AÇIK EKONOMİLERDE FİYATLAR VE ULUSAL ÜRETİM:Toplam

AÇIK EKONOMİLERDE
FİYATLAR VE ULUSAL
ÜRETİM:Toplam Talep ve
Toplam Arz Analizleri
Kapalı
Ekonomide
Toplam Talep ve
Toplam Arz
Toplam Talep Eğrisi(Aggregate demand curve)

Toplam talep nedir?
Toplam talep, her olası fiyat düzeyinde tüm alıcılar tarafından satın
alınmak istenen mal ve hizmet miktarlarını ifade eden bir kavramdır.

Satın alınmak istenen mal ve hizmet miktarı ile
fiyatları arasında nasıl bir ilişki vardır?
Diğer faktörler sabitken, satın alınacak mal ve hizmet miktarları ile
fiyatlar genel düzeyi arasında negatif yani ters yönlü bir ilişki
vardır.Bu nedenle toplam talep eğrisi negatif eğimlidir.
Toplam Talep Eğrisi(Aggregate demand curve)




AD eğrisi daha önce incelenen IS ve LM modelinden elde edilebilir.
IS-LM modelinde sabit fiyatlar varsayımı altında IS eğrisi mal
piyasasında(reel sektörde) LM eğrisi de para piyasasında(nominal
sektörde) denge sağlayan ulusal gelir ve faiz oranı bileşimini temsil
eder.
Talep yönünden makro ekonomik dengeyi IS eğrisiyle LM eğrisinin
kesiştiği noktadaki ulusal gelir ve faiz bileşimi belirler.
Şimdi ise fiyatların değişken olduğunu varsayarak AD eğrisini IS VE
LM modeli yardımıyla açıklayalım.
Mal piyasasında denge reel kavramlarla ifade edildiğinden
fiyat değişmeleri IS eğrisini doğrudan etkilemez; ama reel para
arzını yani MS/P yı etkiler
Toplam Talep Eğrisi(Aggregate demand curve)


Şeklin a kısmında görüleceği gibi
fiyatlar P0’dan başlayarak P1 ve P2
biçiminde yükseldikçe, LM eğrisi de
LM1 ve LM2 biçiminde sola
kayar.Buna bağlı olarak her fiyat
düzeyiyle ilişkili denge ulusal
gelirinin de sırasıyla Y0 , Y1 , Y2
biçiminde değiştiği, yani fiyat
düzeyi yükseldikçe(düştükçe)
denge ulusal gelirinin
azalmakta(artmakta) olduğu
grafikte görülmektedir.
Şeklin b kısmında fiyat düzeyleriyle
her fiyat düzeyindeki denge ulusal
gelirinin ayrı bir şekil üzerinde
gösterilmesinden AD elde
edilir.Dikkat edilirse şimdi dikey
eksende faiz oranları değil fiyatlar
yatay eksende ise önceden olduğu
gibi ulusal gelir düzeyleri
ölçülmektedir.Grafik üzerinde her
fiyat düzeyiyle onun karşılığı olan
denge ulusal geliri işaretlendiğinde
negatif eğimli AD ortaya çıkar.
Toplam Talep Eğrisi(Aggregate demand curve)

AD eğrisinin eğimini ne belirler?
AD eğrisinin eğimini, IS ve LM eğrileri birlikte belirlerler.Bu eğrilerin
esnekliği ne derece yüksekse AD eğrisi de o derece yatık(esnek) olur.Buna
göre IS ve LM eğrilerinin eğimlerindeki bir değişme de AD eğrisinin
eğiminde aynı değişmeye yol açar.

AD eğrisinin konumunu ne belirler?
AD eğrisinin konumu da IS ve LM eğrilerine bağlıdır.IS eğrisinin sağa
kayması ilgili her fiyat düzeyinde daha yüksek denge ulusal gelirine
ulaşılmasına neden olur.Bu bakımdan IS eğrisinin sağa(sola) doğru
hareket etmesi AD eğrisini de sağa(sola) kaydırır.
Örneğin:Hükümet harcamalarında veya yurt içi yatırımlardaki bir artış
IS’nin dolayısıyla da AD’nin sağa kaymasına neden olur.
Örneğin:Vergilerdeki bir yükselme IS eğrisini dikleştirir ve AD eğrisini de
aynı şekilde değiştirir.
Örneğin:Para arzındaki bir genişleme ise para arzını artırdığı için LM
eğrisini sağa kaydırır ve daha yüksek denge gelirine böylece de AD
eğrisinin sağa kaymasına neden olur.Daraltıcı para politikası tersine AD
eğrisini sola kaydırır.
Toplam Arz Eğrisi(Aggregate supply curve)

Toplam arz nedir?
Ekonomide olası her fiyat düzeyinde üretilmek ve satılmak istenen yurt içi
mal ve hizmet miktarına toplam arz adı verilir.

Satılmak istenen mal ve hizmet miktarı ile fiyatları arasında nasıl bir
ilişki vardır?
Yüksek fiyatlar işletmeleri daha fazla üretim yapmaya ve satmaya özendirir;
düşük fiyatlar ise onları üretimlerini kısmaya yöneltir.Bu bakımdan
ekonomideki genel fiyat düzeyiyle işletmelerin satışa sunacakları toplam reel
üretim arasında normal koşullar altında pozitif yönlü bir ilişki bulunduğu
kabul edilir.

Toplam arzı ne belirler?
Bir ekonomide mevcut kaynakların göreceli miktarı, teknolojideki gelişme
düzeyi, faktörlerin istihdam edilen miktarları ve ne etkinlikte kullanıldıkları
gibi etkenler belirler.
Toplam Arz Eğrisi(Aggregate supply curve)

Kısa dönemlerde sermaye stoku, doğal kaynaklar
ve teknoloji gibi faktörler sabittir.Bu da firmaların kar
maksimizasyonu olarak kullanabilecekleri tek değişken
girdinin emek olduğu anlamına gelir.
Toplam Arz Eğrisi(Aggregate supply curve)


Firmalar kar maksimizasyonu sağlayacak miktarda emek kullanırlar.Bunun
için de son çalıştırılan işçi için emeğin marjinal ürün değerini geçerli ücret
düzeyine eşitlerler.Marjinal ürün değeri de marjinal fiziki ürün ile fiyatın
çarpımına eşittir.Buna göre ücretler sabit iken genel fiyat düzeyindeki artış
marjinal ürün değerini yükseltir dolayısıyla da daha yüksek istihdam ve
üretim düzeyine yol açar.Fiyatlardaki düşüş de tersine istihdam ve üretim
düzeyini düşürür.Böylece sabit bir ücret düzeyinde farklı ulusal fiyat
düzeyleri işaretlenerek şeklin a kısmında görülen düz bir doğru biçimindeki
AS kısa dönem toplam arz eğrisi elde edilir.
Bununla birlikte eğer ekonominin halen tam çalışma düzeyinde veya ona
yakın bir yerde bulunduğunu varsayarsak kısa dönemde arz edilen emek
miktarındaki artışlar ancak ücretlerin artırılmasıyla
sağlanabilecektir.Dolayısıyla kısa dönem toplam arz eğrisi pozitif eğimli düz
bir doğru biçiminde değil grafiğin b kısmında görüldüğü gibi yüksek üretim
düzeylerinde giderek dikleşen bir eğri biçiminde olacaktır.Yani fiyat artıkça
üretim de artacak fakat üretimdeki göreceli artışlar fiyat artışlarından düşük
olacaktır.
Toplam Arz Eğrisi(Aggregate supply curve)

Bir genelleştirme yaparsak denilebilir ki daha fazla işgücünü
çekebilmek için gerekli ücret artışları ne kadar yüksekse kısa dönem
toplam emek arz eğrisi AS de o ölçüde dikleşen bir eğri biçiminde
olacaktır.
Toplam Arz Eğrisi(Aggregate supply curve)


Makro ekonomide genel kabul edilen görüşe göre işçilerin arz
edecekleri emek miktarı parasal ücrete değil elde edilecek reel
ücrete bağlıdır.Yani işçilerin fiyatlardaki bir artışa ilk gösterecekleri
tepki daha yüksek istihdam ve daha yüksek gelir biçiminde olur.Ama
bir kez fiyatların bekledikleri düzeyden yüksek olduğunun farkına
vardıklarında nominal ücret taleplerini artırırlar ve sendikaların da
baskılarıyla bu artışları almayı başarırlar.Böylece yeterli zaman
geçmesinden sonra genel fiyatlardaki bir artış yalnızca nominal
ücretlerde bunu karşılayacak artışlara yol açmış olur.İstihdam ve
üretim de ise reel bir etki görülmez.
Eğer ücretlerin fiyatlarla aynı hızda değiştiği varsayılırsa(rasyonel
bekleyişler hipotezindeki gibi fiyat değişmeleri önceden tahmin
ediliyorsa) o takdirde fiyat artışı reel üretim ve istihdam üzerinde
hiçbir etki doğurmaz.
Toplam Arz Eğrisi(Aggregate supply curve)




Makro iktisat teorisyenleri arasında ücretlerin gerçekte aşağı yönde yapışkan
olup olmadığı ve işgücü piyasalarındaki uyum gecikmelerinin uyum süresi
konusunda önemli tartışmalar vardır.
Keynesgiller çeşitli engeller ve piyasa aksaklıkları dolayısıyla uyum sürecinin
parasalcılara göre daha uzun olacağını kabul ederler.Bu nedenle onlara göre
hükümet politikalarının daha büyük bir rolü vardır.
Yeni klasik iktisatçılara göre nominal ücretler fiyatlar kadar hızlı yükselir.Yani
işçiler beklenmekte olan bir olayın ücretler üzerindeki etkisini anında görür
ve reel ücretlerini aynı düzeyde sürdürmek için derhal harekete
geçerler.Böylece dikey konumda olan bir toplam arz eğrisi ortaya çıkar.
Özetle çoğu yazar doğal ulusal gelir düzeyinde uzun dönemli toplam
arz eğrisinin dik bir konumda olacağı konusunda görüş birliği içindedir fakat
kısa dönemde AS eğrisinin dikey olmayan kısmıyla üretimin fiyatlara verdiği
kısa dönemli tepki konularında önemli görüş ayrılıkları vardır.
Toplam Talep Toplam Arz ile Denge Gelir Fiyat Düzeyi



Toplam talep ve toplam arz
dengesi UD toplam arz eğrisi KD
toplam arz eğrisi ve toplam talep
eğrisinin kesiştiği noktada oluşur.
Örneğin: hükümet
harcamalarında ve para arzında
bir genişlemeyle toplam talepte
bir artış olsun.
Sonuç olarak doğal istihdam ve
üretim düzeyinde sürekli etki
yaratmanın tek yolu teknoloji
sermaye stoku gibi temel
etkenlerin değişmesidir.Yani
genişletici para ve maliye
politikalarının fiyat artışı yerine
gelir istihdamı sürekli artırmak
için sözü edilen faktörlerin
genişleme yönünde değiştirilmesi
gerekir.
AÇIK
EKONOMİLERDE
TOPLAM TALEP ve
TOPLAM ARZ
GENEL BAKIŞ




Ekonominin dışa açılması doğal olarak toplam talebi de
etkiler.
Dışa açılma teknolojik yenilikler, yönetim bilgileri, uluslar
arası yatırımlar… yoluyla uzun vadeli arz etkileri doğurur.
Dışa açılmanın asıl önemli etkileri kısa ve orta vadeli
toplam talep üzerinde ortaya çıkar.
Bundan sonraki slaytlarda sabit ve değişken kur
sistemlerinde toplam talepteki bu değişmeler üzerinde
durulacaktır.
SABİT KUR SİSTEMİ
SABİT KUR SİSTEMİ







İlk denge durumu şeklin a kısmındaki İ0 ve Y0 bileşimiyle
gösterilmiştir.
Sabit kur sisteminde toplam talep eğrisini elde etmek için şeklin b
kısmında gösterildiği gibi fiyatlarda artış olmuştur.
Fiyat artışı reel para arzını düşürür ve LM eğrisini sola kaydırır.
İç fiyat artışları buna ek olarak ülkenin dış ticarette göreceli
fiyatlarını da değiştirir; böylece ihracat daha pahalı, ithalat ise daha
ucuz olur.
İç fiyat artışlarının ihracatı azaltıp ithalatı artırması karşısında BP
eğrisi sola doğru yer değiştirir.Çünkü şimdi dış ticaret bilançosundaki
bozulmayı dengeleyecek ölçüde bir kısa süreli yabancı sermaye girişi
için daha yüksek faiz oranı gerekecektir.
Dış ticaret bilançosundaki bozulma aynı zamanda IS eğrisini de sola
kaydırır.
Böylece fiyat artışları yalnız reel para arzını azaltmakla kalmayıp,
aynı zamanda AD eğrisinden görüleceği gibi toplam talebi de
düşürücü etki doğurur.
DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİ






Değişken kur sistemlerinde AD daha önce açıklanana benzer biçimde
elde edilir.
Yurt içi fiyatlardaki artışlar yine LM IS ve BP eğrilerini sola
kaydırır.Fark uyum sürecinin niteliğinde kendini gösterir.
Eğer 3 eğrideki sola kayma bir dengeye ulaşmazsa ödemeler
bilançosu da dengede olmaz.Bu ise sanki ya bir ödeme fazlası ya da
bir dış ödeme açığı varmış gibi etkilerin ortaya çıkmasına neden olur.
Bir dış fazla durumundakine benzer baskılar sonucunda döviz kuru
değer kazanır.Bu ise BP ve IS eğrisi daha da sola iter.
Bu uyum süreci her üç piyasada denge eş anlı olarak sağlanıncaya
kadar sürer.
Eğer fiyat artışı dış açık benzeri etkiler doğurmuş olsaydı ulusal para
değer yitirecek ve yeni denge sağlanıncaya kadar IS ve BP eğrileri
bir kez daha sağa doğru kayacaktı.
AÇIK EKONOMİLERDE
PARA VE MALİYE
POLİTİKASI:ESNEK
FİYATLAR
PARA POLİTİKASININ
ETKİLERİ:ESNEK KUR SİSTEMİ
Para politikasının etkileri uygulanan kur
sistemine bağlıdır.Sabit kur sisteminde
para politikası toplam talep üzerinde çok
sınırlı bir etki doğuracağından o durumu
ihmal edebiliriz.Esnek kur sistemlerinde ise
para politikası çok etkili bir araçtır.
PARA POLİTİKASININ ETKİLERİ:ESNEK KUR SİSTEMİ

Şeklin
altında
yazan
eksik
istihdam
varsayımı
yerine tam
istihdam
varsayımını
esas alınız
PARA POLİTİKASININ ETKİLERİ:ESNEK KUR SİSTEMİ
TAM İSTİHDAM DENGE DURUMU
E noktası:İlk denge durumundaki ulusal gelir ve fiyat bileşimi Y0 ve P0’
dır.Bu gelir ve fiyat bileşimini UD arz eğrisi ile KD arz eğrisi ve toplam talep
eğrisinin kesiştiği E noktası belirlemektedir.Ekonomi kısa ve uzun dönem
denge durumu içinde olduğundan E noktasında gerçekleşen fiyatlar
beklenen fiyatlara eşitlenmiş durumdadır.
Örneğin genişletici bir para politikası uygulansın: Para arzının genişlemesiyle
AD eğrisi sağa kayar ve ekonomide bir dengesizlik ortaya çıkar.Fiyatlardaki
değişme karşısında işçilerin nominal ücretlerini artırabilmeleri için bir
zamana gerek vardır.Böylece üretim artıkça fiyatlar yükselir ve ekonomi F
noktasında yeni bir kısa dönem dengesine ulaşır.İşçiler gerçekleşen fiyatın
beklenen fiyattan yüksek olduğunun farkına varmalarıyla ücretlerinde artış
talebinde bulunur ve çoğu kez bu taleplerini gerçekleştirirler.Fiyat artışlarına
paralel olarak ücretlerde artınca aynı reel ücret düzeyinde aynı miktarda
emek arz edilmiş olur.Böylece genişleyen para arzı koşullarında kısa dönem
toplam arz eğrisi beklenen fiyatlar gerçekleşen fiyatlara yeniden
eşitleninceye kadar sola kayar.Yeni denge G noktasında oluşur.
PARA POLİTİKASININ ETKİLERİ:ESNEK KUR SİSTEMİ
PARA POLİTİKASININ ETKİLERİ:ESNEK KUR SİSTEMİ
EKSİK İSTİHDAM DENGE DURUMU
1)Para politikasını kullanırsak:
Diyelim ki ekonomi başlangıçta eksik istihdam düzeyindedir.Dolayısıyla
ekonomi bir işsizlik içinde bulunmaktadır.Ekonomiyi tam çalışma
düzeyine çıkartabilmek için genişletici para politikası uygulansın.
Para arzının artırılması AD eğrisini sağa kaydırır ve ekonomi K
noktasında yeni dengeye ulaşır.Yurt içi gelir artar ama bu artış
fiyatların yükselmesi pahasına gerçekleştirilmiş olur.
Yeni fiyat düzeyi kısa dönem arz eğrisi üzerindeki beklenen fiyat
düzeyiyle uyumlu olduğundan işçi sendikalarının ücret artışı
konusunda baskı yapmalarına gerek duyulmaz.
PARA POLİTİKASININ ETKİLERİ:ESNEK KUR SİSTEMİ
EKSİK İSTİHDAM DENGE DURUMU
2)Piyasa Mekanizmasını Doğal İşleyişine
Bırakırsak:fiyatların ve nominal ücretlerin düşmesi
Para arzını artırmak yerine diyelim ki ekonomik durgunluğa karşı hiçbir
politika uygulanmayıp sorunun çözümü piyasa mekanizmasının
kendiliğinden işleyişine bırakılmış olsun.
Eğer ücretlerin aşağı doğru esnek olduğu varsayımı yapılırsa
gerçekleşen fiyat düzeyi(P0) beklenen fiyat düzeyinin(P1) altında
kaldığı için ekonomideki durgunluk beklenen fiyatların ve nominal
ücretlerin düşmesine neden olur.
Beklenen fiyatlardaki düşüşe bağlı olarak kısa dönemli arz eğrisi sağa
kayar.
Ekonomi tam istihdam düzeyine ulaşır.
PARA POLİTİKASININ ETKİLERİ:ESNEK KUR SİSTEMİ
Eksik istihdam durumunda para politikası mı
kullanılsın yoksa piyasa mekanizmasını serbest işleyişine
mi bırakalım?
Para politikası aracının kullanılmasını eleştirenler genişleyen para
arzının hükümet müdahalesinde artış beklentisi yaratarak daha
yüksek fiyatlara yol açacağına yani enflasyonu körükleyeceğine
işaret ederler.
Para politikasının savunucularına göre de ücretler gerçekte
aşağı yönde esnek değildir dolayısıyla fiyat mekanizmasıyla sorunun
çözümü çok uzun zaman alabilir.Ayrıca otomatik mekanizmanın bir
ölçüde işlediği varsayılsa bile yapılamayan üretim yaygın işsizlik ve
uygulanan sosyal yardım programları dolayısıyla topluma aşırı ölçüde
yüksek maliyet yüklenmiş olur.
MALİYE POLİTİKASININ ETKİLERİ:SABİT KUR SİSTEMİ


Maliye politikası esnek kur sistemi koşulları
altında kısa süreli sermaye hareketlerini hem
göreceli biçimde hem de tam hareketli olduğu
durumlarda ulusal geliri artırmada etkili
olmamaktadır.
Sabit kur sistemi koşulları altında maliye
politikası uygulamaları ise serbest kur sisteminde
para politikası etkilerinin benzerlerini doğurur.
Ekonomik Büyüme ve Ekonomi Politikaları



Buraya kadar yapılan analizlerde yalnızca para ve maliye politikalarının toplam talep
üzerindeki etkileri incelenmiştir.
Ekonomi politikalarının fiyatları artırma yanında ekonomide sürekli etkiler
yaratabilmek için üretim kapasitesini yükseltici bir sonuç doğurmaları gerekir.
Üretim kapasitesinin artması uzun dönemli toplam arz eğrisinin sağa doğru kayması
demektir.
Örneğin:
Teknolojik gelişmeyi özendiren
Emeğin niteliklerini yükselten
Özel sermaye birikimini hızlandıran
Gerekli sosyal sermayeye katkı yapan
Ekonomik politikalar
ulusal gelir ve
istihdam üzerinde
sürekli etkide bulunacaktır.