HEMŞİRELİKLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER

Antik Çağlarda Hasta Bakım
Uygulamarı
Prof. Dr. Ayten Demir
Bilim çağlar boyunca dört
aşamadan geçmiştir.
1-Eski Mezapotamya, Mısır, İndus ve Çin
uygarlıklarına denk düşen görgüsel
(ampirik) bilgi toplama aşaması.
2-Eski Yunanlılar’ın evreni açıklamaya
çalışan akılcı yanaşımlarının ortaya çıktığı
aşama.
Bilim çağlar boyunca dört
aşamadan geçmiştir.
3-Ortaçağ İslam Biliminin
gelişmelerini kapsayan aşama.
4-Yenidendoğuş (Rönesans)
sonrası gelişmelerin yer aldığı
çağdaş bilim aşaması (Eren 1996).
İnsanoğlunun çabalarının
kökeninde biri yaşamı rahat ve
güvenilir kılma (el becerisidir),
diğeri evreni anlama gibi
(düşünsel) iki temel gereksinim
yatmaktadır.
Yaşamı güvenilir ve rahat kılma,
insanın yeryüzünde oluştuğu çağlardan
bugüne dek, kuşaktan kuşağa aktarılan
bir teknik, bir gelenek oluşturmuştur.
İnsanoğlu bu amaçla çevresini
yaşayabileceği şekilde değiştirmeye
başlamış, teknik beceriler ortaya
koymuştur. Burada amaç teknik/yararlılık
geliştirmek olmuştur.
Evreni anlama ise bilimin temelini
oluşturan, bilimin ortaya çıkıp
gelişmesini bugünkü durumuna
gelmesini sağlayan neden olmuştur.
Özellikle Rönesans sonrası el ve
kafanın ortak/koordineli çalışması ile
modern bilimin başladığını
görmekteyiz.
İlk insanların sağlık uygulamalarının neler
olduğu günümüzde iki kaynaktan
öğrenilebilmektedir.
1-Paleopatoloji
2-Pirimitif tıp:
Tarih boyunca insanların sağlıkla
ilgili en önemli amaçları şunlardır:
1-Yeterli miktarda ve kaliteli yiyecek ve
su sağlamak,
2-Hava kirliliğini önleme ve sağlıklı bir
fizik çevre oluşturma ve bu çevreyi
sürdürme,
3-Hastalıkların bulaşmasını önleme,
4-Tıbbi bakım sağlama,
5-Ağrı, kanama, şok ve infeksiyon
gibi problemlerle başedebilme,
6-Fakirlik ve yoksulluk gibi sorunlarla
baş edebilme (Dolan 1969). (Dolan
1969).
Animizm (canlıcılık) Teorisi
Kötü ruh (demonic) Teorisi
Amulet (muska, nazarlık, tılsımlı eşya)’leri
giydikleri ya da üzerlerinde taşıdıkları zaman kötü
ruhlardan korunabileceklerine inandılar.
Talismas (iyi tılsım, uğur)’ları da şans getirmesi için
üzerlerinde taşıdılar (Dolan 1969).
Tıp adamlarının yaptığı tedaviyi
özetleyecek olursak;
kötü ruhu kaçırmak için; hastayı
dövmek, maske ve giysilerle
korkutmak, sağır edici gürültüler
yapmak.
kötü ruhu sallayarak, tekmeleyerek,
yumruklayarak, çimdikleyerek kovmak.
Pis kokularla kötü ruhu gizlendiği
yerden çıkarmaya çalışmak.
Fetiş, çeşitli figür ve put gibi
sihirli ve doğa üstü gücü olduğu
sanılan objeleri üzerlerinde
taşıyarak şifa beklemek.
Ritmik bir şekilde büyülü şarkılar
söyleyerek kötü ruhu dışarı
çıkarmaya çalışmak.
Mutilasyonlar
İlkel toplumlarda kültürel olarak
yaygın kullanımı olan,
mutilasyonlar (kulak vs. kesme)
insanlara zarar vermiştir.
Başlıca mutilasyon uygulamaları
Başın ve ayağın deforme edilmesi,
Boynu uzatmak için metal bantlar kullanılması,
dokuya odun, kemik, metal parçaları takmak,
deriyi kesme dövme yapma uygulamalarıdır.
SÜMERLİLER
Tarım ve ticaret, evcilleştirilmiş at ve at
arabası, para ve poliçe, dokuma
tezgahları, hukuk ve yönetim,
matematik bilimler, hekimlik, kanallar
açıp bataklıkları kurutmak, takvim, çalar
saat, gök haritaları, alfabe ve yazı, kağıt
ve mürekkep, kitaplar- kitaplıklar,
edebiyat,
SÜMERLİLER
müzik, anıt yontuculuk ve mimarlık,
mineli kap -kacak, süsleme gereçleri,
tek tanrı inancı, tek kadınla evlenme,
satranç ve zar oyunları, gelirlere vergi
koymak” Sümer uygarlığında
toplumsal yaşam örgütlenmişti. İlk yazı
olan çivi yazısını M.Ö. 3100 yıllarında
buldular
SÜMERLERDE SAĞLIK BAKIM
UYGULAMALARI
Eski mezopotamya uygarlığına ait tıp ve
hasta bakımı verileri Asurlular
döneminden M.Ö.7. yüzyıla ait
Assurbanipal kitaplığından kalmadır. Ancak
daha sonra bunların M.Ö.3000. ya da daha
eski yüzyıllarda yazılmış olduğu
anlaşılmıştır. Tıp biliminin bu toplumda da
din adamlarının tekelinde olduğu biliniyor.
SÜMERLERDE SAĞLIK BAKIM
UYGULAMALARI
a) Ba-Ru: Bu sözcüğün sözlük anlamı
“bilici-kahin”dir. Ba-ru’lar tanı ve prognoz
işlerini yaptılar.
b) Aşipu: Üfürükçülük ve büyücülük
yaptılar.
c) A-zu ya da A-Su: Gerçek hekimler
bunlardı ve asıl görevleri hastaları
iyileştirirler.
SÜMERLERDE SAĞLIK BAKIM
UYGULAMALARI
Sümerliler bilimsel hekimlikle, bilimsel olmayan
hekimliği birbirinden ayırmışlardır..
SÜMERLERDE SAĞLIK BAKIM
UYGULAMALARI
Hekimlik eğitimi tapınaklara bağlı okullarda
yapılmıştır.
Bu okullarda kalp ve kanla ilgili bilgilerin yanı sıra,
hastaları büyüsel işlemler ve otlardan yaptıkları
ilaçlarla iyileştirmeye çalışmışlardır. Yaşamla ilgili en
önemli organın karaciğer olduğu düşünülmüştür.
SÜMERLERDE SAĞLIK BAKIM
UYGULAMALARI
Sümerliler gözlemi ilk kez
kullanmışlardır.
SÜMERLERDE SAĞLIK BAKIM
UYGULAMALARI
Kükürt, arsenik, küherçile, antimuan,
demir oksit, bakır tuzları, civa ve şapı
ilaç yapımında kullandılar.
ASUR ve BABİLİLERDE SAĞLIK BAKIM
UYGULAMALARI
Babilliler hastalarını insanların gelip geçtiği
bir yere yatırırlar ve her geçenden
hastalığın nasıl iyileştirilebileceği konusunda
öneri alırlardı.
ASUR ve BABİLİLERDE SAĞLIK BAKIM
UYGULAMALARI
Babil hükümdarı Hammurabi’nin taş bir sütun
üzerine kazdırıp, Babil Mabedine koydurduğu ve
kendi adını taşıyan kanunları arasında, tıbbi
konulara rastlanmaktadır. Hekimlerin alacağı
ücret ve cezalandırılmaları, bu kanunlar
arasında yer almıştır. Babilliler hasta bakımı ve
tedavisinde, bitkisel ve madensel ilaçlar
kullanarak, masaj lapa uygulaması ve lavman
yapmışlardır
ESKİ MISIRLILARDA
SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI
 Sıcak ve soğuk banyoları hastalık tedavisinde
kullanmışlardır.
Kadınlar sık yıkanır ve istenmeyen kılları bronz bir jiletle
traş ederek cımbızla yolarlardı.
Solunumun önemi ilk kez mısırlılarda anlaşılmıştır.
 Trahom hastalığını tanımladılar. İlaç olarak; bitki, zambak,
kurşun bileşikleri, hintyağı ve benzerlerini kullandılar.
Nazarlıklara büyük önem verdiler.
ESKİ MISIRLILARDA
SAĞLIK BAKIM UYGULAMALARI
Eski mısırlılar ölülerini mumyalarlar, dövme yaparlar
ve kulak delmekteydiler. Masajı ve sünnet
uygulamasını ilk kez kullandılar.14 yaşında sünnet
olmak yasal zorunluluk olarak uygulanmıştır.
Eski mısırda temizlik çok önemlidir.Yemeklerden önce
ve sonra ellerini yıkamışlardır.
TEB(Thebes) şehri tıbbi uygulamaların en çok yapıldığı
şehirdir ve bu şehrin totemi yılandır. Tıp sözcüğünün
bu şehrin adından geldiği ve simgesinide bu kentten
aldığı düşünülmektedir.
Ebers Papirüsü
M.Ö. 1500 yılıdan kalmadır.
İçinde 875 reçete mevcuttur. Her hastalık için
ayrı ayrı ilaçların nasıl hazırlanacağı, katılacak
maddelerin azlık-çoklukları belirtilerek
açıklanmaktadır.
Edwin Smith Papirüsü
En önemli en bilimsel papirüstür. M.Ö. 1600
yıllarından kalma olduğu biliniyor. Papirusun başında
“kalbin damarları üzerine” adındaki yapıttan alıntılar
vardır. Papirüste bilgiler sınıflandırılarak sunulmakta
ve 48 yaradan söz edilmektedir. Her yaranın tanı,
tedavi ve prognozu konusunda ayrıntılı bilgi
sunulmuştur.
Ramasseum Papirüsü
Firavun Ramses’in mezarının
temelinde bulundukları için bu adı
almışlardır. M.Ö. 2000-1785
yıllarından kalmıştır.
Kahun Papirüsü
M.Ö. 1900 yılından kalmadır. Anaçocuk sağlığı ve veteriner hekimlik
hakkında bilgi veren iki bölümden
oluşmaktadır.
Hearst Papirüsü
M.Ö. 1550 yılından kalmadır.
Kırıkların sarılması için un, bal ve
kaymaktan yapılan bir hamur
önerilmektedir
Hititlerde (Etiler) Sağlık Bakım
Uygulamaları
 Tarih içinde “Bin tanrılı ulus “ olarak
nitelendirilen hititlerde sağlık ve hastalık,
direkt olarak tanrılarla ilişkilidir. Açlık,
kıtlık ve doğal afetler tanrıların cezası
olarak kabul edilir.Bu cezalara maruz
kalmamak içinde tanrıya kurban vermek
gerekmektedir.
Hititlerde (Etiler) Sağlık Bakım
Uygulamaları
 Bu dönemde hekimlerin nasıl yetiştiği
ve halka hizmet verip vermedikleri
konusunda yazılı bilgi bulunamamıştır.
Hintlilerde Sağlık Bakım Uygulamaları
Eski hintliler 10 yy.da otopsi tekniğini
geliştirdiler. Verem hastalığını ve idrarın tadına
bakarak şeker hastalığını tanımladılar. Lavman
yaptılar, kan aldılar ve katarakt ve bademcik
ameliyatı yaptılar. Plastik ameliyatlar ve buruna
greft yaptılar.
Eski İranda Sağlık Bakım Uygulamaları
Eski İranlılar’ın inançlarına göre Hürmüz sağlık,
Ahriman hastalık tanrıları idiler. Birbirleri ile sürekli
savaşırlardı. Bu savaşın sonucuna göre kişi sağlıklı ya
da hasta olurdu. Hekim olmak için Zerdüşt dininden
olmak zorunlu idi.
Eski İbrahimoğullarında (İsraillier) Sağlık Bakım
Uygulamaları
İsrailliler’in herhangi bir sağlık
tanrıları yoktur. Bunun nedeni
onların tek tanrıya inanmalarıdır.
Bununla birlikte sağlığın tanrıdan
geldiğine inanılırdı.
Eski İbrahimoğullarında (İsraillier) Sağlık Bakım
Uygulamaları
Hastalıkların oluşumundan safranın
birikmesi ve niteliğinin değişmesi,
havanın kötü etkisi, ısı değişmeleri ve
salgı bozuklukları sorumludur.
Eski Çinde Sağlık Bakım Uygulamaları
Hastalıkların yakma ve iğne batırma ile
iyileştirilmesinin Çin’de taş devrinde başladığı
bilinmektedir. Su Wen adındaki yapıtta “Eğer ağrı
kasta ise iğne batırınız, kan damarında ise moxa
(pamuğa benzeyen bir tür yakı) kullanınız,
tendonda ise yakınız” denilmektedir. Batırma
işleminde önceleri çakmaktaşı kullanılırken
sonraları (bakır ve bronz devirlerinde) metal iğneler
kullanılmıştır. Eski çinde iğne ile tedavi
“acupunctur” uygulanmıştır. Bu yöntem uyuşturma
(anestezi) ve iyileştirme yöntemi olarak
kullanılmıştır.
Eski Çinde Sağlık Bakım Uygulamaları
Kolik, öksürük, romatizma, burkulma eklem
iltihapları ile derin ve kronik her türlü ağrının
iyileştirilmesinde acupuncturu kullandılar.
Eski Çinde Sağlık Bakım Uygulamaları
Hastalıkların tanısında dört yöntem;
gözlem, dinleme, anemnez ve palpasyon
kullanılır. Sağlık-hastalık açısından beş tür
yakınma vardır. Durağanlık, saldırganlık,
sakatlık, biçim bozukluğu ve cücelik
olarak yazılı kaynaklara geçmiştir. Gene
beş tür acı çekilebilir . Bunlar; doğum,
yaşlanma, hastalık, ölüm ve ayrılıktır.
Eski Yunanistanda Sağlık Bakım Uygulamaları
Yunanlılar’ın temel yaklaşımı evreni/doğayı
anlamadır. Eski Mezopotamya ve Mısır
verilerinden yararlanıp kendi sentez verilerini
oluşturmuşlardır. Yunanlılar sanat felsefe, tıp
ve biyolojik bilimlerde liderlik yaptılar.
Eski Yunanistanda Sağlık Bakım Uygulamaları
Hekimlik Hippocrates’e gelinceye dek felsefe ve
dinsel inançlardan ayrılmamıştır. Hippocrates
itikatlara ve mitolojiye karşı durmuş ve hastalığın
sadece doğal kanunlara aykırı hareket etmekten
kaynaklandığını gerçeğini savunmuştur.
İstanköylü Hipokrat ve Yunan Tıbbı
M.Ö. 5 yy’da Hipokrat adını taşıyan iki
yunan bilim adamı vardı. Bunlardan birincisi
sakız adasında doğmuş olan sokratın çağdaşı,
matematikçi Hipokrattır.
İstanköylü Hipokrat ve Yunan Tıbbı
Hipokratın yaşadığı dönemde otopsi ve ameliyat
yapmak, dinsel açıdan yasaktır. Bu nedenle fizyoloji
ve anatomiye ilişkin bilgisi yoktur. İnsan bedenini
oluşturan dört ana maddenin kan, balgam, sarı safra
ve kara safra olduğunu söyler
Galenos
M.S. 130-201 yılları arasında yaşamıştır.
Deneysel fizyolojinin kurucusudur. Yaşamının bir
bölümünü inceleme yazılarına ayırdı. Bir ara
Roma’da hekimlik yaptı ve kısa sürede büyük bir ün
kazandı. Zamanın en bilgili ve becerikli hekimiydi.
Anatomi, fizyoloji ve farmakoloji alanında çalışmış
ve kendisinden sonraki kuşakları uzun yüzyıllar
etkilecek ölçüde ün yapmıştır.
TEŞEKKÜRLER
20.09.2006
Prof. Dr. Ayten Demir
48