ÜnsanŬn yazgŬsŬ

Paradigma’n›n Gündemindekiler
Kant, Saf Akl›n Elefltirisi
G. Steiner, Babil’den Sonra: Dilin ve Tercümenin Boyutlar›
Joseph Rouse, Bilgi ve ‹ktidar/Bilimin Politik Felsefesine Do¤ru
M. Sheikh, ‹slâm Felsefesi Terimleri Sözlü¤ü
Robert A. Nisbet, Sosyolojik Gelenek
Hugh J. Silverman, Tekstüaliteler
Ralph Waldo Emerson / Denemeler ve Konuflmalar
W. T. Jones, Bat› Felsefesi Tarihi (III, IV ve V. Cilt)
Dermot Moran, Fenomenolojiye Girifl
Paul Ricoeur, Yorumlar›n Çat›flmas› (II. cilt)
Bryan Magee, Wagner ve Felsefe
‹nsan›n Yazg›s›
Nikolay Berdyaev
‹nsan›n Yazg›s› (The Destiny of Man)
Nikolay Berdyaev
‹nglizceye Çeviri
Natalie Duddington
Türkçesi
Hüsamettin Arslan
Editör
Ekrem Ayy›ld›z
Bu kitab›n yay›n haklar› Paradigma Yay›nc›l›k’a aittir; hiçbir bölümü yay›nc›n›n izni
olmaks›z›n fotokopi ve kompüter dahil hiçbir elektronik ya da mekanik araçla yeniden
üretilemez, ço¤alt›lamaz ve yay›nlanamaz.
1. Bask›, Paradigma, ‹stanbul, May›s 2012
Dizgi-Mizanpaj
Hülya Aflk›n-Bilen
Kapak
Bak›fl Grafik
Bask›
Eren Ofset
ISBN: 978-975-7819-84-4
Paradigma Felsefe Serisi: 58
1. Felsefe; 2. Etik; 3. Felsefî Antropoloji; 4. Teoloji, Din Felsefesi, Teodise;
5. Teolojik Egzistansiyalizm, Spiritüalizm, Mistisizm;
6. Ontoloji ve Epistemoloji; 7. ‹nsan/Anlam Bilimleri ve Do¤a Bilimleri;
8. Sosyal Bilimler, Hukuk Felsefesi, Devlet Felsefesi, ‹deolojiler ve ‹nsan;
9. Kiflilikçilik/fiahsiyetçilik ve Bireycilik.
PARAD‹GMA YAYINCILIK
Alemdar Mah. Çatalçeflme Sok.
Yücer Han No: 42/3-5 – 34110
Ca¤alo¤lu/‹STANBUL
Tel: (0 212) 528 19 28
Faks: (0 212) 526 81 52
www. paradigmakitap.com
[email protected]
‹nsan›n Yazg›s›
Nikolay Berdyaev
Türkçesi:
Hüsamettin ARSLAN
‹stanbul 2012
Nikolai Alexandrovich Berdyaev (1874 - 1948): Kiev’de aristokratik bir asker ailenin
çocu¤u olarak dünyaya geldi. Büyük bir kütüphanesi bulunan bir eve do¤acak kadar
flansl›yd›; çocuklu¤u bu kütüphanede okuyarak yaln›zl›k içinde geçti. Hegel’i, Schopenhauer’› ve Kant’› okudu¤unda henüz on dördündeydi. Birçok dili yüksek düzeyde biliyordu. 1894’te Kiev Üniversitesi’ne girdi. 1890’l› y›llar Rus intelijansiyas› ve
ö¤renciler aras›nda devrim coflkusunun tavan yapt›¤› y›llard›. Marksizmi seçti.
1890’da bir ö¤renci gösterisinde tutukland› ve üniversiteden at›ld›. Daha sonra yasad›fl› faaliyetlere kat›ld› ve Merkezî Rusya’da üç y›l sürgün hayat› yaflad›. 1904’te
Lydia Trusheff’le evlendi ve Saint Petersburg’a tafl›nd›. Entelektüel ve spiritüel tart›flmalara kat›ld› ve sonunda Marksizmden koparak felsefeye ve spiritüaliteye/maneviyata odakland›. Berdyaev ve Trusheff, Trusheff 1945’te ölene kadar birbirlerine
ba¤l› kald›lar. Berdyaev Ortodoks H›ristiyanl›¤a inan›yordu; fakat bir kurum olarak
Kilise karfl›s›nda elefltireldi. 1913’te yay›nlad›¤› bir makalede Rus Ortodoks Kilisesi
Ruhani Meclisi’ni elefltirdi¤i için dine sayg›s›zl›kla suçland› ve ömür boyu Sibirya’ya
sürülmekle tehdit edildi. Birinci Dünya Savafl› ve Bolflevik Devrim yarg›lanmas›n›
engelledi. H›ristiyan üniversalizmi savunuyordu. Genellikle “H›ristiyan egzistansiyalist” mistik olarak görüldü. Otoriter olmas› dolay›s›yla ve devletin bireyin özgürlü¤üne tahakkümüne izin verdi¤i için Bolflevik rejime karfl› ç›kt›. 1922’de düflünceleri Bolflevik hükümetçe tehlikeli bulunan ve özenle seçilmifl önde gelen yazar, akademisyen ve entelektüellerden oluflan 160 kiflilik bir grupla “filozoflar gemisi” denilen
bir gemiyle sürgüne gönderildi. Bu grupta yer alanlar ne Çarl›k rejiminden yanayd›lar ne de Bolflevik rejimden; yaln›zca daha demokratik bir yönetim istiyorlard›. Berdyaev ve di¤erleri önce Berlin’e gittiler; fakat Weimar Almanya’s›n›n ekonomik ve politik durumu iyi de¤ildi; bu yüzden Berdyaev çifti 1923’te Paris’e tafl›nd› ve Paris’te
yaflad›. Kitaplar›n› bu dönemde yazd›; evinde yaz› masas›n›n bafl›nda öldü.
Berdyaev’in Eserleri:
(‹lk tarih Rusça bask›lar, ikinci tarih ‹ngilizce bask›lar için)
– The Meaning of the Creative Act (1916) 1955
– Dostoevsky (1923) 1934
– The Meaning of History (1923) 1936
– The End of Our Time (1924) 1933
– Leontiev (1926) 1940
– Freedom and the Spirit (1927-28) 1935
– The Russian Revolution (1931) (Antoloji)
– The Destiny of Man 1931 (1937) (elinizdeki kitap)
– Christianity and Class War (1931) 1933
– The Fate of Man in the Modern World (1934) 1935
– Solitude and Society (1934) 1938
– The Bourgeois Mind (1934) (Antoloji)
– The Origin of Russian Communism (1937) 1955
– Christianity and Anti-semitism (1938) 1952
– Slavery and Freedom (1939)
– The Russian Idea (1946) 1947
– Spirit and Reality (1946) 1957
– The Beginning and the End (1947) 1952
– Towards a New Epoch (1949) (Antoloji)
– Dream and Reality: An Essay in Autobiography (1949) 1950
– The Realm of Spirit and the Realm of Caesar (1949) 1952
– The Divine and the Human (1949) 1952
– Truth and Revelation 1953
Hüsamettin Arslan:
1956 Mesudiye-Ordu do¤umlu. Halen Uluda¤ Üniversitesi Fen-Ed. Fakültesi Sosyoloji Bölümü ö¤retim üyesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal
ve ‹dari Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü mezunu. Ayn› bölümde yüksek lisans yapt›. Doktora aflamas›nda alan de¤ifltirdi ve “bilgi sosyolojisi ve bilim sosyolojisi” konulu doktora tezini ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü’nde yapt›. Epistemik Cemaat/Bir Bilim
Sosyolojisi Denemesi (Paradigma, 1992; ikinci bask› 2007) bilim sosyolojisi alan›nda Türkiye’de yap›lm›fl ilk akademik çal›flmad›r. Yegâne entelektüel hobisi felsefe okumak. Arslan’›n akademik dergilerde yay›nlanan yaz›lar› d›fl›nda yay›nlanm›fl bir kitab› daha var: Jöntürkler, Jönkürtler, Muhafazakârlar/Meçhul Okurla Söylefliler (Paradigma, 2009).
Derleme ve çeviri: ‹nsan Bilimlerine Prolegomena/Dil, Gelenek, Yorum (Paradigma, 2002); Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler (Paradigma, 2002);
Retorik, Hermeneutik ve Sosyal Bilimler (Paradigma, 2002);
Çevirileri: I. Lakatos ve A. Musgrave (ed.), Bilginin Geliflimi ve Bilginin
Geliflimiyle ‹lgili Teorilerin Elefltirisi (Paradigma, 1992); Chalmers, A., Bilim Dedikleri (ilk bask› 1992; gözden geçirilmifl bask› Paradigma 2007);
Barnes, B., T.S. Kuhn ve Sosyal Bilimler (gözden geçirilmifl bask›, Paradigma, 2008); John W. Murphy, Postmodern Sosyal Analiz ve Postmodern Elefltiri (Paradigma, 2000); Ellul, J., Sözün Düflüflü (Paradigma, 3. bask›,
2012), Woolgar, Steve, Bilim: Bilim ‹desi Üzerine Sosyolojik Bir Deneme (Paradigma, 1999); Falzon, C., Foucault ve Sosyal Diyalog (Paradigma, 2001);
Toulmin, S., Kozmopolis (Paradigma, 2002); W. J. T. Mitchell, ‹konoloji:
‹maj, Metin, ‹deoloji (Paradigma, 2005); Gadamer, H.-G., Hakikat ve Yöntem I ve II (‹smail Yavuzcan’la birlikte, Paradigma, 2008-2009); Kearney,
Richard, Ça¤dafl Filozoflarla Söylefliler (Paradigma, 2010). Kathleen M.
Wheeler, Romantizm, Pragmatizm ve Dekonstrüksiyon (Paradigma, 2011);
Zimmerman, Michael E., Heidegger: Moderniteyle Hesaplaflma/Teknoloji,
Politika, Sanat (Paradigma, 2011). Thomson, Iain D., Heidegger: Ontoteoloji/Teknoloji ve E¤itim Politikalar› (Paradigma, 2012). Wolin, R. Heidegger’in
Çocuklar› (Paradigma, 2012); Berdyaev, N. ‹nsan›n Yazg›s› (Paradigma,
2012)
‹çindekiler
Birinci K›s›m
‹lkeler
Birinci Bölüm
Etik Bilgi Problemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.
2.
3.
4.
Felsefe, Bilim ve Din . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Özne ve Nesne. Bilgide Objektifikasyon . . . . . . . . . .
Etik’in Görevi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Etik’in Temel Problemi: ‹yili¤in ve
Kötülü¤ün Kriteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
3
13
20
22
‹kinci Bölüm
‹yi/‹yilik ile Kötünün/Kötülü¤ün Kayna¤› . . . . . . .
31
1. Tanr› ve ‹nsan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Düflüfl. ‹yi ile Kötü’nün Kayna¤› . . . . . . . . . . . . . . . . .
31
46
Üçüncü Bölüm
‹nsan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Felsefi Artropolojinin Problemleri,
Antropolojik Teori Tipleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Personalizm. Kiflilik ve Bireysellik.
Kiflilik ve Toplum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Seks/Cinsiyet. Maskülin/Erkek ve Feminen/Difli . .
4. Bilinç ve Bilinçd›fl› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. ‹rade Özgürlü¤ü ve Etik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
59
71
79
86
100
‹kinci K›s›m
‹yili¤in ve Kötülü¤ün Berisindeki Ahlak
Birinci Bölüm
Yasa Eti¤i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.
2.
3.
4.
‹yilik - Kötülük Düalizmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Primitif Ahlaki Bilinç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Yasan›n Sosyal Karakteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Normatif Etik. Ferisilik/‹kiyüzlülük (Pharisaism) . .
107
107
111
116
122
‹kinci Bölüm
Kurtulufl Eti¤i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
131
1. ‹nayet’e/Lütuf’a Ba¤l› ‹yilik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. ‹ncil Ahlak› ve Musevi Yorumcular›n ve
Ferisilerin Ahlak› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. H›ristiyanl›¤›n Günahkarlara ve
Kirlenmifllere Yönelik Tutumu . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Güç Ahlak› Olarak H›ristiyan Ahlak› . . . . . . . . . . . . .
5. Izd›rap, Çilecilik, Aflk/Sevgi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. ‹ncil’in Tanr›’n›n Krall›¤›’ndan Gelen Mesaj› . . . . . . .
131
137
143
146
149
155
Üçüncü Bölüm
Yarat›c›l›k Eti¤i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
161
1. Yarat›c›l›¤›n Do¤as› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Ahlaki Eylemlerin Yarat›c› Bireysel Karakteri . . . . . .
3. Ahlaki Hayatta Tahayyülün Rolü. Enerji Eti¤i . . . . .
161
169
180
Dördüncü Bölüm
Eti¤in Somut Problemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.
2.
3.
4.
Ahlaki Hayat›n Trajik ve Paradoksal Karakteri . . . . .
Do¤ru ve Yalan Üzerine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Vicdan ve Özgürlük. Saf Vicdan›n Elefltirisi . . . . . . .
Korku, Terör ve Ac›. S›k›nt› ve S›radanl›k.
Fantazmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Sevgi ve Merhamet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
195
195
203
210
218
234
6.
7.
8.
9.
10.
Devlet, Devrim ve Savafl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sosyal Sorun, Emek ve Teknik ‹lerleme . . . . . . . . . . .
Seks, Evlilik ve Sevgi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
‹nsan ‹dealleri. Yetenekler Doktrini . . . . . . . . . . . . . .
Etik’te Sembolizm ve Realizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
243
262
286
295
299
Üçüncü K›s›m
Son fieyler Hakk›nda – Eskatolojik Etik
Birinci Bölüm
Ölüm ve Ölümsüzlük . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
305
‹kinci Bölüm
Cehennem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
325
Üçüncü Bölüm
Cennet – ‹yili¤in ve Kötülü¤ün Ötesi . . . . . . . . . . .
347
‹ndeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
365
“It is sad not to see any good in goodness/
‹yilikte hiçbir iyilik görememek ne kadar üzücü”
GOGOL (1846 günlü¤ünden)
Birinci K›s›m
‹lkeler
Birinci Bölüm
Etik Bilgi Problemi
1. Felsefe, Bilim ve Din
Kitab›ma Alman gelene¤ine uygun flekilde epistemolojik bir gerekçelendirmeyle bafllamak niyetinde de¤ilim. Tam tersine bir epistemolojik suçlamayla, ya da daha do¤rusu, epistemolojiye epistemolojik suçlamayla bafllamak istiyorum. Epistemoloji felsefi bilginin
gücüne ve geçerlili¤ine kuflkunun ifadesidir. Bu, bilginin mümkünlü¤ünü ortadan kald›ran bir bölünmeye imada bulunur. Kendilerini epistemolojiye vakfeden düflünürler nadiren ontolojiye var›rlar. ‹zledikleri patika gerçekli¤e götüren patika de¤ildir. Bergson,
M. Scheler ve Heidegger gibi çok yarat›c› modern filozoflar epistemolojiye pek ilgi duymam›flt›r. ‹nsan gerçek varl›¤› bilme gücünü
yitirmifl, gerçekli¤e nüfuzunu yitirmifl ve bilginin incelenmesi düzeyine inmifltir. Ve bilginin peflinde oldu¤u için insan art›k bilgiyle karfl› karfl›yad›r, varl›kla de¤il. Fakat kimse varl›¤a ulaflamaz —
yap›labilecek en iyi fley varl›ktan yola ç›kmakt›r. “Varl›k” terimini
kullan›rken, Aziz Thomas Aquinas’›nki gibi elefltirel bilgi teorisini
önceleyen belirli herhangi bir ontoloji sistemine at›fta bulunmuyorum. Bir flekilde elefltiri-öncesi/pre-kritik, dogmatik metafizi¤e dönüflün art›k mümkün olmad›¤›na inan›yorum. Söylemek istedi¤im,
4 ‹nsan›n Yazg›s›
realitenin kendisine, yani fiilî hayata dönmemiz ve idrak faaliyetinin de¤erini ortadan kald›ran düaliteyi/ikili¤i aflmam›z gerekti¤idir. Felsefi bilginin bu düaliteye ve elefltirel refleksiyona/tefekküre maruz kalmas› kaç›n›lmaz bir fleydi; bu olay Avrupa’da felsefenin patikas›; iç dramatik yazg›s›yd›. Hayat›n somut olgular›ndan
ba¤›ms›z oldu¤u iddias›nda bulunan elefltirel teorinin kendisi Avrupa hayat ve kültürünün ifadesiydi. O evrensel olma iddias›nda
bulunan çok daha yüksek ve sofistike bir Avrupa “ayd›nlanmas›”
formuydu. Kant antik felsefe ile Anglo-Frans›z rasyonalist felsefe
faaliyetini sürdürdü, fakat ayd›nlanma anlay›fl›n› hat›r› say›l›r ölçüde derinlefltirdi. Ak›l kendisine hakim olmaya, s›n›rlar›n›n ve
imkanlar›n›n fark›na varmaya çal›fl›r. Ak›l kendisini Kant’ta s›n›rlar, Hegel’de sonsuzlu¤a do¤ru geniflletir.1 Grek felsefesi ile Ortaça¤ felsefesinin dogmatik ontolojisi akl›n elefltirisine direnemezdi;
pre-kritik felsefe yapma formlar›na dönmesi imkans›zd›. Descartes’›n bile ve asl›nda modern felsefenin tümünü reddeden modern
Thomasç›l›¤›n bile neo -Thomasç›l›k ile karfl› karfl›ya kalmas› ve
elefltirel refleksiyona maruz kalmas› kaç›n›lmazd›. Mesele, bilginin
elefltirisinin, yani akl›n kendisi hakk›ndaki refleksiyonunun iddia
edildi¤i gibi soyut bir teori de¤il, canl› tecrübe olmas›d›r. Bilgi ne
kadar kuvvetle kendisini hayat›n karfl› kutbuna yerlefltirirse yerlefltirsin ve hayat› bilme imkan›ndan ne kadar kuflku duyarsa duysun,
kendisi de hayat›n bir parças›d›r; hayat›n ürünüdür ve hayat›n yönelimlerini yans›t›r. Ayn› fley epistemolojik düflünce için de geçerlidir. Epistemolojik düflünce bir hayat tecrübesidir ve böyle bir tecrübe kolayca iptal edilemez: ona yaln›zca bafltan sona yaflanabilir
ve bir baflka tecrübeyle; kaç›n›lmaz flekilde bir parças› olarak ilk
tecrübeyi içeren daha tam bir tecrübeyle afl›labilir. Bilgi ile bilen öznenin karfl›s›nda duran bir nesne say›lan varolufl aras›ndaki karfl›tl›k birincil de¤il, ikincil bir fleydir; refleksiyonun ürünüdür. Birincil olgu, bilginin kendisinin bir realite olmas› ve realite içinde gerçekleflmesidir. Epistemolojinin en berbat varsay›mlar›ndan biri,
bilginin kendi d›fl›nda duran, bir flekilde ona yans›yarak ifadesini
bulmas› gereken nesnelerle ilgili oldu¤udur. Fakat e¤er bir spiritü1
Kroner flu kitab›nda do¤ru flekilde bunu vurgulam›flt›r: Von Kant bis Hegel.