TÜRKMENİSTAN EKONOMİSİ ÜZERİNE GÖZLEMLER ve OCAK

13.01.2015-19.01.2015 • No: 3
TÜRKMENİSTAN EKONOMİSİ ÜZERİNE GÖZLEMLER ve OCAK 2015 DEVALÜASYONU
Türkmenistan ekonomisinin, uluslararası finansal piyasalara bağımlılığının sınırlı olması nedeniyle 2008 krizinden düşük oranda etkilendiği söylenebilir. Boru hattında Nisan 2009’da yaşanan patlama sonucunda Rusya’ya olan doğal gaz ithalatı azalan Türkmenistan’ın, sahip olduğu yüksek miktarda doğal kaynak rezervleri nedeniyle daha sonraki yıllarda dış ticaret dengesinde olumlu gelişmeler yaşanmıştır. Bunun en önemli nedeni hidrokarbon ihracatının önemli ölçüde yüksek olmasıdır. Nitekim yüksek hidrokarbon ihracatı 2014 yılında da dış ticaret dengesinin ve ekonomik büyümenin temel
kaynağı olmaya devam etmiştir. Örneğin 2009 yılında bile azalan doğal gaz ihracatına rağmen GSYİH artışı %6 oranının üzerinde seyretmiş, bu oran 2011 yılında %14.7’ye ve 2012 yılında %11.1’e yükselmiştir. Türkmenistan ekonomisi 2013 yılında da %10.2 oranında büyüyerek güçlü bir büyüme performansı sergilemiştir. Dünya Bankasının 2014 Türkmenistan ülke raporunda orta vadede büyümenin temel kaynaklarının hidrokarbon ihracatındaki artış ile yurt içi kamu yatırım harcamalarındaki artışın olacağı beklentisi ifade edilmektedir. Ayrıca Türkmenistan ekonomisinde 2013 yılına kadar uygulanan fiyat kontrollerine bağlı olarak enflasyon oranı düşük seviyelerde seyretmiştir. 2012 yılında enflasyon oranı %7.8 iken 2013 yılında %6’ya düşmüştür. Bununla birlikte 2013 yılının ikinci yarısından itibaren uygulanan genişletici maliye politikalarının ve bazı mal ve hizmet fiyatları üzerindeki idari kontrollerin kaldırılmasının bir sonucu olarak enflasyonist baskılar ortaya çıkmıştır. Uluslararası petrol fiyatlarındaki keskin azalışlar sonrasında bölge ülkelerin dış ticaret dengelerinde yaşanan sıkıntılardan Türkmenistan ekonomisi de etkilenmiştir. Mayıs 2009’dan beri petrol fiyatlarının en düşük seviyesine inmesinin ve doğal gaz fiyatlarının da Avrupa’da dört aylık dönemde düşmesinin
Türkmenistan’da devalüasyonu hazırlayan etkenlerin en önemlileri olduğu söylenebilir. Tüm bu problemler karşısında Orta Asya enerji üreticisi ülkelerin enerjiden elde edecekleri kazançlarla ilgili geleceğe yönelik beklentileri de olumsuz etkilenmiştir. 2014
yılında Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan problemler sonrası ekonomik yaptırımların ve ham petrol fiyatlarında %48‘lik azalışın sonrasında Rusya’nın ekonomik açıdan sıkıntıya girmesi, Türkmenistan dahil pek çok Orta
Asya ülkesinin ihracatını rekabetçi düzeyde
tutabilmek için yerel paralarını devalüe etmeye ihtiyaç duyacakları yönündeki spekülasyonları arttırmıştır. Ruble, ABD doları karşısında %41 oranında değer kaybettiğinde pek çok Orta Asya ülkesinde de devalüasyon
beklentisi doğmuştur. Esasında bir ülkenin parasının değerini yitirmesi ihraç mallarını ucuzlatır, ithal mallarını pahalılaştırır. Dünya ticaretinde yüksek paya sahip olan gelişmiş ülkelerin devalüasyon yaparak ithalatını azaltması, bu ülkelerin ticaret ortağı olan gelişmekte olan ülkelerin
ihracatını azaltır. Büyük bir ülke ile ticaret partneri olan küçük ülkeler açısından bu durum istenen bir durum değildir. Zaten önemli ölçüde bu ülkeye bağlı olan küçük ülkelerin dış ticareti olumsuz etkilenebilir. Gelişmekte olan ülkeler de bu durumun
olumsuz sonuçlarına katlanmamak için devalüasyona gitmek durumunda kalırlar. Ortaya çıkan zincirleme devalüasyonlar sonucunda dış ticaret hadleri başlangıç seviyesine geri dönebilir. Bu durumda Türkmenistan’ın en önemli ticaret ortaklarından biri olan Rusya’nın son dönemde parasının değer kaybetmesi sonrasında diğer ticaret partnerlerinin dış ticareti gibi Türkmenistan’ın dış ticaretinin de olumsuz yönde etkilenme riski ortaya çıkmıştır. Kısaca dünya genelinde enerji fiyatlar düşerken, Ruble daha da güçsüzleşirken ve bu durum hem Türkmenistan hem de diğer Orta Asya ülkeleri üzerinde bir baskı oluştururken, 1 Ocak 2015 tarihinde Türkmenistan yerel parası Manatı %18.6 oranında devalüe etmiştir. Bu uygulama Türkmenistan’da Mayıs 2008’den beri sabit kurda yapılan ilk değişiklik olmuştur. Bu değer kaybıyla birlikte Manatın ABD doları karşısında değeri 2.85’ten 3.5’e düşürülmüş, fakat konuyla ilgili detaylı bir açıklama yapılmamıştır. Devalüasyon sonrasında olumlu/olumsuz bazı ekonomide değişiklikler yaşanabilmektedir. Kazakistan ve Belarus’tan sonra Türkmenistan’daki devalüasyonla birlikte zincirleme devalüasyonların yaşanması sonucunda zamanla dış ticaret hadlerinin başlangıç seviyesine dönmesi beklenebilir.
Ancak
bu
süreçte
devalüasyonun ülkelerin dış ticaretinin yanı sıra diğer makro ekonomik değişkenleri üzerinde de etkilerde bulunduğu dikkate alınmalıdır. Nitekim devalüasyon ayrıca yurt içi maliyetler, fiyatlar, üretim, devlet bütçesi
ve dış borçlar üzerinde de etkilerde bulunmaktadır. Bilindiği gibi devalüasyonun
bütçe üzerinde gelir arttırıcı etki oluşturma yönüyle olumlu, dış borçları arttırma yönüyle ise olumsuz etkisi söz konusudur. Nitekim
ithalatın yerli para cinsinden değerinin artması, toplanan gümrük vergisi gelirinin de artmasını sağladığından bütçe gelirlerini arttırıcı etki doğurmaktadır. Ancak devalüasyon sonrasında dış borçların yerli para karşılığının artması nedeniyle dış borçların değeri ve bütçe içindeki payı, dolayısıyla bütçe harcamaları artmaktadır. Bu durum
bütçe
dengesini
olumsuz
etkilemektedir.
Devalüasyonun
ülke
ekonomileri üzerindeki etkileri dikkate
alındığında devalüasyon sonrasında Türkmenistan ekonomisinde enflasyonist
baskıların ortaya çıkmaması ve bütçe ve dış borçlar üzerinde olumsuz sonuçlarının ekonomiyi sarsıcı etki oluşturmaması için diğer bir ifadeyle devalüasyonun başarılı olabilmesi için devalüasyon sonrasında sıkı para ve maliye politikalarının uygulanması gerekebilir. Ayrıca devalüasyon nedeniyle artan dış borçların bütçe açığını arttırıcı etkisi söz konusu olacaktır. Burada bütçe açığının finansman şekli önemli olacaktır. Eğer finansman vergilerle karşılanıyorsa enflasyonist baskı oluşmayabilir ama emisyon yoluyla karşılanırsa enflasyonist baskılar ortaya çıkabilir. Dolayısıyla devalüasyon sonrasında Türkmenistan
ekonomisinde ortaya çıkabilecek bütçe açığının enflasyonist baskılara yol açıp açmayacağı Türkmenistan hükümetinin bu açığı finanse etmek için uygulayacağı politikaya bağlı olacaktır.
Politika, Dış İlişkiler ve Güvenlik
•
Kiev, 13 Kasım Minsk Anlaşma şartlarının uygulaması ve Ukrayna’nın güneydoğusunda 19 Ocak itibariyle ateşkesin başlaması konusunda Moskova’ya öneri sundu.
•
Poroşenko Ukrayna’nın 2020’ye kadar geçerli olan kalkınma stratejisini onayladı. Strateji-2020 programı savunma, milli güvenlik, adli ve hukuki
düzenlemelere yönelik reformlara öncelik veren 62 reformdan oluşuyor.
•
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü (AGİT) temsilcileri ve tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan eden Donetsk Halk Cumhuriyeti (DPR) Salı günü Donba’daki gelişmeleri değerlendirmek üzere toplantı düzenlediler.
•
Japonya ve Çin beklenmeyen
deniz ve uçak kazalarını engellemek için kendi aralarında özel bir iletişim mekanizması oluşturma konusunda anlaştılar.
•
Ermeniler Rus askeri gücünün
ülkeden çekilmesini istediler. Ermenistan’ın Gümrü şehrinde bir Ermeni ailenin katledilmesi üzerine başlayan protestolar Ermenistan’da Rus Konsolosluğu önünde gerçekleştirildi. •
Japon Parlamentosu, savunma
harcamalarında % 2.8’lik artışı onayladı. Japonya’nın savunma bütçesi 2015 mali yılı için 41.7 milyar ABD doları olarak kabul edildi.
•
Yemen’deki El-Kaide
Örgütü
Fransız karikatür dergisi Charlie Hebdo’ya yapılan saldırının sorumluluğunu üstlendi.
•
Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin ve Venezuella Cumhurbaşkanı Nicolas
Maduro
küresel
petrol
piyasasının durumunu ayrıntılı olarak değerlendiren bir görüşme yaptılar.
•
İran ve P5+1 Cenevre’de Dış İşleri Bakanları düzeyinde düzenlenen 12. görüşmelerini gerçekleştirdiler. Daha önce de İranlı diplomatlar aynı yerde ABD temsilcileriyle karşılıklı görüşmeler yapmışlardı.
Ekonomi, Finans ve Enerji
•
Türkiye İhracatçılar Birliği 20052014 döneminde (2009 yılı hariç) Türkiye
ekonomisinin
sürekli
olarak
büyüdüğünü ve ihracat gelirlerinin son on yılda 1 trilyon 203 milyar ABD dolarına ulaştığını açıkladı.
•
Suudi Arabistan’ın bölgedeki fiyatı arttırması üzerine Irak, Asya bölgesine Şubat ayında yapacağı nakliyatta Basra Light petrolünün varil başına fiyatını 30 sent arttırdı.
•
1 Ocak 2015 itibariyle Ukrayna’da altın ve döviz rezervleri %63.1 oranında azalarak 20,416 milyar ABD dolarından 7, 533 milyar ABD dolarına düştü.
•
Rusya’da enflasyon oranı 2014 yılında %11.4 oranına yükselerek ülkede 2008 yılından itibaren gerçekleşen en yüksek enflasyon oranı oldu.
•
Varil başına Brent ham petrol fiyatı 46 ABD dolarının altına düştü. •
2014 yılında Rusya ve Çin arasındaki ticaret 95 milyar ABD dolarını aştı. Bu ticaret içinde hammadde –petrol,
maden ve kereste - ticareti % 80
oranında gerçekleşti.
•
Alman ekonomisi resesyondan
kurtuldu. 2014 yılında Almanya’nın GSYİH’sı % 1.5 oranında arttı.
•
Çin Zhejiang Eyaleti’ndeki Qinshan Nükleer Enerji Santrali’nde ticari amaçla uygulamaya koyduğu 9. elektrik üretim biriminin kurulumunu
başarıyla gerçekleştirdi.
•
Dünya Bankası, Rusya’nın GSYİH’sının %2.9 oranında azalacağı öngörüsüne dayanarak 2015 yılı için Rusya ekonomisine yönelik bekletilerini
düşürdüğünü açıkladı.
•
Kazakistan 2014 yılında petrol ve doğal gaz kondansat üretimini %1.2 oranında azalttı. Ülkede doğal gaz kondansat dahil 80.845 milyon metrik ton
petrol üretimi gerçekleştirildi.
•
Azerbaycan ve Kazakistan TransAvrasya Süper Bilgi Otoyolu (TASIM)
Anlaşması’nın su altından geçen bölümünün inşası konusunda anlaştılar. Toplum ve Kültür
•
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)’na göre Kazakistan’da 20 yıl içinde Birleşmiş Milletler 180’in üzerinde sosyal projeyi başarıyla gerçekleştirdi. •
Çin Halk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Xi Jinping, Avrupa Ulusal Olimpiyat Komiteleri Birliği (ANOC) ve Asya Olimpiyat Konseyi Başkanı Sheik Ahmad al-Fahad al-Sabah ile Pekin’de görüştü. •
Tacikistan’da fundamentalist İslamcı hareket örgütü Salafia’nın faaliyetleri, aşırı radikal bir organizasyon olduğu gerekçesiyle yasaklandı.
•
Küba, ABD ile yaptığı anlaşmanın bir bölümü çerçevesinde daha önce
mahkum ettiği 53 tutukluyu serbest
bıraktı.
•
Pakistan’da Peşaver’de 16 Aralık’ta gerçekleşen Taliban saldırısı sonrasında kapanan Peşaver Okulu tekrar açıldı ve öğrenciler okula geri döndü.
•
Ukrayna otorileri daha önceki
cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’e ait olan ve el konan varlıkların duruşmadan sonra ülkenin hazinesine aktarılacağını duyurdu.
•
ABD’de Browns Ferry Nükleer Enerji Santrali’nde ortaya çıkan sızıntı nedeniyle 370-750 litrelik radyoaktif
madde nehir suyuna karıştı.
•
Çin’de Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı ülkenin önde gelen 75 üniversitesinden mezun olan öğrencilerin %90’ından fazlasının 2014 yılında iş imkanı bularak istihdama dahil olduğu açıklandı. •
Özbekistan'ın GSYİH’sı 2013 yılı ile kıyaslandığında 2014 yılında %8.1 oranında arttı.
Hazırlayanlar Lidiya Parkhomchik, Hayal Ayca Simsek, Rassul Arin