Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı

_____________________________________________________________________________________
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date
28.07.2017
Yayınlanma Tarihi / The Publication Date
30.10.2017
Yrd. Doç. Dr. Kamil DOĞANCI
Uludağ Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Eskiçağ Tarihi
[email protected]
ROMA İMPARATORLUĞU’NUN BITHYNIA PONTUS EYALETİNDE
UYGULADIĞI ASKERİ POLİTİKALAR1
Öz
MÖ 74’de Bithynia kralı IV. Nikomedes’in vasiyetiyle Roma toprağı olan Bithynia, Senato eyaleti olarak organize edildi. Augustus’un daha çok askeri nedenlerle
eyaletleri yeniden düzenlemesinden sonra da bu statüsünü korudu. Ancak Roma’nın doğudaki sınırlarının genişlemesiyle eyaletin stratejik önemi arttı ve Nero
(MS 54-68) Bithynia Pontus’u geçici olarak imparator eyaleti statüsüne aldı. İmparator Traianus (MS 98-117), Bithynia’yı ekonomik ve askeri nedenlerle tekrar kendi kontrolüne aldı ve Plinius’u legatus Augusti pro praetore unvanıyla geniş yetkilerle donatarak eyalete vali olarak gönderdi. Roma imparatorluk döneninden itibaren eyalette sabit askeri birlikler bulunmakla birlikte bunların sayısı çok fazla değildi. Ancak doğuya sevk edilen lejyonlar Bithynia’dan geçtiği dönemlerde eyalette
askeri hareketlilik artıyordu. Bithynia’nın coğrafi konumu imparatorların buradaki
yol ağıyla özel olarak ilgilenmelerini gerektiriyordu. Bazı imparatorlar yol inşaa ve
tamir işlerini organize etmekle görevlendirdikleri procurator’larını eyalete göndermişlerdir. Stratejik konumu nedeniyle doğudaki siyasi gelişmelere paralel olarak Bithynia Pontus eyaletinin statüsü dönem dönem değişmiştir. Bununla birlikte
eyalet her dönemde Roma’nın doğuda uyguladığı askeri politikaların önemli bir
parçası olmuştur.
Anahtar kelimeler: Roma İmparatorluğu, Bithynia, Parth İmparatorluğu,
Plinius
Bu makale Doktora tezinden üretilmiş olup Alanya Alaattin Keykubad Üniversitesi evsahipliğinde düzenlenen II.
Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu'nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
1
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
MILITARY POLICIES OF THE ROMAN EMPIRE IN THE PROVINCE
OF BITYHIA ET PONTUS
Abstract
Bithynia became Roman land by the will of Nicomedes IV in 74 BC and was organized as a senatorial province. Even after the Augustan reorganization of the provinces, Bithynia preserved its statue. However, with the expansion of the eastern territory of Rome, the province’s logistical prevalence increased and by the time of
Nero (54-68 AD) Bithynia Pontus was temporarily turned into an imperial province
because of the Parthian threats in the east. Later, Trajan (98-117 AD) turned it into
an imperial province again because of the economic and military problems. He appointed Pliny to the administration of the province with the title of legatus Augusti
pro praetore, with extraordinary powers. There were constant military troops in the
province, but the number of them was not very much. Roman emperors take special care of the road network of Bithynia et Pontus because of its strategic location.
Some of them sent their procurators to the province and assigned them for road
constructions and repairs. As a result, the status of Bithynia et Pontus changed periodically in parallel with the political developments in the east due to its strategic
position.
Keywords: Roman Empire, Bithynia, Parthian Empire, Pliny
Giriş
Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle Bithynia bölgesinin coğrafi konumuna ve siyasi
tarihine kısaca değinmek gerekir. Anadolu’nun kuzeybatısında görece dağlık bir coğrafyada yer
alan Bithynia; batıda Mysia’daki Rhyndakus (=Kocaçay), güneyde Phrygia ve Galatia, kuzeyde
Pontus Euxenius (=Karadeniz) ve doğuda kesin olmamakla birlikte Herakleia Pontika (=Ereğli)
kenti ile sınırlanmıştı. (Strab. XII.4.1; Boyana 2015: 61; Işık 2001: 7, 23; Bosch 1935: 67; Doğancı 2013: 169; Boyana 2006: 172). Nikomedia (İzmit), Nikaia (=İznik), Prusa (=Bursa), Kios
(=Gemlik), Khalkedon (=Kadıköy), Prusias, Klaudiopolis (=Bolu) gibi kentler bölgedeki en
önemli yerleşimlerdi. Rhyndakus, Sangarios, Billaeus (=Filyos Çayı) ve Parthenius bölgenin
başlıca akarsularıydı. Askanios (=İznik Gölü) ve Apolloniatis (Apollont) göllerinde taşımacılık
ve balıkçılık yapılıyordu. (Plin. nat. V.143; Arr. an. I.29.5; Curt. III.1.11-13; Işık 2001: 7).
Bithynia’nın güneyi boyunca uzanan Olympos (=Uludağ) dağ silsilesi bölgenin güney sınırını
belirliyordu. (Strab. XII.8.1; Doğancı 2013: 170).
Bithynia, antikçağda ve günümüze önemli deniz yollarından biri olan Karadeniz ticaret yolunun
ve Mezopotamya, Mısır ve Anadolu’yu Balkanlar üzerinden Avrupa’ya bağlayan karayolunun
geçiş noktası üzerinde yer alır. (Güney 2007: 1470). Batıda Propontis (=Marmara Denizi), kuzeyde ise Pontus Euxenius ile çevrilmiş olan bölge, Bosphorus (=İstanbul Boğazı) aracılığıyla
Karadeniz’in kuzeyindeki zengin tahıl alanlarına erişim imkanına sahipti. Bu denizlerin sahillerinde Nikomedia, Chios, Apameia, Prusias, Tios vb. gibi önemli liman kentleri kurulmuştu.
Deniz ve karayollarının geçiş noktası üzerinde yer alması ve jeopolitik konumunun sağladığı
avantajlar sayesinde bölge, tarihin her döneminde iskana uğramış ve gelişmiş şehirlere evsahipliği yapmıştır. (Bosch 1937: 5).
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
69
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
M.Ö. 74 yılında son Bithynia kralı IV. Nikomedes vasiyetle krallığını Roma’ya bırakınca Roma
Senatosu’nun belirlediği ilkeler çerçevesinde Bithynia eyaleti kuruldu ve sınırlar, Bithynia Krallığı’nın sınırları esas alınarak yeniden belirlendi. (Vell. II.4.1; App. Mithr. 71; Mem. XLIII.1;
Eutr. VI.6.1; Boyana 2006: 175; Macro 1980: 665; Magie 1950: 320; Ridley 1987: 287;
Sherwin-White 1977: 67; Boyana 2015: 63). Ancak daha sonra çevredeki bazı bölgeler ve kentler eyalete dahil edilerek sınırlar genişletildi. MÖ 64/3 yılında Romalı general Pompeius, Pontus
Kralı VI. Mithridates’i yenip krallığına son verince, bu krallığın bir kısım topraklarını Bithynia
eyaletine bağladı ve bu tarihten itibaren eyaletin ismi Pontus et Bithynia olarak değiştirildi.
(Cass. Dio XXXVII.20.1; Strab. XII.3.1; Vell. II.38.6; Plut. Pomp. XLII.1-2; Arslan 2007: 490;
Oktan 2008: 52). Pompeius, Bithynia’yı 12, Pontus’u ise 11 kent bölgesine ayırdı ve Pontus
kesiminde yeni kentler kurdu. (Strab. XII.3.1; Doğancı 2013: 173; Magie 1950: 1232; Oktan
2008: 60; Arslan 2007: 487; Broughton 1934: 212). Pompeius’un Pontus’ta kurduğu kentler
yeni eyaletin sınırlarına dahil edildi. (Kaya 1998: 165 vd.; Kaya 2005a: 17). Pontus Krallığı
topraklarının bir kısmı ise vassal Galatia kralı Deiotarus’a bırakıldı. (Radice 1969: 18; Ridley
1987: 209; Kaya 1998: 165 vd.). Bithynia’nın Paphlagonia ile olan sınırında da zaman zaman
değişiklikler yapıldı. Principatus Dönemi’nin (MÖ 27-MS 284) başlarında Paphlagonia’daki
Hadrianopolis’in territorium’unda bulunan Kimistene ve Karzene, Bithynia Pontus eyaletine
eklendi ve eyaletin bu yeni bölgesi Caesareis Proseilemeniatai olarak adlandırıldı. (Mitchell
1993: 92; Kaya 2005a: 17).
Bithynia eyaletinin kuruluş süreci tamamlandıktan sonra M. Aurelius Cotta eyaletin ilk valisi
olarak atandı. (Badian-Sherk 1984: 89; Ryan 1994: 185; Doğancı 2007: 69). Cotta ile birlikte
Bithynia praetor unvanlı valiler tarafından yönetilen bir Senato eyaleti oldu. Önceleri cursus
honorum’larının2 henüz başındaki deneyimsiz isimler eyalete vali olarak atanırken, imparator
Vespasianus’dan (MS 69-79) itibaren daha deneyimli ve tecrübeli valiler görevlendirilmiştir.
(Baz 2013: 265; Levick 1979: 125). Örneğin MS 76-77’deki Bithynia valisi M. Salvidienus
Asprenas, bu görevinden iki yıl sonra consul3 seçilmiştir. (Rémy 1989: 35-36; Doğancı 2007:
212-213; Baz 2013: 265). Aynı şekilde MS 82-83 yılı Bithynia valisi A. Bucius Lappius Maximus üç yıl sonra suffect consul4, MS 89-90 Bithynia valisi L. Iulius Marinus ise üç yıl sonra
consul seçilmiştir. (Doğancı 2007: 217-221; Baz 2013: 265; Rémy 1989: 37-42). Bu atamalar,
doğuda Partlarla olan mücadeleler nedeniyle eyaletin öneminin arttığını göstermektedir. İmparator Nero’nun uygulamaya koyduğu yeni doğu politikasını selefi Vesapasianus önemli bir değişiklik yapmadan uygulamaya devam etmiş ve MS 72’de tamamen askeri nedenlerle Kappadokia
ve Galatia eyaletlerini birleştirmiştir. Bu politika paralelinde Melitene ve Stala kentlerine askeri
garnizonlar yerleştirilmiş ve bu yeni eyalete çok deneyimli valiler atanmıştır. (Baz 2013: 266).
Bu tarihten sonra doğuda Parth’larla olan mücadelelere bağlı olarak Bithynia Pontus eyaleti bazı
dönemlerde askeri açıdan önem kazanırken, bazı dönemlerde sıradan bir eyalet haline gelmiştir.
Takip eden bölümlerde önce eyaletteki askeri durum hakkında bilgi verilecek, daha sonra bu
süreç kronolojik olarak ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.
Soylu bir Roma yurttaşının memuriyet kariyerindeki yükselme aşamaları, diğer bir deyişle kamu hayatının üzerine
kurulduğu kariyer basamaklarıdır. Cursus honorum’da en düşük basamak quaestorluk, en yüksek basamak ise
consul’lük idi. (Goldsworthy 2014: 588; Tekin 2008: 319; Berger 1953: 422).
3 Roma Cumhuriyet döneminde bir yıllığına seçilen en yüksek devlet memurudur. Her yıl eşit yetkilere sahip iki
consul seçilirdi. Başlangıçta sadece patricii’den (soylu aileler) seçilirken MÖ 367’de kabul edilen Lex Licinii-Sextii
ile plebs’lerden (halk) de consul seçilmiştir. (Dürüşken-Özbayoğlu 1999: 49-50; Berger 1953: 411; Tekin 2008: 319).
4 Consul’lerden birinin ölmesi sonucu onun yerine seçilen görevlidir. Suffect consul seçilen kişi yerine geldiği
consul’un görev süresi bitene kadar görevde kalırdı. (Dürüşken-Özbayoğlu 1999: 50; Berger 1953: 412).
2
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
70
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
Eyaletteki Roma Askeri Varlığı
Epigrafik ve edebi kaynaklar, Senato eyaleti statüsünde olduğu dönemler de dahil olmak üzere,
Bithynia Pontus eyaletinde daima askeri birliklerin konuşlandığına işaret eder. Bu konuda birçok araştırmaya imza atmış olan M.A. Kaya’ya göre; Bithynia Pontus eyaleti sınırları içerisinde
en fazla askeri birlik görülen eyaletlerden biriydi. (Kaya 2003: 84). Bununla birlikte dönemin
Yahudi tarihçisi Iosephus’un “eyalette askeri birlik olmadığı” şeklindeki ifadesi araştırmacıları
ikilemde bırakmaktadır. (Ios. bell. Iud. II.368). Oysa Iosephus’un burada ima ettiği lejyon5 birliği olmalıdır. Yoksa aşağıda ayrıntılı olarak ele aldığımız epigrafik belgeler MÖ 1. yüzyıldan
itibaren eyalette askeri birliklerin konuşlanmış olduğunu açıkça gösterir. Sinope’de bulunan MÖ
1. yüzyıl sonlarına tarihlenen mezar yazıtı kentte Cohors6 Augusta adlı askeri birliğin varlığına
işaret eder. (AE 2004: 1375; IK 64: 124; Şenocak 2014: 118, 180). Yazıtta adı geçen askerin
görevi sırasında burada öldüğü anlaşılmaktadır. Aynı kentte MS 1. yüzyıl başlarında cohors
Cypria adlı diğer bir askeri birliğin varlığına şahit oluyoruz. (Baz 2013: 275; Speidel–French
1985: 99-100).
Bithynia Pontus eyaleti sınırları içerisindeki Amaseia kentinin garnizon olarak kullanıldığını
gösteren yazıtlar bulunmuştur. Traianus’un Parth Savaşı’na (MS 111-113) katılan Ala I Flavia
Augusta Britannica birliği savaştan sonra Amaseia’da konuşlanmıştır. (Şenocak 2014: 86).
Kentte bulunan ve aşağıda tam metnini verdiğimiz yazıtta süvari birliği olan Ala I Flavia Augusta Britannica’nın adı geçer. (Anderson vd. 1910: 104).
[I(ovi)] o(ptimo) m(aximo)
[Au]g(usto) s[ac(rum) Al]a I Flavia
[Au]g(usta) Britan[n(ica)]
(milliaria) c(ivium) R(omanorum) bis to[r][q]uata o[b v]i[rtu]tem, cui [praeest]
[— — —]us Bon[— — —]
———
Aynı kentte bulunan ve MS 2. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlenen aşağıdaki yazıt ise Ala Claudia
Nova adlı diğer bir süvari birliğinden bahseder. (Anderson vd. 1910: 105). Ayrıca Amaseia’da
Ala Claudia Nova birliğindeki askerler hakkında bilgi veren başka yazıtlar da bulunmuştur.
(Anderson vd. 1910: 106; IGRR III 102; Kaya 2003: 86).
L. Sempronius, L(ucii) [fi(lius)],
Sca[p(tia)] Alti[ni] M[a]cedo, dec(urio) alae Claudia[e] nova[e].
Amaseia’da konuşlanan diğer bir askeri güç Legio V Macedonia’ya bağlı cohors X birliğiydi.
Kentte bulunan bir yazıttaki “Leg(ionis) V / Mac(edonicae) / coh(ors) X” ifadesi birliğin eyaletteki varlığını kesin olarak kanıtlar. (AE 1990, nr. 893; Şenocak 2014: 184).
MS 1. yüzyılda Moesia Inferior’daki Legio V Macedonica ve bağlı birlikler P. Verus komutasında Pontus’a sevk edilmişlerdir. (Mitford 1980: 1204; Şenocak 2014: 65). Bu asker sevkiyatı-
Roma’da erken dönemde 4000 piyade ve 300 atlıdan oluşan askeri birlik. Cumhuriyet dönemi sonlarında
legion’daki asker sayısı 6000’e yükseltilmiş, Principatus döneminde ise 5000’e düşürülmüştür. Lejonerlerin görev
süresi 25 yıldı. (Berger 1953: 541; Şenocak 2014: 212; Goldsworthy 2003: 215)
6 Geç cumhuriyet ve imparatorluk dönemi lejyonlarında 480 askerden oluşan tabur. (Şenocak 2014: 200; Berger
1953: 394)
5
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
71
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
nın temel nedeni doğuda Parthlarla olan mücadelelerdir. (Kaya 2003: 86). Eyalette garnizon
olarak kullanılmış diğer bir merkez ise, Ala Moesica adlı birliğin konuşlandığı Zela (=Zile)
kentiydi. Bu atlı birliğin Zela’da konuşlandığına dair mezar yazıtları bulunmuştur. (Mitchell
1993: 136; Kaya 2003: 86). Khalkedon’da ele geçen ve MS 2. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen
mezar yazıtında Cohors II Luciensium’un adı geçer. (IK 20: 56; AE 1986: nr. 642; Şenocak
2014: 116, 178). Cohors II Luciensium’un eyalette kalıp kalmadığını yada ne kadar süre kalmış
olduğunu bilemiyoruz. Bu dönemde Parthlarla olan mücadeleler nedeniyle Bithynia üzerinden
doğuya sık sık asker sevkiyatlarının olduğu biliniyor. Yazıtta adı geçen askerin mensubu olduğu
Cohors II Luciensium birliği bu tarihlerde doğuya gönderilmiş olabilir. Bithynia Pontus’da varlığını bildiğimiz diğer bir askeri birlik ise eyalet valisi Genç Plinius’un imparator Traianus’a
yazdığı mektuplardan bildiğimiz cohors VI equestris’tir. (Plin. epist. X.106-107; Marek 2003:
59; Baz 2013: 275).
Diokletianus döneminde Pontus’un güvenliğini sağlamak amacıyla kurulan Legio I Pontica
Trapezus’da konuşlanmıştı. (CIL III 6746; Mitford 1980: 1209; Şenocak 2014: 46). Yazıtta
(CIL III 6746) geçen “…dedicavit leg(io) P(ontica) vestra, agent(e) Trocundo prefaec(to)”
ifadesinden Legio I Pontica’ya Trocundus adlı birisinin komutan olarak atandığı anlaşılmaktadır. Bithynia Pontus eyaletindeki diğer askeri merkez Byzantium’dan sonra Anadolu’daki ilk
konaklama noktası olan Dakibyza (=Gebze) kentiydi. Batıdan gelip doğuya giden askeri, ticari
ve dini yollar buradan geçiyordu. Dakibyza’da bulunan yazıtlar Ala VI Equitata adlı askeri birliğin bölgeden geçtiğine işaret etmektedir. (Magie 1950: 1459; Mitchell 1993: 129; Kaya 2003:
87). Ancak bu birliğin kentte konuşlanmış olduğuna dair elimizde herhangi bir kanıt bulunmamaktadır.
Eyaletin Statüsündeki Değişiklikler ve Uygulanan Askeri Politikalar
Augustus (MÖ 27-MS 14) eyaletlerin yönetimini kökten değiştiren bir düzenleme yaptı. Bu
düzenlemeyle bazı eyaletlerin valilerini tayin etme yetkisi Senato’dan alınarak imparatora verildi. İmparatorun denetimine verilen eyaletler ekseriyetle sınırlarda yer alıyordu. (Strab.
XVII.3.25; Cass. Dio LIII.12.2 vd.). Eyaletlerin yönetimindeki bu yeni düzenleme sonrasında
Bithynia Pontus’un statüsünde herhangi bir değişikliğe gidilmedi. Galatia hariç diğer Anadolu
eyaletleri daha önceden olduğu gibi Senato’ya bağlı kaldılar. Augustus, Küçük Asya’daki eyaletlerin güvenliğini sağlayabilmek amacıyla doğudaki savunma hattını çok daha ileriye, Parthlar’la komşu olan Syria Eyaletine kurdu. (Kaya 2005c: 89). Bu dönemde Bithynia Pontus eyaleti
praetor rütbeli valilerin görev yaptığı sıradan bir Senato eyaletiydi. (Sherk 1955: 403; Kaya
2005: 24; Kaya 2003: 84). Doğudaki stabil durum ve eyaletin görece güvenli olan iç bölgede
yer alması nedeniyle Augustus döneminde Bithynia Pontus eyaletinde askeri açıdan çok fazla
hareket görülmez. Şüphesiz Augutus’un başlattığı pax Romana’nın (=Roma Barışı) yaşanan bu
barış sürecine katkısı olmuştur. Augustus’un haleflerinin pax Romana’ya sadık kalarak onun
izlediği barışçıl politikayı devam ettirmeleriyle imparator Traianus dönemine (MS 98-117) kadar eyaletin statüsünde herhangi bir değişiklik olmadı. (Sherk 1955: 403).
Augustus’un halefi olan Tiberius (MS 14-37) selefinin Küçük Asya politikalarını çok büyük
değişiklikler yapmadan devam ettirdi. Tiberius döneminde Bithynia Pontus eyaletinde büyük
çapta yol yapım ve onarım çalışmaları görülür. Bu yollar sayesinde eyalet askeri, ticari ve idari
açıdan ön plana çıkmaya başlar. Bununla birlikte eyalet iç bölgede yer aldığı ve savaş bölgelerinden uzak olduğu için imparator Claudius (MS 41-54) dönemine kadar sıradan bir Senato
eyaleti olarak kaldı. Bu dönemde imparatorluğun doğu sınırında Roma aleyhine ortaya çıkan
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
72
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
gelişmeler, Bithynia Pontus eyaletini askeri açıdan ön plana çıkarmıştır. Bithynia’nın doğuya
sevk edilen lejyonların geçtiği güzergah üzerinde olması, buradaki ulaşım altyapısının önemini
arttırmış ve imparator Claudius, Iunius Cilo adlı procurator’unu askeri bir görev için MS
53/54’de eyalete göndermiştir. Cilo eyalette bulunduğu sırada Parth kralı I. Volagases’in Armenia topraklarını işgal etmiş, Roma’nın vassal Armenia kralı Adamistus kaçmak zorunda kalmıştı. (Tac. ann. XII.50; Doğancı 2007:101). Böyle kritik bir dönemde Bithynia’yı Roma kuvvetlerinin geçişi için hazırlamakla görevlendirilen Iunius Cilo’nun valilik süresi iki yıl daha uzatıldı
ve MS 55’de Corbulo’nun eyalete procurator7 olarak tayin edilmesiyle Cilo’nun görevi sona
erdi. (Magie 1950: 541; Bosch 1935: 83-84).
Nero döneminden itibaren Roma’nın doğudaki askeri faaliyetleri ve Parthlar’la olan mücadeleler Bithynia Pontus eyaletini yeniden askeri açıdan ön plana çıkardı. Doğuya sevk edilen lejyonlar genellikle Bithynia güzergahını takip ettiler. Bu durum eyaletin sosyo-ekonomik durumunu
olumlu yönde etkiledi ve eyaletteki kentler zenginleşti. Askeri açıdan önem kazanmaya başlamasından sonra eyalette imparatorun gönderdiği procurator’ların sayısında artış görülür. Bizzat
imparator tarafından görevlendirilen ve ona karşı sorumlu olan procurator’ların eyalette mali ve
askeri olmak üzere geniş yetkileri vardı. Bithynia Pontus eyaleti Senato’nun yönetiminde olduğu dönemlerde bile imparatorlar buraya procurator’larını göndermekten çekinmemişlerdi. Nero’nun iktidarının başlarında Iunius Cilo procurator Ponti et Bithyniae unvanıyla askeri bir görev için eyalete gönderildi. (Cass. Dio XXXIII.6; Tac. ann. 21; RG I, 3: 402, nr. 38; Marek,
2003: 48; Heichelheim 1944: 176; Baz 2013: 265). MS 58’de eyalete gönderilen diğer bir procurator olan C. Iulius Aqulia’ya Apamea-Nikaia arasında yol inşa etme görevi verildi. (CIL III
346; IGR III 15; Heichelheim 1944: 176; Magie 1950: 562, 1419). MS 77/78’de L. Antonius
Naso Prusa’yı Propontis’e (=Marmara Denizi) bağlayan bir yol inşa ettirdi. (CIL III 6993; Magie 1950: 570, 571, 1429). Tüm bu yol yapım ve tamir çalışmaları Roma’nın bu tarihlerde doğuda Armenia topraklarına yaptığı seferlerle ilişkilidir. Bu seferler sırasında Doğu Avrupa’daki
askeri birlikler Bithynia, Paphlagonia ve Galatia üzerinden doğudaki Euphrates (=Fırat nehri)
sınırına sevk edilmiştir. (Magie 1950: 662). İmparator Nero özellikle yol yapım çalışmalarını
organize etmek amacıyla Bithynia’ya procurator’larını göndermiş olsa da, bu dönemde eyaletin
Senato’dan imparatora geçtiğine dair elimizde kesin kanıtlar yoktur. Dönemin tarihçilerinden
Flavius Iosephus (MS 37-100) Nero döneminde eyalette daimi bir askeri birliğin bulunmadığını
açıkça belirtir. (Ios. bell. Iud. II.368; Sherk 1955: 403). Neticede günümüze kadar üzerinde sayısız araştırma yapılmış olmasına rağmen, Nero döneminde Bithynia Pontus eyaletinin statüsü
konusu ilk günkü muğlaklığını korumaktadır.
İmparator Vespasianus (MS 69-79) kendisinden önceki imparatorlar gibi Bithynia Pontus eyaletine procurator’larını göndermeye devam etmiştir. İmparator, Pamphylia’nın Perge kentinin
soylu ailelerinden birine mensup olan Marcus Plancius Varus’u eyalete vali olarak atamıştır.
(IGRR III.4; 37; RG I.2, 269, nr. 4 (Claudiopolis); 359, nr. 87 (Heraclea); RG I.3, 403, nr. 45-49
(Nicaea); Houston, 1972: 167). Aşağıdaki yazıttan da anlaşılacağı gibi Varus’un Bithynia Pontus eyaletine legatus Augusti pro praetore unvanıyla gönderilmesi onun doğrudan imparatora
bağlı olduğunu gösterir:
Procurator’ların asıl görevleri İmparatorun özel mülklerinin yöneticiliğini yapmak olsa da bazı dönemlerde
imparatorun isteğiyle eyaletlerdeki vergi işlerini kontrol ederlerdi. Procurator’lar genellikle azatlı yada atlı sınıfına
mensuptu. (Dürüşken 1999: 49, 57; Berger 1953: 654).
7
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
73
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
M(arco) Planc[io ?. f(ilio)] / Varo, Xviro stl(itibus) / iud(icandis), q(uaestori) pro
pr(aetore) pro / vinciae Ponti et / Bithyniae, tr(ibuno) pl(ebis) / pr(aetori), leg(ato)
pro pr(aetore) pro / vinciarum Acha / iae et Asiae/ P(ublius) Cornelius P(ubli)
f(ilius) / Fab(ia) Pro[.. (Houston 1972: 168).
Bu durum Nero döneminde eyaletin statüsünde geçici olarak yapılan değişikliğin Vespasianus
döneminde hala yürürlükte olduğunu gösterir. Vespasianus’un Bithynia Pontus eyaletine gönderdiği diğer bir procurator L. Antonius Naso’dur. (Heichelheim 1944: 177). MS 78’de procurator olarak eyalete gelen Naso ağırlıklı olarak yol tamir ve yeni yol yapım işlerini organize
etmiştir. (CIL III 6993; ILS 253; Magie 1950: 570 vd.). Naso imparatorluk yolları için ayrılan
fonu kullanmada eyalet valisinden bağımsız olarak hareket etme yetkisine sahipti. Bithynia’da
basılan ve yol yapımında çalışan işçilere maaş olarak dağıtılan sikkeler üzerinde Antonius Naso
ismine yer verilmiştir. (RG I.2: 236, nr. 7-8; Doğancı 2007: 101). Bu dönemde doğudaki durum
henüz kritik bir aşamaya gelmemiş olmakla birlikte imparator Vespasianus’un bölgeye bazı
seferler yaptığını biliyoruz.
MS. 2. yüzyıldan itibaren yoğunlaşan Parth seferleri nedeniyle Avrupa’dan başlayarak Byzantium-Bithynia-Ankyra-Tarsos-Syria güzergahını takip eden askeri yol önem kazanmaya başlar.
(Güney 2013: 1481; Dönmez Öztürk 2007: 84). Bu yüzyılın başında Roma tahtına çıkan imparator Traianus (MS 98-117) Bithynia Pontus eyaletiyle yakından ilgilenmiştir. Sherk’e göre
imparator ekonomik nedenlerle eyaletin statüsünü değiştirmiş ve eyaleti kendi kontrolü altına
almıştır. (Sherk 1955: 403; Magie 1950: 596; Kaya 2005a: 24). Gerçekten de eyaletteki kentlerin ekonomik durumlarını yakından tetkik ettiğimizde, bu dönemde kentlerin ağır bir ekonomik
kriz içerisinde olduklarına şahit oluruz. Plinius’un imparator Traianus’a yazdığı mektuplar, eyalet kentlerinin içinde bulunduğu ekonomik kriz hakkında önemli ipuçları verir. Plinius, eyaletin
önde gelen kentlerinden olan Prusa’nın ekonomik durumu hakkında imparatora yazdığı mektupta durumun vahametini şöyle aktarır:
“Şimdilerde Prusalıların kamu harcamalarını, gelirlerini ve borçlarını incelemekteyim; ayrıntılara girdikçe de bu incelemenin gerekliliğini daha fazla anlıyorum. Çünkü çeşitli nedenlerle
özel kişiler yüksek miktarlarda paraları alıkoyuyor. Ayrıca, bazı paralar da devlet hazinesinden
yasal olmayan yollarla harcanıyor…” (Plin. epist. X.17A)
Plinius diğer mektubunda eyaletin önemli kentlerinden Nikaia’daki yolsuzluklara değindikten
sonra bu yolsuzlukların ve suiistimallerin kent ekonomisi üzerindeki olumsuz etkilerinden bahseder:
“Efendim, Nikaia’daki, büyük bir kısmı inşa edilmiş ama yarım bırakılmış bir tiyatro için, işittiğime göre, (çünkü bu yapı hakkında gerekli araştırma yapılmadı) on milyon sestertius’tan fazla
harcandı; korkarım, boşu boşuna…” (Plin. epist. X.39).
Bir başka mektubunda eyalet metropolis’i Nikomedia’daki ekonomik sorunlara değinir ve imparatorun yardımını ister:
“Efendim, Nikomedialılar, bitirmeden bıraktıkları ve hemen yıkılan bir su kemerine 3 milyon
329 bin sestertius harcadılar. Yeniden bir başka kemere iki yüz bin sestertius ödediler. Bu da
bitirilmeden bırakılınca, bu kadar büyük bir parayı yok yere harcayanlar suya sahip olmak için
yeni bir masrafla karşı karşıya kaldılar…” (Plin. epist. X.37).
Plinius’un imparatora yazdığı bu mektuplardan onun eyalete gönderilmesinin tamamen ekonomik nedenlere dayandığı sonucu çıkarılabilir. Ancak konu üzerinde çalışan bilim adamlarının
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
74
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
önemli bir bölümü Traianus’un bu kararı vermesinin altında askeri nedenlerin yattığını ileri
sürerler. Elbette ki her iki görüşün de kendine göre haklı tarafları var. Şimdi bu iki görüşü edebi
kaynaklar ve yazıtlar ışığında değerlendirip bir sonuca varmaya çalışacağız. Plinius’un Bithynia
valisi olarak atanmasına ilişkin aşağıdaki yazıtlar bu konuda az da olsa fikir verir:
“legat(us) pro pr(aetore) provinciae Pon[ti et Bityhniae pro]consulari potesta[te]
in eam provinciam e[x Senatus consulto ab] Imp(eratore) Caesar(e) Nerva Traiano
Aug(usto) German[ico Dacico p(atre) p(atriae) missus].” (Eck 2010: 301-310; Baz
2013: 266).
“ex s(enatus) c(onsulto) pro»consulari potestate legatus pr(o) pr(aetore) provinciae ponti et Bithyniae et legatus »in eam ab Imp(eratore) Caes(are) Nerva Traiano Aug(usto) missus.” ( Baz 2013: 266).
Yukarıdaki yazıtlarda dikkati çeken nokta Plinius’un eyalete Senatus Consulto8 ile gönderildiğinin belirtilmesidir. (Baz 2013: 266; Oktan 2008: 55). Her ne kadar Nero döneminden itibaren
eyalete procurator’lar gönderiliyor olsa da bu kez durum daha farklıdır. Önceki dönemlerde
Senato’nun atadığı eyalet valisi iş başındayken imparatorun görevlendirdiği procurator’lar da
eyalette bulunabiliyorlardı. İmparator Traianus bu duruma son vermiş ve Senato’nun atadığı
valiler yerine doğrudan kendi seçtiği legatus Augusti pro praetore’lere valilik görevini vermiştir. Ancak yazıtlarda imparatorun neden böyle bir görevlendirme yaptığına dair herhangi bir
bilgi bulunmaz. Bunun sebebini bulmak için dönemin siyasi ve askeri gelişmelerini değerlendirmek gerekir.
Bazı araştırmacılara göre Plinius’un MS 111 yılında eyalete legatus Augusti pro praetore olarak
gönderilmesi imparator Traianus’un Parth seferiyle ilişkilidir. (CIL V 5262; Magie 1950: 596,
1454). Bu görüşü savunan araştırmacılar tezlerini imparatorluğun doğu sınırındaki askeri gelişmelere dayandırırlar. Şöyle ki; bu tarihlerde Parth kralı II. Pacorus ölmüş ve akabinde Armenia
topraklarında Roma aleyhine olan gelişmeler ortaya çıkmıştır. Armenia’nın coğrafi konumu her
iki imparatorluk için hayati önem taşıyordu. Armenia Krallığı, Roma ile Parthlar arasında tampon bölge görevi görüyor ve bu iki büyük devletin doğrudan çatışmalarını engelliyordu. Bu
durum her iki imparatorluğun da yararına idi. Hem Romalılar hem de Parthlar Armenia toprakları üzerinde egemenlik politikası güdüyor ve kendi politikalarına uygun adayların Armenia
tahtına çıkması için çaba sarfediyorlardı. Roma için Armenia’nın Parthlar’ın elinde olması tüm
Anadolu eyaletlerinin güvenliğinin tehdit altında olması demekti. Öte yandan aynı şey Parthlar
için de geçerliydi. Armenia’ya hakim olan bir Roma İmparatorluğu her an Parth ülkesini ele
geçirebilirdi.
Bu bağlamda Parth kralı II. Pacorus’un ölümü bölgedeki dengeleri değiştirdi. Romalılar II.
Pacorus’un küçük oğlu ve mevcut Armenia kralı olan Axidares’i destekliyordu. Axidares MS
110’da babası II. Pacorus tarafından Armenia kralı olarak atanmıştı. Roma’nın desteğiyle MS
110-113 arasında Armenia tahtını elinde tutmayı başardı. Ancak I. Osroes’in Parth tahtını ele
geçirmesinden sonra Axidares, Armenia tahtını kardeşi Parthamasiris’e kaptırdı. Parthamasiris
MS 113-114 arasında Armenia kralı olarak kaldı. (Schottky 1996: 373). I. Osroes’in Armenia
Krallığı’nın içişlerine müdahale etmesi ve kendine yakın olan Parthamasiris’i tahta geçirmesi
Roma-Parth ilişkilerinin bozulmasına yol açtı. Parthamasiris’in Armenia kralı olması Romalı
komutan Corbulo’nun MS 66’da Parthlara karşı kazandığı zafer sonrasında imparator Nero’nun
8
Senatus kararı. Yazıt ve sikkelerde SC olarak kısaltılmıştır. (Tekin 2008: 327).
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
75
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
doğuda oluşturduğu düzeni ciddi bir biçimde tehdit ediyordu. Doğu eyaletlerinin Parth tehdidi
altına girdiğini düşünen imparator Trainaus Parthlara karşı savaş açtı. (Schottky 2000a: 88).
Trainaus MS 114 yılında Elegia’da Parthamasiris ile bir araya geldi ve onun Armenia tahtındaki
hak iddialarını reddetti. Bununla da yetinmeyerek devletlerarası hukuku hiçe sayıp Parthamasiris’i öldürttü ve Armenia Krallığını Roma’ya bağladı. (Schottky, 2000b: 361) Armenia’nın MS
114-118 arası Roma eyaleti statüsüne alınması doğuya giden yolların ve lojistik merkezlerin
önemini arttırdı. Traianus’un özel ilgisini çeken Bithynia Pontus eyaleti bu yolların başlangıç
noktasında yer alıyordu. İşte tam da askeri açıdan karışık böyle bir ortamda imparator Traianus,
Plinius’u eyalete gönderdi. Bu noktada Plinius’un esas görevi eyalette bozulan düzeni yeniden
tesis etmek ve Bithynia’dan geçen yolların emniyetini sağlamaktı.
Plinius’un mektuplarından bu dönemde eyalette bir askeri hareketlilik olduğunu öğreniyoruz.
Plinius imparator Traianus’a yazdığı mektubunda Karadeniz kıyısının praefectus’u9 olan Gabius
Bassus’un emrindeki askerlerin azlığından şikayet ettiğini belirtiyor:
“Karadeniz kıyısının praefectus’u olan Gabius Bassus çok saygılı ve hizmete hazır bir tavırla
beni ziyarete geldi ve birkaç gün benimle birlikte oldu. Gözlemleyebildiğim kadarıyla, seçkin ve
hoşgörüne yaraşır bir şahıs. Ben ona, kumandanı olmamı istemiş olduğun askeri birliklerden,
on özel asker, iki atlı ve bir centurio komutanı ile yetinmesini emretmiş olduğunuzu bildirdim.
Bu sayının kendisine yetmeyeceğini ve bunu sana yazacağını belirtti…” (Plin. epist. X.21).
İmparatorun Plinius’a yazdığı cevabi mektuptan Bassus’un imparatora da aynı isteklerle bir
mektup yazdığı anlaşılıyor:
“Gerçekten de Gabius Bassus bana, kendisine verilmesini emrettiğim sayıdaki askerin yetmeyeceğini yazdı. Senin haberin olsun diye, ona yazmış olduğum yanıtın bu mektuba eklenmesini
emrettim. Koşullar mı gerektiriyor, yoksa insanlar daha geniş bir yetki mi kullanmak istiyor,
ayırdına varmak önemli bir iştir. Biz ise halkın çıkarını gözetmeliyiz ve elden geldiğince askerleri birliklerden çağırmamaya özen göstermeliyiz.” (Plin. epist. X.22).
Mektuptan açıkça anlaşılacağı gibi imparator Traianus, Bassus’un bu isteğine mesafeli yaklaşıyor ve Bassus’un emrine fazla asker vermenin gerçekten gerekli olup olmadığını sorguluyor. Bu
mektuplar bize imparator Traianus zamanında Karadeniz kıyısının güvenliğini sağlayan bir askeri birliğin varlığını kesin olarak ispatlar.
Plinius’un imparatora yazdığı diğer bir mektuptan eyalette cohortis sextae equestris adlı birliğin
konuşlanmış olduğunu anlıyoruz:
“Efendim, cohortis sextae equestris’in centurio’su P. Accius Aquila benden kızının hukuki durumuyla ilgili hoşgörünü talep ettiği dilekçesini sana göndermemi istirham etti. Askerlerin isteklerine sabır ve insancıllıkla yaklaşmaya ne kadar alışık olduğunu bildiğimden dilekçesini
reddetmenin katı bir tutum olacağını düşündüm.” (Plin. epist. X.106).
MS 3. yüzyıla tarihlenen yazıtlar adı geçen askeri birliğin eyaletteki varlığına dair yeterli kanıtlar sunarlar. (IGR III 1396; IGR III 1411; SEG II 666; Magie, 1950: 603, 1459; Sherk, 1955:
403, Kaya, 2003: 85). Yazıtların MS 3. yüzyıla tarihlenmesi tartışmaları da beraberinde getirmektedir. Bu durum, adı geçen askeri birliklerin kısa süreliğine eyalete gelmediklerini ve kalıcı
olduklarını gösterir. Plinus’un işaret ettiği gibi, askeri birlikler başta eyalet metropolis’i Nikomedia olmak üzere, eyaletteki birçok kente konuşlanmıştı. Hatta eyalet valisinin imperium yet9
Auxilia’da ala yada bölük komutanı. (Şenocak 2014: 219; Goldsworthy 2003: 216)
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
76
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
kisinden bağımsız bazı askeri birlikler de vardı. (Plin. epist. X.21). Buna rağmen eyalette zaman
zaman güvenlik problemleri ortaya çıkıyordu. Özellikle eyaletin dağlık bölgelerinde ortaya çıkan haydutlar büyük tehdit oluşturuyordu. Hatta bu haydutlar Prusa kentinin üst düzey bir güvenlik görevlisini öldürmüşlerdi. (Robert 1937: 97; Sherk 1955: 404).
Plinius’un ölümünden sonra yakın arkadaşı Gaius Iulius Cornutus Tertullus (MS 111-114/115)
legatus Augusti pro praetore unvanıyla eyalet valisi olarak atandı. (CIL XIV 2925; ILS 1024;
Remy 1989: 47; Alföldy 1999: 237; Magie 1950: 605; Baz 2013: 272). Bu atamadan da anlaşılacağı gibi Plinius’un legatus Augusti pro praetore olarak eyalete gönderilmesi geçici bir durum
değildi. Traianus güvendiği yöneticileri eyalete göndererek, hem eyalet kentlerinin ekonomik
durumunu düzeltmek hem de doğuya yapılacak seferler için eyaletin altyapısını hazır hale getirmek istiyordu. Diğer bir ifadeyle Plinius’un eyalete gönderilmesiyle Bithynia artık kesin olarak imparator eyaleti statüsüne alınmıştır. (Alföldy 1999: 237; Baz 2013: 272; Eck 1971: 510512; Marek 2003: 49 vd.).
MS 106’da Dacia’nın Roma eyaleti haline getirilmesi ve Traianus’un doğudaki Parthlar üzerine
sefer hazırlıklarına başlaması üzerine Bithynia Pontus eyaletinin stratejik önemi arttırmıştır.
(Baz 2013: 272; Levick 1979, 129 vd.). Traianus doğuya gidecek askeri birliklerin geçeceği
güzergahta bazı tedbirler almış, Byzantium kentini küçük bir garnizonla tahkim etmiştir. Plinius, Bithynia Pontus eyaletin doğu sınırındaki Iuliopolis kenti ve civarında da benzer önlemlerin alınması gerektiğini imparatora bildirmiştir. (Plin. epist. X.77).
Traianus’un ölümünden sonra yerine geçen Hadrianus (MS 117-138) döneminde de Bithynia
Pontus imparator eyaleti olarak kaldı. Hadrianus, MS 17 Kasım 117’de Antiokheia’da imparator
ilan edilmesinin akabinde Roma’ya dönüş yolunda Bithynia Pontus eyaletinin metropolis’i Nikomedia’ya uğradı ve kışı burada geçirdi. (SHA Hadr. 5.9 vd.; Kaya-Özcan 2016: 495; Bosch
1937: 33). Selefinin doğu politikasını tamamen terk eden Hadrianus, Augustus’un dış politikasını benimsedi. (Kaya-Özcan 2016: 495). Parth Kralı I. Osroes ile bir anlaşma yaparak doğu
sınırını güvence altına aldı. (Aur. Vic. XIV.1; Kaya-Özcan 2016: 497). Anlaşmaya göre Euphrates doğu sınırı olarak kabul edildi ve savunma önlemleri de buna uygun olarak alındı. İmparator
doğudaki lejyonlara daha hızlı asker ve malzeme gönderilebilmesi amacıyla Anadolu’da yoğun
bir yol tamir ve inşa programı başlattı. Bithynia-Ankyra arasındaki kara yolunun bu dönemde
tamir edildiği anlaşılıyor. (Kaya-Özcan 2016: 497; Magie 1950: 613). Hadrianus MS 123124’de imparatorluğun doğu eyaletlerine düzenlediği gezi sırasında tekrar Bithynia eyaletine
uğramış ve eyaletin başkenti Nikomedia başta olmak üzere bazı kentleri ziyaret etmiştir. Hadrianus, Bithynia Pontus eyaletine selefi gibi legati Augusti pro praetore10 unvanı taşıyan valiler
göndermeye devam etmiştir. Bunların en bilinenlerinden biri olan Gaius Iulius Severus MS 134135 yıllarında eyalette görev yapmıştır. (Cass. Dio LXIX.14.4; MAMA V 60; AE 1938: nr. 144;
Levick 1979: 129; Magie 1950: 626; Remy 1989: 50; Doğancı 2007: 88). Plinius ile aynı yetkilere sahip olduğu anlaşılan G. Iulius Severus’un Bithynia Pontus eyaletinde görevlendirilmeden
önce Akhaia proconsul’lüğü yapmış olması, deneyimli bir yönetici olduğunu gösterir.
Bithynia Pontus eyaleti Traianus ve Hadrianus dönemlerinde imparator legatus’ları (=legati
Augusti pro praetore) tarafından yönetildikten sonra Antoninus Pius’la (MS 138-161) birlikte
eyaletin yönetimi tekrar Senato’ya verildi. (Sherk 1955: 403; Kaya 2003: 84-85; Magie 1950:
İmparatorun, kendi kontrolündeki eyaletlere atadığı valilerdir. Doğrudan imparatora karşı sorumludurlar ve onun
temsilcisi olarak hareket ederler. İmparatorun legati Augusti pro praetore unvanlı temsilcileri bazen özel görevlerle
Senato eyaletlerine de gönderilmişlerdir. (Berger 1953: 539; Tekin 2008: 323).
10
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
77
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
662). Eyaletin statüsündeki bu değişiklikte imparatorun barışçıl siyasetinin rolü yadsınamaz.
Doğudaki görece barış ortamı Bithynia Pontus eyaletinin askeri önemini ikinci plana itmiş, bu
durum eyaletin yeniden Senato kontrolüne verilmesiyle sonuçlanmıştır.
M.S. 165 yılında Dacia’da savaş hazırlıklarına başlayan imparator Marcus Aurelius (MS 161180) Bithynia Pontus’u yeniden imparator eyaleti statüsüne almıştır. Bu tarihten itibaren eyalete
tekrar ex-consul statüsündeki legatus Augusti pro praetore unvanlı valiler atanmaya başlar. (Baz
2013: 261; Magie 1950: 662, 1532; Kaya 2003: 85; Marek 1994: 86). Marek’e göre Marcus
Aurelius’un Bithynia Pontus’u imparator eyaleti yapmasının nedeni, doğuda Parth’larla yaşanan
çatışmalar ve Tuna nehri üzerinde konuşlandırılan askeri birliklere erzak sağlanmasında eyaletin
lojistik bakımdan stratejik bir mevkide bulunmasıydı. Marek, MS 162’de yeniden başlayan Roma-Parth savaşları nedeniyle eyaletin yeni bir düzenlemeye tabi tutulduğunu ileri sürer. (Marek
1994: 86; Baz 2013: 274). Bu tarihlerde kıyı kentlerinin bastığı sikkeler üzerindeki savaş gemisi
tasvirleri Parth savaşı ile ilgili olmalıdır. IV. Vologases (MS 148-191) komutasındaki Parthların
Armenia’yı ele geçirmeleri üzerine Marcus Aurelius kardeşi Verus’u Armenia’ya göndermiştir.
Romalı generaller arasındaki taht mücadeleleri sırasında Bithynia Pontus eyaletinde yoğun bir
askeri hareketlilik göze çarpar. Pescennius Niger ile Septimus Severus (MS 193-211) arasındaki
mücadelede Bithynia Pontus eyaleti önemli rol oynamıştır. Pescennius Niger Suriye lejyonları
tarafından imparator ilan edilince rakibi Septimius Severus’la yapacağı mücadelede hareket
üssü olarak Byzantion’u seçmiş (SHA Sept.Sevr. VIII.13; Kaya 2006: 29) ve ordusunun idaresini Asia eyaleti valisi Asellius Aemilianus’a bırakmıştı. İki generalin orduları arasındaki ilk savaş Kyzikos (=Erdek) yakınlarında oldu ve Severus’un komutanlarından Tiberius Claudius
Candidus’un zaferiyle sonuçlandı. (Cass. Dio LXXV.6.4; Herodian. III.2.1-5; Magie 1950:
1539; Birley 1999: 110, 112; Kaya 2006: 30). Savaş sonunda Aemilianus Byzantion’daki Niger’in yanına kaçmak isterken yakalanarak öldürüldü. (Cass. Dio LXXV.6.3). Niger ile Severus
arasındaki belirleyici savaş MS 193’de Nikaia ile Kios arasındaki dar bir geçitte (Karsak Boğazı
?) yapıldı. Savaşı kaybeden Niger, ordusunun geri kalanıyla birlikte Suriye’ye çekildi. (Cass.
Dio LXXV.6.4 vd.; Herodian. III.4.2; SHA Sept.Sev. IX.1-2). Severus ise Niger’i takip ederek
Bithynia, Galatia ve Kappadokia güzergahından Antiokheia’ya ulaştı. Yazıtlardan Severus’un
Bithynia Pontus’u geçerken Prusias ad Hypium’a uğradığını öğreniyoruz. (IGRR III 60 ve 62;
Herodian. III.3.1; Magie 1950: 1542; Kaya 2006: 33). Septimius Severus Antiokheia’dan dönüş
yolunda da Bithynia’ya uğramış ve Cassius Dio’nun doğum yeri olan Nikaia’da Askania Gölü’nün meşhur balıklarından yemiştir. (Cass. Dio LXXVI.15.3 vd; Herodian. III.5.3). Daha sonra Libyssa’ya (Gebze Yakınlarında?) geçerek, burada Kartacalı Hannibal’in mezarını ziyaret
ederek, ona beyaz mermerden bir mezar inşa ettirmiştir. (Cass. Dio XVIII.65.7; Birley 1999:
142; Kaya 2006: 34).
İmparator Caracalla (MS 198-217) döneminde de Bithynia Pontus toprakları doğuya sevk edilen
askeri birliklerin toplanma, konaklama ve askeri üs bölgesi olarak kullanılır. Caracalla kış mevsimini Nikomedia’da geçirdikten sonra MS 215 yılının bahar ayında Parth seferine çıktı. (Dio
Cass. LXXVII.17-18; Bosch 1937: 36; Ruge 1936: 475 vd.; Güney 2013: 1482). Nikomedia’dan hareketle ordusunun geçiş güzergahında bulunan Prusias (Konuralp=Üskübü) kentinde
konakladı ve bu esnada kent halkı orduya buğday yardımında bulundu.
Roma imparatoru III. Gordianus (MS 238-244) döneminde Bithynia yeniden askeri açıdan
önem kazanmaya başladı. I. Ardashir’in (MS 224-242) Sasani tahtına çıkmasıyla doğuda Roma
aleyhine gelişmeler ortaya çıkar. I. Ardashir ve oğlu I. Saphur kendilerini Pers imparatorluğu-
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
78
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
nun varisi ilan ederek Roma’ya ültimatom vermişler ve Pers topraklarını boşaltmasını istemişlerdi. (Magie 1950: 673, 1542; Kaya 2005b: 158). MS 236’da başlayan Sasani saldırıları sonucu
Nisibis (=Nusaybin) ve Carrhai (=Harran) kentleri kaybedildi. (Magie 1950: 1560). Gordianus
MS 242’de Trakya’da Gotlara karşı yaptığı savaşı zaferle sonuçlandırdıktan sonra ordusuyla
Bosphorus üzerinden Bithynia’ya geçti ve burada Doğu seferi hazırlıklarına başladı. Sefer süresince Bithynia eyaleti lojistik merkez olarak kullanıldı. (Magie 1950: 1562; Güney 2013: 1482).
Batıdan gelen asker, silah ve iaşenin Küçük Asya’da toplandığı ilk yer burası idi. Bosch’a göre
imparator Kios, Nikaia, Iuliopolis üzerinden Ankyra’ya, oradan da Pisidia Antiokheia’ya
(=Yalvaç) ulaşan güzergahı kullanmıştır. (Bosch, 1935: 55; Kaya, 2005b: 161). Pink bu öneriyi
kabul etmez ve şöyle bir güzergah önerir: Nikomedia, Nikaia, Iuliopolis, Ankyra, Tyana
(=Kemerhisar) ve Tarsos. (Pink 1935: 99). Loriot’a göre imparator ordusuyla birlikte Nikaia,
Nakoleia (=Seyitgazi), Antiokheia, Ikonion, Phylai Kilikia ve Tarsos kentlerinden geçerek Antiokheia’ya (=Antakya) ulaşmıştır. (Loriot 1975: 767; Kaya 2005b: 161). III. Gordianus Sasaniler’in ele geçirdiği Antiokheia, Carrhai (=Harran) ve Nisibis’i (=Nusaybin) geri aldıktan sonra
Resaina’da (=Ceylanpınar) Sasanilere karşı büyük bir zafer kazandı. (SHA Gord. XXVI.3 vd.;
Kaya 2005b: 162; Kottenhofen 1982: 153 ).
Sonuç
MÖ 74’de Roma eyaleti olarak organize edilen Bithynia, MS 1. yüzyıldan itibaren askeri açıdan
ön plana çıkmaya başlamış ve bu durum MS 3. yüzyılın sonuna kadar artarak devam etmiştir.
Eyalet toprakları doğuya yapılan askeri seferlerde ordunun hem sevk güzergahı hem de ikmal
merkezi olarak kullanılmıştır. Askeri hareketliliğin bu derece yoğun olduğu bir Senato eyaleti
düşünülemeyeceği için özellikle doğudaki savaşlar sırasında Bithynia Pontus’un imparator eyaleti statüsüne alındığı, savaş sonunda tekrar Senato’ya iade edildiği görülmektedir. Bazı durumlarda ise imparatorlar Senato eyaletlerinin statüsünü değiştirmeyip, olağanüstü yetkilerle gönderdikleri procurator’lar aracılığıyla bu eyaletlere müdahale etmişlerdir. Doğudaki askeri gelişmelere paralel olarak Claudius (MS 41-54) döneminden itibaren Bithynia Pontus eyaletine
procurator’lar gönderilmiştir. İmparatorun temsilcisi olan procurator’lar ağırlıklı olarak yol
bakım ve onarım işlerini organize etmişlerdir.
Nero (MS 54-68) döneminden itibaren imparatorluk merkezinin doğuya kayması ve Parthlar’la
Romalılar arasında Armenia Krallığı üzerinde egemenlik mücadelesinin başlaması, Anadolu’daki eyaletlerin önemini arttırdı. Armenia’yı tampon bölge olarak kendi kontrolündeki vasal
kralların yönetmesini isteyen Romalılar, bunun için askeri tedbirler de dahil olmak üzere, her
türlü önlemi almaya çalıştılar. Bu bağlamda ilk olarak batıdaki bazı lejyonlar doğuya sevk edildi. İmparator Nero doğuya gönderilen lejyonların rahat ve güvenli bir şekilde sevk edilebilmesi
için başta Bithynia olmak üzere Küçük Asya’daki bazı eyaletlere procurator’larını göndermiştir. İmparator Marcus Aurelius dönemine kadar imparator adına hareket eden procurator’ların
eyalette görevlendirildiğine şahit oluyoruz. Ancak Marcus Aurelius MS 165 yılında bu duruma
son vermiş ve Bithynia Pontus’u imparator eyaleti statüsüne almıştır. Bu tarihten sonra eyalet
uzun bir süre Senato’ya iade edilmemiştir.
Elimizdeki kaynaklara göre Roma döneminde Bithynia Pontus eyaletinde kalıcı bir lejyon bulunmadığını kesin olarak söyleyebiliriz. Bununla birlikte önceki bölümde ayrıntılı olarak ele
aldığımız üzere eyalet sınırları içerisinde lejyonerlere ait birçok mezar taşı bulunmuştur. Bu
mezarların doğuya sevk edilirken eyalette ölen lejyonerlere ait olduğu düşülmektedir. Mezar
taşlarının farklı dönemlere ve farklı lejyonlara mensup askerlere ait olması bu görüşü destekler.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
79
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
Bu durum lejyonların eyalette kalıcı olmadıklarını açıkça gösterir. Eyalette kalıcı lejyonlar olmamakla birlikte bazı küçük askeri birlikler eyaletin bazı kentlerinde konuşlanmıştı. Bu birlikler
hem eyalette barış ve sükunu sağlamış hem de doğuya yapılan asker sevkiyatlarında lejyonların
güvenliğini sağlamışlardır. Yukarıda da belirtildiği gibi, epigrafik, nümizmatik ve edebi kaynaklar da bu birliklerin eyaletteki varlığını teyit eder. Her ne kadar Yahudi tarihçi F. Iosephus,
Bithynia Pontus eyaletinde askeri birlik bulunmadığını ifade etse de, elimizdeki kanıtlar bunun
aksini işaret etmektedir. Plinius’un imparator Traianus’a yazdığı mektuplara dayanarak eyalette
cohortis sextae equestris adlı birliğin konuşlanmış olduğunu kesin olarak söyleyebiliriz. Ayrıca
Karadeniz kıyısının güvenliğini sağlayan orae Ponticae11 adlı ve muhtemelen eyalet valisinin
imperium’undan bağımsız bir askeri birlik daha mevcuttu. Nikomedia limanında sürekli olarak
bir Roma donanması bulunuyor ve boğazların kontrolünü sağlıyordu. (Güney 2013: 1481). Bunların dışında eyalette cohors VI equestris, Ala I Flavia Augusta Britannica, Ala Claudia Nova
gibi birçok küçük askeri birliğin varlığını biliyoruz. Eyaletteki tüm bu askeri birlikler ve deniz
gücü bölgenin stratejik öneminin açık bir kanıtıdır.
Neticede Bithynia Pontus eyaleti başlangıçta sıradan bir Senato eyaletiyken, MS 1. yüzyıldan
itibaren Roma’nın doğu politikasındaki köklü değişikliklere paralel olarak önem kazanmaya
başlamıştır. Bu süreç eyaletin statüsünün değişmesiyle sonuçlanmış ve Bithynia’yı Senato eyaleti olmaktan çıkarmıştır. Bithynia Pontus’un imparator eyaleti statüsüne alınmasıyla Roma’nın
Tuna sınırındaki lejyonlarının Byzantium üzerinden Bithynia’ya, buradan da doğudaki sorunlu
bölgelere sevk edilmesinin önü açılmıştır. Bu dönemde eyalet, doğuya sevk edilen askeri birliklerin toplanma merkezi olmuştur. İmparator Diokletianus’un (MS 284-305) Bithynia Pontus’un
metropolis’i Nikomedia’yı (=İzmit) Doğu İmparatorluğunun başkenti yapmasıyla eyaletin önemi artmıştır. I. Constantinus’un (MS 306-337) Constantinopolis’i (=İstanbul) başkent ilan etmesinden sonra da Bithynia bölgesi başkente yakın stratejik konumu sayesinde askeri, ticari ve
ekonomik önemini korumuştur. MS 651’e kadar Sasanilerle, daha sonra da Müslümanlarla olan
mücadeleler Bithynia’yı başkentin savunmasında önemli bir noktaya taşır.
11
Bithynia Pontus eyaletinin Karadeniz kıyı bölgesinin atlı birliğinin komutanı. (Kaya 2003: 86).
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
80
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
Harita 1: Bithynia Pontus Eyaleti (Bithynia bölümü). (French 2016: 122)
Harita 2: Bithynia Pontus Eyaleti (Pontus bölümü). (French 2016: 123)
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
81
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
KAYNAKLAR
Alföldy, G. (1999). Städte, Eliten und Gesellschaften in der Gallia Cisalpina. Epigraphischhistorische Untersuchungen. Band 30, Stuttgart.
Anderson, J.G.-F. Cumont-H. Gregory. (1910). Studia Pontica III: Recueil des Inscriptions
Grecques et Latines du Pont et de l’Arménie. Bruxelles.
App. Mithr. (Appianus, Mithridateios). Appian’s Roman History, English translation by H.
White, London-Cambridge: Harvard University Press, (Loeb Classical Library), 1955.
Arr. an. (Arrianus. Anabasis). (ed. by P.A. Brunt). Vol. I-II. London: Loeb Classical Library,
1976.
Arslan, M. (2007). Mithridates VI Eupator: Roma’nın Büyük Düşmanı. İstanbul: Odin Yayıncılık.
Aur. Vict. (Aurelius Victor, Epitome De Caesaribus). (ed. by Franz Pichlmayr). Teubner, 1911.
Badian, E. ve Sherk, R.K. (1984). Rome and the Greek East to the Death of Augustus (Translated Documents of Greece and Rome). Cambridge: Cambridge University Pres.
Baz, F. (2013). Considerations for the administrations of the province Pontus et Bithynia during
the imperial period. Cedrus, I, 261-284.
Berger, A. (1953). Encylopedic Dictionary of Roman Law. 43 (2). New York: The American
Philosophical Society.
Birley, A.R. (1999). Septimius Severus: the African emperor. London-New York.
Bosch, C. (1935). Die Kleinasiatischen Münzen der römischen kaiserzeit. Stutgart: Verlag von
W. Kohlhammer.
Bosch, C. (1937). İzmit şehrinin muhtasar tarihi. (O. N. Arıdağ çev.). İstanbul: Devlet Basımevi.
Boyana, H. (2006). Nikomedeia kenti ve Tanrıça Demeter. Tarih Araştırmaları Dergisi, 39,
171-187.
Boyana, H. (2015). Nikomedia kenti ve Men kültü. Uluslararası Akça Koca ve Kocaeli Tarihi
Sempozyumu Bildirileri. (H. Selvi-M. B. Çelik ed.). cilt: I, 61-71.
Broughton, T.R.S. (1934). Roman landholding in Asia Minor. Transactions and Proceedings of
the American Philological Association, vol. 65, 207-239.
Cass. Dio (Cassius Dio, Rhomaika). Roman History. with an English translation by E. Carry,
London-Cambridge: Harvard University Press, (Loeb Classical Library), 1954.
CIL Corpus Inscriptionum Latinarum. (1863-…).
Curt. (Quintus Curtius Rufus. Historiarum Alexandri Magni Macedonis). (ed. by J.C. Rolfe).
London: Loeb Classical Library, 1962.
Doğancı, K. (2001). Nümizmatik ve Epigrafik Kaynakların Işığında Roma İmparatorluk Döneminde Bithynia’nın Sosyo-Ekonomik Durumu (Augustus’tan Diokletianus’a Kadar).
Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
82
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
Doğancı, K. (2007). Roma Principatus Dönemi (M.Ö. 27-M.S. 284) Bithynia Eyaleti Valileri
(Prosopografik bir inceleme). Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Doğancı, K. (2013). Antik kaynaklara göre Bithynia'daki civitas'lar. Uludağ Üniversitesi Fen
Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 14 (1), 167-186.
Dönmez Öztürk, F. (2007). Roma Çağı Küçük Asya Kentleri Arasında Homonoia Anlaşmaları.
İstanbul.
Eck, W. (1971). Miszellen zum Rechtsstatus von Sardinien im 2. Jh. n. Chr. Historia, 20, 510512.
Eck, W. (2010). Die groβe Pliniusinschrift aus Comum: Funktion und Monument. Werner Eck
Momument und Inschrift. Gesammelte Aufsätze zur senatorischen Repräsentation in der
Kaiserzeit. Berlin-New York, 299-310.
Eutr. (Eutropius, Breviarium Historiae Romanae). Roma Tarihinin Özeti. (Çiğdem Menzilcioğlu, çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
French, D. (2016). Roman Roads & Milestones of Asia Minor. Vol. 3, Fas. 3.9, Ankara: British
Institute.
Goldsworthy, A. (2003). The Complete Roman Army. London: Thames and Hudson.
Goldsworthy, Adrian (2014). Caesar. Efe Kurtoğlu (çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları.
Güney, H. (2013). Antik Çağ’da Nikomedia (İzmit) Kenti’nin Jeopolitik Önemi. ICANAS, 38,
(10-16 Eylül 2007), Ankara: 1467-1492.
Heichelheim, F. M. (1944). Attius Laco, the proconsul, and Iunius Cilo, the procurator, in
Bithynia. American Journal of Archaeology. vol. 48, no. 2, 176-177.
Herodian. (Herodianus, Historia Romana). (ed. by C.R. Whittaker). Cambridge: Harvard University Press, 1920.
Houston, G. W. (1972). M. Plancius Varus and the events of A.D. 69-70. Transactions and proceedings of the American Philological Association, Vol. 103, 167-180.
IGR (Inscriptiones Graecae ad Res Romanas Pertinentes), I-IV, ed. R. Cagnat, Paris, 19061927.
IGRR (Inscriptiones graecae ad res romanas pertinentes), ed. René Cagnat et al. 3 vols. Paris
1901-1927. Vol. 3, fasc. 1-6, with Jules F. Toutain, Pierre Jouguet and Georges Lafaye.
Paris 1902-1906. Reprint: Chicago, Ares 1975.
Ios. bel. Iud. (Flavius Iosephus, Bellum Iudaicum). (ed. by H. St. Thackeray). London: Loeb
Classical Library, 1969.
Işık, A. (2001). Antik kaynaklarda Karadeniz Bölgesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kaya, M. A. (2003). Anadolu’da Roma garnizonları. Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII/2, 8394.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
83
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
Kaya, M.A. (1998). Anadolu'da Roma egemenliği ve Pompeius'un siyasal düzenlemeleri. Tarih
İncelemeleri Dergisi, XIII, 163-173.
Kaya, M.A. (2005a). Anadolu'da Roma eyaletleri: sınırlar ve Roma yönetimi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 38, 11-30.
Kaya, M.A. (2005b). III. Gordianus'un Pers (=Sasani) seferi: güzergah, savaşlar ve imparatorun
ölümü. Tarih İncelemeleri Dergisi, XX /1, 157-167.
Kaya, M.A. (2005c). Roma lejyonerleri ve Anadolu. Tarih Araştırmaları Dergisi, XXII/36, 8796.
Kaya, M.A. (2006). Roma imparatoru Septimius Severus döneminde Anadolu. Tarih Araştırmaları Dergisi, 39, 27-48.
Kaya, M.A. ve Özcan, K.T. (2016). Roma imparatoru Hadrianus ve Anadolu: geziler, eyaletler
ve kentler. Vir Doctus Anatolicus: Studies in Memory of Sencer Şahin, İstanbul: Kabalcı
Yayıncılık, 494-513.
Levick, B. (1979). Pliny in Bithynia- and what followed. Greece and Rome, 26 (2), 119-131.
Loriot, X. (1975). Les premieres annees de la grand crise du IIIe siecle: De L’avenement de
Maximin le Thrace (235) a la morrt de Gordien III (244). ANRW, II.2, 657-787.
Macro, A.D. (1980). The cities of Asia Minor under the Roman Imperium. ANRW, ed. Hildegard Temporini, Walter de Gruyter, Berlin-New York, 659-695.
Magie, D. (1950). Roman Rule in Asia Minor I-II, Princeton.
Marek, C. (1994). Das Datum einer Statthalterschaft in Pontus-Bithynia. L. Hedius Rufus Lollianus Avitus. EA, 23, 83-86.
Marek, C. (2003). Pontus et Bithynia. Die römischen Provinzen im Norden Kleinasiens. Mainz
am Rhein.
Memnon. (Memnon, ΠΕΡΙ ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ). Herakleia Pontike Tarihi. (Murat Arslan çev.). İstanbul: Odin Yayıncılık, 2007.
Mitchell, S. (1993). Anatolia. Land, Men, and Gods in Asia Minor, vol. I. The Celts in Anatolia
and the Impact of Roman Rule. Oxford.
Mitford, T.B. (1980). Cappadocia and Armenia Minor; historical setting of the lime. ANRW.
II.7.2: 1170–1228.
Oktan, M. (2008). Roma Cumhuriyet Döneminde Pontus’ta Yapılan Düzenlemeler. Anatolia.
(34): 47-75.
Pink, K. (1935). Antioch or Viminacium? A contribution to the History of Gordian III and Philip I. NC, V/15, 99.
Plin. epist. (Plinius, Epistulae). Genç Plinius’un Anadolu Mektupları. (Ç. Dürüşken-E. Özbayoğlu çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
Plin. nat. (Plinius, Historia Naturalis). (ed. by H. R. Racham). London: Loeb Classical Library,
1947.
Radice, B. (1969). The letters of the Pliny the Younger. London: Penguin Classics.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
84
Roma İmparatorluğu’nun Bıthynıa Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar
Rémy, B. (1989). Les carrières sénatoriales dans les provinces romaines ďAnatolie au hautempire (31 av. J. C.-284 ap. J. C.) (Pont-Bithynie, Galatie, Cappadoce, LyciePamphylie et Cilicie). Istanbul, Paris.
RG Recueil général des monnaies grecques d’Asie Mineure: Bithynie. (W.H. Waddington-E.
Babelon-Th. Reinach).Paris, 1908 vd.
Ridley, R.T. (1987). History of Rome (A Documented Analysis). Roma.
Robert, L. (1937). Etudes Anatoliennes. Paris.
Ruge, W. (1936). Nikomedia. RE. XXXIII: 468-491.
Ryan, F. X. (1994). The magistrates in Dio 36.40-41. Classica et Mediaevalia, vol. XLV, 185192.
Schottky, M. (1996). Axidares. Der neue Pauly: Enzyklopädie der Antike. Band 2, 373.
Schottky, M. (2000a). Osroes. Der neue Pauly: Enzyklopädie der Antike. Band 9, 88.
Schottky, M. (2000b). Parthamasiris. Der neue Pauly: Enzyklopädie der Antike. Band 9, 361.
Scriptores Historiae Augustae (SHA). (ed. by D. Magie). vo1s. I-II. London: Loeb Classical
Library.
Sherk, R.K. (1955). The ‘inermes province’ of Asia Minor. American Journal of Philology,
400-414.
Sherwin-White, A.N. (1977). Roman involvement in Anatolia, 167-88 B.C. Journal of Roman
Studies, Vol. 67, 62-75.
Speidel, M.P. ve French, D.H. (1985). Bithynian troops in the Kingdom of the Bosporus. EA, 6,
97-102.
Strab. (Strabon, Geographika). The Geography of Strabo. (English translation by H. L. Jones).
London-New York: Harvard University Press (Loeb Classcial Library), 1957.
Supplementum Epigraphicum Graecum (SEG). (1923-1954). (ed. by Jacob E. Hondius). Vols.
1-11. Leiden.
Şenocak, M. Bülent. (2014). Anadolu’da Roma Lejyonları ve Askeri Birlikleri. Yayınlammaış
doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
Tac. ann. (Cornelius Tacitus, Annales). The Annals of Tacitus. (ed. by C.H. Moore and J. Jackson). London: Loeb Classical Library, 1962.
Tekin, Oğuz (2008). Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş. İstanbul: İletişim Yayınları.
Vell. (Velleius Paterculus, Res Gestae Divi Augusti). (ed. by F. W. Shipley). London: Loeb
Classical Library, 1992.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 68-85
85