ilaç uygulamalarında hemşirenin rolü

SAĞLIK KURUM VE KURULUŞLARINDA HASTA VE ÇALIŞAN
GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASI VE KORUNMASINA İLİŞKİN
USUL VE ESASLAR HAKKINDA TEBLİĞ
 RG: 29 Nisan 2009, Sayı : 27214
 Amacı, sağlık kurum ve kuruluşlarında hasta ve çalışan güvenliği
ile ilgili risklerin azaltılması için hasta güvenliği kültürünün
geliştirilmesine ve yaygınlaştırılmasına, bunu tesis edecek uygun
yöntem ve tekniklerin belirlenmesine, hasta ve çalışan güvenliği
konusunda
geliştirilen
iyi
uygulama
örneklerinin
yaygınlaştırılmasına, hizmet içi eğitim yoluyla personelin
farkındalığının ve niteliklerinin artırılmasına, hasta ve çalışan
güvenliği ile ilgili raporlama sistemlerinin oluşturulmasına,
hasta bakım ve tedavi sürecinin güvenlik ve kalitesinin
artırılmasına, hasta ve çalışanların sağlık hizmeti sunum
sürecinde karşılaşabilecekleri muhtemel risk ve zararlardan
korunmasına yönelik, usul ve esasları düzenlemektir.
 İlaç güvenliğinin sağlanması (Madde 9)
İLAÇ
Vücudun işleyişini
etkileyen ve hastalıkları
iyileştirmek için kullanılan
kimyasal maddelere ilaç denir
YÜKSEK RİSKLİ
İLAÇ
Hatalı kullanıldıklarında,
hasta üzerinde geri
dönüşsüz veya kalıcı
olumsuz etki yaratan ilaçlara
(örneğin; sakatlık, ölüm)
yüksek riskli ilaç denir
İlaç Uygulamalarında Hemşirenin
Sorumlulukları
İlaç uygulamalarından önce hemşirenin
gerekli hazırlığı yapması güvenli ve başarılı
bir uygulamayı beraberinde getirir.
Nasıl bir hazırlık yapmalı ???
İlaç Uygulamalarında Hemşirenin
Sorumlulukları
 İlaçları hazırlanmadan önce ve sonra elleri yıkamak ve eldiven






giymek
İlaçları, hekim istemi, tedavi defteri ve ilaç kartlarından kontrol
etmek
İlaçların son kullanma tarihine bakmak
İlaç katı ise el değdirmeden temiz bir ilaç kadehi içerisine
bırakmak
Sıvı ilaçların doz ayarlamasını göz seviyesinde tutarak yapmak
Hazırlandıktan ve kontrol edildikten sonra ilaçları yerine
kaldırılmak
İlaçların muhafaza kutuları kırılmış veya hasara uğramış ise
kullanmamak
İlaç Uygulamalarında Hemşirenin
Sorumlulukları
 Sulandırılan oral süspansiyonlar distile su ile hazırlanmalı
 İlacın içeriğini ve etki mekanizması bilinmeli
 İlacın niçin verildiği bilinmelidir.
 Hastanın teşhisi bilinmelidir.
 Yere düşen ilaçlar mutlaka atık kutusuna atılmalıdır.
 Beklenen
ve istenmeyen etkiler bilinmeli
bildirilmelidir.
 İlaç tedavisi konusunda hasta mutlaka eğitlmelidir.
ve
Not: İlaçların, doğru ve güvenli bir şekilde hazırlanmasından hemşire
sorumludur.
İlaç Uygulamalarında Hemşirenin
Sorumlulukları
 İlaçlar sakin ortamda/ dikkatli bir şekilde hazırlanmalı
 İlaçlar hastanın yanında bırakılmamalı
 Etiketi tam olarak okunmayan ilaçlar kullanılmamalı
 Hastanın alerjisi olup olmadığı kontrol edilmeli
 İlaç verildikten sonra mümkün olduğunca en erken
zamanda kayıt yapılmalı
 İlaç hasta tarafından reddedilirse not edilmeli ve hekime
bildirilmelidir.
İlaç Uygulamalarında Hemşirenin
Sorumlulukları
 Doktor istemi mutlaka yazılı olarak alınmalıdır.
DOKTOR TARAFINDAN VERİLEN YAZILI İSTEMDE
BULUNMASI GEREKENLER
 Hastanın adı soyadı
 İlaç isteminin tarihi ve zamanı
 Uygulanacak ilacın adı
 İlacın dozu
 ilacın hangi yoldan uygulanacağı
 ilacın uygulanma sıklığı
 İstemi yapan doktorun bilgileri
İlaç Uygulamalarında Hemşirenin
Sorumlulukları
 Hemşire hastasına ilacı uygulamadan önce alerjisinin olup
olmadığını bilmeli
 İlaç uygulaması hakkında hastayı bilgilendirmeli
 Hastaya uygun pozisyonu vermeli
 İlacı hazırlayan hemşire, mutlaka uygulamayı
kendisi yapmalı
 İlacın etki süresini bilmeli
da
İlaçların Emilim Hızları
Deriden
Ağızdan
Rektal
Damar yolu
Cilt altı
Kasiçi
Dilaltı-Tablet
Endotrekeal
İnhalasyon
Değişir
30-90 dk.
5-30 dk.
30-60 saniye
15-30 dk.
10-20 dk.
3-5 dk.
3 dk.
3 dk.
İlaç
Uygulamalarında
Sorumlulukları
Hemşirenin
 Hemşire ilacı hazırlarken tüm dikkatini bu
işe vermeli
 8 doğru ilkesini bilmeli ve ilacı hazırlarken
ilkelere uymalı
bu
9 YANLIŞ
8 DOĞRU İLKESİ
1. Doğru ilaç – Doğru ilaç şekli
1. Yanlış ilaç verilmesi
2. İlacın
2. Doğru doz
3. Doğru yol
3.
4.
4. Doğru zaman
5. Doğru hız- Doğru veriliş
süresi
6. Doğru hasta
7. Doğru yanıt
8. Doğru kayıt- Doğru form
5.
6.
7.
8.
9.
yanlış
dozda
verilmesi
İlacın yanlış yolla verilmesi
İlacın yanlış zamanda
verilmesi
İlacın yanlış hızla verilmesi
İlacın
yanlış
hastaya
verilmesi
İlacın hiç verilmemesi
Uygulanan ilacın kayıt
edilmemesi,
Uygulanan ilacın etkisinin
gözlenmemesi.
1.Doğru Hasta
•Hastanın adı soyadı
•Protokolü
•Doğum tarihi doğrulanmalı
•Kimlik tanımlayıcı kontrol edilmeli
•İlacın ismi ve verilme nedeni hastaya açıklanmalı.
2.Doğru İlaç
 İlacın jenerik ve satış ismi bilinmeli
 İlaç
isimleri birbirine benzediği
olduğundan mutlaka emin olunmalı
için
doğru
ilaç
3.Doğru Doz
 İlacın minimum ve maksimum dozu bilinmeli
 •Önceki dozlardan farklılıklar araştırılmalı
 •Doğru şekilde hesaplama yapılmalı, gerekirse ikinci bir
hemşirenin de fikri alınmalı
Doz Hesaplama









cc
=
ml
1 cc =
1ml
1 ml =
10 Dizyem
1 ml =
100 Ünite
1 ml =
20 damla
1 gr =
1000 mg.
0,5 gr
=
500 mg
1mg =
1000 mcgr
1 MU (Milyonünite)=10 mcgr
Doz Hesaplama
Doz hesaplamalarında doğru orantı
kullanılması önerilir;
Eldeki Doz
Eldeki Miktar
İstenilen Doz
İstenilen miktar
İstenilen Miktar = İstenilen Doz X Eldeki Miktar
Eldeki Doz
Doz Hesaplama- Örnek 1
Hekim orderı;
Morfin ampul 1x2 mg IV infüzyon
Stoktaki ilacımız
Morfin 0,01 gr (1 ml ampul) ise
Hastaya ilac nasıl uygular?
1 ml=100 ünite (insülin enjektörü ile)
10 mg morfin ampul 100 ünite ise
2 mg
x
X =20 ünite, insülin enjektörü ile morfin çekilerek ve doktor
başka şekilde önermedi ise mutlaka %0,9 NaCI ile
sulandırarak hastaya uygulanmalı.
4.Doğru Zaman
 Belli aralıklarla verilen ilaçlar genellikle yarım saat önce
ya da sonra verilebilir.
 •Sabah/öğle/akşam gibi günde 3 kere verilen ilaçlar
hastanın yatma/kalkma alışkanlıklarına göre ayarlanabilir.
 •Saatlik ilaçlar dakik verilmelidir.
5.Doğru Yol
 İlacın veriliş yolu hekim isteminde belirgin olmalı
 Bazı ilaçlar birkaç yolla verilebilir, hekimin istediği
hangisi?
İlaçlar, vücuda alındıktan sonra lokal yada sistemik etki
gösterirler. Etki etme biçimleri ilacın uygulanma yolu ile
yakından ilişkilidir.
Verilen herhangi bir ilacın etkisi;
Hastaya (yaş vb), ilacın dozuna, ilacın uygulandığı yola ve
ilacın metabolizmasına bağlı olarak değişir.
İlaçların Uygulama
Uygulama Yolu
Yeri
ve
Lokal
Uygulama Yeri
Uygulama Şekli
Epidermal (cilt üzeri)
Merhem, pomad, krem, losyon,
pudra, solüsyon,
Konjonktiva kesesi
Kolir : Oftalmik damla ve merhem
İntranazal
Nazal (burun) damla ve spreyi,
İntravajinal
Vajinal ovül(süpozituvar, tablet,
merhem, jel, köpük
Bukal (ağız içine)
Pastil, solüsyon,
Rektal
Merhem, süpozituvar, enema,
Kolon
Lavman,
Dış kulak yolu
Otik (kulak) damlası (solüsyon,
süspansiyon)
Sistemik
Uygulama Yeri
Uygulama Şekli
Oral (ağızdan)
Katı Şekiller : tablet, draje, kapsül,
film kaplı tablet, barsakta açılan
(enterik) tablet, çiğneme tb, efervesan
tb, kaşe, granül, pilül (hap),
SR(modifiye) tb,
Sıvı Şekiller : Şurup, eliksir, solüsyon,
süspansiyon, damla (konsantre
solüsyon), emülsiyon,
Parenteral
(sc, im, iv)
İnjeksiyonluk solüsyon veya
süspansiyon, emülsiyon (ampul,
flakon, sulandırılacak toz),
implantasyon peleti
İnhalasyon
Gaz, buhar, aerosol, inhalatör,
nebülizör, disk,
Transdermal
Flaster (TTS), merhem,
6.Doğru Etki
 İlacın beklenen etkisi ve yan etkisi bilinmeli
 İlacın başka ilaçlarla ya da besinlerle etkileşimi olup
olmadığı bilinmeli
7. Doğru ilaç Formu
 Aynı ilacın birden fazla formu olabilir. (kapsül, tablet gibi)
8.Doğru Kayıt
 Verildikten sonra en kısa sürede kayıt yapılmalıdır.
DİKKAT:
 Başkasının verdiği ilacın kaydını yapmayın.
YÜKSEK RİSKLİ İLAÇLAR















ADRENALİN
İNSULİN PREPERATLARI
EFEDRİN AMPUL
BELOC AMPUL
HEPARİN PREPERATLARI
HYPNOMİDATE
CORDARONE AMPUL
KETALAR
DİGOXİN AMPUL
PENTOTAL
DİLTİZEM AMPUL
COUMADİN
İSOPTĠN AMPUL
PROTAMİN AMPUL
NİPRUSS AMPUL














ATROPİN
RYTMONORM AMPUL
ACTİLYSE TEDAVİ SETİ
TRENTAL AMPUL
AGGRASTAT
NİTROGLİSERİN FLAKON
STREPTASE FLAKON
DOBUTAMİNE FLAKON
TRASYLOL
DOPMİN AMPUL
PERLİNGANİT AMPUL
CALCİUM AMPUL
MAGNEZYUM SÜLFAT
POTASYUM KLORÜR AMPUL
SAĞLIK ÇALIŞANLARI
EN RİSKLİ İLAÇLAR
 Radyoaktif ilaçlar
 Anestezik ilaçlar
 Antineoplastik ilaçlar
 Suistimal edilen
ilaçlar
İÇİN
SAĞLIK ÇALIŞANLARININ
ENFEKSİYON RİSKİ
 Kan ve vücut sıvıları veya bütünlüğü bozulmuş deri ve







mukoza ile temastan önce eldiven giyiniz.
İki hasta bakımı arasında eldiven değiştiriniz.
Eldiven çıkarıldıktan sonra ellerinizi yıkayınız.
Yapılacak işlem sırasında vücut sıvısı sıçrama ihtimali varsa
maske, gözlük ve önlük kullanınız.
Kullandığınız iğneleri kılıfına geçirmeyiniz, ucunu
bükmeyiniz, delinmeyen kaplar içerisinde biriktiriniz.
Kan ve vücut sıvılarıyla kirlenen çarşaf ve diğer
materyalleri özel torbalar içinde taşıyınız.
Eksudatif deri lezyonu varsa iyileşene kadar doğrudan hasta
bakımı veya araç-gereç bakımı ile ilgilenmeyiniz.
Bu önlemleri tüm hastalar için uygulayınız.
karşılaştıkları risklere karşı alınması gereken
bireysel önlemler
 Eldiven, maske, gerektiğinde gömlek kullanmak,
 Enfeksiyonlardan korunmaya yönelik gerekli tedbirleri





almak,
Kişisel hijyen kurallarına uymak,
Aşı yaptırmak,
Dezenfeksiyona önem vermek,
Radyasyon ve kemoterapik ilaçlardan
çalışmak,
Sorunları yetkililere zamanında iletmektir.
korunmaya
İzleme
 İlaçların hastaya etkilerini izleme
 İşbirliği içinde izleme (doktor, hemşire, hasta, eczane,
laboratuar)
 İlaç hatalarının raporlanması
 İlaçların yan etkilerinin izlenmesi ve kaydı
 Hangi etkilerin kaydedileceğinin tanımlanması
ÖRNEK
 “Yüksek dozda piridostigmin bromür alan hasta acil servise




getiriliyor.
Parasempatomimetik doz aşımlarında antidot olarak doktor
tarafından 2mg atropin sülfat istemi yapılıyor. İlaç
uygulamasından
bir dakika sonra hastada taşikardi gelişiyor. Atropin
ambalajının adrenalinle
karıştırılması sonucu hasta kaybediliyor.”
Hasta
İstem
Uygulama
Sonuç
Piridostigmin
bromür doz aşımı
2mg atropin
sülfat IV yolla
2mg adrenalin
HCl IV yolla
Yanlış ilaç
uygulanması
sonucu ölüm
Hastanın beraberinde getirdiği ilaçların yönetimine ilişkin
düzenleme bulunmalıdır
• Hastanın beraberinde getirdiği ilaçlar hemşire
tarafından teslim alınmalıdır.
• Teslim alınan ilaçların miat kontrolü yapılmalı,
• İlaçlar hekim tarafından da kontrol edilmelidir.
• ilaçlar hemşire tarafından uygulanmalıdır.
İsmi ve Söylenişi Benzer İlaç Listesi
İsmi ve Söylenişi Benzer İlaç Listesi
Benzer görünümlü ilaçlar
Benzer görünümlü
ilaçlar
Olgu Örnekleri
Kısaltma ve Sembollerin Doğru ve
Yanlış Kullanımı
 Örneğin yukarıdaki tabloda belirtilen “.5mg”şeklinde
yazılmış bir kısaltmada, 5 rakamının önündeki “. (nokta
işareti)” görülmeyerek yanlışlıkla 5 mg ilaç uygulamasına
neden olabilmektedir. Bunu önlemek amacıyla bu ifade
0.5 mg şeklinde açıkça ve kısaltma kullanılmadan
yazılmalıdır.
Okunuşu/Görünüşü Benzeyen İlaçlar Sözel
istemin yanlış anlaşılmasından dolayı
• Azithromycin yerine Erythromycin verilmesi,
• Clonodine 0.1 ml yerine Klonopin 0.1 mg
verilmesi, Hemşire tarafından eczaneden telefon ile
istenen Viscerol’un Vistaril olarak algılanması
İlaç Hatalarını Önlemek İçin
Kurumlarda Neler Yapılabilir ???
 Yazılı prosedürler oluşturulmalı,
 Yapılan hatalar kaydedilmeli,
 İstemleri yazılı ya da elektronik ortamda alınmalı,
 Hastayı ilaç ve uygulaması konusunda eğitmeli,
 İlaç dozu hesaplama becerilerini geliştirmeli,
 İlaç uygulama hataları ile ilgili makaleleri yakından takip
etmeli,
İlaç Hatalarını Önlemek İçin
Kurumlarda Neler Yapılabilir ???
 İstemin doğru okunduğundan emin olmalı,
 Hastanın hangi ilaçlara alerjisi olduğu, mevcut ve eşlik
eden hastalıklarının hangi ilaçları kullanmaya sakınca
oluşturduğunu bilmeli,
 İlaç uygulamalarında 8 ilkeye dikkat etmeli
 Yukarıdaki 8 ilkeye aykırılık istemden kaynaklanıyorsa
hekimi uyarmalı,
İlaç Hatalarını Önlemek İçin
Kurumlarda Neler Yapılabilir ???
 Uygulamaya yoğunlaşmayı engelleyen etmenlerden uzak
durmalı,
 Hasta bireye ilaç uygulamayı etkileyecek fiziksel ve
laboratuvar özellikler bilinmeli,
 İlacın etkileri bilinmeli, beklenmeyen etki oluştuğunda
hekim uyarılmalı,

Diğer sağlık çalışanlarıyla ve hastalarla etkin iletişim
kurmalı.
Pediatrik dozda kullanılacak ilaçlara
yönelik tedbirler alınmalıdır
 Pediatrik dozdaki ilaçların listeleri ilgili bölümde
bulunmalıdır.
 Pediatrik dozdaki ilaçların dolaplardaki yerleşimi diğer
ilaçlardan ayrı raflarda yapılmalıdır.
 Acil kullanılabilecek pediatrik ilaçların kilograma göre
dozları listelenmeli,o listeler ilgili bölümde
bulunmalıdır
Uluslararası Hizmet Kalite
Standartlarında İlaç Güvenliği
 Benzer isimli ilaçların yanlış kullanımını önlemeye yönelik benzer isimli







ilaç listeleri bulunmalıdır.
Sözel orderlerın doğrulanmasına yönelik prosedür belirlenmelidir.
Tedavi planı; ilaç adı, dozu, zamanı ve uygulama şeklini içerecek şekilde,
okunaklı olarak her bir hasta tabelasına hastanın kendi doktoru tarafından
yazılmalıdır.
İlaçların güvenli uygulamasına yönelik bir prosedür bulunmalıdır.
Hastane yönetimi; adı, ambalajı, birbirine benzeyen ilaçlar, farklı dozdaki
aynı ilaçlar ve farklı uygulama formu bulunan ilaçların kullanımı ve
yönetimi konusunda bir politika belirlemelidir.
Yüksek riskli ilaçların (konsantre elektrolit çözeltileri, intravenöz
antikoagülanlar, insülin, antineoplastik ajanlar, opioidler, narkotikler vb.)
üzerine kırmızı uyarı etiketi yapıştırılmalıdır.
Servislerde/ Ünitelerde adı, ambalajı birbirine benzeyen ve pediatrik
dozdaki ilaçlar ayrı raflarda depolanmalıdır.
Hastanede kullanılan ilaçlar için ilaç-ilaç, ilaç-besin etkileşim listeleri
oluşturulmalıdır.
 Hizmet
Kalite
Standartları Rehberi
MADDE 29-32
29 İlaçlar bulundukları birimde, uygun koşullarda
muhafaza edilmelidir.
29.1 İlaçların saklandığı alanlar uygun fiziki
koşullara sahip olmalıdır
29.2 Işıktan korunması gereken ilaçların
saklandığı raflar ve bölmeler olmalıdır.
Işıktan korunması gereken ilaçlar listesi
ASİST AMPUL
ADRENALİN AMPUL
BEMİKS AMPUL
BUTOPAN AMPUL
CALCİUM PİCKEN AMPUL
CERNEVİT FLAKON
CLOPİXOL DEPO AMPUL
CLOPİXOL ACUPHASE AMPUL
DEKSAMET AMPUL
DESAL AMPULDİAZEM AMPUL
DİLTİZEM AMPUL
EFEDRİN AMPUL
FERRUM AMPUL
FLİXOTİDE NEBUL
JETOKAİN AMPUL
LARGACTİL AMPUL
LİBAVİT K AMPUL
MORPHİNE AMPUL
NEOSTİGMİN AMPUL
NEUGRİSEOVİT AMPUL
NOOTROPİL AMPUL
NOVALJİN AMPUL
PULMİCORT NEBUL
PRİMPERAN AMPUL
RANİVER AMPUL
SEDAPERİDOL AMPUL
VENOFER AMPUL
VENTOLİN NEBUL
Suistimal edilen ilaçlar
İlaç suistimalini başlatan etmenler
 Keyif,ferahlık,gevşemek duyumsamak gereksinimi
 Güncel sıkıntılardan ve korkulardan kurtulmak,beğenmediği çevreden






bir süre ‘uzaklaşmak’ isteği
Yeni zevkler yeni eğlenceler aramak isteği
İlacın etkisi hakkında merakını gidermek isteği
Pısırıklıktan kurtulmak
Çevrenin ve geleneklerin baskısından kurtulmak,onlardan bağımsız
olduğunu göstermek
Sevip bağlandığı kişiler tarafından reddedilmemenin onlardan
ayrılmanın veya onları kaybetmenin ızdırabını telafi etmek
Yüklenmek zorunda kaldığı fakat baş etmekte güçlük çektiği
sorumlulukların (evlilik, annelik, babalık, mesleki yükümlülükler,
borçlanma) baskısını giderme.
BAĞIMLILIK DURUMLARININ
SINIFLANDIRILMASI
 Dünya Sağlık Örgütünün yaptığı sınıflandırma esas
alınıp ona ekler yapmak suretiyle aşağıda yazılı
bağımlılık tipleri ayırt edilir.
1) Morfin tipi bağ.
2) Alkol tipi bağ.
3) Barbitürat tipi bağ.
4) Tütün tipi bağımlılık
5) Amfetamin tipi bağ.
6) Kokain tipi bağımlılık
7) Esrar (marihuana) tipi bağ
8) Halüsinojen (LSD)tipi bağ.
9) 'Khat' tipi bağımlılık
10) Uçucu solvent tipi bağ.
Yoksunluk krizi belirtileri
 Şiddetli bir madde arayışı (elde etmek için suç işlemeyi göze alacak












seviyede)
Artmış kaygı, gerginlik, ajitasyon ve çıldırma hali
Kalp çarpıntısı, kalpte ritim bozuklukları ve hipertansiyon
Bulantı ve kusma
Uyku bozukluğu
Terleme
Esneme nöbetleri
Ciltte tavuk derisi görüntüsü
Göz bebeklerinde genişleme
Şiddetli karın krampları
Sesli veya ışıklı uyarılara aşırı duyarlı olma
Epilepsi nöbetleri
Vücut ısısında aşırı yükselme (hiperpireksi)
BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ
NARKOTİK İLAÇ TAKİP FORMU
TARİH
08-17
16-08
0
8
1
7
16-08
08-17
16-08
08-17
16-08
08-17
16-08
08-17
16-08
08-17
16-08
08-17
16-08
08-17
16-08
08-17
16-08
01.
02.
03.
04.
05.
06.
07.
08.
09.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
Doküman No: 12
Yayın Tarihi: 2011
Revizyon No: 1
Revizyon Tarihi: Ocak 2014
Form Sayfa No:1
08-17
16-08
TESLİM ALAN
TESLİM EDEN
S.K.T.
DORMİCUM 15MG AMP
S.K.T.
DORMİCUM 5MG AMP
S.K.T.
SEDAPERİDOL AMP
S.K.T.
CONTRAMAL AMP
S.K.T.
DİAZEM AMP
S.K.T.
MORFİN AMP
S.K.T.
ALDALON AMP
SERVİS ADI:
08-17
16-08
TARİH
İLACIN ADI
İLACIN ADEDİ
KIRAN KİŞİ
ADI SOYADI
İMZA
KIRILDIĞINI GÖREN KİŞİNİN
ADI SOYADI
İMZA
Yeşil ve kırmızı reçeteye tabi ilaçların devir
teslim kayıtları doğrulanarak yapılmalıdır.
Yeşil ve kırmızı reçeteye tabi ilaçlar kilit altında
tutulmalıdır.
 Amaç: Yeşil ve kırmızı reçeteye tabi ilaçların kontrolünün
sağlanması ve suistimalinin önlenmesidir.
 Kliniklerde bulunan yeşil ve kırmızı reçeteye tabi ilaçlar
genel kullanıma açık olmayan kilitli alanlarda muhafaza
edilmeli
 ÖNERİ: Yeşil ve kırmızı reçeteye tabi ilaçların kontrolünü
sağlamada; eczane tarafından dolu ampul verilmesi için
karşılığında aynı ilaçların boş ampulü istenebilir
Yeşil ve kırmızı reçeteye tabi ilaçların devir teslim
kayıtları doğrulanarak yapılmalıdır.
 Devir teslim kayıtlarında ;
 İlacın hangi hastaya kaç adet kullanıldığı ve tarihi,
 İlacı kimin uyguladığı,
 Kime kaç adet teslim edildiği
 Teslim alan ve teslim edenlerin imzaları bulunmalıdır.
İLAÇLARIN SAKLANMASINDA
HEMŞİRENİN SORUMLULUKLARI
 İlaçların, etkilerinin yok olmaması ve gelişi güzel kullanılmaması






için uygun koşullarda saklanması önemlidir.
Yeşil reçeteli ilaçların kilit altında olduğu kontrol edilmelidir.
Kırmızı reçeteye tabi ilaçlar ve bağımlılık veren ilaçlar çift kilitli
dolaplarda saklanmalıdır. Hemşireler, narkotik ilaçları kesinlikle
sayarak teslim alıp teslim etmelidir.
Ambalajı birbirine benzeyen ilaçlar, farklı dozdaki aynı ilaçlar ve
uygulama şekillerine göre ilaçlar ayrı raflarda saklanmalı ve
üzerine renkli uyarıcı etiket yapıştırılmalıdır.
Nöbet teslimi sırasında teslim kayıtları sağlıklı ve güvenilir
yapılmalıdır.
Sayımda bir eksiklik görülürse derhal bildirilmelidir.
Zehirli ilaçların üzerine kırmızı etiket yapıştırılmalıdır.
Kemoterapi İlaç Kullanımında
Dikkat Edilmesi Gerekenler ve
Hemşirenin Sorumlulukları
 Tehlikeli ilaç uygulamaları ( IV, SC, IM, oral ve intratekal,
intravezikal gibi bölgesel uygulamalar) uygulayan
kişi/uygulanan hasta açısından ilaçla teması ve maruz
kalmayı en aza indirecek şekilde yapılmalıdır.
Oral Uygulama
 Eğer püskürme, sıçrama veya ilacın buharının dağılması
ihtimali varsa maske ve çift eldiven kullanımı gereklidir.
 Oral uygulamalarda çalışanlar tabletlerin veya kapsüllerin
tehlikeli ilaç içeren bir toz tabakası ile kaplı olabileceğinin
ve bunların inhale edilebileceğinin, cilt yoluyla
emilebileceğinin, sindirilebileceğinin veya diğer yerlere
yayılabileceğinin ve sıvı formların buharlaşabileceğinin /
dökülebileceğinin farkında olmalıdırlar.
 Korunmasız bir çevrede tehlikeli ilaçların oral formları
kırılmamalı, kapsüller açılmamalı veya ezilmemelidir.
Oral Uygulama
 Kırma ya da ezme işlemi için önlük ve çift kat eldiven
giyilmeli ve işlem biyolojik güvenlik kabini içinde
yapılmalıdır.
 Tehlikeli oral ilaçlar, diğer oral ilaçlar verildikten sonra
verilmeli ve ambalajından çıkarılmadan ayrı kaplarda
dağıtılmalıdır.
 Dökülme seti ve tehlikeli ilaç atık kutusu gerekli yerlerde
daima hazır bulundurulmalıdır.
 Uygulama yapılırken daima göz seviyesinin altında
çalışılmalıdır.
Oral Uygulama
 Tehlikeli ilaç dozu taşıma çantasında iken gözle kontrol
edilmeli ve eğer bütünlüğü bozulmamış ise taşıma
çantasından çıkarılmalıdır.
 Uygulamada kullanılan tüm malzemeler zararlı atıklarla
kontamine olarak düşünülmeli ve tehlikeli ilaç atık
kutusuna atılmalıdır.
 Eldivenler dikkatli şekilde çıkarılmalı ve atılmalıdır.
Eldivenleri çıkardıktan sonra eller bol su ve sabunla
yıkanmalıdır.
Oral Uygulama
 Kontamine gereçler (ilaç kadehi, tepsi gibi) steril su ve
deterjanla temizlenmelidir.
 Hastanın gastrointestinal sistem aktivitesine bağlı olarak
oral ilaç alımından sonra emilmemiş olan ilaçların atılımı
5–7 gün kadar sürebilmektedir. Bu nedenlerle oral ilaç
alımının bitiminden 7 gün sonrasına kadar standart
koruyucu önlemlerin alınması gereklidir.
Oral Uygulama
Oral kemoterapi alan hastalara taburcu olurken hemşire;
İlacın adı,
İlacın dozu,
Nasıl alacağı,
Nasıl saklanması gerektiği,
Kapsülü açmaması,
Tabletleri kırmaması
yönünde eğitim vermelidir.
Subkutan/Intramuskuler Yol
 Uygulama yapılmadan önce ;
 Trombosit sayısı değerlendirilmeli,
 Mümkün olan en küçük iğne kullanılmalı,
 Enjeksiyon bölgesi antiseptik solüsyonla temizlenmeli,
 Enjeksiyon bölgesinde infeksiyon ya da kanamanın belirti ve
bulguları değerlendirilmeli,
 Yapılan işlemler kaydedilmelidir.
 Avantajları; uygulaması kolay ve yan etkileri daha az.
 Dezavantajları; yeterli kas ve dokunun bulunmaması nedeni ile
emilim yeterli değildir.
SC ve IM Uygulamalar
 Uygulama yapan personel tehlikeli ilaçlar ve güvenli




kullanımına yönelik eğitim almış olmalıdır.
Girişimlerden önce ve sonra eller yıkanmalıdır.
Uygulamalarda kişisel koruyucu araçlar (çift kemoterapi
eldiveni, gömlek, gerektiğinde koruyucu gözlük)
kullanılmalıdır.
Bütün uygulamalarda koruyucu tıbbi araçlar (iğnesiz ve
kapalı sistemler gibi) ve teknikler kullanılmalıdır.
Enjektörlerin havasının çıkarılma işlemi biyolojik
güvenlik kabinleri içinde yapılmalıdır.
SC ve IM Uygulamalar
 Enjektörler Luer-Lok bağlantılara sahip olmalı, dörtte
üçünden daha azı dolu olmalı ve uygulama alanında
enjektörden hava çıkarma işlemi yapılmamalıdır.
 Uygulama yapılırken daima göz seviyesinin altında
çalışılmalıdır.
 Uygulamada kullanılan tüm malzemeler tehlikeli atıklarla
kontamine olarak düşünülmeli ve tehlikeli ilaç atık
kutusuna atılmalıdır.
 Dökülme seti ve tehlikeli ilaç atık kutusu gerekli yerlerde
daima hazır bulundurulmalıdır.
SC ve IM Uygulamalar
 Tehlikeli ilaç dozu nakil çantasında iken gözle kontrol
edilmeli ve eğer bütünlüğü bozulmamış ise nakil
çantasından çıkarılmalıdır
 Uygulama sonrasında, tehlikeli ilaç enjektörleri (iğnesi ile
birlikte) direk olarak tehlikeli ilaç atık kutusuna
atılmalıdır.
 Eldivenler dikkatli şekilde çıkarılmalı ve atılmalıdır.
Eldivenleri çıkardıktan sonra eller bol su ve sabunla
yıkanmalıdır.
İntravenöz (IV) Yol
 Kemoterapi Ajanlarının İnfüzyon Tipleri

IV puşe, bolus ve sürekli infüzyon.
Avantajları; emilim tamdır, vezikant ajanların(doku hasarına
neden olan ajan) uygulanması için gerekir.
Dezavantajları;
Uzun
süre
kullanıldığında
sertleşir.Damar yolu açma problemleri yaşanır.
venler
İntravenöz (IV) Yol
 Uygulama öncesi (taşıma çantasından çıkarılmadan önce) setler




ve serum torbaları bütünlük yönünden göz ile kontrol
edilmelidir. Bütünlüğü bozulmamış ilaçlar nakil çantasından
çıkarılmalıdır.
Uygulamalarda kişisel koruyucu araçlar (çift kemoterapi
eldiveni,
gömlek,
gerektiğinde
koruyucu
gözlük)
kullanılmalıdır.
Uygulama yapılırken daima göz seviyesinin altında
çalışılmalıdır.
Deri ya da göze sıçrama durumunda ya da yere dökülmelerde
Standart 6’da belirtilen önerilere uyulmalıdır.
Klinik araştırmalarda kullanılan ilaçlara ilişkin bilgi sahibi
olmadan uygulama yapılmamalıdır.
İntravenöz (IV) Yol
 İlaç uygulamasından sonra kontamine olan tüm malzeme
Standart 8’de belirtilen şekilde imha edilmelidir.
 Uygulama alanının altına damlaları emmesi ve hastanın
derisi ile ilaç temasını önlemek için kemoterapi pedi
koyulmalıdır.
 Uygulama sırasında sızıntı ve sıçramayı önlemek için set
bağlantı yerleri steril gaz bez ile desteklenmelidir.
 Set bağlanmış tehlikeli ilaç torbaları setleri ile birlikte
atılmalı, setler torbadan ayrılmamalıdır.
İntravenöz (IV) Yol
girişimlerde arka arkaya iki tehlikeli ilaç
uygulanacaksa ve kapalı transfer sistemi yoksa üç yollu
musluk kullanılmalı ve ilaç değişimlerinde/bitiminde set
geçimli bir sıvı (%0,9 NaCl, %5 Dekstroz) ile
yıkanmalıdır.
 Uygulamada kullanılan tüm malzemeler tehlikeli atıklarla
kontamine olarak düşünülmeli ve tehlikeli ilaç atık
kutusuna atılmalıdır.
 Dökülme seti ve tehlikeli ilaç atık kutusu gerekli yerlerde
daima hazır bulundurulmalıdır.
 IV
İntravenöz (IV) Yol
İlaç uygulaması periferal yoldan yapılacaksa;
• Açılmış damar yolu yoksa hastanın el ve kolları aşağıdan
yukarıya doğru değerlendirilerek en uygun bölge seçilir.
• Hematom, bozuk lenfatik drenaj, flebit, enflamasyon, gözle
görülebilen enfeksiyon bulgusu olan bölgeler yada 24 saat
öncesinde anjioketle giriş uygulanmış bölgelere yakın
alanlar kullanılmamalıdır.
İntravenöz (IV) Yol
• Önceden radyoterapi uygulanan bölgeler, bileğin iç kısmı, ince
venler ve antekübital fossa kullanılmaması gereken diğer
bölgeler arasındadır.
• Damar dolgunluğu yoksa yada görülemiyorsa sıcak uygulama
yapılıp, böylece
vazodilatasyon sonucu damarlar
belirginleşerek daha kolay intraket girişi sağlanmalıdır.
• Eğer hiçbir şekilde damar girişi sağlanamıyorsa; implante port
takılması için hasta cesaretlendirilmeli ve doktorla iş birliğine
gidilmelidir.
Hastanın önceden periferal damar yolu varsa;
 Bölge eritem, ağrı ve hassasiyet yönünden değerlendirilmelidir.
 Damar yolu etkinliğinden emin olunduktan sonra uygulama
yapılır, eğer etkinliği
değiştirilmelidir.
tam
değilse
uygulama
yeri
İntravenöz (IV)
Yol
ilacını uygulamadan
önce
setler, öncesinde
kemoterapi ajanı içermeyen serum fizyolajik, %5 dextroz gibi
ilaçla uyumlu olan sıvılarla yıkanmalıdır.
 Kemoterapi
 Sıvının akış hızı doktor istemine göre ayarlanır. Genellikle 1
saatten fazla olan ilaç uygulamalarında ve çocuklarda milimetrik
infüzyon pompa kullanılması önerilir.
İntravenöz (IV) Yol
 Uygulama başladıktan sonra ilk 15 dakika hasta hipersensitivite ve
alerjik reaksiyon bulguları yönünden izlenir.
 Uygulama bölgesinde; infiltrasyon bulguları,duyusal değişiklikler,
ağrı, yanma , şişlik oluştu ise yada kontrolde kan geri gelmiyorsa
infüzyon durdurulur ve ekstravazasyon kontrolü sağlanır.
Eğer Kemoterapi İlacı Puşe Olarak Uygulanıyorsa;
Uygulama sırasında akımın hızı, şişlik, ağrı, yanmanın
varlığı ve kanın geriye dönüşü değerlendirilerek damar
yolu açıklığının 2-3 cc de bir kontrol edilmesi
önerilmektedir.
Aksi durum belirtilmedikçe veriliş hızının dakikada 1-2
ml olması önerilir.
Santral venöz kateter ile uygulama yapılacaksa;
 Kan geri dönüşü kontrol edilerek damar yolu açıklığından emin
olunduktan sonra uygulama yapılır.
 İlaç uygulaması tamamlandıktan sonra intraket
çekilmeden önce
bir sızıntı olmasını önlemek için 100cc SF ile yıkanır.
 Kullanılan tüm malzemeler usulüne uygun elimine edilir.
Ekstravazasyon Olasılığını Azaltmak İçin Yapılacak
Uygulamalar
Ekstravazasyon sonrası tadaviye yönelik bir çok araştırma yapılmış
olmasına karşın etkili bir tadavi şekli yoktur.Bu nedenle
ekstravazasyon oluşmaması için alınacak önlemler çok daha önemli
olmaktadır.
 Uygulanacak ilacın özelliklerini bilmek.
 Uygulama yerini; gözlemleme,damar büyüklüğüne ve ekstravazasyon ortaya
çıktığında olası hasarı değerlendiricek biçimde seçilmelidir.
 Eklem, yaşamsal sinir ve tendonların yakınına kanül yerleştirmekten
olabildiğince kaçınılmalıdır.
 El üstü yada bilek uygulama odağı olarak kullanılacaksa deri altı
yağ dokusu az olduğu için risk fazla olacağından
gerekir.
 Vezikant ilaçlar
ekstravazasyon
etkileyebilir.)
sık izlemi
alt ekstremitelere uygulanmamalıdır.(ağır
hasarı yada filebit hastanın hareketliliğini
 Distal proksimale doğru yol izlemek.
 İğneyi hareket etmeyecek biçimde
tesbit etmek ve infüzyon
odağını sürekli gözlemlemek.
 Her uygulama öncesi ve sonrası serum fizyolojik uygulamak.
Ekstravazasyonda Hemşirelik Girişimleri
 İnfüzyon kesinlikle durdurulmalıdır.
 Doktora iletilmelidir.
 İlaç mümkün olduğu kadar
çıkarılmalıdır.
aspire edildikten sonra
iğne
 Eğer antidotu varsa uygulanmalıdır.
 Bası uygulamaktan kaçınılmalıdır.
48 saat süresince olabildiğince kalp hizasından
yukarıda tutulmalıdır.
 Ekstremiteyi
Ekstravazasyonda Hemşirelik Girişimleri
Sıcak yada soğuk uygulama yapılmalıdır.
Soğuk uygulama; Vazokonstrüksiyon etkisiyle ilacın
subkutan dokulara emilimini azaltır. İlk 30 - 60 dakika soğuk
uygulamadan sonra 48 - 72 saat boyunca 2 saatte bir 15 dakika
uygulanır. Bu ilaçlara soğuk uygulama yapılması deride
ülserasyona neden olabilir.
 Sıcak uygulama; Vazodilatasyon etkisiyle lokal kan akımını
arttırır. İlacın emilimini ve dolaşıma katılımını sağlar. Uygulama
sıklığı soğuk uygulamadaki gibidir. Sadece Vinca Alkaloidleri ve
Etoposid gibi ilaçlarda uygulanır

İlaç etkileşimleri
İlaç
Besin
Hastalık
İlaç
AlkolBitkiler
Sigara
İlacın vücuda alındıktan sonraki
süreci





Emilim
Dağılım
Biyotransformasyon
Atılım/eliminasyon
Kemoterapik ajanların
etkili olabilmesi için
hedeflenen
alana
(intrasellüler
yapılar
DNA,enzimler ya da
mikrotübüller
gibi)
ulaşması gerekir.
İlaçla ilgili sık yaşanılan problemler









Endikasyonu olmayan ilaç kullanmak
Adverse ilaç reaksiyonları
İlaç etkileşimleri
Fazla doz ya da tedavi edici dozdan daha
düşük doz
Tedavinin süresi
Tedavi edilmemiş durum
Klinik kontrendikasyonlar
Teropatik duplikasyon: Benzer özellikte
ilaçları bir arada vermek
İlaçların etkisini değiştiren
faktörler











Yaş
Cinsiyet
Beden Kitle İndeksi
Genetik Faktörler
Hastalık Durumları, özellikle eliminasyon yapanlarda
Beslenme Durumu, Alkol Alımı
İlacın Alım Yolu
İlacın Alım Zamanı
kullanılan ilaç sayısı
Tolerans
İlaç Etkileşimi
İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ
 İki (ya da daha çok) ilaç bir ya da daha fazla ilacın etkisini
değiştirirse ilaç etkileşimleri oluşur.
 Etkileşme oluşması için iki ilacın vücutta ve etkileşme
yerinde aynı zamanda bulunmaları gerekir.
Örneğin: Ciprofoxin, teofilinin metabolizmasını baskılar.
Eğer hasta iki ilacı bir arada alırsa teofilin toksititesi
oluşabilir.
Bununda ötesinde reçetesiz (tezgah üstü ilaçlar)ve diyet
ürünleri ilaç etkileşimlerine yol açabilirler.
İlaç etkileşimleri
 İstenilen etkileşimler
 İstenmeyen etkileşimler
 Öngörülemeyen etkileşimler olarak sınıflandırılabilir.
İlaç etkileşimleri oluş
mekanizmasına göre 3 gruba ayrılır.







Farmasötik
ilacın çözülmesi
İlacın dağılımı
Farmakokinetik
Emilim
Dağılım
Metabolizma/Biyotransformasyon
Atılım
Farmakodinamik
ilaçların etki gücü
Farmasötik
 Beden dışında kimyasal olarak uyumsuz ilaçlar
karıştırıldığında ortaya çıkar.
 Örneğin: Phenobarbital (Lumınaletten) ile opioid
(fentanil, petidin), analjezikler aynı enjektöre
çekildiğinde iki ilaçtan biri inaktif hale gelir.
 Mitomycin %5 dextrozda çözündüğüne (ph 4-5)
mitomycin inatif mitosenese hızla yıkılır.
Farmakokinetik
 Farmakokinetik: organizmanın ilaca ne yaptığını;
İlacın organizmada uğradığı değişiklikleri inceler.
 Farmakokinetik etkileşim ilacın emilim,dağılım ya da
metabolizması (en çok dacytochrome P450 -kc enzimi
ile etkileşim ile) ya da atılımı değiştiğinde oluşur.
Farmakodinami
 Farmakodinami ise ilacın organizmaya ne yaptığını
inceler. İlaç etkisinin nasıl oluştuğunu inceler.
mekanizma ile eylem gösteren ilaçlar
etkileştiğinde ortaya çıkar ve sinerjistik ya da antagonistik
etki gösterebilir. Bu çeşit etkileşimler diğer ilacın
aktivitesini etkileyebilir ya da toksititeye yol açabilir.
 Benzer
 Farmakodinamik etkileşmeler, etkideki değişme yönüne
göre antagonistik etki (etkinin azaltılması) veya Agonistik
etki (etkinin arttırılması) şeklinde olur.
İlaç Agonizmaları için örnekler
1.İlaç
2.ilaç
Etkileşim
Alkol
Sedatifler
Sedasyonda artış
Aminoglikozitler
Furosemid
Nefrotoksisite
ACE İnh, Süksinilkolin
K koruyucu diüretikler
Hiperkalemi
Kürar
Aminoglikozitler
Nöromüsküler Blok Artışı
Asetilsalisilik asit
Sülfonilüreler
Hipoglisemi
Asetilsalisilik asit
Parasetamol
Daha fazla analjezi
İnsulin ve Oral
Antidiyabetikler
Beta Blokerler
Hipoglisemi
Antagonizma
 Bir ilacın (antagonist) diğer bir ilacın (agonist) ya da
endojen aktif maddenin (agonist) etkisini önlemesi ya da
azaltmasına antagonizma denir. 3 tür antagonizma
vardır:
Kimyasal antagonizma
Fizyolojik antagonizma
Farmakolojik antagonizma
Fizyolojik antagonizma:İlaçların birbirine zıt
fiyolojik etkiler oluşturması
İlaç
Fizyolojik antagonizma
Amfetamin
Klorpromazin, beta Bloker
Barbiturat ve narkotik
analjeziklerle solunum dep
Kafein Doksapram
Efedrin, tiramin, fenilpropalamin
NA salıverici etkileri
Alfametiltirozin
Konvulsif Madde
Diazepam, Volatil Anestezikler
NA ve benzeri vazokonstriktörler
Koin esterleri, Nitratlar, Histamin
Propranalol ve furosemidin
antihipertansif etkileri
NSAİ, Aspirin
TCA
Fizostigmin
Beta bloker
Glukagon , Atropin
İlaç
Farmakolojik
antagonizma
Atropin
Fizostigmin
Benzodiazepinler
Flumazeni
Histamin
Anthistaminikler
Muskorinik ilaçlar, Asetil
kolin
esteraz inh
Atropin
Narkotik Analjezikler
Nalokson
Nondepolarizan
nöromüsküler blokerler
Asetil kolin esteraz inh
Sempatomimetik
vazokonstriktörler
Alfa adrenerjik reseptör
blokerleri
Kompetitif antagonizmaya örnekler:
Ach-atropin
Morfin-nalokson
Histamin-antihistaminikler
Testosteron-siproteron
Estrojen-tamoksifen
İLAÇ –İLAÇ ETKİLEŞİM LİSTESİ
Alkol-Barbitüratlar
Barbitüratlarla birlikte alkol alınması SSS'inde depresyonun
artması sonucu koma ve ölüme neden olabilir.
Amiodaron- Digoksin ve antikoagülanlar
Digoksin ve antikoagülanlarla birlikte kullanılmaz. Beta blokörler
ve kalsiyum antagonistleri ile birlikte
dikkatle kullanılır.
Anestezik İlaçlar- Rifampisin
Rifampisin, hepatotoksik potansiyeli olan anestezik ilaçlarla
(halotan) kullanılırsa karaciğer bozukluklarına yol açabilir.
Beta adrenerjik reseptör
blokörleri -Antidiabetikler
Beta adrenerjik reseptör blokörü ilaçlar, insulin ve oral
antidiabetiklerin etkilerini artırır.
Antihistaminikler-SSS
depresanları
SSS üzerine olan depresif etkide artış olabilir
Diklofenak-Lityum karbonat
Diklofenak,lityum kan konsatrasyonunu arttırır.
Sefalosporinler-(Aminoglikozitler-Furosemit-Kolistin)
Birlikte kullanılmaları sefalosporinlerin(sefaloridin)
nefrotoksisitesini arttırabilir.
İnsulin-Tiroid Hormonu
Triiyodotronin ve levotiroksinin bağlanmasını inhibe ederek
hipotroidizme neden olabilir.Ayrıca diyabetlilerde insuline
gereksinim artabilir.
İlaç-besin etkileşim tablosu
ÇAY KAHVE
Bir bardak çay ile yaklaşık
30 mg, bir fincan kahve ile
yaklaşık 85 mg kafein
alınır.
LİTYUM (Antimanik):
Tedavisi altındaki
hastaların kahve içimine
son vermesi gerekir.

LEVADOPA: alımında
kafein alınmamalıdır.


SİMETİDİN (Antiülser)
 AMİTRİPTİLİN (Trisiklik
antidepresan)
FENELZİN
(Antidepresan)

Kafein alımının
sınırlandırılması gerekir.
Bu ilaçlarla günde 1-3
bardak çay veya 1 fincan
kahveden fazlasının
alınmaması gerekir
İlaç-besin etkileşim tablosu
ANTİDEPRESANLAR
Tiramince zengin besinler; Eski
peynir, fermente edilmemiş sosis,
sucuk, distile edilmemiş alkollü
MAO inhibitörleri içecek (şarap vb), incir,bakla,
lahana turşusu, soya sosu,bazı
İzokarboksazid
biralar, tavuk veya dana ciğeri
Fenelzin
Tranylsipromin
Ca kanal bloker
Felodipine
Nicardipine
Propranolol
Tiramin, kan basıncını ölümcül
seviyeye çıkarabilir. Baş ağrısı,
kusma ve ölüme neden olabilir.
Taşikardi, göğüs ağrısı, ense
sertliği, hiperpireksi, terleme ve
konvilsiyona da sebep olabilir.
Besinlerle etkileşme ilaç
kullanımının kesilmesinden sonra
2-3 hafta devam eder.
Greyfurt suyu (Naringin ve
kuersetin içerir)
İlacın sistemik yararlanımını
%200 - %300 artırır
yemekle birlikte alınırsa özellikle
yüksek proteinli diyetlerde
ilacın sistemik biyoyararlanımı
%70 artar. Nedeni besinlerle presistemik ilaç eliminasyonunun
azaltılmasıdır.
İlaç-besin etkileşim tablosu
ANTİBİYOTİK
Penisilin
Eritromisin
Tetrasiklin
Siprofloksasin
ANTİKOAGÜLANLAR
Asitli besinler; Meyve suları,kafein,
domates
Asitli besinlerden dolayı artan mide
asidi ilacın midede harabiyetini artırır
Süt ve süt ürünleri gibi kalsiyumca
zengin besinlerle birlikte
alınmamalı
Kalsiyum, ilacın oral biyoyararlanımını azaltır. Antasid olarak
kullanılan CA, Mg, Al bileşikler ve
antianemik olarak kullanılan Fe
bileşikler de aynı etkiyi yapar
K vitaminince zengin besinlerle;
Brokoli, ıspanak, lahana, Brük.lah
K vitamini antikoagülanların etkisini
azaltır
E vitamini
Kanama riskini azaltır.
Yüksek doz E vitamini
Kanamalar gelişebilir
Warfarin
Kumerin türevi
Jenerik ismi
GREYFURT SUYU
ALINDIĞINDA ETKİSİ
DEĞİŞEBİLEN
Mekanizması
İLAÇLAR İlaçların ticari ismi ve
etkisi
Amiodarone
Amiodranoe
metabolizmasını
baskılandığından plazma
amiadron seviyesi artar
Cordarone®
(Anti aritmik)
Amlodipine
Karaciğerde
metabolizmanın
yavaşlamasıyla ilişkili
plazma amlodipine
seviyesi artar
Amlodis®, Norvasc®
(Antianjinal,
Antihipertansif)
Atorvastatin
Plazma atorvastatin
seviyesi artar
Ator®, Lipitor®
(antihiperlipoproteine
mik)
Kafein Alımının Sınırlandırılmasını
Gerektiren İlaçlar:
 Simetidin (anti ülser ilaçlar)
 Amitriptilin (trisiklik antidepresan)
 Fenelzin (antidepresan)
 Lityum (antimanik)
 Bir bardak çay ile yaklaşık 30mg, bir fincan kahve ile
85mg kafein alınır.
KULLANILAN İLAÇ
TİCARİ İSMİ
ETKİLEŞİMİ OLAN
BESİNLER
ÖNLEMLER
ACE İNHİBİTÖRLERİ
KAPTOPRİL, RAMİPRİL,
ENALAPRİL, FİSİNOPRİL,
LİSİNOPRİL, KİNAPRİL,
BENAZEPRİL, SİLAZAPRİL,
PERİNDOPRİL,
TRANDOLAPRİL
Kapril, Kaptopril, Enalap,
Enapril, Konveril, Renitec,
Vasolapril, Acerilin, Rilace,
Zestril, Sinopryl, Zestoretic,
Sinoretic, Acuitel, Coversyl,
Preterax, Delix, Monopril,
Cibacen, Cibadrex,İnhibace,
Tarka, Gopten
Potasyumca zengin
besinler
(muz, kayısı, turunçgiller,
patates)
Birlikte
kullanılmamalı
ANTİASİTLER
ALUMİNYUM İÇERENLER
Kompensan, Gaviscon,
Mucaine, Talcid, Dank
Portakal suyu
Aynı anda
kullanılmamalı,
en az 2 saat ara
verilerek
kullanılmalıdır
PENİSİLİN ORAL
Cliacil, Penos, Alfoxil,
Penbak,
Augmentin, Duobaktam,
Ampisina, Amoklavin
Asitli besinler
(turunçgiller,
rafine edilmiş soslar ketçap,
mayonez, hardal- gazlı
içecekler) kafein,
domates,
meyve suları
Birlikte
kullanılmamalıdır
.
KULLANILAN
İLAÇ
TİCARİ İSMİ
ETKİLEŞİMİ OLAN
BESİNLER
ÖNLEMLER
ERİTROMİSİN
Erimicin, Eritro, Eritrosif,
Eriyrocin
Asitli besinler
(turunçgiller,
rafine edilmiş soslar ketçap,
mayonez, hardal- gazlı
içecekler) kafein,
domates,
meyve suları
Birlikte
kullanılmamalıdır.
SİPROFLOKSASİN
Cifluran, Ciprasid, Cipro,
Sispres, Ciproktan,
Loxasid,
Proxacin, Roflazin,
Ürociproxin, Roxin,
Sanset,
Sifloks, Siprobel, Siprosan
Süt ve süt ürünleri gibi
kalsiyumdan zengin
besinler
(pekmez, susam,
fındık,
fıstık, kurutulmuş
meyveler,
kuru baklagiller, yeş
Aynı anda
kullanılmamalı,
en az 2 saat ara
verilerek
kullanılmalıdır.
KULLANILAN İLAÇ TİCARİ İSMİ
ETKİLEŞİMİ OLAN
BESİNLER
ÖNLEMLER
ANTİKANSER
İLAÇLAR
ETOPOSİT,
MERKAPTOPURİN,
BUSULFAN,
ESTRAMUSTİN,
KEPESİTABİN,
FLUOROUROSİL,
TEMOZOLAMİD,
HİDROKSİKARBAM
İD,
İMATİNİB,
TRETİNOİN,
TALİDOMİT,
TACROLİMUS
Vepesid, Purinethol, Myleran,
Estracyt, Xeloda,
UFT,
Temodal, Hydrea,
Glivec,
Vesanoid,
Thalidomide,
Prograf
Greyfurt
Aynı anda
kullanılmamalı,
en az 2 saat ara
verilerek
kullanılmalıdır.
ANTİFUNGAL
İLAÇLAR
Triflucan
Süt, yoğurt, alkol
Etki azalması.
ANTİKONVÜLZANL Epdantoin,
AR
Epanutin
FENİTOİN,
K vitaminleri (ısırgan, Tüketimi
balık,
sınırlandırılmalıdır.
kabak, karnabahar,
KULLANILAN
İLAÇ
TİCARİ İSMİ
ETKİLEŞİMİ OLAN
BESİNLER
ÖNLEMLER
ASETİLSALİSİLİK
ASİT
Aspirin
bezelye, portakal, mercimek)
Birlikte kullanılmamalıdır.
ASETİLSALİSİLİK ASİT Aspirin
C vitamini, Folik asit
(ekmek, mısır gevreği, yeşil
yapraklı sebzeler, brokoli,
ıspanak, bezelye, portakal,
mercimek), Demir (tüm
kırmızı etler, kuru
baklagiller, koyu yeşil
sebzeler, domates, pekmez)
Etki azalması
TEOFİLİN
Bronkolin,
Talotren, Teobag,
Teokap, Theo-dur
Çay, kahve, çikolata gibi
teofilin içeren besinler
Tüketimi
sınırlandırılmalıdır
LAKSATİFLER
Belkunis, Bisakol,
Sekolaks
Süt
Birlikte
kullanılmamalıdır.
Greyfurt
Birlikte
kullanılmamalıdır.
TERFENADİN
KULLANILAN İLAÇ
TİCARİ İSMİ
ETKİLEŞİMİ OLAN
BESİNLER
ÖNLEMLER
Ca KANAL
BLOKERLERİ
FELODİPİNE,
NİFEDİPİNE,
NİMODİPİNE,
NİSOLDİPİNE,
NİTRENDİPİN,
VERAPAMİL,
AMLODİPİN,
DİLTİAZEM
Plendil, Adalat,
Kardilat,
Nidicard, Nidilat,
Nimotop,
Syscor, Isoptin,
Veroptin,
Fibrocard, Tarka,
Amiodis,
Amiocard, Amiovas,
Diloptin,
Monovas, Nipidol,
Norlopin,
Norvadin, Norvasc,
Vasocard,
Vazkor, Altizem, Dilcor,
Dilticard, Diltizem,
Baypres,
Nitrensin
Greyfurt suyu, meyan
kökü
Birlikte
kullanılmamalıdır
DEMİR
PREPARATLARI
Ferrosanol Duodenal,
Ferrum
Fort, Ferplex, Maltofer,
Gyno,
Ferrosanol
Süt ve süt ürünleri gibi
kalsiyumdan zengin
besinler
(pekmez, susam, fındık,
fıstık, kurutulmuş
meyveler,
kuru baklagiller, yeşil
yapraklı sebzeler)
Aynı anda
kullanılmamalı,
en az 2 saat ara verilerek
kullanılmalıdır.
KULLANILAN İLAÇ
TİCARİ İSMİ
ETKİLEŞİMİ OLAN
BESİNLER
ÖNLEMLER
DİÜRETİKELER
TRİAMTEREN,
AMİLORİDE,
SPİRONOLAKTON
Triamteril, Moduretic,
Aldactazide,
Aldactone
Potasyumca zengin
besinler
(muz, kayısı,
turunçgiller,
patates)
Birlikte
kullanılmamalıdır.
KARDİYAKGLİKOZİTL
ER
DİGİTOKSİN
Digitoksin
Meyan Kökü
Kesinlikle
kullanılmamalıdır
KORTİZONLU
İLAÇLAR
Dekort, Prednol,
Prednisolon,
Deltacortil
Tuz, şeker, süt, yoğurt,
peynir
Birlikte
kullanılmamalıdır.
VİTAMİNLER
C VİTAMİNİ
Eser-vit, Redoxon,
Vitabiol-C
Süt
Aynı anda
kullanılmamalı,
en az 2 saat ara
verilerek
kullanılmalıdır.
ATORVASTATİN,
SİMVASTATİN,
FLUVASTATİN,
PRAVASTATİN,
SERİVASTATİN
Ator, Lipitor, Lipovas,
Zocor,
Zovatin, Lescol,
Provachol,
Lipobay
Greyfurt suyu
Birlikte
kullanılmamalıdır
KULLANILAN
İLAÇ
TİCARİ İSMİ
ETKİLEŞİMİ OLAN
BESİNLER
ÖNLEMLER
BENZODİAZEPİN
LER
MİDAZOLAM,
DİAZEPAM,
ALPRAZOLAM,
KLORDİAZEPOK
Dormicum, Diazem,
Lizan,
Nervium, Apo-Alpraz,
Xanax,
Libkol, Librax, Klipaks,
Ativan
Greyfurt suyu
Birlikte
kullanılmamalıdır
VARFAİN
Coumadin, Orfarin
ANTİKONVÜLZA
NLAR
FENİTOİN,
FENOBARBİTAL
Epdantoin, Epanutin
K vitaminleri (ısırgan, balık,
kabak, karnabahar,
karaciğer), D vitaminleri
(balıkyağı, süt, tereyağ)
Tüketimi
sınırlandırılmalıdı
r
VALPROİK ASİT
Convulex
Karnitin (kırmızı et)
Birlikte
kullanılmamalıdır.
1. K vitaminden zengin
besinler (yeşil sebzeler,
yonja, ıspanak,
kurubaklagiller, balık)
2. E vitamini (yeşil yapraklı
Birlikte kullanılmamalıdır
bitkiler, yağlı tohumlar, tahıl
taneleri, kuru baklagiller)
3. 1 litreden fazla dondurma
1. Tüketimi
sınırlandırılmalıdı
r.
2. Birlikte
Kullanılmamalıdır
.
3. Tüketimi
sınırlandırılmalıdı
r.
Mono Amino Oksidaz (MAO)
inhibitörleri
 Depresyon, anksiyete durumlarında kullanılır.
 Traminden zengin besinler ile alınmamalıdır. Tramin
kan basıncı ölümcül seviyelere çıkarabilir.
 Traminden zengin besinlere örnek:
o eski peynirler,
o incir, baklava,
o avakodo,
o soya sosu ürünleri
Alkolle Etkileşen İlaç Grupları:
 A-Merkezi Sinir Sistemi depresanları:
1.Hipnotikler
2.Antikonvulsanlar
3.Sedatiflar
4.Psikotropik İlaçlar
5.Opioidler
6.H1-Antihistamikler
 B-Antidiyabetikler
 C-Diğer İlaçlar
İlaç reaksiyonları-advers reaksiyon
 Her ilaç reaksiyonu allerji değildir. İlaçlarla oluşan reaksiyonlar için genel
olarak ‘advers’ ilaç reaksiyonu tanımlaması kullanılır. WHO’nun ‘advers’
ilaç reaksiyonları tanımlamasına göre; proflaksi, tanı ya da tedavi amacıyla
uygun şekilde ve standart dozlarda verilen bir ilaca karşı oluşan, istenmeyen
ve
önceden
tahmin
edilemeyen
tüm
reaksiyonlardır.Advers
ilaç
reaksiyonları birçok ülkede önce gelen ölüm nedenleri arasındadır.
 İlaç allerjisi: İlacın kendisine veya metabolitlerine karşı immün bir cevap
sonucu ortaya çıkan ilaç reaksiyonlarıdır.
Advers ilaç etkilerine örnek:
İlaçlar
Reaksiyonlar
Amidoprin (iltihap için)
Beyaz kan hücre bozukluğu
Kliokinol (cilt enfeksiyonları için)
Görme bozukluğu
Eritronisin estolat (antibakteriyel)
Hepatit (karaciğer bozukluğu)
Doğum kontrol hapları
Tromboembolizm (kan pıhtıları)
Statinler (kolesterol kontrolü için)
Kas dejenerasyonu
Talidomit (sabah bulantısını kontrol için)
Fokomeli (bebeklerde şekil bozukluğu)
Tüm bireylerde oluşabilen reaksiyonlar:
 Yüksek doz: her ilacın kendine özgü yüksek doz etkileri vardır
ve eşik değer aşılan her kişide beklenir.
 Örn; parasetamolün yüksek dozlarında karaciğer yetmezliği
yapması. İlacın metabolizma veya atılımının bozulduğu
durumlarda, birikime bağlı olarak ortaya çıkabilir.
 Yan etki: ilacın tedavi yönünden istenmeyen fakat,
önlenemeyen farmakolojik etkileridir. İlacın normal dozlarında
bütün hastalarda oluşur.
Örn; Antihistaminlerle sedasyon, sempatomimetik ilaçlarda
kalp ve merkezi sinir sisteminin stimülasyonu ile palpitasyon
oluşması gibir.
 Sekonder etkiler: Bir ilacın primer farmakolojik
etkileriyle ilgili olmayan indirekt etkileridir.
Örn; Antibiyotik tedavisi sonrasında gastrointestinal
bakteri flora dengesinin bozulması.
 İlaç etkileşimi: Daha önce veya aynı anda alınan bir
ilacın etkisi üzerine bir ilacın etkisi olmasıdır.
Örn; Eritromisinin teofilin kan düzeyini artırması.
“Yatkın” bireylerde oluşan reaksiyonlar
 İntolerans: Bir ilacın karakteristik farmakolojik etkilerinin çok
küçük dozlarda ortaya çıkmasıdır.
Örn; tek doz aspirin ile tinnitus oluşması.
İdiyosenkrazi: İlacın bilinen farmakolojik etkisinden farklıdır.
Alerji veya hipersensitiviteye benzer. Duyarlı (yatkın)
kişilerde, genellikle normal koşullarda ortaya çıkmayan kalıtsal
bir enzim anomalisi vardır ve bazı ilaçların alınımı bu enzim
eksikliğini ortaya çıkarır.
Örn; Glikoz-6-fosfat dehidrogenaz eksikliğinde, antioksidan
ilaçlarla hemolitik aneminin gelişmesi.
İlaç allerjilerinde klinik:
 Deri belirtileri: ürtiker ve anjioödem, pruritus,
allerjik kontakt dermatit, ekzantem tarzında döküntü,
eksfolyatif dermatit, eritema multiforme, eritema
nodozum, sabit ilaç döküntüleri,purpurik döküntüler,
fotosensitive reaksiyonları.
 Sistemik belirtiler: anaflaksi, serum hastalığı,
pulmoner belirtiler, ilaç ateşi, hemotolojik belirtiler,
hepatik belirtiler, kardiyak belirtiler,nefrolojik
belirtiler, nörolojik belirtiler.
 DRESS (İlaç Reaksiyonu, Eozinofili ve Sistemik Semptomlar) sendromu, ilaçlarla
tetiklenen, kutanöz, hematolojik ve solid organ tutulumlarının eşlik ettiği şiddetli
bir reaksiyondur. Tedavisinde spesifik yaklaşımların gerekmesi ve yüksek
mortalite oranları nedeniyle sendromun erken tanınması çok önemlidir.
 Kutanöz bulgular ilaca maruziyetten 1-8 hafta sonra başlar.
 Hipersensivite sendromu klinik olarak yaygın mukokutanöz döküntülerin olduğu
şiddetli bir ilaç reaksiyonu tablosudur. Bu tabloya ateş, lenfadonopati, hepatit,
hematolojik anormallikler ile birlikte eozinofili, atipik lenfositler ve diğer organ
tulumlarının eşlik edebilir. Birçok sistem özellikle de böbrekler, kalp, akciğer ve
pankreas hasara uğrayabilirSorumlu ilacın kesilmesi ve sistemik kortikosteroid
tedavisi ile hastaların tüm bulgularında tamamen gerileme sağlanmakta.
DRESS
Antikonvülzanlar (karbamezepin, lamotrigine, fenobarbital)
olmakla retroviral terapiler,
allopurinol, minosiklin, dopson, sülfanamidler ve terbinafinin
Ekzantemler (makülopapüler, morbiliform)
Penisilin, sülfonamid, fenitoin, karbomezepin, altın,
Ürtiker /anjiyoödem
Penisilin, sülfanomid ve trimetoprim kombinasyonları,
sefalosporinler, NSAİİ, antidepreasan,
Eritema multiforme
Sülfonamid, kotrimaksazol, fenitoin, karbamezepin, NSAİİ
Pigmentasyon
NSAİİ, antimalaryaller, amiodarone, sitotoksik ilaçlar,
tetrasiklinler, ağır metaller ve psikotropik
ilaçlar
Tırnak bozuklukları
Antineoplastikler, siklofosfamid, hidroksiüre , floroprimidinler,
antrasiklinler (doksorubisin,
daunorubisin), taksanlar, tirozin kinaz inhibitörleri (26)
Büllöz Pemfigoid
Furasemid, penisilinler, sülfonamidler, siprofloksasin,
penisilinaminler, ACE inhibitörleri,
klorakin, nöroleptikler ve fenasetin
Fotosensivite
Tetrasiklin, doksisiklin, nalidiksik asit, vorikanazol, amiodarone,
hidroklorotiazid, naproksen,
piroksikam, klorpromazin
İlaca bağlı lupus eritematozus
Hidralazin, prokainamid, izoniazid, antihipertansifler, interferonlar,
terbinafin, NSAİİ,
sülfonamid, tetrasiklin minosiklin
Serum hastalığı benzeri reaksiyon
Sefalosporinler, penisilinler, minosiklin, rituksimab antikanser
ajanları, antikonvülsan,
antidepresan, antidisritmikler, antihipertansifler, NSAİİ
Vaskülit
Kloramfenikol, klindamisin, izoniazid, antiviraller, aşılar,
interferonlar, antitiroid ilaçları,
antikonvülzanlar, diüretikler, antikoagülanlar, antineoplastik
ilaçlar, biyolojikler, NSAİİ,
TEŞEKKÜRLER