TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MAKKARL Ahmed b. Muhammed
bulunmamakla beraber gittiği yerlerde
veli olarak bilinen kişilerin kabirierini ziyaret etmesi. ayrıca eserlerinde tasawuf
erbabına dair yaptığı bolca nakiller onun
bu alana olan ilgisini göstermektedir.
Eserleri. 1. Nefl).u't-tib min guşni 'l­
Endelüsi'r-ratib ve ~ikru vezirihô. Lisô.ni'd-din İbni'l-Ijatib. Müellif eserine
önce <urtü'Hib fi't-ta<rif bi'l-vezir İb­
ni'l-Ijatib adını vermiş , ancak Endülüs
hakkında geniş bilgi aktardığı için adını
Nefl).u't-tib .. . olarak değiştirmiştir. İki
ana kısımdan oluşan kitabın sekiz bölüm
halindeki birinci kısmında genel olarak
Endülüs'e dair bilgi yer almaktadır. İkinci
kısım yine sekiz bölüm halinde Lisanüddin İbnü'I-Hatib'e ayrılmıştır. Eserin birinci kısmı Reinhart Dozy, William Wright.
1. Krehl ve Gustave Dugat tarafından
Analeetes sur l'histoire et la literature
des arabes d 'Espagne adıyla ve Frans ı z­
ca bir mukaddimeyle birlikte neşredilmiş­
tir (l-ll, Leiden ı 855-186! ). Pascual de Gayangos'un The History of Mohammedan Dynasties in Spain adlı kitabı (l-ll ,
London I 840- I 843; Del hi I 984) Nefl).u'ttib'in Endülüs'le ilgili bölümünün kısmen
tercümesinden ibarettir. Eserin tamamı­
nı ilk defa Muhammed ei-Adevi yayımla­
mı ş (1-IV, Bul ak ı 279/1 862) ve daha sonra birçok neşri yapılmıştır (Kahire 1302/
1885,1304/1887, nşr.AhmedFerldRifiH,
I-IX, Kah i re I 355/1 936; nşr. Muhammed
MuhyiddinAbdülhamld, 1-X, Kahire I 367/
ı 949; nşr. İhsan Abbas, l-Vlll, Beyrut I 388/
ı 968) . Nefl).u't-tib'in muhtasarları arasında Ebü'I-Haccac Yusuf b . Muham med'in Tagridü'l- candelib calô. guşni'l­
Endelüsi 'r-ratib' i, Ebü'I-Hasan Ali b. Ahmed ei-Fasi'nin Mu.l]taşaru Nefl).i'Hib'i,
Ahmed b. Zeyni Dehlan'ın Mul]taşaru
Nefl).i'Hib'i zikredilebilir. Ayrıca Fürcetü'l-enfüs fişe'ni Cezireti'l-Endelüs adlı
bir muhtasa rı daha mevcuttur. Hüda Şev­
ket Be h nam Nefl).u 't-tib'deki edebi tenkitler hakkında bir çalışma yapmıştır (enNa~dü 'l-edebffi Kitabi Nef/:ı.i'Hfb li'l-Ma~­
~arf, Necef, ts.; Beyrut 1984) . Günümüze
ulaşmayan birçok eseri ihtiva etmesi bakımından ayrı bir öneme sahip olan eserde İbn Liyum'un Kitô.bü Neşô. 'iJ:ıi'l-aJ:ı­
bô.b ve şal).ô.'il).i'l - ô.dô.b'ı da yer alır (V,
543-603). 2. Ezhô.rü'r-riyô.z fi al]bô.ri
<iyô.z. Makkari, Sebteli alim Kadi İyaz'ın
hayatına dair rivayetleri topladığı bu eserini Fas'ta bulunduğu yıllarda kaleme almıştır. Mağrib'de çok beğenilen ve çeşitli
kütüphanelerde yazma nüshaları bulunan
eser yayımlanmıştır (nşr. Murad et-Türki,
446
Cezayir 1906; Tıtvan 1939; nşr. Mustafa
es-Sekka- İbrahim Ebyarl ,..- Abdülhaflz Şe­
le bl, I-lll, Kah i re 1358- I 361/1939-1 942; nşr.
Abdüsselam Herras, l-V, Ra bat I 978- ı 979) .
Feth b. Hakan el-Kaysi'nin, hacası İbnü 's­
Sid el -Batalyevsi'nin hayatın ı anlattığ ı
eseriyle İbn Zümrek'in on beş müveşşahı
ve 2481 beyti de bu kitapta yer almaktadır. 3. Rav zatü'l-ô.si'l- cô.tıreti'l-enfô.s ii
~ikri men le}fitühıl min a<lô.mi'l-l).aQ. rateyn Merrô.küş ve Fô.s. Makkari, Sa' di
Fas Su ltanı Ahmed el-Mansur'a takdim
ettiği bu eserde Fas ve Merakeş 'te karşı ­
laştığı alimleri tanıtmıştır (nşr. A. Mansur, Ra bat I 383/l 964; I 403/1983) . 4. FetJ:ıu'l-müte<ô.l fi medl).i'n-ni'ô.l. Hz. Peygamber'in pabuçlarını (na'J-i şerif) konu
alan manzum bir eserdir (Haydarabad
1334/19 I 6; Ra bat I 983) . S. İQ.ô.'etü'd-düc­
ne bi-<akü'idi Ehli's-sünne. Manzum bir
eserdir (Kah i re I 304/1 887; nşr. Ebü'l-Fazl
İbnü's-Sıddlk el-Gumarl, Kahire I 952) . 6.
İtl).ô.fü'l-mugrami'l-mugrô.
ii şerl).i'ş­
Şugrô..
Kelamla ilgilidir (Rabat, ei-Hizanetü 'l-melekiyye, nr. 3544, 5928) . 7 . Ret<u'lgalat <ani'l-mul]ammesi'l-l).ô.li'l-vasat
(Kahire, Fihristu Hidlviyye, V/342) . 8.
Neylü'l-merô.mi'l-mugtabat li-tô.libi'lmul]ammesi'l-l).ô.li'l-vasat. Tılsıma dair
bireserdir (Berlin Ktp.,nr. 41 19). 9. Kavô.'idü 's-seriyye fi l).alli müşkilô.ti'ş-Şe­
cereti'n-nu<mô.niyye. 1010 - 1110 (16011698) yılları arasında meydana gelecek
olaylarla ilgili kehanet kabilinden bilgileri
ihtiva etmektedir (Berlin Ktp., nr. 4222).
1 0 . lfüsnü'ş-şenô.' <an men cenô.. Af dilemekle ilgili ayet, hadis Ve hikmet li SÖZleri içeren bir eser olup Hindistan ve Mı­
sır'da taş baskısı yapılmıştır. 11. el-Mul]tô.r min nev ô.diri'l-al]bô.r (Kahire I 3 I 0/
!892; Beyrut 1986).
BİBLİYOGRAFYA :
Makkari, Nefl:ıu 't-tfb, neşredenin girişi, ı , 524; Keşfü'?-?UnO.n, ll, ı ı24; Meyyare. ed-Dürrü 'ş-şemfn ve'l-mevridi'l-mu'fn, Kahire ı306,
ı, 4ı; Hafaci, Reyt:ıanetü'l-elibba, ll, ı85, 293;
YQsi, Mut:ıfi.(iarat, Fas ı3ı 7, s. 59; Brockeımann,
GAL, ll, 297;Suppl., ll, 408; Hediyyetü '1-'ari{in,
ı, ı57; Abdurrahman b. Muhammed eı-CWili. Tarf!Ju'l-Ceza'iri'l-'am,Beyrut ı400/1980 , s. ı44ı48; Reşid Yusuf Ataullah, Tarf!Ju'l-adabi'l-'Arabiyye(nşr.Aii NedbAtvl), Beyrut ı985, s. 267270; Tahir Ahmed Mekkl, Dirasat fi meşadiri'l­
edeb, Kahiı-e ı 986, s. 365-382; Necah ei-Attar,
el-Endelüs min Nefl:ıi't-tfb li'l-Mal!:l!:arf (nşr. Adnan Derviş- Muhammed ei-Mısrl), Dımaşk ı 990;
Muhammed Abdülgani Hasan, ei-Mal!:l!:arf, Kahire, ts.; Muhammed b. Abdülkerim, ei-Mal!:l!:arf ve kitabühO. Nefl:ıu't-tfb, Beyrut, ts.; Abdülvehhab es-Sabüni, 'Uyünü'l-mü'ellefat (nşr.
Mahmud FiihGrl). Halep 1413/1992, ı , 194- ı 96;
Cezzar, Meda!Jilü 'l-mü 'ellifin, lll, 1604- ı605;
Salihiyye, el-Mu'cemü'ş-şamil, V, 133-137; M.
Abdullah inan, "el-Mal515ar1 mü'erritıu'l-Ende­
lüs", er-Risale, ıv;ı6ı, Kahire ı936, s. ı247 vd.;
Hüseyin Münis, "el-Ma]5]5ar1 egrabi sefır fı'l-vü­
cüd", el-'Arabf, sy. 52, Küveyt 1963, s. 50 vd.;
Hüda Şevket Behnam, "Kitabu Nefl:ıi'Hib li'lMa]5]5ar1", el-Mevrid, Vll/1, Bağdad ı 978, s. 6388; Necat ei-Merini, "et-Ta'rif bi-mutıtaşarati
Nefl:ıi'Hib " , Mecelletü Dirasal Endelüsiyye, sy.
9, Tunus 1413/1993, s. 52-69 ; E. Levi-Provençal- [Ch . Pellat], "al-Ma]515ari" , EP (İng.), VI,
187-188; Ali Edhem, "Nefl:ıu'Hib li'l-Mal5]5ari",
Ti, lll, 90ı-9ı6; D. J. Wasserstein, "al-Ma]5]5ar1,
Shiab al-Din" , Encyclopeadia of Arabic Literature (ed . ). S. Meisami- P. Starkey). London
1998, ll, 509.
li]
r
MEHMET
ÖZDEMİR
MAKKARI,
Muhammed b. Muhammed
( -s).oJ ı ~ W-! ~ )
-,
Ebu Abdillah Muhammed
b. Muhammed b. Ahmed ei-Makkari
ei-Kureşi et-Tiliınsani
(ö. 759/1358)
L
Ma liki fakihi.
_j
Aslen Kureyş kabilesinden olup ticaretle uğraşan nüfuzlu bir aileye mensuptur.
Aile önce Cezayir'in Makkara şehrinde ikamet etmiş. VI. (XII .) yüzyılın sonlarında
Tilimsan'a yerleşmiştir. Abdülvadl Hükümdarı ı. Ebu Ham mu devrinde (ı 30813 ı 8) Tilimsan'da doğup yetişen Makkarl'ye ailesinden zengin bir kütüphane miras kaldı. Makkari, Ebu Hammu ve Ebu
Taşfin medreselerinde eğiti m gör dü; aral arında Ebu Abdullah Muhammed b. Yahya b. Ali İbnü'n-Neccar et-Tilimsanl'nin
de bulunduğu birçok alimden ders aldı.
Ebu Taşfin'in huzurunda düzenlenen ilmitartışmalara katıldı. 737 (1337) yılında
Bicaye'ye ve ardından Tunus'a gitti. İbn
Abdüsselam ei-Hewari başta olmak üzere devrin u lemasının derslerine katıldı.
Memleketine döndükten kısa bir süre
sonra ilim için Fas, Taze. Ağmat ve Sebte
gibi şehirleri dolaştı. Geri geldiği Tilimsan'da bir müddet kaldı ve ardından hac
yolculuğuna çı ktı (744/1 343) . Mısır 'da Ebu
Hayyan ei-Endelüsi, Mahm ud b. Abdurrahman ei-İsfah§nı, İbnü'I-Lebban gibi
alimlerle görüştü. Hicaz ulemasıyl a birlikte oldu. Dönüşünde şam ve Kudüs üzerinden geçerek başta İbn Kayyim ei-Cevziyye olmak üzere bölge alimlerinden faydalan dı. Daha sonra yeni bir yolculuğa
çıkıp Fas ve Endülüs'te Sicilmase, Der'a,
Ustubune, Merbelle, Maleka. Hame ve
Gırnata 'yı dolaştı. Bu süre zarfında MerTniler'in idaresi altına giren Tilimsan'a geri
döndü. Tahta yeni çıkan Ebu İnan el-Me-
MAKLÜB
rini'nin talebiyle biat metnini hazırlayıp
cülus merasiminde okudu . Ardından hükümdarl a birlikte gittiği Pas şehrinde
başkadılığa (kadılcemaa) getirildi. Bu arada Ebu İnan'ın huzurunda ŞaJ:ıiJ:ı -i Müslim dersleri verdi, ilmi müzakerelere katıldı. Ayrıca onun yaptırmış olduğu Mütevekkiliyye Medresesi'nde başta tefsir
olmak üzere çeşitli dersler okuttu. Yedi yıl
sonra kadılıktan alındı. Kaynakların bundan sonraki vazifesine dair bilgi vermemesine karşılık Escurial Library'deki (nr.
1140) mecmuada bulunan 289. menşur­
dan (metni için b k. Muhammed b. el-Hadi
Ebü'l-Ecfan, s. 177-178). Tilimsan'ın kuzeyindeki sahil bölgesinde yer alan Huneyn
kadılığına tayin edildiği anlaşılmaktadır.
Ayrıca aynı hükümdar tarafından Endülüs sefirliğiyle görevtendirildi (757/1356).
Görevinden dönüşünde her türlü resmi
vazifelerinden ayrıldı, Maleka'ya yerleşip
ilim ve ibadetle meşgul oldu. Burada Nasrl Emlri Gani-Billah'tan saygı gördü ve
kendisine Divan-ı A'şar'dan maaş bağlan­
dı. Ebu inan. aleyhinde propaganda yaptığı zannıyla Makkarl'nin iade edilmesi
yönünde ısrarlı girişimlerde bulundu.
Eman vermesi üzerine de iki alimin eşli­
ğinde Pas şehrine gönderilen Makkarl'ye
baskı uygulandı (iade talebinin ve emanın metni için bk.a.g.e., s. 179-181 ). Ancak
muhtemelen yaptıklarından pişmanlık
duyan hükümdar tarafından Kastantine
(Cezayir) seferisırasında kazaskerliğe getirildi. Sefer dönüşünde hastalanan Makkar129 Cemaziyelewel759 (9 Mayıs 1358)
tarihinde Pas şehrinde vefat etti. 758 Zilhiccesi (Kasım-Aralık 1357) veya 759 Muharremi (Ocak 1358) sonlarında öldüğü ne
dair rivayetler de vardır. Ertesi yıl naaşı
yakınları tarafından Tilimsan'ın Bilbüssarf cihetindeki ecdat kabirierinin yanına
nakledilm iştir.
Fıkıh. usul-i fıkıh, tefsir. nahiv. mantık.
tarih ve tasawuf sahalarında eser verecek düzeye erişen Makkarl mezhepte
müctehid olmakla birlikte mezhep taassubuna karşı çıkardı. Şairlik yönü de bulunan alim güçlü bir hafızaya sahip, doğ­
ru sözlü. mütevazi. yardım sever ve cömert bir şahsiyetti. Talebeleri arasında
Lisanüddin İbnü'l- Hatlb, Şemseddin elVadlaşl. İbrahim b. Musa eş-Şatıbl, İbn
Abbad er-Rundl. İbn Zümrek, İbn Haldun.
Mewak gibi meşhur kişiler vardır.
Eserleri. 1. el-Kavfı'idü '1-fı~hiyye.
1200 kütn kaideyi içeren eserin ibadetlerle ilgili bölümü üzerine Ahmed b .
Abdullah b. Humeyd tarafından Cami-
atü ümmi'l-kura'da hazırlanan doktora tezi ( 1404/ ı 984) daha sonra yayım­
lanmıştır (l-ll, Mekke, ts.). Muhammed
el-Abbadl. nikah ve talak tahisterinden seçtiği bazı kaideleri Mecelletü
Rfıbıta ti '1-~ u çi fı ti '1- Ma gri b iyye' deki
makalesinde neşretmiştir (sy. 4 ı ı 383/
ı 9641. s. 16-23) 2. el-Ha~ö.'i~ ve'r-ra~ö.'i~. Tasavvufa dair en önemli eseri
olup Abdülkadir Zirname'nin tahkikiyle Mecelletü Da'veti'l-J:ıa~~ı'l-Mag­
ribiyye'de yayımlanmıştır (sy. 8 ı ı 386/
ı 9661 ). 3 . 'Amelü men tab be li-men
J:ıabbe. Mübtedller için bir ders kitabı
mahiyetinde olan eser dört kısımdan oluş­
maktadır: Hadis, fıkıh kaideleri, ahlak kaideleri ve hikmetli sözler. Eserin kavaid-i
külliyyeye dair kısmı Muhammed b. elHadi Ebü'l-Ecfan tarafından tahkik edilerek neşredilmiştir (Tu n us ı 997) 4 . elMuf:ıdçiarfıt. Çeşitli ilimiere ait söylev
(muhadara) ve münazaraları ihtiva eden
eserin Mağrib'deki Mektebetü'z-zaviyyeti'l-Hamziyye'de (MecmQ ', nr 282) bir
nüshası bulunmaktadır.
Makkarl'nin kaynaklarda adı geçen dieserleri de şunlardır : en -Na-
ğer bazı
?-ô.'irü'l-fı~hiyye, Ma~iile fi't-tal~ati'l­
mümelleke, Ijô.şiye 'ale'l-MuJ;taşari'l­
fer'i (ibnü' 1-Hacib'in Maliklfıkhına dair
Cami'u'l-ümmehat'ının haşi yesid ir). Tekmilü't-Ta'~ib 'ala şô.]J.ibi't-Tehg;ib (Abdülhak b. Muhammed b. Ha rün es-Sehml
tarafından Serazil'nin et-Teh?ib fi'l]tişari'l­
Müdevvene'si üzerine hazırladığı Ta'fs:ibü 't- Teh?ib'in zeylidir). İ~iimetü'l-mürid,
en-Necmü'ş-şfı~b fimô. li'l-evliyô.' mine'l-menô.~ıb (bu eserleri ve diğer bazı
çalışmaları için b k. a.g.e., s. ı 02-1 ı 8).
BİBLİYOGRAFYA :
İbnü'I-Hatib. el-it:ıata, ll , 191-226; Nübahi. Ta~uçlati'l-Endelüs, Beyrut 1403/1983, s.
169-170; İbn Ferhun. ed-Dibacü '1-mll?heb, ll ,
264-265; İbn Haldun, et-Ta'rif bi'bn ljaldün
(nşr. Muhammed b. Tavit et-Tand). Kah i re 1951,
s. 59-60; Mecari. Bemamec (nşr. Muhammed
Ebü'I-Ecfan), Beyrut 1982, s. 119-122; Bedred-
rif] u
din ei-Karafi, Teuşi/:ıu 'd-Dibac(nşr Ahmed eş­
Şüteyvi), Beyrut 1403/1983, s. 246-248; İbnü'I­
Kadi. Ce;;uetü'l-i~tibas, Rabat 1973, ı. 298300; Ahmed Baba et-Tinbükti, Neylü'l-ibtihac,
Trablus 1408/1989, ll, 420-427; Makkari, Nef/:ıu 'Hib, V, 203-341; İbnü'I-İmact. Şe;;erat, VI,
193-196; Kactiri. Neşrü '1-meşani, I, 292-293;
MahiUf. Şeceretü'n-nfır, I, 232; Abbas b. İbra­
him, el-i'lam, IV, 382-408; Adil Nüveyhiz. Mu'cemü a'lami'/-Ceza'ir, Beyrut 1400/1980 , s.
312-313; Hifnavl, Ta'rifü '1-l]a/ef bi-ricali'sselef, Beyrut 1402/1982, ll, 500-509; Muhammed b. el-Hadi Ebü'I-Ecfan. el-imam Ebu
'Abdi/lah Mu/:ıammed el-Ma~/i:ari et-Ti/imsani,
Trablus 1988.
~
MUHAMMED EL-HADI EBü'L- ECFAN
ı
MAKLÜB
ı
( y~l )
Bir kelimedeki harflerin
yeri değiştirilerek yapılan
yeni kelime
(bk. KALB).
L
ı
_j
MAKLÜB
ı
( y~l)
İsnadda
L
veya metindeki kelimeleri
yerini değiştirerek rivayet etmek
anlamında hadis terimi.
_j
Sözlükte "bir şeyin altını üstüne getirmek. çevirmek" anlamındaki kal b kökünden türeyen kelime, hadis terimi olarak
"isnadında ravilerin isim veya neseplerinin. metninde ise kelime yahut ibarelerin
yerleri değiştiriterek rivayet edilen hadis"
manasında IL (VIII.) yüzyıldan beri kullanılmaktadır. Bu tür hadisiere ma'kus da
denmektedir. Bir hadisin metninde veya
isnadında yanılarak yahut bilerek yapılan
bu yer değiştirme işlemi. aynı sened ve
metin içerisinde olabileceği gibi farklı hadislerin senedierinin ve metinlerinin birbirine eklenmesiyle de meydana gelebilir.
Bu durum bir hadisin senedini başka bir
hadisin senedi olarak göstermek veya bir
hadis metnini başka bir hadise ilave etmek şeklinde gerçekleşir. Yer değiştirme
isnadda yapılmışsa "maklubü'l-isnad" .
metinde meydana gelmişse "maklubü'lmetin" adını alır. İsnad ve metinde kelimelerin yerini değiştirme işlemi yanıla­
rak olabileceği gibi ravinin hadis bilgisini
ve hafıza gücünü denemek amacıyla da
yapılabilmektedir. Bağdatlı muhaddislerin. 100 hadisin sened ve metinlerini birbirine karıştırarak Bağdat'a geldiğinde
Muhammed b. İsmail el-Buhari'nin hadis
bilgisini ve hafıza gücünü ölçmek istedikleri bilinmektedir. Hadis alimlerinin yalancılıkla itharn ettiği Hammad b. Amr
en-Naslbl'nin güvenilir isnadla Süheyl
b. Ebu Salih'ten nakledilen, "Müşriklere
rastladığınız zaman ilk olarak siz selam
vermeyiniz" haC.isini A'meş'in rivayeti olarak göstermesi hadisin başka bir rivayeti
olduğu izlenimini vermek için kasıtlı olarak değiştirmeye yöneliktir.
Allah ' ın kıyamet gününde
kendi gölgesi
yedi sınıf kimsenin anlatıldığı Müslim'in rivayetinde
altıncı kişinin "sol elinin verdiğini sağ eli
duymayacak şekilde gizlice sadaka veren
kimse" olarak ifade edilmesi (Müslim.
altında gölgelendireceği
447