Elif KURT1 Taner ALTUN2 TELEVİZYON REKLAMLARININ
advertisement
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408 Elif KURT1 Taner ALTUN 2 TELEVİZYON REKLAMLARININ İLKOKUL ÖĞRENCİLERİNİN BESLENME ALIŞKANLIKLARINA ETKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME Özet Bu araştırmada, televizyon reklamları ile ilkokul 2. Sınıf öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu çalışma nitel araştırma yaklaşımı çerçevesinde tasarlanmış olup, “görüşme tekniği” ile araştırmanın verileri toplanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, 2013- 2014 eğitimöğretim yılında, Antalya ilinde öğrenim görmekte olan 10 ilkokul 2. Sınıf öğrencisidir. Araştırmada, ilkokul öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları ile televizyonda yayınlanan reklamlar arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla araştırmacılar tarafından hazırlanmış olan “yarı yapılandırılmış mülâkat (görüşme) formu” kullanılmıştır. Verilerin analizinde, “Sürekli Karşılaştırmalı Analiz Metodu” kullanılmıştır. Elde edilen veriler öncelikle incelenmiş, daha sonra benzerlikler ve farklılıklar gözetilerek sınıflandırılmıştır. Sınıflandırılan veriler kodlanarak tablolar halinde gösterilmiştir. Tablolar mülakata katılan öğrencilerin ifadelerinden alıntılarla desteklenmiştir. Araştırmanın sonunda öğrencilerin tümünün gıda reklamlardan etkilendikleri görülmüştür. Öğrenciler reklamları güzel, ilginç ve eğlenceli bulmaktadırlar. Bunun, öğrencilerin beslenme alışkanlıkları üzerinde etkili olduğu söylenebilir. Çikolata reklamları, öğrencilerin dikkatini çeken reklamlardır. Reklam müzikleri, oyuncular ve animasyonlar öğrencilerin ilgisini çekerek onları reklamları izlemeye yönlendirmektedir. Anahtar Kelimeler: İlkokul Öğrencileri, Televizyon Reklamları, Reklamların Etkileri, Beslenme. 1 2 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Türkçe Eğitimi ABD, Doktora Öğrencisi, [email protected] Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sınıf Öğretmenliği ABD., [email protected] Taner Altun – Elif Kurt 394 AN INVESTIGATON ON EFFECTS OF TELEVISION COMMERCIALS ON PRIMARY SCHOOL STUDENTS’ EATING HABITS Abstract In this study, it is aimed to investigate the relationship between eating habits of the second grade primary school students and television commercials. This study designed within the qualitative research approach and interviewing technique was used as data collection tool. The study group consists of ten second grade students who attend a primary school in city of Antalya in 2013-2014 academic year. In the study a “semi-structured interview form” which was prepared by the researchers was used in order to determine the relationship between the eating habits of primary school students and TV commercials. “Constant Comparison Method” was used in data analysis. Obtained data were examined first, and then they were classified by considering the similarities and the differences. Classified data were given codes and illustrated in tables. The tables were supported by quotes of the participated students’ expressions. At the end of the study it was seen that all the students are being affected by the food commercials. Students find the commercials attractive, interesting and funny. It can be said that it is effective on students’ eating habits. Chocolate commercials are advertisements that attract the attention of students. Music, actors and animations in advertisements direct students’ attractions by drawing their interests. Keywords: Primary School Students, TV Commercials, Effects of Advertisements, Nutrition. 1. GİRİŞ İnsanlar yaşamlarının her alanında çeşitli ürünlerin tanıtımı ve satışı amacıyla yapılmış birçok reklamla karşılaşmaktadır. Reklam, kitleye yönelik, parayla yapılan; nihai amacı bilgi vermek, tutum-eğilim geliştirmek, eyleme geçmeyi sağlamak (genellikle bir ürün ya da hizmeti satın alma) olan bir iletişim olarak tanımlanmaktadır (Dutka, 2002: 46’dan akt: Karaçor, 2007: 6). TDK (Türk Dil Kurumu) tarafından da reklam: “Bir şeyi halka tanıtmak, beğendirmek ve böylelikle sürümünü sağlamak için denenen her türlü yol” (TDK Güncel Türkçe Sözlük, URL1) olarak tanımlanır. İçinde bulunduğumuz iletişim çağında kitle iletişim araçlarının kullanımı çok yaygındır. Özellikle televizyon her kesimden insana ulaşmakta ve bu izleyiciler üzerinde önemli etkilere sebep olmaktadır. Televizyonun görsel-işitsel özelliği, çekicilik oranı ve algılanabilme kolaylığının olması onu en etkin reklam medyası haline getirmiştir (Tayfur, 2006: 103). Bu nedenle reklamcılar tarafından en fazla tercih edilen medya iletişim araçlarından bir tanesi televizyondur. Televizyonun gerek bir kitle iletişim aracı olarak gördüğü yoğun ilgi gerekse de bireylerin üzerinde sahip olduğu etki gücü, bir reklam ortamı olarak kullanılması sonucunu beraberinde getirmiştir. İlk kez 1940’lı yıllarda bir reklam aracı olarak kullanılmaya başlayan televizyon, gerek ses ve görüntüyü aynı anda iletebilmesini sağlayan teknik özellikleri gerekse de milyonlarca kişiyi kendine bağlayan içeriksel nitelikleriyle reklamcılar açısından oldukça cazip bir ortam olarak görülmüştür (Elden, 2009: 225). Reklamcılar televizyonun birçok özelliğini kendileri açısından avantaj haline getirmiştir. Televizyon reklamcılığının kullandığı imgeler ve mesajlar, ürünleri tüketen çok büyük sayıda insanların beklentilerini, düşlerini ve bir The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408 395 Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına Etkisi Üzerine Bir İnceleme dereceye kadar korkularını içermektedir. Televizyon reklamlarının güçlü olmasının bir diğer nedeni de televizyonun çalışma dışı zamana egemen olmasıdır (Tayfur, 2006:104). Reklamcılar televizyon sayesinde birçok insana kolayca ulaşabilmektedir. Reklamlar hedef kitlelerine ulaşmada çok çeşitli yollara başvurmakta ve hedef kitlelerinin çeşitli sosyoekonomik özelliklerini de dikkate alarak, yaratıcı iletiler aracılığıyla, ürün ve hizmetlere yönelik talep yaratma ya da var olan talebi arttırma amacındadırlar (Yıldız ve Deneçli, 2013: 242). Yani reklamların birincil amacı ticarî olarak kazancı arttıracak birtakım faaliyetleri başlatmaktır. “O halde reklamın, bir pazarlama iletişimi öğesi olarak neler yapabileceğine göz gezdirmek gerekecektir (Evans, 1998: 5’ten aktaran: Kocabaş, Elden ve Yurdakul, 2004: 60): a. Tüketiciyi bir ürün ya da hizmet ile ilgili daha fazla bilgi edinmesi için teşvik ve motive eder. b. Tüketiciyi, bir ürünün nereden alınacağı, ürünün neler yapabileceği, ürünün kullanıcıya/ satın alıcıya ne gibi faydalar sağlayabileceği konularında bilgilendirir. c. Söz konusu markanın hâlâ aynı olduğunu, aynı faydaları sağlayacağını, markanın güvenilir ve sağlam olduğunu hatırlatır, müşterinin güvenini tazeler. d. Tüketiciyi malı denemeye hazırlar. Burada, çoğu kez reklamın içeriği tek bir satış promosyonu etkinliğidir. e. Tüketiciyi eğitmek ve bilgilendirmek işlevini yerine getirir. f. Yeni bir marka imajı tasarlamak, bir marka imajını korumak, markanın arzu edilmeyen imajını değiştirip yerine yenisini koymak, vb. işlevleri yerine getirir. g. Bir şirketin kamuoyunda bıraktığı imajı tasarlamak, bunun yerleştirilmesi için tüketiciye uygun mesajlar göndermek vb. işlevleri yerine getirir” Reklamların, tüketiciler üzerinde bu amaçları gerçekleştirmek doğrultusunda, birçok etkisi vardır. Her yaşta insan reklamları izleyerek hem yeni ürünlerin özelliklerini tanımakta hem de bu ürünleri çeşitli değerlendirme imkânı bulmaktadır. Dilber ve Dilber (2013)’e göre, reklamın ikna özelliği, yaratıcı ve uyarıcı etkiyi de beraberinde getirerek, reklamları üretim sektörü adına karlı bir unsur haline dönüştürmektedir. “Reklamlar yoluyla tüketiciler ikna edilerek davranışları değiştirilmeye de çalışılmaktadır. İknadan amaç ise durumların değiştirilmesiyle davranışların değiştirilmesidir. İletişim mesajlarının bu yönde üç amacı bulunmaktadır (Kağıtçıbaşı, 1988: 167’den aktaran: Karaçor, 2007: 15): Yeni bir tutum geliştirmek Var olan tutumun şiddetini arttırmak Var olan tutumu değiştirmektir”. Bu amaçlarla kişilerin tutumunu değiştirmeye yönelik reklamlar, çocuklar üzerinde de etkili olmaktadır. Asena (2009)’a göre 4 ile 12 yaş grubu çocuklar, sevdikleri şeylerle bir bağ kurduklarından dolayı reklamcılar için önem arz eden tüketici müşterilerdir ve 2000 yılında 290 milyar dolar reklamlara harcama yapıldığı düşünüldüğünde çocukların reklamlardaki önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Çocuklar her yaşta reklamlardan etkilenebilir. Fakat bazı yaş gruplarının özellikleri reklamdan etkilenmek için daha uygundur. Yapıcı (2006), Erken Çocukluk Dönemi’nin (0-8 yaş), gelişimin en hızlı olduğu dönem olduğunu; televizyonun ise, çocukların bu dönemde ilgilerini çeken ve özellikle görselliğe hitap eden ilgi çekici bir uyarıcı olma niteliği gösterdiğini ifade eder. Dikkatleri televizyon üzerinde yoğunlaşan çocuklar, televizyonda yayınlanmakta olan bütün programları takip ettikleri gibi reklamları da seyretmektedirler. Ertunç (2011), kısa The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408 Taner Altun – Elif Kurt 396 süreli ve hareketli yapılarıyla reklamlar, çocukların dikkat ve algılarını yakalayarak zihinlerinde tüketim arzusu ve marka imajının yerleşmesine yol açtığını, bugün çok büyük boyutlara ulaşan reklam endüstrisi yetişkinler ve özellikle de çocuklar açısından tüketiminin sınırlarını genişleterek, hedef kitle haline gelen çocuklara sahip çıkmakta ve onları satın alma davranışına yönlendirdiğini belirtir. Televizyon reklamları çocukların birçok alışkanlığını değiştirme eğilimindedir. Ateşoğlu ve Türkkahraman (2009)’a göre, televizyon reklamları, çocukların ürünler ve markalar hakkında bilgi vererek tüketici olarak sosyalleşmelerine katkıda bulunurken, gereksiz tüketime teşvik, beslenme, sağlık, millî kültür ve ahlaki davranışlar açısından da olumsuz etkilerde bulunabilmektedir. Arslan (2004), özellikle çocuklara yönelik olarak hazırlanan ve baş döndürücü görsel ve işitsel efektlerle sergilenen reklamlar, çocukların tüketim dürtülerini uyarıp, sahip olma duygularını harekete geçirdiğini, Bu durumun ise çocukların tüketim eğilimlerini arttırdığını, deyim yerindeyse onları tüketim kölesi haline getirdiğini ifade eder ve eğitim ve kültür düzeyleri ne olursa olsun bütün toplum kesimlerinden ailelerinin çocuklarının televizyon reklamlarının böylesi acımasız darbelerinden paylarına düşeni aldığını belirtir. Çocuklar reklam sektörü açısından önemli bireylerdir. Pembecioğlu (2006), çocukların reklamcılar açısından çok değişik anlamlar taşıdığını ifade eder ve bu anlamları şu şekilde sıralar: a) Çocuk, yetişkinlere yönelik tüketimleri daha sevimli kılabilen bir varlıktır ve yetişkinlere ulaşmak için bir köprü olarak görülmektedir. b) Çocuk, yetişkinlerin çocuklara yönelik tüketimlerini yönlendirebilen bir varlıktır ve sonuçta yetişkin harcamalarının çocuk merkezli olmasına neden olmaktadır. c) Çocuk, çocuklara yönelik tüketimleri yönlendiren bir konumdadır. d) Çocuk, çocuklara ve yetişkinlere yönelik tüketimleri yönlendirebilen, bireysel harcama yetkisi olan gelecekteki üretim ve tüketim biçimlerini yönlendirebilecek bir varlık olarak görülmektedir Bu nedenlerden dolayı birçok reklam çocuklara yöneltilmektedir. Çünkü reklamcılar açısından reklamların hedef kitlesi çok önemlidir ve çocuklar da avantajı bir hedef kitle grubudur. Televizyonda birçok ürüne ait reklam bulunmaktadır ve çocuklar bu reklamların tümünü izlemektedir. Fakat çocuklar reklamları ilgi ve ihtiyaçlarına göre seçmekte ve değerlendirmektedir. “Çocuklara yöneltilen reklamların çoğu gıda maddelerine ait reklamlardır. Araştırmalar özellikle 8 yaş ve altındaki çocukların en çok bu reklamları sevdiklerini ortaya koymuştur.” (Akan, 1995: 21’den aktaran: Karaca, Pekyaman ve Güney, 2007: 236). Çünkü çocuklar, tadına bakıp test edebilecekleri yani somut olarak algılayabilecekleri ürünleri televizyonda izlemekten hoşlanırlar. Karaca, Pekyaman ve Güney (2007), televizyonda çoğunlukla çocukların kendi paraları ile alabilecekleri ürünlerin reklamının yapıldığını, çocukların harçlıkları ile alabildikleri ürünlerin ise şekerleme, sakız, içecek, dondurma, bisküvi ve ‘fastfood’lar olduğunu ifade etmektedir. Reklamları izleyip etkilenen çocukların alıp tükettiği gıdalar onların beslenme alışkanlıklarında değişimlere neden olmaktadır. Çocuklar her şeye çok çabuk inanmakta, cazip şekilde hazırlanmış reklamlardaki yiyecekleri de merak etmektedirler. Çocukların sağlığı açısından yararlı yiyeceklerin reklamları çocukların beslenme alışkanlıklarını olumlu etkiler. Fakat “…çocukların izlediği bir reklamın etkisi altında bildiği beslenme kurallarını izlemekten vazgeçtiği de unutulmamalıdır. Çünkü düşünsel yapılarının henüz tam The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408 397 Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına Etkisi Üzerine Bir İnceleme gelişmemiş olduğu aşamada, reklamların etkisi çocuklar için yönlendirici rol oynamaktadır (Kapferer, 1991’den aktaran: Şener, 2010: 160). Reklamların çocuklar üzerindeki etkisi yalnızca gıda maddelerini satın alma ve onları tüketme alışkanlığı kazandırma ile ilgili değildir. Öte yandan çocuğun, saatler boyunca ekran karşısında hareketsiz kalması da, yine çocukların fizyolojik gelişimlerinin sağlıklı bir doğrultuda gerçekleşmesini engellemektedir. Bu aşırı hareketsizliğe ve yetersiz spor etkinliklerine, dengeli ve sağlıklı olmayan beslenme alışkanlıkları da eklenince bir takım fiziki gelişme bozuklukları; kas, sinir ve iskelet sistemlerinde, söz konusu nedenlere dayalı bir takım işlev ve gelişim bozuklukları sıklıkla ortaya çıkabilmektedir. Özellikle Amerika Birleşik Devletlerinde ve bazı batı Avrupa ülkelerinde, diğer bazı etkenlerin yanı sıra yukarıdaki nedenlerle yakından ilişkili olarak ortaya çıkan ve “obesity” olarak adlandırılan “aşırı şişmanlık” rahatsızlığı, çocuklara yönelik olarak toplumun genelini tehdit eden bir sosyal hastalık boyutlarına ulaşmıştır (Arslan, 2004: 3). Bu ve bunun gibi nedenler reklamların çocuk ve gelişimi üzerinde birçok olumsuz etkisinin de olduğunu vurgulamaktadır. 1.1. Araştırmanın Amacı: Bu araştırmanın genel amacı, televizyon reklamları ile ilkokul 2. sınıf öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Bu ana amaç çerçevesinde aşağıdaki alt amaçlara cevap aranmıştır: 1. Öğrencilerin reklamları sevme nedenleri nelerdir? 2. Öğrenciler reklamları neden ilginç bulmaktadırlar? 3. Öğrencilerin izledikleri reklam türleri nelerdir? 4. Öğrencilerin okuldaki beslenmelerinde reklamların nasıl bir etkisi vardır? 5. Öğrenciler reklamların etkisiyle alışveriş yapmakta mıdır? 6. Öğrencilerin beslenme alışkanlığı üzerinde hangi reklamlar daha etkilidir? 7. Öğrenciler reklamların etkisiyle hangi tür ürünleri tüketmeye yönelmektedirler? 1.2. Araştırmanın Önemi Hızlı bir şekilde gelişen teknoloji ile birlikte kitle iletişim araçlarının, özellikle televizyonun yaygınlaştığı herkes tarafından bilinen bir gerçektir. Çocuklar tarafından da sıkça izlenen televizyonlarda yayınlanan reklamların, tüketiciler üzerinde olumlu-olumsuz birçok etkisi bulunmaktadır. Televizyon izlemek, bir taraftan kalori değeri yüksek ancak besleyici değeri zayıf besinleri tanıtarak diğer taraftan televizyon karşısında çocuğun hareketsiz kalmasına ve sürekli izleme sonucu beynin bağlantı sal gelişimini zayıflatmasına neden olarak çocukların fiziksel gelişimini olumsuz yönde etkileyen içeriğe sahiptir. Türkiye’de yapılan bir araştırma, annelerin % 95’inin çocuklarına televizyonda reklam edilen çerez, yiyecek ve içecekleri aldıklarını ortaya koymaktadır “(Yörükoğlu, 2000: 98”den aktaran Şentürk ve Turğut, 2011: 64). Bu araştırma, ilkokulda öğrenim görmekte olan öğrencilerin beslenme alışkanlıkları ile televizyon reklamları arasındaki ilişkiyi belirlemek ve değerlendirmek açısından önem taşımaktadır. Araştırmadan elde edilen veriler, reklamcılar, öğretmenler ve veliler açısından yararlı olacaktır. Ayrıca araştırma verileri, aynı alanda yapılacak olan diğer çalışmalara da ışık tutabilir. The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408 Taner Altun – Elif Kurt 398 2. YÖNTEM 2.1.Araştırmanın Modeli Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Çakıcı (2007), nitel araştırmayı, dünyanın sosyal yönü ile ilgilenen, araştırma problemini ya da fenomenleri kendi doğal ortamında çok metotlu olarak ele alan, çok yönlü veri elde etmeyi amaçlayan, amaç temelli örnekleme yöntemlerini kullanan, gözlem ve görüşme metotlarını yaygın olarak kullanan, araştırma problemine yorumlayıcı yaklaşımı benimseyen, insanların yargı, tutum, algılarını ortaya koyan ve böylece konuyu derinlemesine incelemeyi sağlayan bir yöntem olarak tanımlar. Araştırmada, nitel yaklaşımlardan biri olan özel durum çalışması yöntemi kullanılmıştır. “Nitel durum çalışmasının en temel özelliği bir ya da birkaç durumun derinliğine araştırılmasıdır. Yani bir duruma ilişkin etkenler (ortam, bireyler, olaylar, süreçler, vb.) bütüncül bir yaklaşımla araştırılır ve ilgili durumu nasıl etkiledikleri ve ilgili durumdan nasıl etkilendiklerine odaklanılır” (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 77). Bu çalışmada da nitel araştırma yöntemlerinden biri olan “görüşme tekniği” kullanılmıştır. Görüşmeyi, “önceden belirlenmiş ve ciddi bir amaç için yapılan, soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim süreci” (s. 7) olarak tanımlamıştır (Stewart ve Cash 1985’ten aktaran: Yıldırım ve Şimşek, 2011: 120). 2.2. Çalışma Grubu Bu araştırmanın çalışma grubu, 2013- 2014 Eğitim- Öğretim Yılı güz döneminde, Antalya ilinde bulunan bir ilkokulda öğrenim görmekte olan 10ilkokul 2. sınıf öğrencisidir. Çalışma grubunu oluşturan öğrencilerin seçimi için sınıf öğretmenleri ile görüşülmüş, sorulara cevap verebilecek nitelikteki öğrenciler ile mülakat yapılmıştır. Çalışma grubunda bulunan toplam 10 öğrencinin 5’i kız, 5’ierkektir. Araştırmanın yapılmış olduğu okul, 1985-1986 Eğitim- Öğretim yılında açılmıştır. 20132014 Eğitim- Öğretim yılında okul bünyesinde toplam 43 öğretmen ve 1230 öğrenci bulunmaktadır. İdari kadroda ise 1 müdür ve 2 müdür yardımcısı vardır. 2.3. Verilerin Toplanması Araştırmada, ilkokul öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları ile televizyonda yayınlanan reklamlar arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanmış olan “yarı yapılandırılmış mülâkat (görüşme) formu” kullanılmıştır. Görüşme formuna son şekli verilmeden önce uzman görüşleri alınmıştır. Ayrıca formun güvenirliği açısından iki öğrenci ile ön görüşme yapılmış, formdaki sorular açıklık ve anlaşılırlık açısından sınanmıştır. Mülakat formu 2 bölüm, 19 maddeden oluşmaktadır. Formun ilk bölümünde, öğrencilere ve ailelerine ait kişisel bilgilerin elde edilmesine yönelik 7 madde bulunmaktadır. İkinci bölümde ise öğrencilerin reklamlara yönelik tutumlarına ve bu tutumların beslenme alışkanlığını etkileme düzeyinin belirlenmesi amacıyla hazırlanmış 13 maddeye yer verilmiştir. Mülakatlar yüz yüze yapılmıştır. Görüşme sırasında yazılı notlar alınmıştır. 2.4. Verilerin Analizi Verilerin analizinde, “Sürekli Karşılaştırmalı Analiz Metodu” kullanılmıştır. “Genel bir anlatımla sürekli karşılaştırmalı veri analizi, incelenen verilerin tümevarım kategori şeklinde kodlanması ve aynı zamanda incelenmekte olan verilerle sürekli olarak karşılaştırılması işlemini The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408 399 Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına Etkisi Üzerine Bir İnceleme kapsamaktadır. Bu karşılaştırma işleminde, benzerlikler gösteren ya da benzer anlamları içeren veriler kalmadığında, yeni bir kategori oluşturulur. Bu süreçte ilk oluşturulan kategorilerin, verileri tam yansıtmadığı ya da araştırılan konuyu tam yansıtmadığı gerekçesiyle, değiştirilmesi ya da çıkarılması söz konusudur” (Ekiz, 2009: 91). Bu çerçevede elde edilen veriler öncelikle incelenmiş, daha sonra benzerlikler ve farklılıklar gözetilerek sınıflandırılmıştır. Sınıflandırılan veriler kodlanarak tablolar halinde gösterilmiştir. Tablolar mülakata katılan öğrencilerin birebir ifadelerinden alıntılarla desteklenmiştir. Analiz sonucunda elde edilen bulgular ilgili literatürden de yararlanılarak yorumlanmıştır. 3.BULGULAR ve YORUMLAR Bu bölümde, yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak elde edilmiş olan verilerin analizine ve bulgulara yer verilmiştir. 3.1. Çalışma Grubu Hakkında Demografik Bilgiler Araştırma sürecinde öncelikle katılımcılara bazı demografik özellikleri belirlemek amaçlı sorular yöneltilmiştir. Tablo 1’de Araştırmaya mülakat yoluyla katılan öğrencilerin cinsiyeti, baba işi/ eğitim düzeyi, anne işi/ eğitim düzeyi, evdeki televizyon sayısı, günlük televizyon izleme süresi, harçlık alma durumu ve harçlık miktarı ile ilgili ön bilgiler sunulmuştur. Tablo 1. Araştırmaya Katılan Öğrenciler ile İlgili Ön Bilgiler Öğrenc i Kodu Cinsiyet Baba İşi/ Eğitim Düzeyi Anne İşi/ Eğitim Düzeyi Günlük TV İzleme Süresi Harçlı k Alıyor Mu? Harçlı k Miktar ı Ev Hanımı/ İlköğretim 3 3 Saat Haftada 2 gün 2 TL Ev Hanımı/ İlköğretim 1 2 Saat Hayır Evdeki TV Sayısı Ö1 E Ö2 K Satış Sorumlusu/ Lisans Tekniker/ Lisans Ö3 E Öğretmen/ Lisans Ev Hanımı/ Lise 1 1 Saat Evet 1 TL Ö4 E Malî Müşavir/ Yüksek Lisans Ev Hanımı/ Lisans 1 3 Saat Haftada 1 gün 3 TL Ö5 K 2 Saat Bazen 1 TL K 1 30 Dk. Hayır Ö7 E 1 2 Saat Evet 2TL Ö8 K 1 2 Saat Evet 1TL Ö9 K 1 30 Dk. Hayır Ö10 E Ev Hanımı/ İlköğretim Ev Hanımı/ İlköğretim Ev Hanımı/ Lise Ev Hanımı/ İlköğretim Ev Hanımı/ İlköğretim Ev Hanımı/ Lise 2 Ö6 İşçi/ İlköğretim Esnaf/ Lise Esnaf/ Lise İşçi/ Lise Memur/ Lise İşçi/ Lise 1 2 Saat Bazen - - 1TL Görüldüğü gibi araştırmaya katılan 5 kız 5 erkek toplam 10 öğrencinin tamamının annesi ev hanımıdır. Annelerin eğitim düzeyinin ilköğretim ağırlıklı olduğu görülmektedir. Yalnızca bir anne lisans mezunudur. Babaların eğitim düzeyi ise ilköğretim ve yüksek lisans arasında değişmektedir. Araştırmaya katılan 10 öğrenciden 5’inin babası lise mezunudur. The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408 Taner Altun – Elif Kurt 400 Görüşme yapılan 10 öğrencinin 8’inin evinde bir adet televizyon bulunmaktadır. Yalnızca bir öğrencinin evinde 2, bir öğrencinin evinde ise 3 adet televizyon bulunmaktadır. Öğrencilerin televizyon izleme süreleri en az yarım saat en fazla 3 saattir.10 öğrenciden 5’i günlük 2 saat televizyon izlemektedir. Öğrencilerden 3 tanesi harçlık almadığını, 4 tanesi bazen aldığını, 3 tanesi de sürekli aldığını ifade etmiştir. 3.2. Çocukların Reklamlardan Hoşlanma Nedenleri Araştırma kapsamında yürütülen birebir görüşmelerde öncelikle katılımcı çocuklara genel olarak televizyon reklamlarına karşı tutumlarını irdelemek amacıyla reklam izlemeyi sevip sevmedikleri yönünde sorular yöneltilmiştir. Öğrencilerin cevapları şematize edilerek Şekil-1’de gösterilmektedir. Ö10: Güzeller, hoşuma gidiyorlar. Ö1: Çok eğlenceli ve ilginç Ö2: İlgimi çekiyor. Ö9: Çok ilginç oluyorlar. Ö3: Çok güzeller. Reklamları seviyorum çünkü... Ö8: Hoşuma gidiyor. Ö4: Güzel buluyorum. Ö7: Hoşuma gidiyor. Ö6: İhtiyaçlarımı zı gösteriyor. Ö5: Komik oluyorlar. Şekil 1. Öğrencilerin Reklamları Sevme Nedenleri Şekil 1’dende anlaşılacağı gibi mülakata katılan tüm öğrenciler reklamları severek izlemektedirler. Kendilerine yöneltilen “Reklamları izlemeyi seviyor musun? Neden?” sorusuna Ö6: “Reklamları izlemeyi çok seviyorum. Çünkü bizim ihtiyaçlarımızı gösteriyor. Bizim alacaklarımızı gösteriyor.”cevabını vererek reklamların ihtiyaçları karşılama işlevine vurgu The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408 401 Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına Etkisi Üzerine Bir İnceleme yapmıştır.Ö9: “Seviyorum. Çünkü bazıları çok ilginç oluyor. İlginç olanları daha çok seviyorum. Cevabıyla reklamların ilgi çekici olduğunu belirtirken Ö10: “ Evet. Hoşuma gidiyor güzel reklamları izlemek…”reklamları hoşça vakit geçirmek için izlediğini ifade etmiştir. Şekil 1’deöğrencilerin reklamları güzel, komik ve ilginç buldukları ve reklamlardan hoşlandıkları görülmektedir. Bu durumun, reklamların çocukların seviyesine göre tasarlanmasıyla ilgili olduğu söylenebilir. Diğer yandan, reklamlarda kullanılan renk, ses, hareket ve animasyonlarda çocuk ilgileri ve ihtiyaçları dikkate alındığında ve tasarım ilke ve tekniklerine uyulduğunda görüldüğü gibi çocukların ilgileri ve dikkatleri reklamlara kolaylıkla yönlendirilebilmektedir. 3.3. Çocukların Reklamlara İlgi Duyma Nedenleri Araştırmada önceki bölümün devamı olarak öğrencilerin reklamları sevmelerine neden olan faktörlerin neler olduğunu ortaya çıkarmak amacıyla yöneltilen açık uçlu soruya öğrenciler hemen hemen benzer cevaplar vermişlerdir. Soruya verilen cevaplar, Tablo 2’de özetlenmektedir. Tablo 2. Öğrencilerin Reklamları İlginç Bulmalarını Dayandırdığı Temeller Öğrenci Kodu Ö1 Ö2 Ö3 Ö4 Ö5 Ö6 Ö7 Ö8 Ö9 Ö10 Görüşler Müzik ve animasyon Renk ve müzik Oyuncular, müzik, eğlence, animasyon Müzik, merak unsuru ve animasyon Müzik ve oyuncular Müzik, ses, ilginç görüntü ve oyuncular Müzik ve oyuncular Eğlence ve müzik Oyuncular Eğlence ve oyuncular Tablo 2’de görüldüğü gibi8 öğrenci reklamların müzik boyutunu, 6 öğrenci oyuncuları, 3 öğrenci eğlenceyi, 3 öğrenci animasyonları, 1 öğrenci renkleri, 1 öğrenci ses ve görüntüyü ilginç bulurken, 1 öğrenci de merak unsuruna dikkat çekmiştir. Reklamların müziklerini ilginç bulan Ö7: “… Şarkıları çok güzel, reklamdakiler şarkı söylüyorlar, oynuyorlar, hoşuma gidiyor…”şeklinde görüş bildirirkenÖ8: “… Komik oynuyorlar, çok eğlenceli oluyor bir de müzikleri çok güzel ve çok eğlenceli…” müziğin yanında eğlence unsuruna da dikkat çekmiştir. Ö3 reklamların animasyonlarını ilginç bulduğunu söylemiş, bunu: Ö3: “ …Çikolata reklamında inek çikolataları şişiriyor, çok komik. İnsanlar eğleniyor, dans ediyor, benim de çok hoşuma gidiyor…” şeklinde ifade etmiştir: Oyunculuğa dikkat çeken Ö5 ise şunları söylemiştir:Ö5: “Oyuncuları ilgimi çekiyor, çocukların oynadığı reklamları daha çok seviyorum. Kendimi onların yerine koymak isterdim…” Tablo 2, reklamların hareketli, müzikli, ilginç, animasyonlu ve merak unsuruyla süslenmiş olmasının çocukların dikkatini çektiğini göstermektedir. Bu öğrencilerin oyun çağını The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408 Taner Altun – Elif Kurt 402 yeni geçmiş olmalarına bağlanabilir. Reklamların renkli ve çekici özellikleri merak duygusunu arttırarak öğrencileri kendine çekmektedir. Öğrenciler, bu reklamlardan etkilenerek reklamı yapılan ürünü merak etmekte ve o ürünü almaya yönlenmektedir. Bu durum, öğrencilerin tüketim alışkanlıklarını reklamların etkilediğini göstermektedir. Çeşitli reklamların etkisiyle tüketim alışkanlığı edinen öğrencilerin beslenmeleri de bu doğrultunda olmaktadır. Kısaca, gıda reklamları da çocukların ilgisini çekmekte ve onların beslenme alışkanlığını değiştirmektedir. 3.4. İzlenen Reklam Türleri Araştırmada öğrencilere hangi ürünlere yönelik reklamları daha çok beğendikleri yönünde bir soru yöneltilmiştir. Özellikle yiyecek ve içeceklerle ilgili en çok hangi ürünlerin reklamlarını daha fazla beğendiklerine yönelik cevaplardan elde edilen kategoriler Tablo 3’te kodlanarak ifade edilmiştir. Tablo 3.Öğrencilerin En Fazla İzlediği Reklam Türleri Öğrenci Kodu Çikolata Dondurma Bisküvi Meşrubat Ö1 Ö2 X Ö3 X Ö4 X Ö5 X Ö6 Ö7 Et ürünleri X X X X X X X X X X X X X Ö8 X X Ö9 Ö10 Süt/Ayran X X X X X Tablo 3’e bakıldığında, 6 öğrencinin çikolata, 5 öğrencinin bisküvi, 4 öğrencinin dondurma, yine 4 öğrencinin meşrubat, 3 öğrencinin et ürünleri, 2 öğrencinin ise süt/ ayran reklamlarını sık olarak izlediği görülmektedir. Öğrenciler genellikle bunların nedenini reklamların ilginç olmasına ve bu besinleri sevmelerine bağlamışlardır. Çikolata, bisküvi ve kola reklamlarını izleyen Ö4: “En çok çikolata reklamlarını seviyorum, çikolatayı çok seviyorum çünkü. X çikolatasının reklamı çok güzel. Bazen bisküvi reklamları da hoşuma gidiyor. Bir de kola reklamlarını hep izliyorum. Diyerek bu reklamları sevdiğini ve aynı reklamların hoşuna gittiğini ifade etmiştir. Reklamlardaki yiyeceklerin tadını merak ettiğini belirten üç öğrenciden,Ö5:“X çikolatasının reklamını çok seviyorum, her çıktığında izliyorum, çünkü tadını merak ediyorum.”,Ö8: “Sucuk reklamlarını ve dondurma reklamlarımı hep izliyorum. Televizyonda görünce canım çekiyor, tadını düşünüyorum, tadını merak ediyorum.”. Ö10: “Çikolata, bisküviler, dondurma bir de sucuk reklamlarını seviyorum. Mesela sucuk reklamının sanki kokusunu duyuyorum. İfadeleriyle görüşlerini açıklamışlardır. The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408 403 Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına Etkisi Üzerine Bir İnceleme Reklamlar, öğrencilerin zaten sevdikleri yiyecekleri farklı açılardan tanıtmakta, bu şekilde öğrencilerin dikkatini çekmektedir. Özellikle yiyecek ve içecek reklamlarını izleyen öğrencilerde reklamda tanıtılan gıdanın tadına bakma isteği uyanmaktadır. Bu da öğrencileri reklamlardaki yiyecekleri almaya yönlendirmektedir. 3.5. Reklamların Ürün Tercihlerine Etkisi Tablo 4’te öğrencilerin reklamlardan etkilenerek yiyecek alma durumları ile reklamların etkisiyle aldıkları yiyecek ve içeceklerin yararlı-zararlı olma durumlarına yer verilmiştir. Tablo 4. Reklamlardan Etkilenerek Alınan Besin Türleri Reklamlarda Reklamlarda Yararlı Besinlerin Gördüğü Hiç Görmediği (Süt/Yoğurt/Peynir) Öğrenci Yiyecekleri Yiyecekleri Reklamlarından Kodu Merak Edip Alıyor mu? Etkileniyor mu? Alıyor Mu? Ö1 Ö2 Ö3 Ö4 Ö5 Ö6 Ö7 Ö8 Ö9 Ö10 Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Zararlı Besinlerin (Hamburger/ Kola/Cips) Reklamlarından Etkileniyor mu? Evet Evet Hayır Evet Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır Tablo 4’te görüldüğü gibi, öğrencilerin tamamı reklamlarda gördükleri yiyecekleri satın aldıklarını ifade etmiştir. Reklamlarda görmediği yiyeceği tercih eden öğrenci yoktur. Reklamlarda daha önce görmediği yiyecekleri tercih etmeyenÖ2, bu görüşünü şu şekilde ifade etmiştir. Ö2:“Reklamlarda hiç görmediğim yiyecekleri almak istemem. Çünkü içinde ne olduğunu bilmiyorum.” Reklamlarda daha önceden gördüğü yiyecekleri satın almayı tercih eden Ö3: “Reklamda gördüğüm yiyecekleri alırım çünkü onları iyi tanıyorum.”, Ö6: “Televizyonda gördüğüm şeyleri tercih ediyorum. Reklamını görünce yemiş gibi oluyorum. Tadını sanki biliyorum. Onun için alıyorum. Şeklinde görüş bildirmiştir. Yine bütün öğrenciler, yararlı besinler olan süt ve süt ürünleri reklamlarını beğendiklerini ve reklamlarda gördükleri bu ürünleri almayı tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Ö8 ve Ö1’in bu konudaki görüşleri şu şekildedir:Ö8: “Süt reklamları hoşuma gidiyor. Çikolatalı süt reklamındaki oyuncakları çok seviyorum.”Ö1: “İneklerin besinleri daha sağlıklı oluyor. Bunu da reklamlar gösteriyor. Ondan almak istiyorum.” 10 öğrenciden 7 tanesi zararlı besinlerin reklamlarından etkilenmektedir. Hamburger reklamlarından etkilenen Ö5: “ Hamburger reklamlarını çok seviyorum. Canım çok çekiyor: ‘Olsa da yesem.’ diyorum.” ifadeleriyle, reklamlar aracılığı ile hamburgere yönlendiğini ifade etmiştir. 3 öğrenci de zararlı besinlerin reklamını severek izlediklerini fakat bunları tercih etmediklerini ifade etmiştir.Ö3: “… Reklamları çok güzel ama bunları yersem obez The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408 Taner Altun – Elif Kurt 404 olurum.”Ö7: “…Reklamını seviyorum ama sağlıksız olduğu için almıyorum.”Ö8: “Onların reklamı güzel ama hepsi çok zararlı. Yersem hastalanırım. Şeklinde görüş bildirerek reklamlarda zararlı yiyecekleri tüketmenin sağlık sorunlarına neden olacağına dikkat çekmiştir. Tablo 4’ten hareketle öğrencilerin tamamının reklamlarda gördükleri yiyecekleri tercih ettiklerini, reklamı olamayan yiyecekleri ise kesinlikle tercih etmedikleri söylenebilir. Reklamı olan yararlı yiyecekler katılımcı öğrencilerin tamamı tarafından tercih edilmektedir. On öğrenciden üçü hariç zararlı yiyeceklerin reklamlarından etkilenmekte ve bu yiyeceklere yönelmektedir. Bu tüketim çeşitli sağlık sorunlarını beraberinde getirmektedir. Bu sağlık sorunlarından en önemlilerinden biri de obezitedir. Özellikle hamburger ve kola reklamlarından etkilenerek beslenen çocuklar obezite ile mücadele etmek zorunda kalmaktadır. 3.6. Reklamlar ile Okuldaki Beslenme Arasındaki İlişki Öğrencilerin okuldaki beslenme durumlarını ortaya çıkarmak amacıyla onlara evden yiyecek getirme ve kantinden yiyecek alma ile ilgili sorular yöneltilmiştir. Bu soruların devamında öğrencilere kantinden alınan yiyecek türleri ve bu yiyecekleri tercihte reklamın etkisine yönelik sorular sorulmuş, alınan cevapların özeti Tablo 5’tegösterilmiştir. Tablo 5. Öğrencilerin Okuldaki Beslenme Şekilleri ve Bunlara Reklamların Etkisi Öğrenci Kodu Ö1 Ö2 Ö3 Ö4 Ö5 Ö6 Ö7 Ö8 Ö9 Ö10 Kantinden Yiyecek Alma Evden Beslenme Getirme Kantinden Alınan Yiyecek Türü Kantinden Aldığı Yiyecekleri Reklamda Gördü Mü? Gazoz, Simit, Sakız Gazoz ve sakızı gördü. Gördü. Kraker ve ayranı gördü. X X X X X X X Kraker Kraker, Ayran, Simit X Simit, Ayran, Bisküvi X X X X X X Kraker ve Sakız Kraker, Sakız, Simit Ayran ve bisküviyi gördü. Gördü. Kraker ve sakızı gördü. Görüldüğü gibi, 10 öğrencinin 4 tanesi yalnızca evden beslenme getirmekte, kantine gitmemektedir. 4 tanesi hem evden beslenme getirmekte hem de kantine gitmektedir. Bunun nedeni, Tablo 1’den de anlaşılabileceği gibi velilerin öğrencilere ara ara harçlık vermeleridir. 2 öğrenci de evden yiyecek getirmemekte yalnızca kantine gitmektedir. Kantinden alınan yiyecekler ve içecekler simit, sakız, kraker, bisküvi, ayran ve gazozdur. Simit haricindeki diğer besinlerin reklamı öğrenciler tarafından izlenmiştir. Öğrencilerin simidi tercih etme nedeninin doyuruculuk olduğu söylenebilir. Sakız, kraker, bisküvi, ayran ve gazoz ise televizyonda ilgi çekici reklamlara sahip olan gıdalardır. Katılımcı öğrenciler de bu gıdaların reklamlarını televizyonda gördüklerini söylemişlerdir. The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408 405 Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına Etkisi Üzerine Bir İnceleme Kantinden alınan yiyeceklerin sınırlı olmasının birinci nedeninin çocukların genellikle evden beslenme getirmeleri, ikinci nedeninin ise çocuklara verilen harçlık miktarının az olmasıdır. Buna rağmen çocuklar kantinden aldıkları yiyecek ve içeceklerde televizyon reklamlarında görmüş olduklarını tercih etmektedirler. Okulda bu tür yiyeceklerin tüketilmesinin öğrencilerin beslenmelerini olumsuz etkilediğini söylemek mümkündür. Özellikle 8 yaşındaki çocukların bu tür gıdaları tüketmesi çocukların fiziksel gelişimlerini olumsuz etkileyebilir. Bu öğrencilerin okulda kantinden alışveriş yapmak yerine evden beslenme getirmeleri daha uygundur. 4. TARTIŞMA ve SONUÇLAR Televizyon reklamları ile ilkokul 2. sınıf öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları arasındaki ilişkiyi ortaya koymayı amaçlayan bu araştırmanın sonunda öğrencilerin tümünün gıda reklamlardan etkilendikleri bulgusuna ulaşılmıştır. Öğrencilerin tümü reklamları güzel, komik, ilginç ve eğlenceli buldukları için sevmektedirler. Öğrencilerin “hoşuma gidiyor” ifadesi de reklamların ilgi çekici olduğunu göstermektedir. Öğrencilerin reklamları ilginç bulmalarının en büyük nedeni reklamların müzikleridir. Bunu oyuncular, eğlence, animasyonlar, renkler ve ses takip etmektedir. Bundan hareketle, müzikli ve durağan olmayan reklamların öğrenciler tarafından daha çok dikkat çektiği söylenebilir. Ayrıca oyuncuları tanınmış kişiler ve çocuklar olan reklamların daha çok ilgi çektiği sonucuna ulaşılmıştır. Öğrenciler reklamlardaki çocuklar gibi olmayı istemektedir. Benzer şekilde Karaca, Pekyaman ve Güney (2007) de 4-13 yaş aralığındaki çocukların reklamları sevdiği ve inandırıcı bulduğu, ayrıca zaman zaman reklamlardaki çocuklar gibi olmak istedikleri sonucuna ulaşmışlardır. Bunun yanında, Yıldız ve Deneçli (2013), 9 yaş grubu çocuklar üzerinde yapmış oldukları çalışmada, animasyon içeren reklamlar ile çocukların daha yakın duygusal temas kurduğunu ve çocukların bu ürünleri daha fazla tüketme ihtiyacı duyabileceğini ifade etmişlerdir. Bu sonuç yine bu araştırmada elde edilen bulgular ile paralellik göstermektedir. Öğrencilerin en fazla izledikleri reklam türleri sırasıyla çikolata, bisküvi, dondurma, meşrubat, et ürünleri ve süt/ ayrandır. Öğrenciler bunları izlerken tatlarını merak ettiklerini söylemişlerdir. Bu reklamların fazla izlenmesinin bir diğer nedeni de inandırıcılıktır. Bu sonuç, Asena (2009:56) tarafından yapılan çalışmanın “Televizyonda yayınlanan gıda reklamlarının etkisiyle, çocukların satın alınmasını en çok talep ettikleri ürünler; çikolata, cips, bisküvi, şeker, gofret, sakız, kahvaltılık mısır gevrekleri, süt ve süt ürünleri, yoğurt, puding, dondurma, şarküteri ürünleri, meyve suları ve gazlı içeceklerdir.” sonucunu destekler niteliktedir: Öğrencilerin tümü reklamlarda gördükleri yiyecekleri almayı tercih ederken, reklamını hiç görmedikleri yiyecekleri satın almamaktadır. Yani reklamlar, öğrencilerin gıda maddeleri tercihinde %100 etkilidir. Ersoy Quadır ve Akaroğlu (2009) da benzer olarak, 9-14 yaş grubu öğrenciler üzerinde yapmış oldukları çalışmada, öğrencilerin çoğunun izledikleri reklamdaki yiyecekleri almak istediğini belirtmişlerdir. Öğrencilerin tümü yararlı besinlerin reklamlarından etkilenmektedir. Bu olumlu bir durumdur. Fakat zararlı besinlerin reklamından etkilenme oranı da fazladır. Reklamlarda görülen zararlı besinleri tercih etmediğini söyleyen öğrenciler de reklamları güzel bulduklarını fakat bu besinlerin sağlıksız olduğunu bildikleri için onları satın almadıklarını belirtmişlerdir. The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408 Taner Altun – Elif Kurt 406 Annelerin büyük çoğunluğu, çocuklarına evde beslenme hazırlamaktadır. Fakat beslenme getiren öğrencilere az sıklıkta da olsa harçlık verilmektedir. Bu da öğrencileri kantinden alışveriş yapmaya yönlendirmektedir. Öğrenciler, harçlıklarını reklamlarda gördükleri gıdaları almak için kullanmaktadırlar. Fakat öğrencilerin kantinde en fazla aldığı gıdalardan birinin simit olması, doyuruculuk özelliği ile ilgilidir. Bunu izleyen kraker ve sakız da, öğrencilerin harçlık miktarının az olmasıyla ilgilidir. Buna rağmen öğrenciler, bu gıdaları tercih etmelerinde reklamların etkili olduğunu belirtmişlerdir. Özet olarak, araştırmanın sonunda öğrencilerin tümünün gıda reklamlardan etkilendikleri görülmüştür. Öğrenciler reklamları güzel, ilginç ve eğlenceli bulmaktadırlar. Bunun da öğrencilerin beslenme alışkanlıkları üzerinde etkili olduğu söylenebilir. Çikolata reklamları, öğrencilerin dikkatini çeken reklamlardır. Reklam müzikleri, oyuncular ve animasyonlar öğrencilerin ilgisini çekerek onları reklamları izlemeye yönlendirmektedir. Öğrencilerin kantinden aldıkları yiyeceklerde de reklamlar etkili olmaktadır. 5.ÖNERİLER Araştırma sonucunda toplanan verilerin yorumlanmasıyla ortaya çıkan bulgu ve sonuçlardan hareketle reklamların öğrencilerin beslenme alışkanlıklarını etkilemesi ile ilgili olarak şu öneriler getirilmiştir: 1. Televizyonda yayınlanan reklamlar, çocukları tamamen tüketime teşvik etmemelidir. 2. Reklamların yazılmasında ve canlandırılmasında psikologlar, pedagoglar ve sağlık uzmanları daha fazla yer almalıdır. 3. Çocukları ilgilendiren reklamların denetimi daha sık yapılmalı, standartlar belirli aralıklarla düzenlenmelidir. 4. Aileler, çocukların beslenmeleri konusunda daha dikkatli olmalı, harçlık miktarını iyi ayarlamalı ve çocukları harçlık kullanma konusunda bilinçlendirmelidir. 5. Çocuklar için uygun olmayan reklamlar, çocukların uyku vaktinden sonra yayınlanmalıdır. 6. Kantinlerde satılan yiyeceklerin düzenleme ve denetlemesi sıklaştırılmalıdır. 7. Öğretmenler ve rehberlik uzmanları işbirliği içinde çalışarak çocukları beslenme konusunda bilinçlendirmelidir. 8. Beslenme ve obezite ile ilgili çalışmalar ve projeler yapılmalı, bunlar okullarda uygulanmalıdır. 9. Millî Eğitim Bakanlığı, reklam filmlerini denetleyerek, çocukların gelişimine uygun reklam filmlerinin yapılmasını teşvik etmelidir. 10. Öğretmenler, sınıfta reklam filmlerine benzer videolar ve yazılımlarla öğrencilerin dikkatini çekerek, onların beslenme konusunda belirli bir bilinç seviyesine gelmesini sağlamalıdır. 11. Okuma metinlerinde sağlıklı beslenme konusunda bilgi verilmeli, bununla ilgili etkinlikler yapılarak genel bir farkındalık durumu oluşturulmalıdır. The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408 407 Televizyon Reklamlarının İlkokul Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarına Etkisi Üzerine Bir İnceleme KAYNAKLAR ARSLAN, Ali, (2004),“Bir Sosyolojik Olgu Olarak Televizyon”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1 (1), s. 1-17. ASENA, Melike Başak, (2009), Gıda Reklamlarının Okul Öncesi Çocuklar Üzerindeki Etkilerinin Anneler Tarafından Değerlendirilmesi, Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. ATEŞOĞLU, İrfan; TÜRKKAHRAMAN, Mimar, (2009), “Çocukların Tüketici Olarak Sosyalleşmesi” Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14 (3) s.215-228. ÇAKICI, Yılmaz, (2007),“Bilimsel Araştırma Yaklaşımları”, (Ed. Durmuş Ekiz), Bilimsel Araştırma Yöntemleri, s. 45-60,Lisans Yayıncılık, İstanbul. DİLBER, Fadime; DİLBER, Abdülkadir, (2013). “Üniversite Öğrencilerinin Gıda Ürünleri Tüketiminde Medyanın Etkisi: Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma”, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 2/1, s. 64-82. EKİZ, Durmuş (2009), Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Yaklaşım, Yöntem ve Teknikler, Anı Yayıncılık, Ankara. ELDEN, Müge, (2009), Reklam ve Reklamcılık, Say Yayınları, İstanbul. ERSOY QUADIR, Seher; AKAROĞLU, Gülriz, (2009), “Televizyon Reklâmlarının Çocuk Tüketiciler Üzerine Görsel etkilerinin Bir İncelemesi” Selçuk İletişim Dergisi, 6 (1), s. 78-98. ERTUNÇ, Filiz, (2011),Çocuk Dünyasında Reklamın Rolü: Televizyon Reklamlarında Çocuklara Yönelik Düzenlemeler, T.C. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Ankara. KARACA, Yusuf; PEKYAMAN, Asuman; GÜNEY, Hatice, (2007),“Ebeveynlerin Televizyon Reklam İçeriklerinin Çocuklar Üzerindeki Etkilerini Etik Açıdan Algılamalarına Yönelik Bir Araştırma” Sosyal Bilimler Dergisi IX(2), s. 233-250. KARAÇOR, Süleyman, (2007), Reklam İletişimi- İnternet ve Gazete Reklamlarının Etkilerine Yönelik Bir Araştırma, Çizgi Kitabevi, Konya. KOCABAŞ, F.;ELDEN, M.; YURDAKUL, N.; (2004), Reklam ve Halkla İlişkilerde Hedef Kitle, İletişim Yayınları, İstanbul. PEMBECİOĞLU, Nilüfer, (2006), İletişim ve Çocuk-İletişim Ortamlarında Çocuk ve Reklâm Etkileşimi, Ebabil Yayınları, Ankara. ŞENER, Arzu, (2010),“Medya, Reklam ve Tüketim: Çocuklar Açısından Bir Değerlendirme” (Ed. Müberra Babaoğul ve Arzu Şener), Tüketici Yazıları (II) , s. 153-179, H.Ü. TÜPADEM, Ankara. ŞENTÜRK, Murat; TURĞUT, Mustafa, (2011),“Televizyon Programları, Reklamlar Ve Çocuklar”, Aile Toplum ve Eğitim- Kültür ve Araştırma Dergisi 7(27), s. 63-88. TAYFUR, Gıyasettin, (2006), Reklamcılık, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s.393-408 Taner Altun – Elif Kurt 408 YAPICI, Şenay, (2006),“Bir Eğitim Aracı Olarak Televizyon ve Etkileri”, Üniversite Ve Toplum Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi, 6 (2). http://www.universitetoplum.org/text.php3?id=272 adresinden 09 Kasım 2013 tarihinde edinilmiştir. YILDIRIM, A.; ŞİMŞEK, H.(2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara. YILDIZ, Öykü Ezgi; DENEÇLİ, Ceyda, (2013),“Reklamda Animasyon Karakter Kullanımının Çocukların Beslenme Alışkanlıkları Üzerindeki Etkileri”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 36, s. 241253.http://www.iletisimdergisi.gazi.edu.tr/busayi/full.pdf . adresinden 13 Aralık 2013 tarihinde edinilmiştir. URL-1, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS. 527c0d8233c723.89471465 adresinden 07 Kasım 2013 tarihinde edinilmiştir. The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık 2014, s. 393-408
