Tarım Ekonomisi Alanında Araştırmalar ve Tübitak Proje

110. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi • 5-7 Eylül 2012 • Konya
Tarım Ekonomisi Alanında Araştırmalar ve Tübitak Proje Önerilerinde Durum
Fahri YAVUZ1
f yavuz @atauni.edu. tr
1Prof. Dr., TÜBİTAK TOVAG Danışma Kururlu Üyesi, Kavaklıdere, ANKARA
Özet
Gıda güvencesinin sağlanması Uç temel koşula dayanır. Bulunabilirlik, istikrar ve erişilebilirlik. Tarımda teknoloji ve modern tarım
uygulamaları ile verimlilik artmakta dolayısıyla tarımsal tirtin arzında ve istikrarında gelişmeler sağlanmaktadır. Gıda güvencesinin
sağlanmasında en önemli sorun gıdaya erişilebilirlik boyutunda yaşanmaktadır. Yapılan çalışmalarda dünyada yeterli gıda üretildiği
ancak gelir eşitsizliği ve yoksulluğun gıda güvencesizliğine yol açtığı görülmektedir. Gelir dağılımında, eşitsizliklerin ve işsizliğin
yüksek seyrettiği ülkelerde, gıdaya erişilebilirlik gtiç olmakta ve gıda güvencesizliği riski artmaktadır.
Az gelişmiş ülkelerde, gelir dağılımındaki eşitsizlik özellikle tarım kesimiyle tarım dışı kesimler arasında görülmektedir. Bu
ülkelerde nüfusun btiytik bir bölümü tarımda istihdam edilmekte ve ulusal gelirden de, diğer kesimlere göre daha dtiştik bir pay
almaktadır.
Ülkemiz kırsalında tarım kesiminde istihdam edilen nüfusun azalmasına rağmen hala gelişmiş ülkelerin çok üzerindedir. Tarımın
katma değer yaratma gücünün zayıflığı ve iç ticaret hadlerinin sektör aleyhine gelişmesi bu sektörde çalışanların milli gelirdeki payını
düşürmekte gelir dağılımında makas sektör aleyhine açılmaktadır. Diğer taraftan sektörün kendi içerisindeki gelir dağılımının da çok
adil olduğu söylenemez.
Ülkemiz kırsalında gelir dağılımı adaletsizliğinin yanı sıra tarım kesiminde işsizlik ve eksik istihdam oranının çok yüksek olduğu
bilinmektedir. Kırsal nüfusun yoğun olması ve toplam istihdamın kayda değer bir bölümünün tarımda yerleşik olması, sektör üzerinde
ağır ve yoğun bir nüfus baskısına ve gizli işsizliğe yol açmaktadır.
Çalışmada Türkiye kırsalında gelir dağılımı ve istihdam durumu incelenerek elde edilen verilerin kırsalda gıda güvencesi
üzerindeki etkileri gıdaya erişilebilirlik boyutu ile değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Gelir dağılımı, istihdam, gıda güvencesi, Türkiye
Income Distribution Employment and Food Security
Abstract
Ensuring food security is based on three basic conditions. Availability, stability and accessibility. Technology and modern
agricultural practices in agriculture has increased the productivity, thus supply and stability of agricultural products have been
improved. Food availability is the most important problem in providing food security. Studies showed that enough food is produced in
the world. However, income inequality and poverty result in food insecurity. In countries with inequalities in income distribution and
high unemployment rate, food accessibility is more difficult and there is an increasing the risk of food insecurity
In less developed countries, income inequalities are observed especially in between the agricultural and non-agricultural sectors.
In these countries, a large part of the population is employed in agriculture and their share in national income is lower than other
sectors.
In Turkey, population employed in the rural agricultural sector is decreasing. However, it is stili far above compared to developed
countries. Weakness of the value adding power of agriculture and development of internal terms of trade against the agricultural sector
reduced share of people employed in agricultural sector in national income and increased the gap in the income distribution against this
sectors. On the other hand, the income distribution is not very fair in the sector itself.
Inequality of income distribution as well as the rate of unemployment and underemployment in the agricultural sector is known
to be very high in the rural parts of our country. Dense rural population and a considerable share of agricultural employment in total
employment create a heavy and intense population pressure on the agricultural sector and lead to a hidden unemployment.
In this study, income distribution and employment situation in rural Turkey were examined and the obtained data was evaluated
on food security in rural areas based on the food accessibility.
Keywords: income distribution, employment, food security, Turkey
1. Giriş
Türkiye’de tarımın soranları gün geçtikçe daha çok ekonomik olmakta ve bu durıım Tanın Ekonomistlerine olan
ihtiyacı artmnaktadır. Dünya’da da buna benzer bir eğilim söz konusudur. Örneğin ABD’de land grant üniversitelerde zi­
raat fakültelerinin en faal ve varlığım kendini yenileyerek ağırlıklı olarak sürdüren en öndeki bölümleri Tanın Ekonomisi,
Uygulamalı Ekonomi ve Taran, Çevre ve Doğal Kaynaklar Ekonomisi Bölümleridir. Aynca, Tarım Ekonomisi alanında
ABD’de ve uluslararsı arenada yani diğer dünya ülkelerinde Tarım Ekonomisi Demekleri ve bunların yayınladığı bilimsel
dergiler ve düzenlediği Kongreler çok güçlü ve süreklilik arzetmektedir. Bu bağlamda Türkiye Tarım Ekonomisi alanında
verilen yükseköğretimin kalitesinin yanında özellikle araştırma projesi önerilerinin miktar ve kalitesi de bu camianın var­
1182
Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma W
lığını, tanmırlılığmı, gerekliliğim ve önemliliğim kabul ettirme açısmdan çok büyük bir önem taşımlıktadır.
Türkiye’de tarnn ekonomisi alanında yapılan araştırmalar ve bunlardan yapılan yaymlar, çok az sayıda istisna gözardı edilir ise uluslararası seviyenin çok gerisindedir. Bunun çok çeşitli nedenleri olmasma rağmen, en başta gelenleri, Ta­
rım Ekonomis Bölümlerinde yeterince iyi bir lisansüstü eğitimin verilememesi, uluslararası alanda yapılan çalışmalarm
takip edilmemesi ve/veya edilememesi, yeterince sayıda ve/veya kalitede proje hazırlanmaması ve/veya hazırlanamaması, yapılan çalışmaların sonuçlarının güvenirliliği ve/veya yararlüığı konusunda problemlerin olması ve Tanın Ekonomisi
yükseköğretiminde istisnalar hariç yeterince uluslararası hareketliliği olmaması şeklinde sıralanabilir. Bu duram, araştır­
ma projelerinin en önemli kaynağı olan Tübitak’a Tarnn Ekonomisi alanmda verilen projelere de yansımaktadır.
Son dönemlerde Tübitak’a verilen proje önerilerinin sayısınm ve dolayısıyla bunlar içerisinde kaliteli projelerin
gittikçe azaldığı ve hatta Tarım’m diğer tüm alanlarında verilen proje önerileriyle kıyaslanır ise çok azaldığı ve son mü­
racaat dönemlerinde panel kurulamayacak sayıya düştüğü gözlenmektedir. Bu durumun altnıda yatan nedenlerin başında
üretilen proje ve/veya kaliteli proje sayısının az olması ve/veya Tarnn Ekonomisti panelisüerin olumsuz tutumu nedeniyle
proje önerisi verme konusunda nasıl olsa projeler geçmiyor diyen bir tutumun olmasıdır. Bu tutumun yerine, çok isabetli
değerlendirmeler ve öneriler olmasa da geri dönen projelerin geliştirilerek ve/veya oluşan tecrübeden yararlanarak yeni­
lerinin yazılarak tekrar müracaat edilmesinde yarar olduğu düşünülmektedir. Bu anlamda projelerin içsel ve dışsal üıtarlılık açısmdan iyi yazılmış olması, projenin amacının ve gerekliliğinin çok iyi vurgulanması, kullanılacak yöntemin iyi
tanımlanması ve proje önerisinin çıktısı olacak sektöre yararlılığımı ve iyi bir dergide yayınlanabilmesinin iyi ölçülmüş
olması çok öneli olduğu görülmektedir.
Bu çalışmada, genelde Tarım Ekonomisi alanmda yapılan çalışmaların, özelde Tübitak’a sunulan araş turna projeleri
önerilerinde görülen problemler ortaya konulacak, Türkiye şartlarında bu alanda yapılmasına çok ciddi bir şekilde ihtiyaç
duyulan araştırma projelerin nasıl hazırlanması ve Türkiye’nin en önemli araştırma destekleme kurumu olan Tübitak’a
sunulmasına yönelik öneriler sunulmaya çalışılacaktır.
2. Artaştırmalarda Genel Problemler
Bir araştırma projesi ve bu projede yapılacak analizler, bir problemi ve bilinmeyeni açıklayabilmek ve anlayabilmek
için yapılır (Tıveeten, 1998). Bilinmeyenin ve/veya problemin açıklanabilmesi için de probleme neden olan kaynakları ve
faktörleri belirlemek ve anlamak gerekir. Eğer bir proje önerisi, bilinmeyenin ne olduğunu ve eldeki problemin tanımım
ilgili kaynaklardan yararlanarak iyi bir şekilde açıklayamıyor ise, çalışmanın yapılma nedeni net olarrak bilinmediği için,
çalışmanın nasıl yapılacağı ve sonuçlarının nasıl değerlendirileceği konusunda da bir netlik olmaz. Ancak kaynaklara
dayalı olarak problem iyi tanımlanır ise, çalışma istenen mecraya ginniş olur ve bu tanımlama çalışmanın uygulanmasının
da doğra bir şekilde yapılmasını sağlar. Hazırlanan araştırma projelerinin en önemli eksikliklerinden birisi, problemin
tanımının iyi yapılamamasıdır.
Belli bir emek ve hnansal kaynak harcanarak yapılan bir çalışma, merak gidermek için yapılmaz. Yani çalışma
önemli bir problemi ele almalı ve elde edeceği sonuçlarla da problemin çözümüne katkıda bulunmalıdır yani dışsal bir
değerinin olması gerekir (Tıveeten, 1988; Randall, 1987). Bir proje için harcanan kaynakların bir çıktıya yani yeni bir
bilgiye dönüşmesi gerekir. Sadece bilgiye dönüşmesi yeünez aynı zamanda bu bilginin yararlı olması gerekir. Türkçe
literattirde daha çok konunun önemi olarak ifade edilen bu kısnn, çalışmalarda istenen düzeyde ve literattire dayalı olarak
iyi bir şekilde vurgulanamamaktadır.
Çalışmaların ele alman problem, kullanılan veriler ve yöntem açısmdan mantıklı, açık ve üıtarlı olmaması yine
araştırma projelerindeki en önemli eksikliktir. Bu eksiğin en önemli nedenlerinden birisi de ifade edilen problem tanım­
lamasının iyi yapılmamasıdır. Bu tanım olmayınca içsel üıtarlılığı sağlamak güçleşmektedir. Ayrıca akademik samimiyet
ve dürüstlük de içsel tutarlılıkta önemlidir (Tıveeten, 1988). Yani, hazırlanan bir araştırma projesiyle, iyi bir şekilde
tanımlanan bir problem ele almıyor, o probleme yönelik analizler uygun yöntem ve ve doğra verilerle yapılıyor ve cid­
di bir şekilde sonuçlar değerlendirilerek yeni bilgiler üretiliyor ve bu bilgiler kullanılarak tutarlı çözümler hiçbir kaygı
taşınmadan sunulabihyorsa içsel üıtarlılık sağlanmış olur. Ancak başka mülahazalarla bunlar yapılıyorsa içsel tutarlılık
sağlanamayabilir.
En açık bir şekilde görünen pronlemlerden biri de literatürün kullanımı ile ilgili yapılan yanlışlardır. Literatür genel
olarak konu mankeni olarak kullanılmaktadır. Yani, yıllara ve konulara göre sıralanan ve hiç kullanılmayan bir literatür.
Halbuki literattir bir çalışmada üç önemli amaç için kullandır. Bunlardan biri proje önerisinde problem tanımlanırken,
projenin önemi vurgulanırken ve materyal ve yöntem yazılırken yani proje önerisi hazırlamlırken kullanılır. İkincisi,
yapılan çalışmalım literatüre katkısını ortaya koymak için yakın ilgili literatürün özedenerek ve bu mevcut literattirden
çalışmanın farkldığmm vurgulanması için kullanılır. Üçüncü olarak da proje önerisinde değil ancak, proje raporunda
sonuçların önceki literattirle karşılaştırıması için kullandır. Halbuki proje önerilerinde çoğu zaman bu iyi bir şekilde
yapılmamaktadır.
İyi ve kaliteli bir çalışma ancak yeterince zaman ayırılarak ve çok emek harcanarak hazırlanır. Çok kısa zaman
sıkıştırdan ve son anda tamamlanan proje önerileri, birçok açıdan eksiklikleri ve belki de yanlışlıkları içerme ihtimali
yükselmektedir. Bu durum çalışmanın kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Hazırlanan proje önerilerinin müraccat
zamanına sıkıştırdması ve son güne bırakılması, Türkiye tarnn ekonomisi camiasında genelde yapılan bir yanlıştır.
Proje önerisi hazırlanırken özellikle özet ve giriş kısmının yeterince iyi yazılamaması ve yanlışlan içennesi önemli
1183
110. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi • 5-7 Eylül 2012 • Konya
bir problem olarak karşılaşılan bir durumdur. Özet, proje berisinin tümünü içermesi gerekirken, bir amaç paragrafı olabili­
yor veya sadece materyal ve yönteme yer verebiliyor. Yine önerinin giriş kısmı, problemi tanımlayan, çalışmalım önemiııi
ortaya koyan ve çalışmalım amacını ifade eden bir kısım olması gerekirken, çok dağınık bir yerlerden kopyelemniş ve
yapıştırılmış denne çatma bilgiler olabiliyor.
3. Tübitak ve Tarım Ekonomisi Proje Önerileri
Tanın Ekonomisinin, tarnnm yatay konularım ele alan çok geniş bir çalışma alanının varlığı ve Tübitak’m son yıl­
larda araştmnalar için sunduğu artan geniş finansal imkanlar dikkate alındığımda Tanın Ekonomisi alanından Tübitak’a
çok sayıda araştırma proje önerisinin gelmesi beklenir. Ancak, realitenin böyle olmadığı son yıllardaki istatistiklerde net
olarak görülmektedir. Bazı dönemler sayı yetersizliğinden panel kıınnak bile zorlaşmaktadn.
Tübitak, bilinen 1001, 1002 ve 1007 programları da dahil olmak üzere 9 farklı araştırma programına sahiptir. Tarım
ekonomistleri bilinenler ağnlıklı olmak üzere, şartlar yerine getirildiğinde diğer programların bir kısmından da yararla­
nabilirler. Son sekiz yılda değerlendirmeye alman proje sayısında çok ciddi artışlar olmuş ve panele giren proje sayısı
2004’de 980 iken bu sayı 201 l ’de 2540’a yükselmişrtir (Sancak, 2012). Tübitak ARDEP tarafından sağlanan bu des­
tekler, ihtiyaca ve şartlara binaen oluşturulmuş ve bilim insanlarının hizmetine sunulmuştur. Bun imkanlardan ve farklı
programlardan yararlanılarak proje desteği olma ihtimalini yükseltmek mümkün olacaktn.
Projeler, Özgün değer, yapılabilirlik ve yaygm etki kriterleri açısından değerlendirilmektedir. Özgün değer derken,
projenin özgün yani orijinal yeni bilgiler üretebilmesi, yapılabilirlik derken yöntem, ekip ve ekipman açısından projeyi
belirlenen hedefler doğrultusunda sorunsuz olarak yürütebilecek potansiyelin varlığı ve yagm etki derken de çalışma
sonııçlarınm hangi kesimlere ne kadar yaygınlıkta olabileceğini ifade etmektedir. Projelerde, makine-teçhizat, sarf mal­
zemeleri, burslar, yurtiçi ve yııtdışı seyahat harvcamalan, hizmet alınılan, kurum lıissesi ve proje teşvik ikramiyesi ve­
rilmektedir.
Bilim insanı olarak bir araştırma proojesinin Tübitak’a sunmanın çeşidi avantajları söz konusudur. Bunlar; araştnma konusunun başkalan tarafından kabul gönnesi, araş turnayı, bir projoye dayandırarak disiplinli bir şekilde gereklerin
yapılmasının sağlanması, ihtiyaç duyulacak finansal kaynağın temin edilmesi ve Tübitak’m prestijinden istifade edilmesi
olarak sıralanabilir. Aynca, bilime, toplumsal refaha ve ekonomiye katkı, projenin değerlendirme süreçlerinde iyileştiril­
mesi, projede çalışanların daha iyi araştırmacı olarak yetişmesine katkı ve bireysel ve kurumsal teşvik mekanizmaların­
dan yararlanma sağlanır (Sancak, 2012).
Proje hazırlanırken özellikle minimum şarlan yerine getinne konusunda Tanın Ekonomisi proje önerilerinde prob­
lemler olduğu için fazla sayıda proje panel sürecine girmeden iade ediliyor (Yavuz, 2012). Projelerin öncelikli iade
nedenleri; etik kural, yasal izin veya özel izin belgesinin olmaması veya istene şekilde olmaması, değişiklik bildirim
formunun sumtimaması, proje içeriklerinde madde olarak eksikliklerimi olması ve makine teçlıizat ve toplam bütçe açı­
sından bütçe üst smırmın aşılması sayılabilir. Diğer iade nedenleri ise, proje önerisinde literatür özetinin uygun bir şekilde
kullanılmaması, raşfirma projesi kriterlerine uymaması, imza ve basılı belge eksiklikleri, Online sisteminde yapılan hata­
lar ve altyapı projelerinin sunuluyor olmasıdn.
Panellerde ortaya çıkan yaygm problemler ise, konunun özgünlüğünün yeterince anlatılamaması, literatürün iyi ta­
ranmaması ve literatüre katkısının vurgulanmaması, özensiz proje yazımı, proje ekibinin yetersiz veya çok kalabalık
olması algısı, yöntemin detaylandırılmaması veya gereksiz ayrıntıya girilmesi, iş paketlerinin tanımlanmaması, başan
ölçütlerinin ve/veya B planının olmaması ve proje bütçesinin aşırı şişirilmesi ve altyapı harcamalarının çok öne çıkması
olarak sıralanabilir.
4. Sonuç ver Öneriler
Araştırmaların yapıldığı Tanın Ekonomisi Bölümlerinin yapısı ile ilgili olarak, Tanın Ekonomisinde lisansüstü ve
özellikle doktora eğitiminin, tarım ekonomisinde uluslararsı düzeyde bağnnsız araş firma yapabilecek akademisyenler
yetiştirecek şekilde iyileştirilmesi, bunun için uluslararası hareketliliğin eğitim alma ve uluslararası kongrelere katılma
anlamında artırılmasınm teşvik edilmesi, uygulamalı ekonomi alanında akademik örgütlenmelerin uluslararsı standarlara
çıkarılması ve bu standartlarda dergilerin Türkiye’de de çıkarılması ve hayat boyu öğrenme kapsamında akademisyenler
için kısa dönemli kurslar ve seminerler düzenlenmesi ve ulusal ve uluslararsı düzeyde hareketliliğin artırılması problem­
lerin çözümü için önerilebilir.
Proje konusuna hakim olmak çok önemlidir. O nedenle ya konu ile ilgili ciddi bir birikime sahip olacaksmız veya
dersinizi iyi çalışacaksmız. Aynca size destek olabilecek projeyle ilgili farklı uzmanlıkları olan kişileri projeye dahil
etmek de proje konusuna olan hakimiyeti arfinr.
Literatürde güncel ve popüler olan seçmek yani bilimsel gündemi takip etmek çok önemlidir. Güncellik hem konuyla
hemde yöntem ile ilgili olabilir. Uluslararası literatürde tartışılan, gerek bilim insanlarının ve gerek ise ilgili piyasanın
gündeminde olan konuyu çalışmak hem araş firmanın değerini artın hem de iyi dergilerde daha kolay yayınlanmasını
sağlar.
Proje, iyi bir teorik (kuramsal) altyapı içenneli, iyi bir türkçe ile yazılmalı ve görselliğe önem verilmeli, projede
dolgu olmamalı ve yeterli uzunluğu geçmemeli ve özellikle problemin tanımı iyi yapılmalı, projenin önemi vurgulanmalı,
amaçlar açık ve net olmalı, materyal ve yöntem amaca uygun ve iyi ifade edilmiş olmalı ve tüm bunlar yapılırken litera­
1184
Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma v-
türden mutlaka yararlanılmalıdır.
İdeal bir proje hazırlamalım süresi 3-6 ay olmalıdır. Proje metninin hazırlanması ve nihayi hale getilrilmesi 6 haftalık
bir süreye ihtiyaç duyar. Proje yaznnı başvurudan 1 ay önce tamamlanmalı ve birkaç kez okunmalıdır. Bu takvime riayet
edildiğinde, başarı peşinden gelir.
Son olarak, başvurunun son güne bırakılmaması, hakemler kendilerine ne sunulursa onu değerlendirilir prensibinden
haraket ederek araştırıcınm kendini iyi ifade etmesi ve proje reddedildi diye duygusal davranarak vazgeçilmemesi ve
yeniden revize proje olarak başvurulması gerekir.
Kaynaklar
Tıveeten, L., 1989, “Agricultural Policy Analysis Tools for Economic Developmenf’, Westview Press / IT Publications, London.
Randall, A., 1987, “Resource Economics: An Economic Approach to Natural Resource and Enviromnental Policy”,
Second Edition, New York.
Sancak, C., 2012, “Araştırma Destek Programlan Başkanlığı (ARDEP)’in Tanıtılması Sunumu”, Tübitak Tarım
Onnancılık ve Veterinerlik Araştınna Destek Grubu (TOVAG), Hatay.
Yavuz, F., 2012, “Tübitak’a Proje Sunmak Sunumu”, 2011-2012 Atatürk Üniversitesi Ziraat fakültesi Tanın Eko­
nomisi Bölümü Seminerleri, Erzurum.
1185