonucu oluşan gametler
genetik olarak birbirlerinden farklıdır.
• Bunun iki sebebi vardır:
•
• KROSSİNG-OVER
• ANAFAZ I’DE HOMOLOG KROMOZOMLARIN
RASTGELE BİR ŞEKİLDE DAĞILMASI
Mayoz Bölünme sonucu
oluşan hücreler genetik olarak
birbirinden farklıdır.
Mayoz Bölünmenin amacı
genetik olarak
birbirlerinden farklı
hücreler meydana
getirmektir.
Problem 1:
•
Bir insandaki yumurta ana hücresi mayoz
bölünme sonucu kaç farklı yumurta hücresi
meydana getirebilir ?
•
223 = yaklaşık 8 milyon
•
Bir insandaki sperm ana hücresi mayoz
bölünme sonucu kaç farklı sperm hücresi
meydana getirebilir ?
•
223 = yaklaşık 8 milyon
Problem 2:
•
İkiz olmayan iki kardeşin genetik olarak
birbirlerinin kopyası olma olasılığı kaçtır ?
223 x 223 = 70.368.744.200.000
•
70.368.744.200.000’de 1 şans ile.
•
Mayoz Bölünmenin Amacı
•
Mayoz Bölünme sonucu haploit(n)
kromozom sayısına sahip, gametler
oluşturulur.
•
Mayoz Bölünmenin amacı GENETİK
ÇEŞİTLİLİĞİ SAĞLAMAKTIR.
Haploit Gametler (n=23)
Yumurta
hücresi
Sperm
hücresi
MAYOZ
DÖLLENME
Diploit
Zigot
Çok hücreli, Diploit
Yetişkinler
Mitoz ve Gelişim
DÖLLENME
Allel genler
Diploit
Zigot
Mayoz
Diğer Ebeveynden gelen
Haploit Gamet
Haploit Gametler
(n)
MİTOZ vs MAYOZ ?
MİTOZ
MAYOZ
1 – Çok hücreli canlıların
üreme hücrelerinde görülür.
1 – Çok hücreli canlıların
2 – Bitkilerin çiçeklerindeki
vücut hücrelerinde bulunur. üreme organlarında,
2 – Vücudun bütün doku ve hayvanların üreme
organalrında görülür.
organlarında bulunur.
3 – Oluşan hücreler canlının 3 – Oluşan hücreler
gelişmesini sağlar.
üremeyi sağlar.
4 – Bölünme sonucunda
4 – Bölünme sonucunda
oluşan hücrelerde
oluşan hücrelerde
kromozom sayısı sabit kalır. kromozom sayısı yarıya
5 – Bölünme sonucunda
iner.
oluşan hücreler kalıtsal
5 – Oluşan hücreler kalıtsal
olarak birbirinin tamamen
olarak farklılık gösterir.
aynısıdır.
6 – Mayoz bölünme
6 – Mitoz bölünme
sonucunda dört hücre
sonucunda iki hücre oluşur. oluşur.
7 – Mitoz bölünme
7 – Mayoz bölünme
sırasında çekirdek ve
sırasında çekirdek ve
sitoplazma bölünmesi bir
sitoplazma bölünmesi iki
kez olur.
kez gerçekleşir. (MayozI ve
8 – Bölünme sırasında
mayoz II)
tetrat ve crossing-over
8 – Bölünme sırasında
olayları görülmez.
tetrat ve crossing-over
9 – Zigotun oluşumundan
olayları görülür.
ölümüne kadar sürer.
9 – Ergenlik döneminde
başlar, üreme dönemi
boyunca sürer.
MİTOZ BÖLÜNME
MAYOZ BÖLÜNME
Çok hücreli canlıların vücut
hücrelerinde bulunur.
Çok hücreli canlıların üreme
hücrelerinde görülür.
Vücudun bütün doku ve
organlarında görülür.
Bitkilerin çiçeklerindeki üreme
organlarında, hayvanların üreme
organlarında bulunur.
Oluşan hücreler canlının gelişmesini Oluşan hücreler üremeyi sağlar.
sağlar.
Bölünme sonucunda oluşan
hücrelerde kromozom sayısı sabit
kalır.
Bölünme sonucunda oluşan
hücrelerde kromozom sayısı yarıya
iner
Bölünme sonucunda oluşan
hücreler kalıtsal olarak birbirinin
tamamen aynısıdır.
Oluşan hücreler kalıtsal olarak
farklılık gösterir.
Mitoz bölünme sonucunda iki hücre
oluşur.
Mayoz bölünme sonucunda dört
hücre oluşur.
Mitoz bölünme sırasında çekirdek ve Mayoz bölünme sırasında çekirdek
sitoplazma bölünmesi bir kez olur.
ve sitoplazma bölünmesi iki kez
gerçekleşir. (MayozI ve mayoz II)
MİTOZ BÖLÜNME
MAYOZ BÖLÜNME
Bölünme sırasında tetrat ve
crossing-over olayları görülmez.
Bölünme sırasında tetrat ve
crossing-over olayları görülür.
Zigotun oluşumundan ölümüne
kadar sürer.
Ergenlik döneminde başlar, üreme
dönemi boyunca sürer.
2009-ÖSS
PROBLEMLER
•
1) Bir hücre ard arda 4 mitoz ve 1 mayoz
bölünme geçirirse; oluşan hücreler ile ilgili
olarak
• Hücreler kaç kromozom’a sahiptir ?
• Toplamda kaç hücre oluşmuştur ?
•
2) Mayoz bölünme sonucu oluşan bir
insan hücresi kaç otozom’a ve gonozom’a
sahiptir ?