EGITIMIN DISSALLIKLARI (Externalities / social benefits

EGITIMIN DISSALLIKLARI
(Externalities / social benefits / neighborhood effects / spillover benefits )
Dissalliklar (Ekonomi):
-
Bir ekonomik faaliyetin, diger üretici ve tüketicilerin üzerinde yarattigi dissal
ekonomik etkiler (kar veya zarar biçiminde),
• Bir otomobil fabrikasinin küçük sanayi için bir pazar olusturmasi (olumlu etki),
buna karsilik yerel çevrede gürültü ve hava kirliligine yol açmasi (olumsuz etki)
(Akalin, 1984:18-20).
-
Bireysel karar vericilerin kararlarini asan, kararlarin ötesindeki sonuçlar
• Maliyet veya yarar biçiminde olabilir,
• Yarar ya da zararin tazmini mümkün olamaz.
Dissal ekonomi etkisi:
Dissal ekonomi: Bir üreticinin diger bir üreticiye yapmis oldugu karsiliksiz yarar ya da
kayiplar.
Kitlesel üretim karsisinda, endüstriye hammadde saglayan isletmeler ileri teknoloji ve
büyük ölçekli üretim yöntemlerini kullanmaya baslarlar. Bu ise hammadde ve ara mallarin
bollasmasina, kalitenin yükselmesine ve fiyatlarin ucuzlamasina yol açar. Dolayisiyla,
verimlilik ve büyüme hizi üzerinde olumlu sonuçlar ortaya çikar. Piyasanin büyümesi,
sanayinin gelismesi, nitelikli isgücü saglanmasi ve teknolojik bilginin yayilmasi gibi tüm
endüstrinin yararlanabilecegi olumlu bir ortam olusur. Bu, dissal ekonomiler sayesinde
gerçeklesmektedir.
Egitimin Dissalliklari:
M. Friedman (Kapitalizm ve Özgürlük)
Dissallik: Mallarin, zorunlu olarak baskalarina da yansiyan maliyet ve yararlarina denir .
Egitim yoluyla baskalarinin refahina katkida bulunma.
Egitimin dissalliklari:
-
Egitim nedeniyle, ögrenci ve aile gibi karar vericiler tarafindan elde edilen özel
yararlari (parasal ve parasal olmayan) asan, topluma dönük (yansiyan) yararlardir
(nadiren olumsuz etkiler).
-
Bir çocugun egitim görmesinden, sadece çocuk ve aile degil tüm toplum yarar saglar.
Örnek:
Egitilmis bireyler, kendilerinin elde ettigi yararlarin disinda, ekonomik refahin artisina
ve demokratik bir toplumun olusumuna da katkida bulunurlar. Böyle bir ortamdan
herkes yararlanir. Ancak bu olusumlardan kim? ne kadar yararlanmistir? Bunlari
saptamak mümkün degildir. Bu nedenle, bu faydalarin tazmini de söz konusu olamaz.
EBB635 /Yuksel KAVAK / 15.03.2003
2
Devletin egitime müdahale gerekçesi:
Egitimin finansmanina temel yaklasim: Kamu mali olarak kabul etme ve vergilerle
karsilama. SORGULANMA ?
A. Komsuluk etkileri : (Sonuçlari farkli)
- Genel egitim (Yurttaslik egitimi)= Toplumsal katki yüksek
• Istikrarli bir demokratik toplumun olusumu
Okur-yazar kilma (gelismenin anahtari)
Toplumsal birlik olusturma
- Mesleki egitim: Isletme? Isgören ? TOPLUMA KATKI?
B. Babaca himaye (çocuk + diger sorumsuz kisiler)
Sonuç: Miktari belli olmasa da "egitimin dissalliklari"ni kabul etmeliyiz. Bu baglamda;
• Zorunlu egitim uygulamasi (asgari düzeyde)
• Zorunlu egitimin ücretsiz sunulmasi
• Sadece kamu egitim sektörünün degil özel sektöründe desteklenmesi
(subvansiyonu)
World Bank, Education for Development. 1985:53 :
-
Toplumun diger üyelerine yayilmasi nedeniyle, bu tür faydalar dissalliklar
(externalities) veya yayilan faydalar (spillover benefits) olarak bilinir.
Egitilmis bireylerin elde ettikleri kazançlar (direct benefits), dissal faydalari
yansitmaz.
Ölçmek veya tanimlamak çogu kez güçtür.
Dissal faydalar yaninda, bazi endüstriyel projelerde dissal yükler de vardir (Hava
kirliligi, gürültü, çevre kirliligi vb.)
Baslica dissalliklar:
• Suçlarin azalmasi
• Toplumsal bütünlesme
• Teknolojik yenilikler
• Kusaklararasi faydalar
• Dogum oranlarinda azalma
• Saglik ve beslenme
-
Thias ve Carnoy (1972): Ulusal bütünlesmeyi arttirirken, çok sayidaki egitilmis
issizler veya okullari terkedenler de birligi tehdit etmektedir. (Kenya)
-
Temel sorular:
• Egitimin hangi düzey ve türleri daha fazla dissallik ortaya çikarir?
• Egitimin diger sosyal yatirimlari daha üretken kilip kilmadigi? (Saglik, tarim,
dogurganlik vb.)
• Egitimin dissalliklari ile diger yatirimlarin dissalliklari ne ka dardir?
EBB635 /Yuksel KAVAK / 15.03.2003
3
Egitimin Bireysel ve Toplumsal Maliyet ve Faydalari
M-F
Bireysel (ögrenci veya ailesi)
Toplumsal
M-1: Dogrudan maliyetler
M-3: Kamu egitim harcamalari
(Ögrenim ücreti ve diger harcamalar - (Vergilerden saglanan kamu destegi)
kitap, ulasim vb. giderler -)
M
M-2: Vazgeçilen kazançlar
(Okulda bulunma nedeniyle, piyasa ya
da ev islerinden kaybedilen kazanç ya
da üretimler)
F-1: Verimlilik artisi
(Kazanç ve diger çiktilarda artis)
F
(Vergi gelirlerinde artis)
F-3: Isçi verimliligini olumlu etkileme
(Egitilmis isçinin verimliliginin diger isçiler
üzerindeki olumlu etkisi)
F-4: Genisleyen teknolojik olanaklar
F-2: Piyasa - disi bireysel etkiler
(Egitilmis isgücü yoluyla, tip, endüstri ve
(Daha iyi saglik ve beslenme, diger bilim dallarindan elde edilen bilginin
bireylerin zevk ve tercih seçeneklerini kullanilmasi, buluslar ve bunlara adaptasyon
genisletme vb.)
olanagi artar)
F-5: Piyasa-disi toplumsal etkiler
( Artan toplumsal esitlik, artan toplumsal
bütünlesme, milli duygularin güçlenmesi,
nüfus artis hizi ve buna bagli toplumsal streste
azalma, bulasici hastalik risklerinde azalma,
suçlarda azalma vb.
Kaynak: Mingat, A. ve Jee-Peng Tan. The Full Social Returns to Education: Estimates Based on Countries'
Economic Growth Performance, 1996.
M= Maliyet
F= Fayda
EGITIMIN TOPLUMSAL YARARLARI (Blaug, 1972; Aktaran, Akalin, 1984:251)
Ekonomik Yayilmalar
Gelecek kusaklarin gelirini belirleme
(kusaklararasi etki)
Yetenek tesbitinde önemli bir mekanizma
(eleme)
Isgücünün mesleki hareketliligine yardim
Arastirma ortaminin gelistirilmesi
EBB635 /Yuksel KAVAK / 15.03.2003
Toplumsal Iklim
Kültürün aktarilmasi ve gelistirilmesi
Toplumsal sorumlulugu gelistirme
Siyasal istikrari saglama
Bireysel seçenekleri zenginlestirme
4
Esitligi saglama üzerindeki etkiler i
Gelir dagilimi üzerindeki etkileri
EGITIMIN DISSALLIKLARINA ÖLÇME VE TANIMLAMA ÇABALARI
(McMahon, "Egitimin Dissalliklari". Çev. Kavak, Y. Ve B. Burgaz. Egitim Ekonomisi:
Seçilmis Yazilar. Ankara:1984. ss.29-38).
Ilk girisim : Weisbrod (ABD, 1964) :
Egitimin dissalliklarinin büyüklük ve önemine dikkat çekmistir.
Thias ve Carnoy (1972):
Egitimin ulusal bütünlügü arttirici etkileri ile egitilmis issizlerin bu bütünlügü tehdit etme
dengesizligi.
Haveman ve Wolfe (1984):
Egitimin getiri oranlariyla ilgili hesaplarin, egitimin gerçek degerinin ancak 3/5'ini hesaba
katabildigini ileri sürmüstür.
Egitim çesitli dissalliklar saglamaktadir. Bunlar:
• Toplumsal birlik ve bütünlük,
• Teknolojik yenilikler ve bunlara uyum,
• Suçlarin azalmasi,
• Kusaklararasi yararlar (birikim ve etkiler),
• Saglik, beslenme ve dogurganlik üzerindeki etkileri,
• Diger yatirimlar üzerindeki tamamlayicilik etkileri.
Egitimin dissalliklari üç grupta ele alinmaktadir:
1. Egitimin bir bütün olarak topluma yönelik faydalari
2. Yakin çevre ve isyerleriyle iliskili yararlar
3. Egitilmis insangücü göçü (Beyin göçü)
1. Egitimin bir bütün olarak topluma yönelik faydalari:
- Egitim, etkin bir demokrasi ve demokratik kurumlar için gereklidir: Egitim devletin
temel sorumlulugudur ve özgürlüklerin korunmasinda anahtar etkendir.
-
Egitim, daha iyi isleyen piyasalar ve teknik degisikliklere uyum için önemlidir:
Ekonomik sorunlarla basedebilme yetenegi ancak egitimle kazandirilabilir ve
teknolojik degisikliklere uyumda egitim önemli bir etkendir.
-
Düsük suç oranlari ve ceza sistemi giderlerinin azalmasi: Egitim ile suç isleme
arasinda ters yönlü bir iliski olduguna iliskin kanitlar vardir. Öte yandan, egitimsel
esitsizliklerin suç isleme egilimini arttirdigina iliskin bulgular vardir.
-
Yoksullara yardim, saglik yardimi, issizlik destegi ve kamu saglik maliyetlerinde
azalma : Egitim yoksullukla mücadelede etkin bir araçtir. Yoksullukla basetmeyle
EBB635 /Yuksel KAVAK / 15.03.2003
5
birlikte; yoksullara yönelik çesitli sosyal yardim maliyetlerinde de azalmalar
saglanmaktadir.
-
Toplum hizmetleri sunan kuruluslar: Topluma hizmet sunmaya yönelik çesitli
örgütlerin kurulmasi, bunlara önderlik edilmesi ve bunlar araciligiyla topluma yönelik
hizmetlerin gerçeklestirilmesinde, egitim görmüs insanlarin önemli rolleri vardir. Bu
tür hizmetlere; yoksullara yardim, çevre, saglik, egitim, kirsal kalkinma, çocuklarin ve
kadinlarin gelistirilmesi vb. hizmetler örnek verilebilir.
-
Üretimdeki tamamlayicilar: Egitimsel olmayan yararlar:
• Ilkokullar, egitimsel etkinliklerin bir yan ürünü olarak, çalisan annelere çocuk
bakim hizmeti saglar.
• Okul çevresindeki gruplar, okullarin tesis ve olanaklarini kullanarak çesitli
yararlar saglarlar.
2. Yakin çevre ve isyerleriyle iliskili yararlar:
-
Birbirleriyle komsuluk içindeki çocuklar, egitim sayesinde, daha olumlu akran grubu
yasantisi geçirebilirler.
-
Egitilmis isgörenlerin, çalisma ortami içinde diger isgörenlerin verimliligi üzerindeki
etkileri (verimlilik, uyum, isbirligi vb.)
3. Egitilmis insangücü göçü (Beyin göçü):
-
Yerel okul birimlerinden yayilmalar: Belli bir yerlesim biriminden baska bir
yerlesim birimi veya bölgeye göç.
-
Uluslar arasi yayilmalar: Bir ülkeden baska bir ülkeye göç.
-
Hangi tür beyin göçü olursa olsun; yetistirme maliyetini üstlenen birim, egitim
sonucunda elde edilecek yararlari baska yerlesim birimlerine ya da ülkelere
kaptirmaktadir. Yerel birimler tarafindan olusturulan beseri sermaye, sahip oldugu
bilgi ve becerileriyle beraber gitmektedir.
-
Bu tür yayilmalara bagli olarak; yetistirici birimlerin (kasaba, kent, ülke vb.) ümidi
kirilmakta ve yatirim egilimleri zayiflamaktadir. Bu durum özellikle, uluslar arasi
beyin göçünde daha ciddi kayiplara yol açmaktadir (ABD, Kanada, Avustralya
göçmen politikalari).
Ünal ( 1996:193): "Egitimsel artik" (Carlino, 1995)
Kentlerde yogunlasan sanayi üretiminin bir sonucu olarak ortaya çikan "egitimsel artik" (veya
bilgi artigi), verimlilik artislarina yol açmaktadir.
Nitelikli isgücünün, endüstrinin yogunlastigi bölgelerde yogunlasmasi ve bu bölgedeki
etkilesimlerden olusan "kültürel ortam" hem toplam verimlik üzerinde olumlu etki yaratmakta
EBB635 /Yuksel KAVAK / 15.03.2003
6
hem de ücret artislarina yol açmaktadir. Böylece, nitelikli isgücü, içinde bulundugu ortam için
olumlu dissalliklar (toplumsal faydalar) yaymaktadir. Sözkonusu endüstriyel ortamin topluma
yaydigi bazi olumsuz dissalliklara da (kalabaliklik, çevre kirliligi, trafik yogunlugu, rantlarin
artmasi vb.) dikkat çekilmektedir.
EGITIMIN PARASAL OLMAYAN FAYDALARI:
McMahon, W.W. (Education and Development: Measuring the Social Benefits, 2002, s. 11)
1. Saglik ve nüfus:
• Net nüfus artisi
• Dogur ganlik
• Ömür uzunlugu
• Bebek ölümleri
2. Demokratiklesme ve insan haklari:
• Demokratiklesme
• Insan haklari
• Politik istikrar
3. Yoksulluk ve esitsizligin azaltilmasi:
• Kentsel yoksulluk
• Kirsal yoksulluk
• Gelir esitsizlikleri
4. Çevre:
• Orman ve yaban hayvanlarinin korunmasi
• Hava kirliligi
• Su kirliligi
5. Suç ve uyusturucu kullanimi:
• Adam öldürme orani
• Uyusturucu kullanimi
• Siddete dayanan suçlar (ve nitelikli (property) suçlar)
EBB635 /Yuksel KAVAK / 15.03.2003
7
KAYNAKÇA
Akalin, Güneri. Kamu Ekonomisi. Ankara: AÜ SBF Yayinlari, ss. 251-254.
Friedman, M. (çev. D. Erberk ve N. Himmetoglu). Kapitalizm ve Özgürlük . Istanbul:
McMahon, W.W. "Egitimin Dissalliklari", Çev. Kavak, Y. ve B. BURGAZ. Egitim
Ekonomisi: Seçilmis Yazilar. Ankara: PEGEM Yayinlari, 1994. ss.29-38.
McMahon, W.W. Education and Develo pment: Measuring the Social Benefits. Oxford,
2002.
Tural, Nejla. Egitim Finansmani. Ankara: Ani Yayinlari, 2002. ss.82-86.
Ünal, Isil. Egitim ve Yetistirme Ekonomisi. Ankara: EPAR, 1996. Ss. 211-215.
EBB635 /Yuksel KAVAK / 15.03.2003