toplumsal cinsiyet belası
advertisement
1 TOPLUMSAL CİNSİYET BELASI YRD.DOÇ.DR.BURCU RAHŞAN ERİM ABANT İZZET BAYSAL ÜNIVERSITESI TıP FAKÜLTESI PSIKIYATRI AD. Toplumsal Cinsiyet-Cinsiyetin paralel ve meridyeni Toplumsal, kültürel, coğrafi farklılıklara göre ‘kadın’ ve ‘erkek’ bireylere yüklenen rolleri, sorumlulukları içerir. Yani doğuştan gelmez, fizyolojik değildir. Kişinin bu rollere göre davranışsal olarak ‘kadınsılık’ ve ‘erkeksilik’ ile ne kadar aidiyet kurduğuyla ilgilidir. 2 Tarihçe Ortaçağ ve reform Aydınlanma Fransız Devrimi-erkek hakları, kadın hakları Darwin cinsiyet konusunu teologların ve ahlakçıların elinden kesin olarak aldı Liberalizmin yükselişi yurttaşlık hakkı talebine dönüştü 1900’lerde ilk feminist hareketler dinle bağlantılı August, Bebel ve Engels toplumsal cinsiyetin yörüngesini sınıf dinamiklerine bağladı Freud??? Feminist Hareket ve feminist analistler 3 SIRTIMIZDAKİ AĞIR YÜK… Kadınsı Erkeksi Hassasiyet Anlayış Duygusallık Bağımlılık Tek eşlilik Duygusal dikkat Liderlik Baskınlık Realist Bağımsızlık Çok eşlilik Nesnelere dikkat Anaçlık??? Saldırganlık Ev içi çalışma Ev geçindirme 4 TCR yetmezzz…. Cinsiyet rollerini sadece kadınsılık ve erkeksilik olarak ifade etmek sınırlılıklar doğurmuştur. Bu nedenle androjen ve farklılaşmamış tip cinsiyet rolleri de bu kavramsallaştırmaya dahil edilmiştir. Androjen, erkek ve kadın özelliklerini kendi kişiliğinde dengeleyen bireyleri tanımlamak için kullanılan bir kavramdır. Farklılaşmamış/belirsiz tip ise hem erkeksilik hem de kadınsılık özelliklerini belirgin biçimde göstermeyen bireyleri tanımlamak için kullanılır. 5 Tavuk-yumurta Erkeğin seks hormonu testosteronun, erkeğin saldırganlık eğilimi ile elele gittiğini ileri sürülmüş!!! •Erkek maymunların doğar doğmaz hadım edildiklerinde, daha az saldırgan oldukları gösterilmiş •Testosteron verilen dişi maymunlar, sıradan maymunlara göre daha saldırgan hale gelmekte •Maymunlara diğerleri üzerinde egemen olma fırsatı verilmesinin, gerçekte testosteron düzeyini artırdığı da görülmüş… 6 Toplumsal Cinsiyetçe… 7 "İtalya''yı ikiye bölen kız"... meydan okuma"... "skandal 19 yaşındaki bir kızın ilk kitabı için yazılmışlardı. Lara Cardella''nın "Pantolon İstiyordum"u için. Olay yaratan kitabın kahramanı ve ailesi, evinden çıkamıyordu. Sicilya''nın Licata bölgesi ayaklanmıştı. Sokaklar, kitabın yakılması talebiyle gösteriler yapan erkeklerle doluydu. "Lara, Licata''dan defol!" Kuşatma altındaki evinden yalnızca televizyon ekipleriyle çıkabiliyordu Lara. Neden mi? Sicilya''nın Licata''sındaki kadınların yaşamını anlatmıştı da ondan. Pantolon giymek istiyordu Lara Cardella... Bu, onu Jeanne d''Arc yaptı. 8 1999 İtalya-Madem istiyorsunuz alın size pantolon… İtalya'da temyiz mahkemesinin, kot pantolon giyen kadına tecavüz edilemeyeceğine karar vermesi ülkeyi ayağa kaldırdı. Karar ülkedeki hukukçular ve politikacılar tarafından, ‘‘Adalet 30 yıl geriye gitti’’ tepkileriyle protesto edildi. İtalya'nın en yüksek temyiz mahkemesi önceki gün, 45 yaşındaki bir sürücü kursu eğitmeni hakkında tecavüz suçuyla mahkumiyet kararını, ‘‘Olay sırasında 18 yaşındaki kadın öğrenci kot pantolon giydiği için tecavüzün gerçekleşmesi olanaksızdır’’gerekçesiyle bozdu. Mahkeme kararında, ‘‘Herkesçe bilinir ki, kot pantolon, onu giyen kişinin yardımı olmadan kısmen sıyırılamaz... Üstelik kurban bütün gücüyle direniyorsa pantolonu çıkarmak olanak dışıdır’’ denildi. 9 Onna gatalar: Toplumsal Cinsiyetin Kabuki Labirenti 10 Kabuki’nin Çiçeği Toplumsal Cinsiyetin anatomiden güçlü kültürel bir yönü olduğunun en renkli kanıtlarındandır belki de.. İdeal kadın sadece bir aktör tarafından sembolize edilebilir. Kadın rolünü sadece erkeklerin almasıyla ironik bir biçimde erkeksi, bir o kadar da anatomi olmadan da kadın olunabileceği mesajını verecek kadar kadar erkek egemendir: Kadınlar kendilerini temsil edemezler temsil edilmelidirler!!! Öte yandan güzel oğlan kültüne de gönderme yapar! 11 12 Bireyin içinde yaşadığı toplumun kültürü; bir kadın ve erkeğin nasıl davranacağı, nasıl düşüneceği ve nasıl hareket edeceğine ilişkin beklentileri ortaya koyan, yani kadın ve erkeği sosyal olarak yapılandıran özellikleri belirlemektedir. 13 Bu beklentiler, toplumdan topluma ve aynı toplum içinde bir toplumsal kesimden diğerine kısmen değişse de özünde ortak noktalar vardır. Bu öz, toplumsal cinsiyet temelli asimetrinin yani farklılıklar ve eşitsizliklerin varlığıdır. Cinsiyet Eşitliği İnsanlara cinsiyetlerine bağlı olmadan tüm kapasitelerini farketmeleri ve tamamen iradelerine bağlı olarak kendi arzularıyla yönlendirebilmeleri için eşit olanakların sağlanması Irk, etnik köken, kültür, göçmen statüsü, sınıf, yaş, özürlülük, cinsel kimlik en çok etkileyen koşullardandır. 14 15 Kadın On Yılı 16 Birleşmiş Milletler 1975-1985 yılları arasını “Dünya Kadın On Yılı” olarak ilan etmiş olup bu on yılın en önemli çıktısı 1979yılında BM Genel Kurulunda kabul edilen “Kadına Karşı Her Türlü Ayırımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi-CEDAW’’ Türkiye’den Görünüm 1926-Tek eşlilik….. 1985 CEDAW kabulü 1990 KSGM kuruldu 1998 4320-Aileyi Koruma Kanunu 2005 Kadın Sığınma Evlerinin Açılışı 17 Ailedeki durum Bu en açık şekilde, toplumda önemli bir kurum olan ailede kendini gösterir. Aile, çeşitli roller çerçevesinde birbirine etki eden insanlardan meydana gelmiştir ve üyelerinin yaşamdan duydukları tatmini artırmada en önemli kurumdur. Ailenin bir kurum olarak yürüttüğü faaliyetler aile bireyleri arasında roller şeklinde dağıtılmıştır. 18 19 Toplumsal cinsiyet bakış açısı, aile içindeki rol paylaşımı, kök aileden bireylere aktarılan birtakım düşünce, davranış, tutum ve ailenin sosyo-demografik özellikleri aile hayatını büyük oranda etkileyen bir niteliğe sahiptir. Toplum tarafından belirlenen ‘’erkek’’ ve ‘’kadın’’ prototipinin dışına çıkmakta güçlük yaşayan bireyler hem ikili ilişkilerinde hem de kendi içlerinde birtakım sorunlar yaşayabilmektedir. Erkeğin güçlü olması ve sağlam durmasının gerektiğini düşünen; benzer şekilde yine kadınların pasif ve geride olmaları gerektiğini düşünen bireyler hissettikleri duygulanımları eşlerine aktarmakta da güçlük çekmektedirler. Bu düşünce kalıbı, eşlerin birbirlerine gereken ilgi, sevgi ve bakımı açık bir şekilde gösterememelerine, hissettikleri üzüntü, sevinç, mutluluk ve neşe gibi duygularını eşleriyle birlikte yaşamakta güçlük çekmelerine, dolayısıyla eşler arasında kapalı bir iletişimin oluşmasına neden olmaktadır. 20 21 Bu durum ise eşlerin herhangi bir sorunla karşılaştıklarında bu sorunu net bir şekilde ifade edememelerine ve çözüm önerileri geliştirememelerine neden olabilmektedir. Dolayısıyla problem çözme, iletişim, roller, duygusal tepki verebilme, gereken ilgiyi gösterme ve davranış kontrolü gibi işlevlerde sağlıksızlık eğilimi artış gösterebilmektedir. Bu noktada ise ailelere gerekli sosyal hizmet müdahalelerinin yapılması büyük bir önem teşkil etmektedir. 22 Oedipus kompleksini yeniden ele alan feminist kuramcılardan Firestone, çocuğun ebeveyn ile ilişkisinde ve aile dinamiğinin oluşumunda iktidar boyutunu vurgularken, Dinnerstein ve Chodorow gibi diğer feminist kuramcılar da ağırlıklı olarak ailedeki işbölümü ve örgütlenme biçimlerini ön plana çıkarmışlardır. Annelik Rolü Cinsiyete dayalı işbölümünün temelinde kadınların anneliği yatmaktadır: “Annelik rolü, kadınların yaşantısı, kadınlar hakkındaki ideoloji, erkeklik ve cinsel eşitsizliğin sürekli üretilmesi ve işgücünün belli türlerinin üretilmesi üzerinde büyük etkilere sahiptir. Anne olarak kadınlar, sosyal yeniden üretim alanında önemli aktörlerdir. 23 Aile işçisi Doğum sonrası annenin üstlendiği çocuk bakıcılığı ve yetiştiriciliği rolü, zaman içerisinde kadının sosyal rollerinin ev içi alanda konumlandırılmasıyla sonuçlanmıştır, kısaca artık “kadının yeri evidir.” Ortner’e göre, ancak aynı zamanda ev içi bağlamdaki kadını sosyalleştirme ve yemek yapma işleri, kadının kültürel sürecin güçlü bir üyesi yapmış, doğal kaynakları kültürel ürünlere dönüştürme becerisi sayesinde hem ev içi alanda hem de kamusal alanda ikili bir sosyalizasyonu yaşayan kadının yerinin yeniden konumlamak, toplumsal cinsiyet hiyerarşisinin oluşum temellerini sorgulamak, öncelikle kültür olgusunun yeniden çözümlenmesi gerekliliğini doğurmaktadır demek yerinde bir tespit olacaktır. 24 25 Özellikle kapitalist ekonominin gelişimi ve sanayileşme neticesinde, sınırları daha da keskinleşen kamusal alanda ve özel alanda yapılaşan cinsel işbölümüne dikkati çeken Chodorow, kamusal alandaki birincil konumlarından dolayı erkeklerin ikincil ebeveynlik rolünü üstlendiklerini belirtir: “Herhangi bir tarihsel dönemde kadınların anneliği ve cinsiyete dayalı işbölümü, yapısal açıdan sosyal organizasyon kurumlarına ve diğer boyutlara bağlıdır. Sanayileşmiş kapitalist toplumlarda kadınların anneliği, cinsiyet organizasyonu ile ekonomik organizasyon arasındaki ilişkiler için merkezîdir. Cinsiyet eşitsizliği, bu kurumların organizasyonunda gizil olarak bulunur ve bunlar tarafından tekrar edilir, bireysel aktörlerin iradesine göre yeniden üretilmez.” 26 Yeni bir annelik üretimi Chodorow’un kuramsal görüşünde anneliğin yeniden üretilmesinin temel nedeni, kadınların sürekli kişisel ilişkiye ihtiyaç duymaları ve bu ihtiyacın karşılığını diğer bireylerden, özellikle de erkeklerden alamamalarıdır. Söz konusu ihtiyacın giderilmemesi, kadınları anne olma isteğine yöneltir, bu nedenle anneliğin temelini teşkil eden öncelikli unsur, psiko-sosyal faktörlerin varlığıdır. Chodorow, söz konusu kuramları eleştirmekle bir bakıma “kadınlar annelik yapar, çünkü erkekler yapmaz” 27 Tersine Dünya Ebeveynlik organizasyonu simetrik özelliğe geçişi sağlamadıkça, yani erkekler biyolojik anneliğin dışında kadınlar tarafından sürdürülen toplumsal ve kültürel rolleri üstlenmedikçe, cinsiyetçi sosyokültürel yapı ve cinsiyet hiyerarşisi varlığını devam ettirecektir. 28 Kamusal Dünya Siyasal temsiliyet Hukuksal temsiliyet İstihdam Çalışılan sektör Gelir düzeyi Eğitim 29 Kadın işi-Erkek işi Geleneksel kadın rolünün işte devamı •Ev kadınlığı •Annelik •Temizlikçilik •Sekreterlik •Hemşirelik •Hosteslik •Öğretmenlik •Monoton endüstriyel işçilik 30 Yeni İş Kanunu İşe alışta ve işyerinde ayrımcı uygulamalar (bekar>evli) •Evlenme ve çocuk doğurma hallerinde işten çıkarılma •Ücretlerde farklılık •SSK’lı kadınlar erkeklere göre %15 düşük ücret •SSK’l ıüretim sektöründeki kadınlar erkeklere göre %30-40 düşük ücret “Özel sektörde bu rakamlar daha da düşük 2016’da yeni iş kanunu ile 4857’de yeni düzenlemeler!!! Bu da bize fazla mı geldi ne? 31 Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin en belirgin yansımalarından biri sağlık alanıdır. Yapılan araştırmalar kadınların erkeklere göre daha uzun yaşadıklarını ancak yaşam kalitelerinin daha düşük olduğunu, daha fazla hastalık yaşadıklarını göstermektedir. Örneğin, ABD’de yapılan bir araştırmaya göre kadınlar, erkeklerden %25 daha fazla sağlık sorunları nedeniyle aktivitelerini kısıtlamakta ve akut durumlar sonucu erkeklerden %35 gün daha fazla yatakta kalmaktadırlar (Akın, 2007; WHO 2005). Ülkemizde cinsiyete göre üremeye yönelik hastalık yükü oranı, kadınlarda % 36.6 iken, erkeklerde % 12.3'tür (Şimşek, 2011). 32 Sağlık Arama Davranışı Anne ölüm nedenleri, en sık görülen ilk 5 kadın ölüm nedeni arasında yer almaktadır. Ayrıca, anne ölümleri de dahil, malignensiler dışındaki tüm ölüm nedenlerinin çoğu önlenebilir niteliktedir. Doğum öncesi bakım ve doğum hizmetlerinin kullanılamaması, anne ölümlerini etkileyen önemli bir faktör olarak gösterilmiştir. Tüm anne ölümlerinin %16.3’ünde, doğum evde, dışarıda sağlık profesyoneli yardımı almadan yani olmaması gereken koşullarda gerçekleşmiştir. Yine aynı şekilde 5 ölen anneden 1’inin doğum öncesi bakım almadığı saptanmıştır (Conseil Sante, SOFRECO, EDUSER, 2007). Ülkemiz 2012 verilerine göre anne ölüm oranı yüz bin canlı doğumda 15.4T.C. Sağlık Bakanlığı, 2012) 2015 Yüzbinde 19 Kadının statüsünün yüksek olduğu Norveç, Danimarka gibi üst gelir grubu ülkelerde 14.0’dır 33 KÜRTAJ YASASI 5.MADDE uyarınca, gebelik süresini 10. hafta tamamlana kadar, hamilenin sağlığı açısında bir sorun teşkil etmediği sürece kendi rızası olarak kürtaj yapılabilir. Hamilelik 10. haftayı açtıysa rahmin, gebelikte hamilenin hayatını tehdit esmesi veya etmesi olası, gebelikle birlikte oluşan çocuğun ve çocukla beraber gelecek nesil için ağır maluliyet sebebinin olması, kürtaj sonlandırme ve ilgili alanda uzman kişilerin objektif bulgularını rapor ederek çocuk aldırılabilir (kürtaj yapılabilir). Bu maddeye bakıldığında, eğer çocuğa acil müdahale edilmezse annenin sağlığı ciddi tehlikeye girebileceği veya hayati organları tehdit edici hal almışsa ve durum tıbbi olarak belirlenmişse yetkili doktor tarafından alınabilir. Doktorun 24 saat içerisinde yapılacak operasyondaki kişinin kimlik bilgisi ve yapılacak operasyon ve sebebini il merkezlerinde Sağlık Sosyal Yardım Müdürlüklerine, ilçelerde ise Hükümet Tabipliklerine bildirmekte zorunludur. 6.MADDE uyarınca, gebeliğin sonlandırılacağı kadının kendi rızası ile iznine, gebe olan kişinin 18 yaşından küçük olması durumunda aile rızası ve anne baba iznine, vesayet altında bulunup reşit ve mümeyyiz yani aklı başında olmayan kişilerde kişinin kendisi ve vasisinin rızası ile birlikte sulh hakiminin izin vermesine bağlıdır 34 35 Yasaya göre 10 haftaya kadar, eş rızası aranmadan kadının kürtaj hakkı var ama devlet hastaneleri kürtaj taleplerini geri çeviriyor. İstanbul Barosu Kadın Hakları Merkezi’ne şikâyetler gelince iddiayı araştırdık. Aldığımız cevap: Yapamayız yasak! Merdiven altı kürtaj!!! Sanatta Erkeklik Sosyal ortamın her alanında olduğu gibi sanat alanında da kadınlar eril söylemin iktidarına maruz kalarak kendilerini ikincil konumda bulmuşlardır. Kadınlar sanat alanında da kendi benliklerini özgürce ortaya koymak ve sanatçı kimliklerini var edebilmek için büyük çaba sarf etmek zorunda kalmışlardır 36 Roden ve Camille Claudel 37 Masallar-Toplumun Bilicinin Aynası “Periler diyarı tehlikeli bir ülkedir ve bu diyarda ihtiyatsızlar için tuzaklar, fazla cesur olanlar için de zindanlar vardır.” Tolkien 38 Pamuk Prenses 39 Femme fetale kraliçe-Androjen Gençlik Fetişi Masum evcimek TCR uyumlu güzel prenses Prenses dahi olsa ev işi yapar. Zeki, iyi ve güzel olmanın dayanılmaz hafifliği… Sindrella Güzel olmayan sevilebilir mi? Güzellik obsesyonu Ayak fetişi Bekaret 40 Kurbağa Prens Kurbağa bile olsa erkek kural koyar.. Kadın itaatkar ve uyumludur. Baba bu uyumu kutsayan süperego 41 42 Sindrella Kompleksi Sindrella kompleksi, kadınların kendilerini güvende hissetme isteğidir. Bu kadın için bir psikolojik ihtiyaç haline gelmiştir. Kadınlar içinde yaşadıkları toplum deneyimleriyle Sindrella Komplesi’ne yani bağımsızlık korkusuna yakalanırlar ve bunu kendi aralarında “biz kırılgan ve korunmasızız ve birisi tarafından gözlenmeye, korunmaya ihtiyaç duyarız” gibi söylemleri kullanarak bağımsızlık korkularını pekiştirirler. Bir başka deyişle kadının kendi çocukluk deneyiminden gelen bu korku kendi çocuğuna aktarılır. Özellikle toplum tarafından duygusal olma bilinciyle yetiştirilen kadınlar çocukluk dönemlerinde anne ya da baba tarafından sevgisiz kalırlarsa hayatları boyunca bu eksik kalan sevgiyi tamamlamak için erkek arkadaşlarında ya da eşlerinde bu sevgiyi ararlar. Sindrella ve Pamuk Prenses de üvey anneleri tarafından büyütülen ve sevgisiz kalan kadınlardır dolayısıyla kendilerine gelen ilk prens onların hayalindeki kurtarıcıdır ve eksik kalan sevgi erkeğin koruması altına girilerek tamamlanmaya çalışılır. 43 Mizojini Kadın korkusu, ataerkil toplumda kadına olan cinsiyetçi önyargıdır. Kadın hakkındaki nefret dolu ve hor gören söylemler toplumun her alanında ve basın yoluyla bize tekrar aktarılırlar. Bu söylemler çok masum gibi görünerek şakalara bile yerleşmiştir. Nefret edilen kadın toplumun öğretilerine uygun hareket etmeyen, toplumun kalıplarından çıkmış, kabuğundan sıyrılmış ve kendi kurallarını çizip ona göre oynayan kadın modelidir. Özgürlükçüdür, iradelidir, güçlüdür ve itaat etmez. Dolayısıyla ataerkil toplum kendi ayakları üstünde sağlamca duran kadını tokatlar ve ona kötü kadın damgasını vurur. 44 45 Masallardaki Femme fatale karakteri erkeğin iktidarı içine girmez bu yüzden de tehlikeli ve güçlü bir kadın tipidir ancak güçlü bir cazibesi olduğu için erkek tarafından reddedilemez. Barbara Creed’e göre, ilkel mitolojilerin, modern sürrealist resimlerin ve nevrotik rüyaların bazılarında dişli vajina olarak bilinen ve hadım eden bir vajina vardır. Ve bu fallik anne motifi uzun parmaklı ve uzun burunlu cadı tipiyle mükemmel bir şekilde betimlenmiştir. Femme fatale tipi özellikle masallarda olduğu kadar Yeşilçam sinemasında da konusu aşk olan neredeyse her filmde işlenmiştir. Femme Fatale’nin alası 46 Masallardan Yeşilçam’a…Acı Hayat 47 Erkeksilik en çok erkeği ezer…Kadirizm!!! 48 Happy End 49 7 Kocalı Hürmüz 50 51 Toplumun müteahhitliğini üstlenip taşeronluğunu tek bir cinse vermediği bir dünya inşa edebilmek dileğiyle… 52
