Ders 6

14/03/2017
TUR2002
TURİZM
EKONOMİSİ
Ö Z AY Y I L DIZ
Ders 6. Turizmin Moneter Ekonomik
Etkileri
TUR 2002 – Turizm Ekonomisi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
14:15
Turizm Olayı
Turist ve Turistik Talep
Çekim Unsuru ve Hedef Bölge
Turistik Üretim ve Turizm Endüstrisi
Turizm Piyasası
Turizmin Moneter Ekonomik Etkileri
Turizmin Reel Ekonomik Etkileri
Turizmde Dengeyi Etkileyen Unsurlar
Türkiye Turizmi
Dünya Turizmi
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
6.5.
6.6.
6.7.
3
14:15
Turizmin Etkileri
Turizmin Ekonomik Etkileri
Turizmin Ödemeler Dengesine Etkisi
Turizmin Gelir Yaratıcı Etkisi
Turizmin Katma Değer Etkisi
Turizmin İç Fiyatlara Etkisi
Turizmin Devlet Gelirlerine ve Harcamalarına Etkisi
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
4
6.1. Turizmin Etkileri
Turizm, her yıl milyonlarca doların değişimini içeren
ekonomik bir faaliyet, analiz edilmesi gereken
çevresel ve toplumsal bir olay, geleceğinin
belirlenmesi gereken bir trend, sonuçta fayda ve
maliyetlerinin hesaplanması gereken bir faaliyettir.
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
6
1
14/03/2017
Turizmin Etkileri
• Ne kadar küçük ölçekli ve planlanmış olsa da, turizm gelişiminin,
gelişim gösterdiği bölgeye belirli etkileri olacaktır.
• Hedef bölge gelişim planlaması
• Pro-aktif / reaktif, kısa / uzun vade
• Talebin yapısı
• Hedef bölgenin yapısı
• Turizm gelişiminin, gelişim gösterdiği bölgeye kısa, orta ve uzun
dönemde değişkenlik gösteren olumlu ve olumsuz etkileri
bulunmaktadır.
• Ekonomik & toplumsal yapı, koruma anlayışı
• Çekim unsurunun özelliği
• Turizmin ölçeği ve çeşidi
• Yoğunlaşma
• Bu etkilerin dikkatli analizi ve değerlendirilmesiyle gelecek için
yararlı çıkarımlarda bulunmak mümkündür.
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Turizmin Etkiyi Belirleyen Unsurlar
7
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
8
Turizmin Etkileri
1. Ekonomik
2. Toplumsal
3. Çevresel
14:15
+
fayda
fayda
fayda +
TF
/
maliyet
maliyet
maliyet
TM
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
9
6.2. Turizmin Ekonomik Etkileri
Turizmin Ekonomik Etkileri
• Turizm endüstrisi, ticari bir faaliyet alanıdır. Serbest
ve ekonomik kaynakları ve üretim unsurlarını
kullanarak ekonomik ürünler üretir.
• Turistik tüketiciler, bu değerleri talep eder.
• Uluslararası turizmde, ülkeler arasında döviz akışı
yaşanır
• İç turizmde gelir akışı bölgeler arasında yaşanır
•
TURİZM GELİRİ
İçöz, 2007: 227
14:15
TURİSTİK HARCAMA
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
11
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
12
₺$
2
14/03/2017
6.3. Turizmin Ödemeler Dengesine Etkisi
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Üretim Süreci
14
Ödemeler Dengesi
• DIŞ ÖDEMELER BİLANÇOSU
Üretim
Girdileri
• Emek
• Girişim
• Sermaye
• Doğal Kaynaklar
• Teknoloji
Çıktılar
• Dış ödemeler bilançosu, belli bir dönemde bir ülkenin tüm diğer ülkelerle
olan ekonomik ilişkilerini gösteren bir tablodur.
• Mal
• Hizmet
• Fikir vs
• Belli bir sisteme göre tutulur, tüm ekonomik işlemlerle ilgili bilanço
şeklinde istatistiki kayıtlardır.
Tarım
Sanayi
Hizmet
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
15
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Ödemeler Dengesi
Ödemeler Dengesi – 2016
I. CARİ İŞLEMLER HESABI
II. SERMAYE HESABI
A. DIŞ TİCARET DENGESİ
-40.746
Toplam Mal İhracatı 150.222
I.
14:15
CARİ İŞLEMLER HESABI
A. DIŞ TİCARET DENGESİ
(Mal dışsatımı – mal dışalımı)
B. HİZMETLER DENGESİ
C. BİRİNCİL GELİR DENGESİ
D. İKİNCİL GELİR DENGESİ
23
III. FİNANS HESABI
Toplam Mal İthalatı 190.968
II. SERMAYE HESABI
III. FİNANS HESABI
IV. NET HATA NOKSAN
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
16
B. HİZMETLER DENGESİ
-21.513
15.396 IV. NET HATA NOKSAN
4. Seyahat 13.960
11.069
Gelir 18.743
Gider 4.783
C. BİRİNCİL GELİR DENGESİ
D. İKİNCİL GELİR DENGESİ
-9.009
1.754
-32605
17
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
-32559
18
3
14/03/2017
Cari İşlemler Dengesi
ÖDEMELER DENGESİ ALTINCI EL KİTABI - AYRINTILI SUNUM (*)
(Milyon ABD Dolar)
I-
A.
B.
4.
C.
D.
CARİ İŞLEMLER HESABI
Mal, Hizmet ve Birincil Gelir Dengesi (A+B+C)
Mal ve Hizmet Dengesi(A+B)
DIŞ TİCARET DENGESİ
Toplam Mal İhracatı
Toplam Mal İthalatı
HİZMETLER DENGESİ
Gelir
Gider
Seyahat
Gelir
Gider
BİRİNCİL GELİR DENGESİ
Gelir
Gider
İKİNCİL GELİR DENGESİ
2015
Ocak-Aralık
-32.118
-33.548
-23.906
-48.114
151.970
200.084
24.208
46.480
22.272
21.248
26.616
5.368
-9.642
4.471
14.113
1.430
Cari İşlemler Dengesi
2016
Ocak-Aralık
-32.605
-34.359
-25.350
-40.746
150.222
190.968
15.396
37.235
21.839
13.960
18.743
4.783
-9.009
5.311
14.320
1.754
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Cari İşlemler Dengesi
20
Cari İşlemler Dengesi
• Temel Açıklar:
• Açık
• Aktif < Pasif
• Gelir < Gider
• Talebin yapısı ile sermaye stokunun yapısından
kaynaklanır.
• Konjonktürel Açıklar:
• Talep dalgalanmalarından kaynaklanır.
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
21
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Cari İşlemler Dengesi
• Denk
• Aktif = Pasif
• Gelir = Gider
14:15
22
Cari İşlemler Dengesi
• Fazla
Aktif
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
• Aktif > Pasif
• Gelir = Gider
Pasif
23
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
24
4
14/03/2017
Dışalım / Dışsatım
Mal Dışalımı
14:15
Dış Turizm Harcaması / Geliri
Mal Dışsatımı
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
26
Turistik Dışalım / Dışsatım
• Uluslararası turistler, ülkelerinde kazandıkları parayı, gidilen ülkede
harcarlar.
• Bir ülkenin dış turizm harcaması, dış pasif turizm ve turizm için
ithal edilen ürünlere yapılan ödemedir (görünmeyen dışalım)
• Bir ülkenin dış turizm geliri, dış aktif turizmden elde edilen gelirdir
(görünmeyen dışsatım)
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
27
14:15
Turistik Dışsatım
• Turizm dışsatımının avantajları:
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
28
Turizmin Ödemeler Dengesine Etkisi
• Turizm geliri, dış ödemeler dengesini iyileştirici etkiye sahiptir.
• Dışsatım yapan ülke (hedef / turist kabul eden ülke)
fiyatlar üzerinde kontrol sahibidir
• Ülkenin dışsatımını çeşitlendirir ve miktarını artırır
• Turizm gelirleri devamlılık gösterir
• Dışsatım maliyeti (nakliye, gümrük vs) düşüktür.
• Dışsatımı mümkün olmayan değerlerin (doğal, kültürel
varlıklar vs) gelir kaynağı olur.
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
• Fakat aynı zamanda dışalım ürünlerine olan eğilim artar.
• Ayrıca turizm geliri dalgalanmalar gösterir.
• Ödemeler dengesini iyileştirici etkisi sebebiyle ülke ekonomileri
turizme bağımlı hale gelebilir.
29
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
30
5
14/03/2017
Ödemeler Dengesi
• Dış ödemeler bilançosu, ülkenin diğer ülkelerle olan ekonomik
ilişkilerini ana başlıklar altında toplam olarak ifade eder
Dış Turizm Bilançosu
• Bir ülkenin diğer ülkeler ile olan turistik ilişkilerinden doğan döviz
hareketlerini yıllık olarak ifade eden bilançodur.
• Detaylı incelemelerde farklı bilançolar düzenlenir:
• Mal hareketleri için
Dış Ticaret Bilançosu
• Sermaye hareketleri için
Sermaye Bilançosu
• Hizmet hareketleri için
Hizmetler Bilançosu
• Turizm hareketleri için
14:15
• Dar anlamda; sadece turistlerin hareketlerinden doğan döviz transferlerini
ifade eder.
• Geniş anlamda; turizme ilişkin işlemlerden doğan tüm döviz transferlerini
ifade eder.
Dış Turizm Bilançosu
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
AKTİF
31
14:15
PASİF
DEĞER
1. Turistik gelirler (Dış turistlerin harcamaları)
2. Turistik özel tüketim malları ihracı (İçki-Özel
yiyecek)
3. Dış turistlerin ülkeler arası ulaştırma
teşebbüslerine ödedikleri ücret
4. Ülkede yapılan yabancı turistik yatırımların
kapitalinin ithali
5. Dış ülkelerdeki turistik yatırımların ülkeye transfer
edilen yıllık kârları
6. Milli turistik el emeği gelirlerinden ülkeye kalan
döviz transferleri
7. Yabancılara kiralanan turistik tesisler için alınan
kira bedelleri
8. Dış ülkelerin, ülkede yaptıkları turistik reklam ve
tanıtma giderleri
9. Dış ülkelerin, ülkedeki seyahat büroları giderleri
10. Dış ülkelerin, milli seyahat acentelerine ödedikleri
komisyon
11. Diğer turistik gelir transferleri
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Turistik giderler (Vatandaşların dış ülkelerdeki
turistik harcamaları)
Turistik özel tüketim malları ithali (İçki-Özel
yiyecek)
Turist vatandaşların ülkeler arası ulaştırma
teşebbüslerine ödedikleri ücret
Dış ülkelerde yapılan turistik yatırım kapitalinin
ihracı
Ülkede yapılan yabancı turistik yatırımların dış
ülkelere transfer edilen yıllık kârları
Yabancı turistik el emeğinin gelirlerinden yabancı
ülkelere vaki transferler
Dış ülkelerde kiralanan turistik tesislere ödenen
yıllık kira bedelleri
Ülkenin dış ülkelerde yaptığı turistik tanıtma ve
reklam giderleri
Ülkenin dış ülkelerdeki seyahat büroları giderleri
Milli seyahat acentelerinin dış ülkelerdeki seyahat
acentelerine ödediği komisyon
Diğer turistik gider transferleri
TOPLAM
• Uluslar arası turizmin neden olduğu döviz
hareketleri
• Turist gönderen ülkenin döviz talebini arttırır.
• Turist kabul eden ülkenin döviz arzını arttırır.
TOPLAM
14:15
Net Döviz Gelir Payı
• Turizmin döviz kazandırıcı etkisi (sektörün net döviz gelir payı) bazı
şartlara bağlıdır:
1.
KOŞUL: Döviz Giderleri < Döviz Gelirleri
34
Net Döviz Gelir Payı
• Dış turizm bilançosundan yararlanılarak turizmin, ödemeler
bilançosuna etkisi belirlenirken döviz arz ve talebinin mutlak
miktarları değil, aralarındaki fark ele alınır
NET TURİZM DÖVİZ KAZANÇLARI > MİLLİ PARA CİNSİNDEN YAPILAN TOPLAM
GİDERLER
• Ödemeler dengesinin belirlenmesinde turistik döviz ve talebinin
toplamının döviz arz ve talebi içindeki payı tespit edilir.
3. KOŞUL: Turizm sektöründe döviz kazanç payının ülkede turizm sektörünün
bulunmaması halinde getireceği dövizden fazla olması
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
• Turizmin dış ödemeler bilançosu üzerindeki etkisinin göstergesi;
ülkenin turistik gelir ve gider miktarıdır
2. KOŞUL: Kazanılan bir birimlik dövizin milli para olarak fiyatının birden büyük
olması:
14:15
32
Net Döviz Gelir Payı
DEĞER
1.
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
35
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
36
6
14/03/2017
Net Döviz Gelir Payı
• Açık Ekonomi Modeli
Net Döviz Gelir Payı
Y = Ci + Cd + Ii + Id + Gi + Gd + Xi + Xd +Xt –(Mm + Mi + Mx + Mt)
Turizmin yarattığı döviz talebi
Dışsatım malları içinde yer alacak dışalım
malları
Yatırım malları dışalımı
Ülke içinde tüketilen dışalım malları
Turizmin görünmeyen ihracat ve ek
ihracat olarak yarattığı döviz arzı
Menşei yabancı olan dışsatım malları
İç piyasada üretilen dışsatım malları
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
38
Turizmin Döviz Arzına Etkisi
• Bir ülkeye gelen turistlerin yaptıkları harcamalar, o ülkenin dış
turizm gelirlerini oluşturur ve döviz arzı yaratır.
• Turizm sektörüne ayrılan belirli miktardaki faktörün sağladığı döviz
tasarrufu ile dışalım ikamesi etkisine sahip sektörün sağladığı döviz
tasarrufu karşılaştırıldığında oran 1’den büyükse turizm sektörünün
ekonomiye katkısının fazla olduğu anlaşılır.
14:15
Dış yardımlar ile karşılanan devlet
masrafları
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Net Döviz Gelir Payı
• Turizm sektörü diğer sektörlerden daha fazla döviz kazancı sağlar.
Dış yatırımlar
14:15
İç emisyon (Merkez Bankası parası) ile
karşılanan devlet masrafları
37
İç yatırımlar
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Dış tüketim harcamaları
Dışsatım
Dışalım
Devlet Harcamaları
Yatırımlar
Tüketim Harcamaları
Gelir
14:15
İç tüketim harcamaları
Gelir
•Y = C+ I + G + X – M
39
• GÖRÜNMEYEN DIŞSATIM
Ödemeler Bilançosu
* Cari işlemler
* Dış Ticaret
* Görünmeyen İşlemler
* Turizm
14:15
Turizmin Döviz Arzına Etkisi
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Turizmin Döviz Arzına Etkisi
• Görünmeyen dışsatım olarak turizm, diğer mal dışsatımından
ayrılmaktadır.
• EK DIŞSATIM
• Turistik mal ve hizmetleri müşterinin ülkesine gönderme ihtiyacı yoktur.
• Turist, turistik tüketimi yanında alışveriş yapmak amacı ile seyahat
bütçesini düzenlemektedir
• Turistlerin gittikleri ülkede; alışveriş amacı ile yaptıkları harcamalar
ek dışsatımdır
• Tüketim, üretimin yapıldığı yerde gerçekleşir.
40
• Dışsatımı mümkün olmayan değerler döviz kaynağı haline gelir.
• Ekonominin bütün sektörlerini ilgilendirir.
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
41
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
42
7
14/03/2017
Turizmin Döviz Arzına Etkisi
• Ek İhracatı Arttıran Nedenler:
• Tatilde para harcama kolaylığı
• Yabancı mal satın alma zevki
• Psikolojik neden; hatıra alma
isteği
• Gösteriş arzusu
• Gelişmekte olan ülke vatandaşı
olma
• Piyasayı tanımama
14:15
• Ek İhracatı Azaltan Nedenler:
• Psikolojik neden: aldatılma
korkusu
• Haksız fiyat uygulamaları
• Piyasayı tanımama
• Taşıma zorlukları
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
43
Turizmin Döviz Talebine Etkisi
Turizmin Döviz Talebine Etkisi
• Yurt dışı seyahatler için döviz tahsisi
• Dış Pasif Turizm (Outgoing Tourism)
 Döviz Talebi / (Turist Gönderen) Ülkeden döviz çıkışı
• Sektörün varlığı ve devamlılığı için gerekli ithalat
• Yurt dışına giden ülke vatandaşlarının;
• Görünmeyen Dışalım
• Ek Dışalım
14:15
•
•
•
•
•
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
45
14:15
Konaklama harcamaları
Y&İ harcamaları
Ulaşım harcamaları
Eğlence harcamaları
Alışveriş harcamaları
Görünmeyen dışalım
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Turizmin Döviz Talebine Etkisi
46
Ek Dışalım
• Gelişmekte olan ülkelerde; iç turizme katılmanın marjinal zahmeti
ile dış turizme katılmanın marjinal zahmeti arasında büyük bir fark
olmadığında, dış turizmin marjinal faydası daha yüksek
olduğundan rasyonel davranan kişiler dış turizme yönelir.
• Turizm sektörünün varlığının devamı ve geliştirilmesi için gerekli turistik
mal ve hizmet dışalımı ile turizm amaçlı faktörlere devlet ve özel sektör
tarafından dövizle yapılan ödemeler ek dışalımı oluşturur.
• Ek ithalat kapsamında döviz transferini gerektiren kalemler;
• Turistik alt ve üst yapı için gerekli her türlü inşaat ve donatım malzemesi dışalımı
• Turistik mal ve hizmet üretimi için
• Hammadde ve yarı mamul dışalımı
• Turistler için nihai tüketim malları dışalımı
• Enflasyon / Devalüasyon ve Döviz Talebi
• Dış turizm talebinin artması, döviz talebinin artmasına, dış turizm
bilançosunun ödemeler bilançosu üzerindeki etkinliğinin
azalmasına neden olur.
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
47
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
48
8
14/03/2017
Ek Dışalım (devam)
• Yabancılara yapılan döviz ödemeleri
• Ülkede yatırım yapan yabancı sermayenin kar, kira, amortisman transferleri
• Sektörlerde çalışan yabancı personelin ücretleri
• Yurt dışında yapılan turistik tanıtım ve reklam harcamaları
• Sektörde istihdam edilecek personelin yurt dışı eğitim giderleri
• Benzeri sektörel amaçlı döviz ödemeleri
• Yabancı ülkelerde yapılan turizm yatırımları
• Yabancı ülkelerde kiralanan turistik tesislerin kira bedelleri
• Dış ülkelerde seyahat acentelerine ödenen komisyonlar
• Diğer turistik amaçlı dışalım ve döviz ödemeleri
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
49
Ek Dışalım
• Döviz çıkışı bakımından ek dışalım üçe ayrılır;
Ek Dışalım Talep Esnekliği
• Milli para cinsinden dışalım mallarının fiyatlarındaki değişiklikler
karşısında dışalım mal talebinin göstereceği hassasiyet ve tepki
derecesi
• Doğrudan dışalım
• Ülke turizm endüstrisi için gerekli mal ve hizmet dışalımı
• Dolaylı dışalım
• Uluslararası turizm dolayısıyla yapılan döviz ödemeleri
etm 
• Tamamlayıcı dışalım
• Ülke vatandaşlarının turistik amaçlarla dışalımı yapılan mal ve hizmetlerden
yararlanmaları (gösteriş etkisi)
em 
• Döviz sızıntısı
• Dışalım ikamesi sanayinin gelişmesi döviz sızıntılarını azaltır.
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Turistik İthal Malı Talebindeki DeğişmeOranı
Milli Para Cin sin den Turistik İthal Malı Fiyatlarındaki DeğişmeOranı
51
14:15
D tm Ptm
:
D tm Ptm
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
52
Ek Dışalım Talep Esnekliği
• Turistik dışalım malı talep esnekliği bakımından döviz kazancı veya
döviz kaybı,
artışı karşısında, dışalım malları talebi azalmayacağından döviz tasarrufu
etm  0 • Fiyat
sağlanamayacak, milli para cinsinden ödeme artacaktır.
etm  1 • Fiyat artışı karşısında, dışalım malları talebi bir miktar azalacağından döviz
tasarrufu sağlanabilecektir.
etm  1 • Fiyattaki yükselme oranı kadar, ithal malları talebinde azalma olacaktır.
etm  1 • Fiyatlardaki küçük bir artış, talebi daha fazla düşüreceğinden döviz tasarrufu
sağlanacaktır.
• Temel girdi dışalımında talep elastikiyeti düşüktür (etm< 1).
• Ülkenin gelişmişlik düzeyi artıkça, dışalım ikamesi sanayii geliştikçe dışalım
mallarının talep esnekliği artacağından döviz tasarrufu sağlanabilecektir.
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
53
9
14/03/2017
İç Turizmde Gelir Etkisi
6.4. Turizmin Gelir Yaratıcı Etkisi
• İç turizmde, ülke ekonomisine dışarıdan para girişi olmayacak; fakat
gelirin bölgeler arasında dağılımı söz konusu olacaktır.
• Bu durum, öncelikle bölgeler arasındaki gelişmişlik farklarının
giderilmesine katkıda bulunur.
• Ayrıca artan turistik hareketlilik sonucu bölgeye doğru devlet
harcamaları (altyapı, yerel yönetim, yatırım destekleri vs) artacak,
bölgede yaşam standardı yükselecektir.
• Dahası, yüksek çarpan etkisiyle turizm bölgede ekonomik hareketlilik ve
büyüme dalgası yaratacaktır.
• Turistik beklentileri karşılayacak yerel, özgün ve yüksek kalite
standartlarına sahip üretim de, turizm endüstrisinin dışalım gerekliliğini
azaltarak ek dışalımı düşürecektir.
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
55
14:15
Turizmin Gelir Yaratıcı Etkisi
• Doğrudan turizm geliri:
56
Ekonomide Gelirin Tekrar Dağılımı
• Kişisel dağılım
• Dış ve iç turistik tüketim harcamaları ve turistik yatırımlar
• Turizm işletmelerinin üretim unsurlarının gelirini oluşturur
• Gelirin fertler ve aileler arası dağılımı
• Fonksiyonel dağılım
• Dolaylı gelir etkisi:
• Üretim faktörlerinin aldıkları paylar
• Üretim unsurlarının elde ettikleri geliri ekonomi içinde yeniden harcaması
• Uyarılmış gelir etkisi:
• Bu dağılım sürecinde yapılan harcamalar bir gelir akımı
yaratacaktır.
• Bir yönde, “gelir ve harcama” akımları para ödemelerini
gösterirken ters yönde de üretilen “mal ve hizmet akımları” yer alır
• Ekonomideki canlanmanın yarattığı uyarılmış etkiler
• Sonuçta nihai turizm geliri, yapılan turistik harcamalardan yüksek
olur.
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
57
14:15
Ekonomide Gelirin Tekrar Dağılımı
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
58
Ekonomide Gelirin Tekrar Dağılımı
• Gelir – harcama akımı = diğer gruplar için gelir
• Gelir için seçenekler: tasarruf / harcama
•  mps + mpc = 1
SIZINTI
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
59
14:15
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
60
10
14/03/2017
Turizmin Gelir Yaratıcı Etkisi
1. Aşama
Vergiler
Ödenen
maaşlar
Endüstri içi
alımlar
Sızıntılar
2. Aşama
Sanayi
sektörü
Tarım
sektörü
Tasarruf
Sızıntılar
Hizmet
sektörü
14:16
• Örnek:
Gelirin Tekrar Dağılımı
Dış aktif turizm gelirleri
İç turizm gelirleri
Turizm yatırımlarının yarattığı gelirler
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Turizm Gelirinin Tekrar Dağılımı
• Türkiye’de turistlerin yapmış olduğu 1000 $’lık turistlik tüketim
harcamasının yarattığı gelir etkisi:
• Veriler:
• Marjinal tüketim eğilimi:
• Paranın devir hızı
61
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Turizm Gelirinin Tekrar Dağılımı
Turistik Tüketim
Tipi
Devir Dönemleri
1
2
3
4
5
20,1
201
201
151
114
85
752
Yiyecek-içecek
29,9 299
299
225
169
127
1119
Ulaştırma
15
150
150
113
85
64
562
Alışveriş
19,9
199
199
149
112
84
743
Eğlence
15,1
151
151
114
86
65
567
1000 1000 752 566 425
• Gelir – harcama akımının yarattığı, gelirin tekrar harcandıkça çoğalması
etkisi
• Çarpan; marjinal harcamaların gelirler üzerindeki teorik ve kantitatif
etkisini tayin eden katsayıdır.
• Çarpan; harcamalardaki değişmelerin milli gelirde neden olduğu
değişmeler oranıdır.
• mpc ↑ (tasarruf & sızıntı) ↓ = Yüksek çarpan
• mpc ↓ (tasarruf & sızıntı) ↑ = Düşük çarpan
3743
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
63
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
ÇARPAN KAVRAMI
• Turistlerin geniş gereksinimlerini karşılamak için turizm endüstrisi
pek çok üretim alanıyla işbirliği halindedir.
• Çok sayıda endüstri turizmin tedarikçisi konumundadır.
• Ayrıca turizm, yapısı gereği bir tüketim işidir ve yüksek harcama
oranını içerir.
• Bu sebeplerle turizmin çarpan etkisinin yüksek olduğu kabul edilir.
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
62
ÇARPAN KAVRAMI
Harcamalar
Toplamı
Konaklama
TOPLAM
14:16
%
0,752
5 dönem
64
Sızıntılar
• Turistik ek dışalım
• Ön-kaçak:
• Yabancı tur operatörü & havayolu
65
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
66
11
14/03/2017
ÇARPAN KAVRAMI
1. Artırıcı etkenler:
• Yabancı tur operatörleri (önkaçak)
• Bölgenin ekonomik hacmi
• Sektörel işbirliği
• Yerel olanak kullanımı
• Yerel turistik tüketim
2. Azaltıcı etkenler:
• Doğrudan turizm geliri
• Rt
3. Nötr etkenler:
• Rt + Dolaylı & Uyarılmış turizm geliri = Toplam turizm geliri
• ΔR (turizmin neden olduğu gelir artışı)
• Bölgenin coğrafi büyüklüğü
ve çeşitliliği
• Yıl (zaman) faktörü
• Dolaylı & Uyarılmış turizm gelirinin ölçüsü = çarpan katsayısı
•k
• k = ΔR / R t
• k = 1 / mps
• k = 1 / (1-mpc)
• Marjinal dışalım eğilimi, mpm
• Marjinal tasarruf eğilimi, mps
• Sızıntı
14:16
ÇARPAN KAVRAMI
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
67
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
ÇARPAN KAVRAMI
• Donald E. Lundberg çarpan formülü:
•𝑘 =
14:16
ÇARPAN KAVRAMI
• Örnek:
•
•
•
•
1−𝑡𝑝𝑚
1−𝑚𝑝𝑐 +𝑚𝑝𝑚
• tpm: turistlerin dışalım eğilimi
• mpm: marjinal dışalım eğilimi
mpc = 0,724
mpm = 0,056
tpm = 0,022
Rt: $18b
• k= 1 – tpm / (1−𝑚𝑝𝑐)+𝑚𝑝𝑚 = 1 – 0,022 / (1-0,724) + 0,056 = 2,941
• ΔR = $18b * 2,941 = $52,938b
Sızıntı
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
69
14:16
Turistik Yatırımların Gelir Etkisi
• Turistik yatırımlardaki artış (ΔI)
• Gelir artışı (ΔY)
• ∆Y =k×∆I
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
70
Turistik Yatırımların Gelir Etkisi
Turizm sektöründe de uyarılmış yatırımları bir
önceki dönemin tüketim harcamalarındaki
değişmeler belirlediğine göre, uyarılmış
yatırımlar tüketim değişmelerinin bir fonksiyonu
olup, otonom yatırımların neden olduğu gelir
artışını çarpan katsayısı belirleyecektir.
• Turistik yatırım çarpanı (k)
14:16
68
71
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
72
12
14/03/2017
Turizmin Katma Değer Etkisi
• Ekonomik etkinliğin amacı değer yaratmaktır.
• Üretim unsurları belirli üretim süreçlerine tabi tutularak:
• İnsan gereksinimlerini daha iyi karşılayacak ve
• Maliyetinden daha yüksek değer taşıyacak
• Nihai ürünler üretilir.
• Bu noktada, üretim süreci değer yaratmakta, başka bir deyişle
üretim unsurlarına değer katmaktadır.
• Toplam katma değer, ülkede üretilen mal ve hizmetlerin
toplamının ve ulusal gelirin göstergesidir.
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Turizmin Katma Değer Etkisi
Katma Değer:
Satışa arz edilen bir malın fiyatından, bu malı
üretmek üzere daha önce yapılmış harcamalar
çıkarıldıktan sonra kalan farktır.
Ülkede yaratılmış katma değerler toplam milli
hasılayı verir.
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Turizmin Katma Değer Etkisi
• Turizmin yarattığı katma değer etkisinin de diğer endüstrilerden
yüksek olduğu kabul edilir.
1. Turizm serbest malları da ekonomik fayda sağlayacak şekilde
değerlendirir
2. Turistik üretimin hizmet üretimi özelliğinden dolayı, malzemeden çok
işgücü kullanması
3. Turizmin pek çok endüstriden girdi sağlaması
• Dolaylı katma değer: Bölgede gelişen turizm, ekonomik büyüme dalgası
yaratarak diğer iş kolları için katalizör görevi görür
75
Turizmin Katma Değer Etkisi
• Makro katma değer hesabı:
• Katma değer = Toplam arz – (diğer alanlardan alınan toplam girdi + dışalım)
• Girdi / çıktı oranı + katma değer = 1
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
Harcama türü
1. Kişisel harcamalar
Yeme-içme
Konaklama
Sağlık
Ulaştırma (ulusal)
Ulaştırma (uluslararası)
Spor, eğitim, kültür
Tur hizmetleri
• 2002 Dış Aktif Turizm Gelirlerinin Katma Değer Etkisi:
GSM
Marina
Diğer mal ve hizmetler
Giyecek ve ayakkabı
Hediyelik eşya
Halı, kilim vb
Diğer harcamalar
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
74
77
2. Paket tur toplamı
(Ülkemize kalan pay)
3. Toplam
76
Harcama (1000 FÜS (Faaliyete göre Ürünlerin İstatistikî Alanın katma Yaratılan
USD)
Sınıflaması) ekonomik etkinlik alanı
değer oranı katma değer
9 909 692
2.309.739 Oteller ve lokantalar
0,4466
1.031.434
1.931.015 Oteller ve lokantalar
0,4466
862.312
147.844 Sağlık işleri ve sosyal hizmetler
0,5152
76.170
557.219 Kara taşımacılığı
0,5260
293.109
394.134 Havayolu taşımacılığı
0,2669
105.210
Eğlence, dinlenme, kültür ve sporla
248.445
0,4980
123.733
ilgili faaliyetler
Destekleyici ve yardımcı ulaştırma
146.783 faaliyetleri; seyahat acentelerinin faaliyetleri
86.576 Posta ve telekomünikasyon
12.034 Su yolu taşımacılığı
4.075.904
1.127.091 Giyim eşyası imalatı
694.616 Diğer iş faaliyetleri
302.604 Tekstil ürünleri imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış üye
1.951.592
olunan kuruluşların faaliyetleri
0,4674
68.609
0,5401
0,4251
46.759
5.116
0,2639
0,6094
0,2341
297.480
423.301
70.841
0,5405
1.054.797
2.510.827 Oteller ve lokantalar
0,4466
1.121.231
0,4493
5.580.101
12.420.519
13
14/03/2017
Turizmin Katma Değer Etkisi
• “İleri bağlantı etkisi” (İBE):
• Bir ekonomik etkinlik alanının diğerine girdi sağlaması veya tedarikçi
konumunda olması
• “Geri bağlantı etkisi” (GBE):
• Diğer alanlardan girdi sağlaması
• Turistik üretim son tüketime yöneliktir
• Son ürünlerin, ara ürünlerden daha yüksek katma değer yarattığı
kabul edilir
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
FÜS
Gıda ürünleri ve içecek imalatı
Tarım, avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri
Kara taşımacılığı ve boru hattıyla taşımacılık
Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı
Motorlu taşıtlar dışında kalan perakende ticaret, kişisel ve ev eşyalarının tamiri
Sigorta ve emeklilik fonları hariç, mali aracı kuruluşların faaliyetleri
Gayrimenkul faaliyetleri
Motorlu taşıtlar ve motosikletler dışında kalan toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu
Diğer iş faaliyetleri
Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı
Destekleyici ve yardımcı ulaştırma faaliyetleri; seyahat acentelerinin faaliyetleri
Balıkçılık, balık üretme ve yetiştirme çiftliklerinin işletilmesi ve balıkçılıkla ilgili hizmetler
Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması
Mobilya imalatı; b.y.s. diğer imalat
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı
Posta ve telekomünikasyon
…
Havayolu taşımacılığı
…
Oteller ve Lokantalar
GBE
0,28953
0,14674
0,06005
0,05332
0,05283
0,05013
0,04500
0,04389
0,03898
0,02895
0,02400
0,01480
0,01467
0,01436
0,01339
0,01262
İBE
0,00107
0,00039
0,00002
0,01469
0,00103
0,01157
0,01660
0,00702
0,02382
0,00839
0,00234
0,07550
0,00443
0,00140
0,00064
0,00014
0,00303
0,06643
79
6.6. Turizmin İç Fiyatlara Etkisi
• Gelişen bir ekonomide iç ve dış turizmin canlanması;
•
•
•
•
Turistik mal ve hizmet talebini,
Dolayısı ile üretim faktörleri ve ithal malları talebini arttırır
Bu durum genel enflasyonist baskıları arttırır.
Talep artışı karşısında yatırım kararları ile yatırımların gerçekleşmesi
arasında geçen süre de fiyatların artmasına neden olur.
• Turistik gelişmenin yarattığı enflasyonist baskılar hem turistik mal ve
hizmet fiyatlarının, hem de sektöre girdi veren sektörlerdeki fiyatların
artmasına neden olur.
14:16
Turizmin İç Fiyatlara Etkisi
• Gelir / ikame etkisi:
• Tatil alışkanlıkları
• Bazı işletmelerin mesafe, hizmet kalitesi ve kuruluş yeri nedeni ile sahip oldukları
bölgesel rant
• Taklitçilik
• Seyahatte daha fazla ve daha kolay para harcama eğilimi
• Piyasayı tanımama
• Reklamların etkisi
• Reel ve potansiyel turizm piyasasına olan mesafe
• Tüketim alışkanlıkları
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
82
Turizmin İç Fiyatlara Etkisi
• İç ve dış turizm talep esnekliği bazı durumlarda fiyatlardan çok
gelirlere, bazı durumlarda ise gelirlerden çok fiyatlara bağlı olabilir.
• Turistlerin fiyatlar konusunda her zaman rasyonel davrandıklarını
söylemek zordur:
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
• Seyahat ve tatil maliyetlerinin tüketici bütçesindeki payı, fiyatın
fonksiyonu olarak tatil yerinin ve tatil tarzının seçiminde etkili
olacaktır. Seyahat maliyetlerinin tüketici bütçesindeki payı arttıkça
talebin fiyat esnekliği de artacaktır.
• Üst gelir grupları fiyatlara karış nispeten duyarsız iken, orta ve alt
gelip gruplarına geçildikçe talep elastikiyeti artacaktır.
83
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
84
14
14/03/2017
6.7. Turizmin Devlet Gelirlerine ve
Harcamalarına Etkisi
• Devletin turistik etkinliklerden sağladığı doğrudan ve dolaylı etkiler
(vergi, gümrük vb) devlet gelirlerini,
• Buna karşılık turizmin gelişmesi amacıyla tanıtım, teşvik, mali
tedbirler, altyapı yatırımları ve idari masraflar devlet harcamalarını
artırıcı etkiye sahiptir.
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
86
Kaynaklar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Timur, A., Turizm Ekonomisi ders notları
Goeldner, Charles R., J.R. Brent Ritchie & Robert W. McIntosh, Tourism, Principles, Practices, Philosophies, John Wiley & Sons, NY, 2000
Lickorish, Leonard & Carson L. Jenkins, An Introduction to Tourism, Butterworth-Heinemann, Oxford, 1999
www.tdk.gov.tr
www.unwto.org
Yıldız, Ö. Türkiye’de Şarap Turizmi: Çeşme Örneğinde Ürün Geliştirme Modeli, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, T.C.Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı Turizm
İşletmeciliği Programı, İzmir, 2009.
Yıldız, Ö. Turistik Çekim Unsuru Olarak Yerel Yiyecek – İçecek Üretiminin Ekonomik Sürdürülebilirliği – Kazdağı Örneği, yayınlanmamış doktora tezi, T.C.Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm
İşletmeciliği Anabilim Dalı Turizm İşletmeciliği Programı, İzmir, 2015
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, BM Genel Kurulu, 10 Aralık 1948 tarih ve 217A(III) sayılı karar
International Recommendations for Tourism Statistics 2008, UNWTO
Toskay, T. Turizm Olayına Genel Yaklaşım, 2. Baskı, Der Yayınları, İstanbul, 1983
Olalı, H. ve Timur, A. Turizm Ekonomisi, Ofis Ticaret Matbaacılık, İzmir, 1988
Kozak, N. vd, Genel Turizm (7. Baskı) İlkeler – Kavramlar, Detay Yayıncılık, Ankara, 2008
İçöz, O. (ed), Genel Turizm – Turizmde Temel Kavramlar ve İlkeler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007
Özgüç, N., Turizm Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1984
Richards, G., Raymond, C., Creative Tourism, Atlas News, sayı: 23, 2000, ss. 16 – 20
Tan, Siow-Kian, Shiann-Far Kung, Ding-Bang Luh, A Model of ‘Creative Experience’ in Creative Tourism, Annals of Tourism Research, 2013, Cilt: 41
Hacıoğlu, N. Ve Avcıkurt, C. (editörler), Turistik Ürün Çeşitlendirmesi, Nobel Yayınevi, Ankara, 2007.
Bramwell, B., Coastal Mass Tourism: Diversification and Sustainable Development in Southern Europe, Channel View Publications, UK, 2004
İçöz, O., Turizm İşletmelerinde Pazarlama, Turhan Kitabevi, Ankara, 2001.
İçöz, O., Turizm Ekonomisi, 3. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2005
Doğan, Hasan Zafer, Turizmin Sosyo-Kültürel Temelleri, Detay Yayıncılık, Ankara, İkinci Baskı, 2004
Olalı, Hasan, Turizm Politikası ve Planlaması, İstanbul, 1990
Rıdvan Karalar (ed.), Genel işletme, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 2001
Timur, A., Turistik Ürün Politikası Ders Notları
Victor Middleton, Overall Tourism Product, Tourism Marketing and Managment Handbook, Der: Stephen F. Witt ve Luiz Mountinho, Prentice Hall Inc., New Jersey, 1989
14:16
TURİZM EKONOMİSİ - ÖZAY YILDIZ
88
15