güzel sanatlar ve spor liseleri
advertisement
GÜZEL SANATLAR VE SPOR LÝSELERÝ YAZARLAR Gökmen ÖZEN Serpil TÝMURKAAN Dr. Mehmet GÜLLÜ H. Salih TÝMURKAAN Feray MERÝÇ Sinan UÐRAÞ Dilek ÇELÝK ÇOBAN DEVLET KİTAPLARI BEŞİNCİ BASKI ……………………., 2014 MÝLLÎ EÐÝTÝM BAKANLIÐI YAYINLARI.........................................................................: 4760 DERS KÝTAPLARI DÝZÝSÝ..............................................................................................: 1376 14.?.Y.0002.3924 Her hakký saklýdýr ve Millî Eðitim Bakanlýðýna aittir. Kitabýn metin, soru ve þekilleri kýsmen de olsa hiçbir surette alýnýp yayýmlanamaz. Editör : Yrd. Doç. Dr. Esin GÜLLÜ Dil Uzmaný : Abdullah BEGEÇ Program Geliþtirme Uzmaný : Özlem GÜLEK Ölçme ve Deðerlendirme Uzmaný : Halil LÜLE Rehberlik Uzmaný : Mustafa ARSLAN Görsel Tasarým Uzmaný : Murat OÐUZ ISBN 978-975-11-3327-4 Millî Eðitim Bakanlýðý, Talim ve Terbiye Kurulunun 01.12.2009 gün ve 217 sayýlý kararý ile ders kitabý olarak kabul edilmiþ, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 28.03.2014 gün ve 1310094 sayýlý yazısı ile beþinci defa 2.027 adet basýlmýþtýr. Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeliEbedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk ÝÇÝNDEKÝLER 1. ÜNÝTE: EÐÝTSEL OYUNLARA GÝRÝÞ......................................................................................1 A. OYUN.........................................................................................................................................3 1. Oyunun Yapýsal Temelleri...........................................................................................................3 2. Oyunun Tarihî Geliþimi................................................................................................................4 3. Oyunlarýn Sýnýflandýrýlmasý.........................................................................................................5 B. EÐÝTSEL OYUN.........................................................................................................................5 1. Eðitsel Oyunun Önemi................................................................................................................6 2. Eðitsel Oyunlarýn Sýnýflandýrýlmasý.............................................................................................7 a. Eðitsel Oyunlarýn Uygulanýþ Biçimlerine Göre Sýnýflandýrýlmasý...................................7 b. Eðitsel Oyunlarýn Oynanma ya da Oynatýlma Amaçlarýna Göre Sýnýflandýrýlmasý........8 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME..................................................................................................10 2. ÜNÝTE: EÐÝTSEL OYUN HAZIRLAMA..................................................................................12 A. OYUNDA AMAÇ........................................................................................................................14 B. OYUNDA PLANLAMA...............................................................................................................15 1. Oyun Seçimi.............................................................................................................................15 2. Oyuncu Seviyesi........................................................................................................................15 3. Oyun Araç Gereçleri..................................................................................................................15 4. Oyun Alaný..................................................................................................................................16 5. Oyun Süresi..............................................................................................................................17 C. OYUN OYNATMA.....................................................................................................................18 1. Gruplarýn Oluþturulmasý............................................................................................................18 2. Ebe Seçim Yöntemleri...............................................................................................................21 3. Liderin Özellikleri......................................................................................................................23 4. Oyunda Ödül ve Ceza..............................................................................................................23 5. Oyunda Çeþitlendirme ve Uyarlama..........................................................................................25 6. Oyun Oynatýlýrken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar.............................................................29 Ç. OYUNDA DEÐERLENDÝRME..................................................................................................30 1. Oyunun Deðerlendirilmesi.........................................................................................................30 2. Oyuncularýn Deðerlendirilmesi.................................................................................................30 3. Liderin Deðerlendirilmesi...........................................................................................................31 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME..................................................................................................34 3. ÜNÝTE: EÐÝTSEL OYUN OYNAMA........................................................................................37 A. OYUNDA TEMEL MOTORÝK ÖZELLÝKLERÝN GELÝÞÝMÝ.......................................................39 1. Oyunda Kuvvet............................................................................................................................39 a. Kuvvet Geliþimine Yönelik Oyunlarda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar..................40 VII b. Kuvvet Geliþimine Yönelik Oyunlarda Çeþitlendirme ve Uyarlama............................42 c. Kuvvet Geliþimine Yönelik Oyunlar................................................................................47 2. Oyunda Reaksiyon Zamaný, Çabukluk ve Sürat.........................................................................49 a. Reaksiyon Zamaný, Çabukluk ve Sürat Geliþimine Yönelik Oyunlarda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar...........................................................................................49 b. Reaksiyon Zamaný, Çabukluk ve Sürat Geliþimine Yönelik Oyunlarda Çeþitlendirme ve Uyarlama....................................................................................................................................................50 c. Reaksiyon Zamaný, Çabukluk ve Sürat Geliþimine Yönelik Oyunlar...........................55 3. Oyunda Dayanýklýlýk...................................................................................................................57 a. Dayanýklýlýk Geliþimine Yönelik Oyunlarda Çeþitlendirme ve Uyarlama.....................57 b. Dayanýklýlýk Geliþimine Yönelik Oyunlar..........................................................................61 4. Oyunda Koordinasyon.................................................................................................................62 a. Koordinasyon Geliþimine Yönelik Oyunlarda Çeþitlendirme ve Uyarlama..................62 b. Koordinasyon Geliþimine Yönelik Oyunlar..................................................................63 5. Oyunda Esneklik.........................................................................................................................66 a. Esneklik Geliþimine Yönelik Oyunlarda Çeþitlendirme ve Uyarlama..........................66 B. OYUNDA ZEKÂ VE DÝL GELÝÞÝMÝ.........................................................................................69 1. Zekâ ve Dil Geliþimine Yönelik Oyunlar.............................................................................72 C. OYUNDA SOSYAL GELÝÞÝM.................................................................................................75 Ç. OYUNDA KÝÞÝLÝK GELÝÞÝMÝ..................................................................................................77 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME.................................................................................................80 4. ÜNÝTE: SPORTÝF OYUNLAR.................................................................................................82 A. SPORTÝF OYUN KAVRAMI....................................................................................................84 1. Sportif Oyun................................................................................................................................84 B. BÝREYSEL SPORLARA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR.........................................................85 1. Atletizme Uygun Eðitsel Oyunlar.................................................................................................85 2. Jimnastiðe Uygun Eðitsel Oyunlar.............................................................................................89 3. Mücadele Sporlarýna Uygun Eðitsel Oyunlar.............................................................................92 4. Raketli Sporlara Uygun Eðitsel Oyunlar.....................................................................................95 C. TAKIM SPORLARINA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR..............................................................98 1. Basketbola Uygun Eðitsel Oyunlar...........................................................................................98 2. Futbola Uygun Eðitsel Oyunlar.................................................................................................101 3. Hentbola Uygun Eðitsel Oyunlar..............................................................................................104 4. Voleybola Uygun Eðitsel Oyunlar.............................................................................................107 ATATÜRK VE OYUN...................................................................................................................110 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME...............................................................................................111 PERFORMANS GÖREVÝ..........................................................................................................113 5. ÜNÝTE: GELENEKSEL OYUNLARIMIZ VE MÝLLÎ KÜLTÜRÜMÜZ.....................................115 A. GELENEKSEL OYUNLARIMIZ VE MÝLLÎ KÜLTÜRÜMÜZ...................................................118 B. GELENEKSEL EÐÝTSEL OYUNLARIMIZ............................................................................118 1. Geleneksel Oyunlarda Oyuna Hazýrlanma..............................................................................119 a. Geleneksel Oyunlarda Ebe Seçim Yöntemleri..........................................................119 b. Geleneksel Oyunlarda Gruplarýn Oluþturulmasý.......................................................120 C. GELENEKSEL OYUNLAR VE SPOR....................................................................................120 1. Geleneksel Sporlar Federasyonuna Baðlý Spor Branþlarý......................................................120 VIII 2. Geleneksel Oyunlarýn Spor Branþý Hâline Getirilmesi..............................................................123 Ç. GELENEKSEL OYUNLARIMIZDAN ÖRNEKLER.................................................................131 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME.................................................................................................133 PERFORMANS GÖREVÝ............................................................................................................135 6. ÜNÝTE: ENGELLÝLERE UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR.......................................................143 A. ENGELLÝLER (Özel Gereksinimli Bireyler)..........................................................................145 1. Engellileri Tanýyalým..............................................................................................................145 2. Engelli Oluþ Nedenleri...........................................................................................................146 a. Doðum Öncesinde Oluþan Nedenler........................................................................146 b. Doðum Anýnda Oluþan Nedenler...............................................................................146 c. Doðum Sonrasýnda Oluþan Nedenler...............................................................................146 3. Engellilerin Sýnýflandýrýlmasý.................................................................................................147 a. Fiziksel Engelliler.......................................................................................................147 b. Duyusal Engelliler......................................................................................................147 c. Zihinsel Engelliler......................................................................................................148 4. Engellilerle Yaþam................................................................................................................150 a. Ailede Engellilerle Yaþam..........................................................................................150 b. Okulda Engellilerle Yaþam.........................................................................................151 c. Toplumda Engellilerle Yaþam....................................................................................152 B. ENGELLÝLER ÝÇÝN EÐÝTSEL OYUNLAR..............................................................................154 1. Eðitsel Oyunlarýn Engelliler Ýçin Faydalarý.............................................................................154 2. Engellilere Uygun Eðitsel Oyunlarýn Özellikleri........................................................................154 a. Oyun Alanýnýn Düzenlenmesi....................................................................................154 b. Oyun Araçlarý.............................................................................................................155 c. Oyunun Yapýsý ve Oynatýlýþý.....................................................................................155 ç. Oyun Lideri...............................................................................................................155 3. Engelli Gruplarýna Uygun Eðitsel Oyunlar.............................................................................156 a. Bedensel Engellilere Uygun Eðitsel Oyunlar............................................................156 b. Ýþitme Engellilere Uygun Eðitsel Oyunlar..................................................................160 c. Görme Engellilere Uygun Eðitsel Oyunlar................................................................164 ç. Zihinsel Engellilere Uygun Eðitsel Oyunlar...............................................................168 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME................................................................................................173 TERÝMLER SÖZLÜÐÜ.............................................................................................................175 EKLER EK 1. Grup Deðerlendirme Formu 1............................................................................176 EK 2. Grup Deðerlendirme Formu 2............................................................................177 EK 3. Grup Öz Deðerlendirme Formu..........................................................................178 EK 4. Öz Deðerlendirme Formu 1...............................................................................179 EK 5. Öz Deðerlendirme Formu 2................................................................................180 KAYNAKÇA................................................................................................................................181 IX SÝMGELER SINIF Etkinlik : Sýnýf içerisinde yapýlacak etkinlik Okul bahçesinde veya spor salonunda yapýlacak etkinlik Etkinlik : Evde yapýlacak etkinlik Okul dýþýnda yapýlacak etkinlik HAZIRLIK Üniteyle ilgili ön hazýrlýk çalýþmalarý ÜNÝTE SORULARI Ölçme ve deðerlendirme çalýþmalarý RI BUNLA UNUZ? R MUS BÝLÝYO Konuyla baðlantýlý ilgi çekici bilgi notu A. B. C. Ç....Ana baþlýk 1. 2. 3. 4...Alt baþlýk a. b. c. ç...Ara baþlýk DÜÞÜNELÝM! Konuyla ilgili sýnýf içerisinde tartýþma yapýlmasý X EÐÝTSEL OYUNLARA GÝRÝÞ 1. ÜNÝTE A. OYUN B. EÐÝTSEL OYUN 1 HAZIRLIK 1. Günümüzde geliþen teknoloji ve azalan oyun alanlarý sizin ve çocuklarýn oynadýðý oyunlarda hangi deðiþikliklere neden olmuþtur? .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 2. Yaþadýðýnýz çevrede oynanan oyunlarý kendi bakýþ açýnýza göre sýnýflandýrýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. 3. Aile büyüklerinizin çocukluk yýllarýnda oynadýklarý oyunlarý araþtýrýnýz. ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. 4. Ülkemizde oynanan oyunlarýn bölgelere göre farklýlýk göstermesinin nedenlerini araþtýrýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 2 A. OYUN Oyun, farklý özellikler göz önünde bulundurularak çeþitli þekillerde tanýmlanabilir. Oyun, belli bir amaca yönelik (eðlence, eðitim, saðlýk gibi) kurallý ya da kuralsýz gerçekleþtirilen, her durumda çocuðun isteyerek ve hoþlanarak katýldýðý, psikomotor, zihinsel (biliþsel), duyuþsal ve sosyal geliþimine katký saðlayan en etkili öðrenme ortamýdýr. Oyun, insanlarýn bedensel ve zihinsel yeteneklerini geliþtirme amacýný güden, hesap, dikkat, rastlantý ve beceriye dayanan, ayný zamanda da tat veren bir tür yarýþtýr (Seyrek ve Sun, 1991). Oyun, dikkat, rastlantý veya maharete dayanan ve insanlarýn hoþ vakit geçirmelerine, oyalanmalarýna yarayan tamamen menfaatsiz eðlenceli yarýþtýr (Sel,1993). Öðrencinin eski dinçliðini kazanmasý, çalýþmalardan usanmamasý için oyun gereklidir. GAZALÝ 1. OYUNUN YAPISAL TEMELLERÝ a) Fiziksellik Kiþinin oyundaki psikomotor hareketlerini ve koordinasyon durumunu içerir. b) Sosyallik Bireyin, oyunda yardýmlaþma, paylaþma, sürükleyicilik ve diðer insanlara gösterdiði yakýnlýk gibi oyun arkadaþlarý ile kurduðu iliþkilerin tümüdür. c) Keyiflilik Oyuncunun þaka, kýzgýnlýk vb. duygu ve hareketler içerisine girmesi, oyundan zevk almasýdýr. ç) Ýsteklilik Oyuna katýlýmdaki isteklilik ve arzudur. d) Kavramsallýk Oyuna katýlanlarýn beceri ve kabiliyetlerine yöneliktir. Yani, oyuncunun oyundaki farklý karakterdeki rolleri üstlenmesi, oyun taktiði üretmesi ya da geleneksel oyun usulünü kullanýp kullanmamasýdýr. 3 2. OYUNUN TARÝHÎ GELÝÞÝMÝ Tarihsel süreçte oyunun ilk kez ne zaman ve ne þekilde oynanmaya baþlandýðý bilinmemekle birlikte, çocuk oyunlarý içerisinde taþla, aþýk kemiði ile oynanan oyunlar genelde en eski oyunlar olarak kabul edilmektedir. Arkeologlar yaptýklarý çeþitli araþtýrmalarda bu oyunlarý anlatan kabartma ve resimler bulmuþlardýr. Eski Mýsýrda duvar resimlerinde, oyun tahtasý üzerinde oynanan oyunlar, sýçrama oyunlarý ile el vurma oyunu oynayan kýz figürleri gösterilmektedir. . Anadoluda yaþayan uygarlýklara ait birçok mezar taþýnda da çocuk yaþantýsý ile ilgili bilgiler bulunmaktadýr. Maraþta aþýk kemiði ve kýrbaçla oynayan çocuk resimlerine rastlanmaktadýr. Kaþgarlý Mahmut, Divanu Lügatit-Türk adlý eserinde Orta Asyada oynanan bugünkü futbola benzeyen tepük oyunundan bahsetmektedir. Ayrýca Dede Korkut Hikâyelerinde de Türklerdeki çocuk oyunlarýyla ilgili yazýlý bilgiler bulunmaktadýr. Türklerin ata olan düþkünlüðü nedeni ile tarih boyunca atlý oyunlar Türk kültüründe daima var olmuþ, hatta günümüze kadar gelmiþtir. Bunun en iyi örneði atlý cirittir. Bugün atlý cirit, Geleneksel Sporlar Federasyonuna baðlý bir spor branþý olarak güncelliðini sürdürmektedir. Dünyadaki modern spor branþlarýnýn tarihî süreçte ortaya çýkýþ noktasý da insanlarýn doða ile mücadelesi, düþmanýna üstün gelme çabasý ve zevk alma duygusuna dayanýr. Ýnsanoðlu doða ile mücadele yollarýný öðrendikten sonra birbirleriyle mücadele içerisine girmiþ ve birbirine karþý üstünlük kurmaya çabalamýþtýr. Bu üstünlük kurma çabalarý veya eðlenmek için oynanan oyunlar sonucu ortaya çýkan teknik ve taktikler, günümüz modern sporlarýnýn temelini oluþturmuþtur. BUNLARI BÝLÝYOR MUSUNUZ? Badmintonun ilk zamanlar Çinli çocuklarýn, kaz tüylerini bir viþneye saplayýp güneþ altýnda kurutarak elde ettikleri topla, sokak aralarýnda oynadýklarý bir oyun olduðunu biliyor musunuz? 4 SINIF Etkinlik: Oyunlarýmýzý Hatýrlayalým. 1. Ünitenin hazýrlýk bölümünde büyüklerinizin geçmiþte oynadýðý oyunlarla ilgili yapmýþ olduðunuz araþtýrmaya baðlý olarak; Sizin çocukken oynadýðýnýz oyunlarý yazýnýz. ...................................................................... ...................................................................... ............................................................................ Aile büyüklerinizin oynadýðý oyunlarý yazýnýz. ........................................................................ ........................................................................ ........................................................................ Aile büyüklerinizin geçmiþte oynadýðý sizin de þimdi oynadýðýnýz oyunlardan birkaçýný yazýnýz. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Sizin oynadýðýnýz oyunlar ve aile büyüklerinizin oynadýðý oyunlar arasýnda ne gibi farklar olduðunu sýnýfta arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. 3. OYUNLARIN SINIFLANDIRILMASI Oyunlarýn sýnýflandýrýlmasý, oyunlarda bulunan farklý özellikler dikkate alýnarak deðiþik þekillerde yapýlabilir. Örneðin, oynayan kiþilere (kýz, erkek, karma), kullanýlan araçlara (top, taþ, kemik, ip vb.), oynanýlan alanlara (kapalý, açýk vb.) göre deðiþik þekillerde sýnýflandýrýlabilir. Genel olarak oyunlarýn sýnýflandýrýlmasý OYUN Mücadele-Yarýþma Oyunlarý Macera-Heyecan Oyunlarý Gösteri-Rol Oyunlarý Þans Oyunlarý Fiziksel beceri oyunlarý Motorlu sürat yarýþlarý Meddah Fiziksel beceri ve strateji Daðcýlýk Tiyatro oyunlarý Sallanma Orta oyunu Strateji oyunlarý Treking vb. Opera Strateji ve þans içeren Sinema vb. fiziksel beceri oyunlarý B. EÐÝTSEL OYUN Ýnsanlarda geliþim, yaþam boyu devam eden ve dönemler hâlinde farklýlýklar gösteren uzun bir süreçtir. Bu süreçte bireyin geliþiminin desteklenmesi amacýyla oynadýðý oyunlarýn geliþim dönemlerine göre planlanarak hazýrlanmasý ile oyunlar eðitsel bir deðer kazanýr. . Belirlenen amaçlar doðrultusunda oyun alaný, oyuncu sayýsý, oyuncu seviyesi, oyun süresi, tekrar sayýsý ve kullanýlacak araç gereç bakýmýndan önceden planlanan oyunlara eðitsel oyun denir. 5 Oyunlarýn geliþim üzerine birçok etkisi vardýr. Bu etkileri: Temel motorik özelliklerin geliþimi üzerine etkileri, Sosyal geliþim üzerine etkileri, Kiþilik geliþimi üzerine etkileri, Zekâ ve dil geliþimi üzerine etkileri olarak dört alanda incelemek mümkündür. Yukarýdaki açýklamalar dikkate alýndýðýnda oyun ile eðitsel oyun arasýndaki farklar da ortaya çýkmaktadýr. Eðitsel oyun, yukarýda belirtilen alanlardan birinde veya birkaçýnda geliþime fayda saðlamak amacýyla önceden planlanarak uygulanýr. Oyun ise belirtilen alanlarda geliþime fayda saðlayabilir fakat bunun hangi alanda ve nasýl olacaðý planlanmaz. Bu durum oynayanlar ya da oynatanlar tarafýndan da düþünülmez. 1. EÐÝTSEL OYUNUN ÖNEMÝ Çaðýmýz, insanlarý hareketsizliðe sevk eden bir yaþam ortamý sunmaktadýr. Yaratýcýlýða imkân vermeyen teknolojik donanýmlar, betonlaþmýþ çevre, her yere araçla gitme alýþkanlýðý, yürüyen merdivenler, uzaktan kumandalý ev araçlarý, insanlarý her geçen gün hareketsizliðe sevk etmektedir. Bu durum, çocuklarý ve gençleri daha çok etkilemektedir. Bugün apartman dairelerinde oturan, kalabalýk okul ve kreþlerde bulunan, sýnýrlý olarak hareket imkâný bulan, zamanýnýn büyük bir kýsmýný kapalý alanlarda geçiren çocuklar yeterli oyun alaný bulamamaktadýrlar. Mevcut oyun alanlarý ise doðal materyallerden uzak, yapay alanlardýr. Çocuk, bu gibi nedenlerden dolayý oyuna hasret kalmaktadýr. Teknoloji ve þehirleþme ile birlikte hareket alaný daralan bireylerin hareketsizliðe baðlý olarak fiziksel ve pisikomotor yönden geliþimleri saðlýklý olmayacaðý gibi bu durum günümüzün saðlýk sorunu obeziteye de neden olmaktadýr. Bu tablo karþýsýnda bireylerin çok yönlü geliþimini saðlayan eðitsel oyunlar, bir kat daha önem kazanmýþtýr. Bireyin geliþmesi amacýyla eðitsel oyunlarý kullanan kiþiler açýsýndan eðitsel oyunlarýn önemi þu þekilde belirtilebilir: Öðretmen eðitsel oyun ile; Öðrencinin hayal kurmasýný saðlar. Öðrenciye baþkasýnýn düþüncesine saygý duymayý ve hakkýna razý olmayý öðretir. Öðrencinin daha kolay öðrenmesini saðlar. Öðrenciye aktif öðrenme ortamý hazýrlar. Öðrenciyi fiziksel, ruhsal ve zihinsel olarak çalýþmaya hazýrlar. Öðrenciye kurallarý ve kurallara uymayý öðretir. Öðrenciler arasýndaki farklýlýklarý ortadan kaldýrýr. Antrenör eðitsel oyun ile; Sporcunun çabuk karar verme, mantýk yürütme yeteneðini geliþtirir. Sporcunun fizyolojik geliþimini saðlar. Sporcunun reflekslerini güçlendirir. Sporcunun aktif olarak dinlenmesini saðlar. Sporcunun antrenmanlarýný daha zevkli hâle getirir. Yarýþma ortamý yaratarak sporcuda rekabet duygusunu geliþtirir. Sporcunun kuvvet, çabukluk, dayanýklýlýk vb. özelliklerini geliþtirir. 6 Psikolog eðitsel oyun ile; Bireyin zayýf ve güçlü yönlerini tespit eder. Ýnsanl ararasý iliþkileri geliþtirir. Bireye hayata baðlýlýk gücü verir. Heyecan, neþe, canlýlýk yaratarak insanlara zevkli ve eðlenceli dakikalar yaþatýr. Ýnsanlarýn rahatlayýp gevþemesini saðlar. Oyun terapileri ile tedavinin etkisini artýrýr. Toplumsal hayata uyumu kolaylaþtýrýr. Anne ve baba eðitsel oyun ile; Çocuða toplumsal kurallarý öðretir. Çocuða baðýmsýz ve özgür bir ortam yaratýr. Çocuðun saðlýklý bir þekilde geliþmesini saðlar. Çocuðun sosyal bir çevre edinmesini saðlar. Çocuða yaþamýn güçlükleriyle mücadele gücü verir. Çocuðun sorumluluk, kendine güven, saygý ve dürüstlük duygularýný geliþtirir. 2. EÐÝTSEL OYUNLARIN SINIFLANDIRILMASI Eðitsel oyunlar çeþitli þekillerde sýnýflandýrýlmýþtýr. Farklý sýnýflandýrmalarýn olmasý eðitsel oyunlarýn çok yönlü olmasýndan kaynaklanmaktadýr. Genel olarak eðitsel oyunlar; a. Uygulanýþ biçimlerine göre, b. Oynanma ya da oynatýlma amaçlarýna göre iki þekilde sýnýflandýrýlýr. a. Eðitsel Oyunlarýn Uygulanýþ Biçimlerine Göre Sýnýflandýrýlmasý EÐiTSEL OYUNLAR TAKLÝT OYUNLARI Yaþ Gruplarýna Göre - Okul Öncesi 0-6 yaþ - Temel Eðitim 6-8,9-11,12-14 yaþ - Yetiþkinlik 18 yaþ ve üzeri - Yaþlýlýk 45 yaþ ve üzeri MÜCADELE OYUNLARI SPORTÝF OYUNLAR Oyun Araç Oyuncu Oyun Oyun Alanlarýna Göre Sayýlarýna Göre Düzenlerine Göre Gereçlerine Göre - Sýnýf Oyunlarý - Bireysel Oyunlar - Salon Oyunlarý - Ýkili Oyunlar - Bahçe Oyunlarý - Takým Oyunlarý - Kýþ Oyunlarý - Su Oyunlarý - Çizgide Oynanan Oyunlar - Çemberde Oynanan Oyunlar - Daðýnýk Düzende Oynanan Oyunlar 7 - Araçlý Oyunlar - Araçsýz Oyunlar Oyunun Amacýna Göre - Eðlence Amaçlý - Eðitim Amaçlý *Beden Eðitimi Dersinde *Spor Eðitiminde - Saðlýk Amaçlý *Duygusal *Fiziksel b. Eðitsel Oyunlarýn Oynanma ya da Oynatýlma Amaçlarýna Göre Sýnýflandýrýlmasý Eðitsel oyunlar, oynanma ve oynatýlma amaçlarýna göre; eðlence amaçlý, eðitim amaçlý ve saðlýk amaçlý olmak üzere üçe ayrýlýr. Buna göre; 1. Eðlence Amaçlý Eðitsel Oyunlar Eðlence amaçlý eðitsel oyunlarda amaç, hoþça vakit geçirmek ve eðlenmektir. Bu amaçla kuvvet, çabukluk, denge, zekâ, dikkat ve koordinasyon özellikleri taþýyan oyunlar oynanýr. Kazanmak ve kaybetmek çok önemli deðildir. Fakat bunlar, oyunun oynanmasýný saðlayan unsurlardýr. Özellikle piknik, düðün, niþan, yaþ günü, kutlama günlerinde, katýlanlar arasýnda diyalog kurulmasý, onlarý birbirine baðlamak ve eðlendirmek amacýyla oynanan oyunlardýr. 2. Eðitim Amaçlý Eðitsel Oyunlar Eðitim amaçlý oyunlarda, eðitsel oyunun bir araç olarak kullanýlmasýyla bireylerde bazý yeteneklerin geliþtirilmesi temel hedeftir. Eðitim amacýyla eðitsel oyunlarýn kullanýlmasý, birçok fiziksel özelliðin geliþtirilmesini saðladýðý gibi antrenmanlarýn baþýnda ýsýnma, sonunda dinlenme, rahatlama, antrenmanýn ana evresinde performans, teknik ve taktik geliþime katkýda bulunur. Beden Eðitimi Derslerinde Spor Eðitiminde (Antrenmanlarda) Motorsal Özellikler-Teknik-Taktik Giriþ Esas Devre Bitiriþ Oyunla Geliþtirilebilen Bazý Özellikler Denge Koordinasyon Çabukluk Kuvvet Dayanýklýlýk Esneklik Çeviklik Algýlama Dikkat Bellek Öncelleme Yaratýcýlýk Heyecan Motivasyon 3. Saðlýk Amaçlý Eðitsel Oyunlar Günümüzde geliþen teknoloji, harekete dayalý hayatý, makinelere baðlý ve duraðan bir hayat tarzýna dönüþtürmüþtür. Bu durum, fiziksel hareketliliðin azalmasýna, strese ve psikolojik nedenlere baðlý saðlýk sorunlarýnýn ortaya çýkmasýna sebep olmuþtur. Gerek bu gibi saðlýk sorunlarý gerekse çeþitli týbbi sebeplerden dolayý fiziksel hareketlilik ihtiyacý olan insanlar için eðitsel oyunlar önemli bir araçtýr. Oyunlar, psikolojik ve fizyolojik rahatlamayý saðladýðý gibi insanlarýn zayýf organlarýný da (el, kol, bacak vb.) geliþtirmektedir. Eðitsel oyunlar, saðlýk amaçlý olarak bu açýdan kullanýlacaðý gibi bünye olarak zayýf kiþilerin kondisyonlarýnýn geliþtirilmesi amacýyla da kullanýlabilir. Oyunlar, kiþilerde kondisyonu geliþtirmek ve saðlýðý korumak için fizyolojik etkilerinden dolayý çok önemli bir araçtýr. Fiziksel rahatsýzlýklarýn yanýnda, özellikle psikolojik rahatsýzlýklarda oyun terapileri, týp açýsýndan geliþmiþ ülkelerde oldukça önemli bir metot olarak uygulanmakta ve bu terapilerden baþarýlý sonuçlar alýnmaktadýr. 8 SINIF Etkinlik: Oyunlarýmýzý Sýnýflandýralým. Satranç oyunu oyun sýnýflandýrma tablosuna göre aþaðýdaki gibi deðerlendirilir: Oyunun amacýna göre: Eðlence ve eðitim amaçlý oynanan oyun grubuna, Oyun araç gereçlerine göre: Araçla oynanan oyunlar grubuna, Oyuncu sayýsýna göre: Ýkili oynanan oyun grubuna, Oyun alanýna göre: Sýnýf oyunlarý oyun grubuna, Yaþ gruplarýna göre: Temel eðitim dönemi, lise dönemi ve yaþlýlýk döneminde oynanan oyunlar grubuna girer. Hepinizin çok iyi bildiði yandaki oyunun özelliklerini inceleyerek bu oyunu oyun sýnýflandýrma tablosuna göre deðerlendiriniz. Oyun araç gereçlerine göre : ............................................................................................ Oyun alanlarýna göre : ..................................................................................................... Oyuncu sayýlarýna göre : ................................................................................................. Yaþ gruplarýna göre : ....................................................................................................... Oyun düzenlerine göre : ................................................................................................... Oyunun amacýna göre : .................................................................................................... 1. Ünitenin hazýrlýk bölümünde, büyüklerinizin geçmiþte oynadýðý oyunlarla ilgili yapmýþ olduðunuz araþtýrma sonucu öðrendiðiniz oyunlardan birini seçiniz. Seçtiðiniz bu oyunu inceleyerek sýnýflandýrma gruplarýna göre deðerlendiriniz. Bu oyun; Oyun araç gereçlerine göre : ............................................................................................ Oyun alanlarýna göre : ..................................................................................................... Oyuncu sayýlarýna göre : ................................................................................................. Yaþ gruplarýna göre : ....................................................................................................... Oyun düzenlerine göre : ................................................................................................... Oyunun amacýna göre : ................................................................................................... 9 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME 1. Oyun ile eðitsel oyun arasýndaki farklar nelerdir? 2. Oyunun yapýsal temelleri nelerdir? 3. Tarihî bulgulara göre ilk oyuncak araçlarý nelerdir? 4. Oyun alanlarýna göre oyunlarý sýnýflandýrýnýz. 5. Eðitsel oyunlarý, oynama ya da oynatýlma amaçlarýna göre sýnýflandýrýnýz. 6. Antrenörler eðitsel oyunlarý hangi amaçlarla kullanýrlar? 7. Oynadýðýnýz eðitsel bir oyunu inceleyerek bu oyunun geliþiminize olan etkisini açýklayýnýz. Aþaðýdaki cümlelerde boþ býrakýlan yerleri uygun ifadelerle doldurunuz. 1. Oyun insanýn ................... , ..................... , ................... ve ..................... geliþimine katký saðlar. 2. Kiþinin oyundaki psikomotor hareketleri ve koordinasyon durumu oyunun................................. temelini oluþturur. 3. Antrenörün sporcularýnda, öðretmenin öðrencilerinde geliþim saðlamak amacýyla önceden planlayarak uyguladýðý oyunlara ..................................................... denir. 10 Eðitsel Oyunlar Dersinin 1. Ünitesinin Hangi Derslerle Ýliþkilendirilebileceðini Ýþaretleyiniz. Örnek: Spor Dersi Dil ve Anlatým Temel Spor Eðitimi Türk Edebiyatý Ýnsan Anatomisi Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Beden Eðitimi ve Spor Bilimine Giriþ Tarih Beden Eðitimi ve Spor Tarihi T.C. Ýnkýlap Tarihi ve Atatürkçülük Spor Coðrafya Antrenman Bilgisi Matematik Spor Kazalarýndan Korunma ve Ýlk Yardým Fizik Spor Fizyolojisi Kimya Spor Masajý Biyoloji Spor Tesisleri ve Malzeme Bilgisi Saðlýk Bilgisi Spor Psikolojisi Felsefe Spor ve Beslenme Yabancý Dil Türk Spor Tarihi Millî Güvenlik Bilgisi Spor Yönetimi ve Organizasyon Trafik ve Ýlk Yardým Spor Sosyolojisi Tanýtým ve Yönlendirme Ritim Eðitimi ve Dans Özel Alan Diðer Seçmeli Dersler Bu üniteyi yukarýdaki derslerin hangi konularýyla ve neden iliþkilendirdiðinizi aþaðýdaki boþluða yazýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 11 EÐÝTSEL OYUN HAZIRLAMA 2. ÜNÝTE A. OYUNDA AMAÇ B. OYUNDA PLANLAMA C. OYUN OYNATMA Ç. OYUNDA DEÐERLENDÝRME 12 HAZIRLIK 1. Oyunlarý amaçlarýna göre sýnýflandýrýnýz. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... 2. Her oyunun her yerde oynanýp oynanmayacaðýný tartýþýnýz. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. ............................................................................................................................ 3. Sýnýf içinde oynadýðýnýz kulaktan kulaða oyununu hareketli bir oyun þeklinde bahçede nasýl oynayabilirsiniz? .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................. 4. Elim sende oyununu kaç farklý þekilde oynayabilirsiniz? .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. ........................................................................................................................ 13 Eðitsel oyunlarý diðer oyunlardan ayýran en önemli özellik bu oyunlara eðitsel deðer yüklenerek önceden planlanýp oynanmasý veya oynatýlmasýdýr. Eðitsel oyunun önceden planlanýp oynatýlmasý süreci aþaðýdaki bölümlerden oluþur: Amaç Planlama Oyunun oynatýlmasý Oyunun deðerlendirilmesi A. OYUNDA AMAÇ Eðitsel oyunda en temel öge amaçtýr. Amaç doðrultusunda oyun, oyun alaný, oyuncu seviyesi, oyuncu sayýsý, oyunda kullanýlacak araç gereç ve oyunun kurallarý belirlenir. Amaç olmadan hangi eðitsel oyunun hangi seviyede, hangi alanda ve ne þekilde oynatýlacaðý belirlenemez. Eðitsel oyunlarýn genel bir amacý olduðu gibi oyun içerisinde de oynayanlarýn kazanmak için bir amacý vardýr. Bu ikisi birbirine karýþtýrýlmamalýdýr. Örneðin, oyunu oynatan antrenör oyuncularýnýn çabukluðunu geliþtirmek için elim sende oyununu oynatýyorsa burada antrenörün amacý çabukluðu geliþtirmek iken oyunu oynayanlarýn amacý ebe olmamak için ebeden kaçmaktýr. Kitabýmýzda oyunun amacý ifadesiyle bahsedilmek istenen, oyunun genel amacýdýr. Oyunun özel amacý ise oyunun oynanýþ þekline göre oynayanlarýn oyun içerisinde ulaþmak istedikleri amaçtýr. SINIF Etkinlik: Bana Amacýný Söyle Sana Oyununu Söyleyeyim. Aþaðýda amaçlar bölümünde verilen kutularý inceleyerek bu amaçlar doðrultusunda oynanabilecek oyunlarý eþleþtiriniz. AMAÇLAR OYUNLAR Satranç Dikkati geliþtirmek Birdirbir Sýçramayý geliþtirmek Yakan Top Þut tekniðini geliþtirmek Dev Cüce Zekâyý geliþtirmek Elim Sende 14 B. OYUNDA PLANLAMA Oyun planlanýrken aþaðýdaki unsurlar göz önünde bulundurulmalýdýr: Oyun seçimi Oyuncu seviyesi Oyun alaný Oyun süresi Oyunda kullanýlacak araç gereçler Yukarýdaki planlama unsurlarý daima amaç doðrultusunda hazýrlanmalýdýr. 1. OYUN SEÇÝMÝ Oyun seçilirken oyunun hangi amaca yönelik olduðu tespit edilmelidir. Oynayacaðýmýz veya oynatacaðýmýz oyun, bizi ulaþmak istediðimiz hedefe ne kadar yaklaþtýrabilir? sorusu göz önünde bulundurularak oyun seçimi yapýlmalýdýr. Örneðin, amaç hentbolda þut atýþýný geliþtirmek ise bu amaca ulaþmak için körebe oyununu seçmek doðru bir seçim olmayacaktýr. 2. OYUNCU SEVÝYESÝ Oyunu planlarken oyunu oynayacak grubun yaþý, cinsiyeti, fizik özellikleri, hareket beceri yeteneði, zekâ düzeyi göz önünde bulundurulmalýdýr. Oyuna baþlamadan önce oyuncularýn rahatsýzlýðýnýn olup olmadýðý sorulmalýdýr. Oyuncular, oyunu anlayýp uygulayabilmeli, oynarken zorlanmamalý, oyunda ne zaman ne yapmasý gerektiðine þaþýrmamalýdýrlar. Hareketli oyunlar, oynayanlarýn seviyesine uygun hareketler içermelidir. Zira seviyenin üstünde zor hareketler oyuncular tarafýndan uygulanamayacaðý gibi seviyesinin altýndaki basit hareketler de onlara sýkýcý gelecektir. Eðer engellilere oyun oynatýlacaksa engellilerin engel seviyesi bakýmýndan deðerlendirilmesi gerekir. Seviyeye uygun olmayan oyunlarda oyun, amacýna ulaþmayacaktýr. 3. OYUN ARAÇ GEREÇLERÝ Malzeme seçimi yaparken malzemelerin oyunculara zarar vermeyecek, onlarýn rahatlýkla kullanabileceði, seviyelerine uygun ve oyunun amacýna yönelik olmasýna dikkat edilmelidir. Oyunda kullanýlacak malzemeler oyunculara önceden tanýtýlýp malzemelerin kullaným þekilleri, kullaným amaçlarý ve kullaným zamanlarý hakkýnda bilgi verilmelidir. Oyunda kullanýlacak araç gereçler oyun alanýna önceden yerleþtirilmelidir. Oyunun özelliðine göre oyunun baþýnda kura çekimi, eþleþtirme, ebe seçimi vb. yapýlacaksa ve oyunun sonunda da ceza oyunlarý oynatýlacak ise bunlar için de kullanýlacak malzemeler önceden belirlenmelidir. Oyuncularýn kendi kullanacaklarý malzemeler (ayakkabý, kýyafet, araç vb.) sakatlýklara neden olmayacak ve diðer oyuncularý yaralamayacak özellikte olmalýdýr. 15 4. OYUN ALANI Oyun alanýnýn büyüklüðü, zeminin yapýsýna, oyunun amacýna, oyuncu seviyesine, oyuncu sayýsýna ve oynanýþ þekline göre belirlenmelidir. Dikkati geliþtirmeye yönelik bir oyunda oyuncularýn ilgisini daðýtacak etkenlerden uzak, kapalý bir alan tercih edilmelidir. Sýçramanýn aðýrlýkta olduðu bir oyun oynatýlacak ise oyun alaný zeminin sakatlýklara meydan vermemesi bakýmýndan sert ve kaygan olmamalýdýr. Bazý durumlarda oyun oynatmak için profesyonel olarak hazýrlanmýþ oyun alanlarý bulmak mümkün olmayabilir ya da oyun alaný tam anlamýyla oynatýlacak oyun için uygun olmayabilir. Bu durumda lider, var olan oyun alanýnýn özelliklerine göre oyunda küçük deðiþiklikler yaparak mevcut alandan faydalanabilir. Örneðin, elimizdeki oyun alaný, kum gibi yumuþak bir zemin ise bu zeminde koþarak, sýçrayarak oynanacak oyunlarda zemine baðlý olarak oyuncular fazla efor harcayacaklarýndan erken yorulacaklardýr. Oyunu oynatan kiþi bu durumda oyun süresini kýsaltarak ya da ara dinlenmelerin süresinde, sýklýðýnda deðiþiklik yaparak elindeki mevcut alaný deðerlendirip oyunu oynatabilir. Oyun alanýnda oyuncularýn yaþlarý, engelli ise engel gruplarý, oyunun amacý, oyun alanýnýn özellikleri göz önünde bulundurularak gerekli güvenlik önlemleri alýnmalýdýr. Açýk ve dar alanlarda oynatýlacak oyunlar için alýnabilecek tedbirler þunlardýr: Çok küçük alanlardaki hýzlý koþularda ani yön deðiþtirmeler engellenmelidir. Oyun alanýnýn kapsamýna göre oyuncu sayýsý sýnýrlý tutulmalý ve oyuncular dönüþümlü olarak oynatýlmalýdýr. Zeminin ýslak veya kayganlýðýndan oluþabilecek kazalara iliþkin önlem alýnmalý ve gerekli uyarýlar yapýlmalýdýr. Oyunda kullanýlacak araç gereçlerden kaynaklanabilecek kazalara karþý önlemler alýnmalýdýr. Koþu oyunlarýnda bitiþ çizgisi duvarda, direkte veya bunlarýn yakýnýnda olmamalýdýr. TEHLÝKELÝ TEHLÝKELÝ Size göre oyun esnasýnda daha farklý ne gibi önlemler alýnabilir? 16 5. OYUN SÜRESÝ Oyun süresi veya tekrar sayýsý belirlenirken oyuncu seviyesi, oyun alaný ve oyunun amacý göz önünde bulundurulmalýdýr. Dikkat süresi kýsa olan yaþ gruplarýna oyun oynatýlýrken oyunun süresi oyuncularýn dikkat süresini daðýtacak kadar uzun olmamalýdýr. Hareketli oyunlarda oyun süresi veya tekrar sayýsý oynayanlarýn psikomotor becerilerine ve fiziksel kapasitelerine göre belirlenmelidir. Zorluk derecesi yüksek ve aþýrý yüklenmeler içeren oyunlarda oyun süresi kýsa tutulmalýdýr. Hangi yaþ grubunda olursa olsun oyun süresi, oyuncularýn fiziksel ve psikomotor geliþimini engelleyecek, dikkatini azaltacak, sýkýlmasýna neden olacak kadar uzun tutulmamalýdýr. Örneðin, voleybolda manþet pasa yönelik oyun oynatýlýrken oyun süresinin gereðinden fazla uzun tutulmasý yorgunluða ve býkkýnlýða baðlý olarak oyuncularýn manþet pas tekniklerinin bozulmasýna neden olacaktýr. Bu durumda oyun ya býrakýlmalý ya da çeþitlendirilerek oyuncularýn motivasyonu saðlanmalýdýr. Oyun süresi oyunun amacýna göre belirlenmelidir. Örneðin, dayanýklýlýðý geliþtirici bir oyun oynatýlacak ise düþük þiddetli uzun süreli oyunlar oynatýlmalýdýr. Oyunda amaç, oyun alaný, araç gereç, oyuncu sayýsý, oyuncu seviyesi, oyun süresi birbiriyle tutarlý olmalý ve bütünlük saðlamalýdýr. SINIF Etkinlik: Bir Oyun Planlayalým. Oyunun Amacý: Basketbolda paslaþmayý geliþtirmek. Yukarýda belirtilen amaca yönelik bir oyun hazýrlayýnýz. Bu oyunu aþaðýdaki tabloya göre yerleþtiriniz. Oyunun adý : Oyun alaný : Oyuncu sayýsý Oyuncu seviyesi Oyunda kullanýlacak araç gereç Oyunun süresi Oyunun kurallarý ve oynanýþý : : : : : Hazýrladýðýnýz oyunun belirtilen amaca yönelik olup olmadýðýný sýnýfta arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. 17 C. OYUN OYNATMA Oyunda amaç doðrultusunda yapýlan planlamadan sonra oyun oynatýlmaya geçilir. Oyun oynatabilmek için oyun gruplarýnýn oluþturulmasýný, ebe seçim yöntemlerini, liderin özelliklerini, oyuna ödül ve cezayý yerleþtirmeyi, oyunda çeþitlendirme ve uyarlamayý, oyun oynatýrken dikkat edilmesi gereken hususlarý bilmek gerekir. 1. GRUPLARIN OLUÞTURULMASI Oyunu oynayacak gruplar yaþ, sayý, zekâ, beceri, fiziksel özellik bakýmýndan denk olmalýdýr. Gruplarýn denkliði oyunda sonucun kestirilememesini, dolayýsý ile oyuncularýn heyecan, dikkat, istekliliðinin artmasýný ve sürekliliðini saðlayacaktýr. Ýstekli, heyecanlý oyuncular oyunun verimliliðini artýracaktýr. Oyuncularý gruplara ayýrmada kullanýlan en kolay yöntemlerden biri tek çift yöntemidir. Bu yöntemde oyuncular boy sýrasýna göre dizilir. Baþtaki oyuncu tek derken bir sonraki oyuncu çift der, böylece oyuncular, sýrayla tek, çift diyerek sýranýn sonundaki oyuncuya kadar bu þekilde devam ederler. Daha sonra tek veya çift diyen oyuncular bir adým öne çýkarýlýrlar, öndeki oyuncular bir grubu, arkadaki oyuncular da diðer grubu oluþturur. Böylelikle fiziksel olarak takýmlar denkleþtirilmiþ olur. Gruplar oluþturulurken oyunlarda kendine güveni olmayan, fiziksel rahatsýzlýðý olan çocuklara güven kazanmalarý bakýmýndan farklý sorumluluklar verilebilir. Örneðin, hareketli bir oyuna katýlamayacak derecede rahatsýzlýðý olan oyunculara hakemlik, oyunu baþlatma, lidere yardým etme gibi görevler verilebilir. Öðretmen eðitsel oyunlar dersinde sorar: Arkadaþlar eþit sayýda iki grubunuz var ve bu gruplara oyun oynatýrken gruplarýn birinden bir oyuncunuz sakatlandý ve oyundan çýktý. Oyunda denkliði nasýl saðlarsýnýz?. Bir öðrenci parmak kaldýrýr, Hocam diðer gruptan bir oyuncuyu sakatlanan kiþiyi hastaneye götürmesi için görevlendiririz der. . Öðretmenim bir arkadaþýmýzý daha sakatlarýz. Ehe ehe! Eþit sayýda iki grubunuz var, bir arkadaþýnýz sakatlanýrsa denkliði nasýl saðlarsýnýz? 18 Örnekteki karpuz taþýma oyununda oyuncular, eþit sayýda iki gruba ayrýlýr ve þekildeki gibi oyun alanýna yerleþir. Liderin çýk komutuyla birlikte grup baþýndaki oyuncular, ellerindeki voleybol topu ile koþarak belirtilen çizgiye doðru hýzla ilerlerler. Bu oyuncular çizgiyi geçtikten sonra sýrtlarý grup arkadaþlarýna dönük olacak þekilde topu baþlarýnýn üzerinden elleriyle geriye doðru atarlar. Bu esnada sýradaki oyuncu atýlan topu tutmak için sýradan çýkar ve topu tutmaya çalýþýr. Topu tutan oyuncu bir önceki oyuncu gibi oyunu oynar. Bütün oyuncular oyunu bu þekilde oynadýktan sonra oyunu ilk bitiren grup galip gelir. Yukarýdaki oyunda oyuncu sayýsý çift olduðunda gruplarý oluþturmak kolay olacaktýr. Oyuncu sayýsý tek sayý olduðunda gruplarý oluþtururken sayý bakýmýndan grubun biri diðerinden bir oyuncu fazla olacaktýr. Bu durumda oyunda denklik nasýl saðlanabilir? 1. Çözüm: Oyuncu sayýsý bir kiþi eksik olan grubun baþýndaki oyuncu, oyunun baþýnda bir kez oynar, daha sonra grubun arkasýna geçer, sýrasý gelince en son oyuncuymuþ gibi bir kez daha oyunu oynar böylelikle her grubun ayný tekrar sayýsý ile oyunu oynamalarý saðlanabilir. iki kez koþacak ? 2. Çözüm: Oyuncular içinden bir oyuncu seçilir. Seçilen bu oyuncu joker olur. Joker oyuncu bir tur A takýmýnda, bir tur B takýmýnda oynatýlarak oyunda denklik saðlanabilir. her iki grup için bir tur koþacak ? 3. Çözüm: Sizin çözümünüz ne? ............................................... 19 Gruplar oluþturulurken oyunun özelliðine göre bazý durumlarda kýz ve erkekler ayrý olarak bazý durumlarda ise karma olarak gruplandýrýlýrlar. Bunun nedeni insan geliþiminin bazý dönemlerinde kýz ve erkeklerin geliþim özellikleri arasýndaki farkýn belirgin olmasýdýr. Farkýn belirgin olduðu bu dönemlerde, özellikle hareketli oyunlarda, oyunun özelliðine göre gruplar oluþturulurken cinsiyet göz önünde bulundurulmalýdýr. SINIF Etkinlik: Hangi Þýk? Oyunun adý : Eþli Elim Sende Oyunun amacý : Dayanýklýlýðý geliþtirmek Oyun alaný : Hentbol oyun alaný : 14-20 Oyuncu sayýsý Oyuncu seviyesi : 12-14 yaþ Oyunun kurallarý ve oynanýþý : Oyuncular ikili eþleþtirilirler. Eþler el ele tutuþur. Bir çift ebe olur. Baþla komutu ile birlikte ebe olan çift el ele koþarak diðer eþlere dokunmaya çalýþýr, ebeler tarafýndan dokunulan eþler ebe olarak ebe grubuna katýlýr. Kaçan eþler, oyun alaný dýþýna çýkmasý ya da ellerini býrakmasý durumunda ebelenmiþ sayýlýrlar. Oyun, bir grup kalana kadar devam eder, sona kalan grup oyunu kazanýr. Yukarýdaki oyunun oyuncu sayýlarý ve oyun alaný þekildeki gibidir. Mavi renkteki oyuncular erkek öðrencileri, bordo renkteki oyuncular kýz öðrencileri belirtmektedir. Oyuncularý eþleþtirecek olursak oyun, dayanýklýlýða yönelik ve 12-14 yaþ grubuna oynatýlacaðýndan öncelikle göz önünde bulundurulmasý gereken husus, 12-14 yaþ grubu kýz ve erkeklerin dayanýklýlýk geliþim düzeyleri arasýnda farkýn olup olmadýðýdýr. Þimdi þýklarý inceleyelim: a) Eðer 12-14 yaþ grubu kýz ve erkeklerin dayanýklýlýk geliþim düzeyleri arasýnda fark yoksa bütün oyuncular bu oyunu hep birlikte oynayabilirler. Eþleþtirme yapýlýrken de oyuncular þekildeki gibi karma olarak eþleþtirilirler. b) Eðer 12-14 yaþ grubu kýz ve erkeklerin dayanýklýlýk geliþim düzeyleri arasýnda fark varsa eþleþtirme yapýlýrken þekildeki gibi kýzlar ayrý, erkekler ayrý eþleþtirilir. Oyunu ayný alanda kýzlar ayrý, erkekler ayrý oynar. c) Eðer 12-14 yaþ grubu kýz ve erkeklerin dayanýklýlýk geliþim düzeyleri arasýnda fark varsa eþleþtirme yapýlýrken þekildeki gibi kýzlar ayrý, erkekler ayrý eþleþtirilir. Oyun hep birlikte oynanýr. 12-14 yaþ grubu kýz ve erkekler arasýnda dayanýklýlýk geliþim düzeyi bakýmýndan fark olup olmadýðýný araþtýrarak oyuna uygun eþleþtirmeyi iþaretleyiniz. 20 SINIF Etkinlik: Hangisi Doðru? Eþli elim sende oyununu ilköðretim ana sýnýfý öðrencilerine dayanýklýlýðý geliþtirmeye yönelik oynatmak istediðinizde eþleþtirmeyi nasýl yapardýnýz? Uygun þýkký iþaretleyiniz. 2. EBE SEÇÝM YÖNTEMLERÝ Oyunlarýn bazýlarý ebe veya ebeler ile oynanan oyunlardýr. Oyuna ilk baþlayan ya da takýma karþý tek baþýna oynayan oyunculara ebe denir. Bu oyunculara ebe dýþýnda ülkemizin farklý bölgelerinde ana, baþbir, baþçý, bey, böke, çoban, elbaþ, ito, kaptan, libe, muluk, öðcül, öncül, öncüllü, tanacý, yelik gibi isimler verilmektedir. Oyuna baþlamadan önce yapýlan ebe seçimi farklý þekillerde olabilir. Ebe seçim yöntemlerinin bazýlarý þu þekilde sýralanabilir: Oyuncular belirli bir mesafede farklý koþu veya sýçrama tekniklerini kullanarak ilerlerler sona kalan oyuncu ebe olur. Oyuncular belirlenen bir mesafeyi ritim eðitimi dersindeki sýçrama veya koþu tekniklerinden birini (galop, geyik sýçrama, tay sýçrama vb.) kullanarak katederler. Sona kalan oyuncu ebe olur. Oyuncular topu birbirlerine atýp tutarlar. Topu tutamayýp yere düþüren ebe olur. Basketbol topu ile oyuncular potaya þut atar. Ýsabetli þut atan ebelikten kurtulur ve en sona kalan ebe olur. Yere konulan hentbol topuna, oyuncular, diðer bir hentbol topunu yerden yuvarlayarak vurmaya çalýþýrlar. Topa vuran oyuncu ebelikten kurtulur ve sona kalan oyuncu ebe olur. Masa tenisi raketini kullanarak belirli bir süre backhand vuruþ tekniði ile top saydýrýlýr. Bu süre içerisinde en az top saydýran oyuncu ebe olur. Top oyunlarýnda duvara küçük bir hedef çizilir, oyuncular hedefe topu atarlar. Hedefi tutturamayanlar atýþa devam ederler ve sona kalan ebe olur. Duvara çizilen hedefe voleybol, basketbol, hentbol, futbol, çim hokeyi vb. pas ya da þut tekniklerini kullanarak atýþ yapýlabilir. Topla yapýlan ebe seçim yöntemi topla oynanan oyunlar için kullanýlacak anlamýna gelmez. Örneðin, elim sende oyunu için de toplu ebe seçim tekniklerinden biri kullanýlabilir. Ebe seçimi antrenmanda yapýlacaksa kullanýlacak yöntemin antrenmanýn içeriðinden farklý olmasý tercih edilmelidir. Örneðin, basketbol antrenmanýnda oynatýlacak oyun için ebe seçimi yapýlacaksa potaya þut atarak ebe seçim yöntemini kullanmak oyunculara cazip gelmeyecektir. Yukarýdaki ebe seçim tekniklerinin dýþýnda oyuncularýn özel durumuna göre lider uygun 21 gördüðü herhangi bir oyuncuyu ebe seçebilir. Lider bir önceki antrenmanda verilen sorumluluðu yerine getirmeyen ya da kendine güveni olmayan oyuncularý seçeceði gibi herhangi bir oyuncuya kazandýrýlmasý gereken bir beceriye yönelik de ebe seçebilir. Örneðin, ebenin tek ayak sýçrayarak diðer oyuncularý yakaladýðý bir oyun düþünürsek bu oyunda sol bacak sýçramasý zayýf olan bir üç adým uzun atlamacýnýn ebe olarak seçilmesi, branþý çekiç atma olan bir oyuncunun seçilmesinden daha uygun olacaktýr. Bu durumda ebe seçimi de eðitsel deðer taþýyacaktýr. . Bazen lider, ebe seçim yöntemini oyunculara açýklamadan sürpriz þekilde bir teknik söyler ve tekniði en son yapan ebe olur. Örneðin, oyun alanýna toplanan oyunculara en son oturan, en son gelen vb. der, en son oturan ya da bacaðýný en son tutan oyuncular ebe olur. SINIF Etkinlik: Ebeyi Siz Seçin. Aþaðýda eþlerle birlikte oynanan eþli elim sende oyunu için bir tane ikili eþ seçmeniz gerekiyor, bu durumda ebe olacak kiþileri nasýl seçerdiniz? Etkinlik: Araþtýralým. Ülkemizin farklý bölgelerinde ebelere verilen isimlerden üç tanesini seçip bu isimlerin hangi yörelerde ve oyunlarda kullanýldýðýný araþtýrarak aþaðýdaki kutucuklara yerleþtiriniz. Ebe isimleri Yöresi Oyunun adý ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ Etkinlik: Ebe Seçelim. Özel alan dersinde seçmiþ olduðunuz branþýnýza ait herhangi bir teknik veya malzemeyi kullanarak bir ebe seçim yöntemi de siz geliþtiriniz. 22 3. LÝDERÝN ÖZELLÝKLERÝ Bir lider, herkesi oyuna kattýðý sürece baþarýlýdýr. Oyunu oynatan kiþiye lider denir. Sporda lider antrenör, teknik direktör, kondisyoner, takým kaptaný, sporcu vb. olabilir. Eðitimde lider öðretmen, öðrenci, idareci vb. olabilir. Oyunun amacýna ulaþabilmesi için iyi bir liderlik gerekir. Oyun lideri, oyunu planlama aþamasýndan itibaren ne zaman, hangi araç gereçlerle oynatacaðýný, oyuna ne zaman ara verip ne zaman devam edeceðini, oyunda deðiþiklik yapmanýn gerekip gerekmediðini bilmelidir. Bunlarýn saðlanmasý ön deneyim ve bilgi düzeyine baðlýdýr. Bunun dýþýnda liderin baþarýsý çok çeþitli oyunlarý sýkça oynatmasýyla da geliþtirilebilir. Liderin geliþimine, oyun oynayan gruplarýn gözlenmesi de katký saðlayacaktýr. Liderin oyun oynatacaðý grubu tanýmasý oyunun önemli faktörlerinden biri olan gruplarýn denkliðini saðlamada etkili olacaktýr. Liderin Özellikleri Adildir. Türkçeyi doðru ve etkili kullanýr. Oyun içerisinde dinlenme sürelerini ve zamanýný bilir. Espri yeteneði vardýr. Her oyuncuyla ilgilidir. Güler yüzlüdür. Sabýrlý ve hoþgörülüdür. Ýyi, güzel ve doðruyu takdir eder. Zayýf ve çekingen olanlarý cesaretlendirir. Uyumsuz ve sorunlu oyunculara karþý dikkatli ve olgundur. Oyuncularýný iyi tanýr. Oyuncularýn yaþ, cinsiyet, fiziksel geliþim özelliklerini bilir. Oyunda, oyuncularýn yenilgiyi kabullenme, kazananý tebrik etme, dostça oynama alýþkanlýklarýný kazanmasýný saðlar. Oyun içerisinde planlananýn dýþýnda bir durumla karþýlaþtýðýnda bu durumlara çözüm bulur ve bulduðu çözümü uygulama becerisine sahiptir. 4. OYUNDA ÖDÜL VE CEZA Oyunlarda en büyük ödül, oyun sonunda baþarýlý olmaktýr. Lider, oyunun amacýna ve yapýsýna göre, oyunda dikkat çekmek istediði noktalara ödüller yerleþtirebilir. Örneðin, doðru davranýþ ya da branþa yönelik teknik öðretmek isteyen lider, kazandýrmak istediði davranýþlarýn gerçekleþtirildiði yerlere ödüller yerleþtirebilir ya da oyun sonunda oyunu kazananlarý alkýþla, unvanla, hediyeyle vb. þekllerde ödüllendirebilir. Oyunda ödüllendirilecek davranýþ ve hareketler gözden kaçýrýlmamalýdýr. Ödül ertelenmemeli ve uygulanmasý gereken yerde hemen uygulanmalýdýr. Oyuncular, oyun içerisindeki ve sonundaki ödülleri veya oyunu kazanmak için bazen oyun kurallarýný ihlal edebilirler. Kendi grup arkadaþlarýna, lidere ya da rakiplerine karþý centilmenlik dýþý davranýþlarda bulunarak disiplini bozabilirler. Bu durumda oyunda disiplini saðlamak için oyun içerisine veya sonuna cezalar yerleþtirilir. Oyunun geliþigüzel oynanmasýna engel olunarak oyun kontrol altýna alýnýr. Disiplini saðlamanýn dýþýnda oyuna heyecan katmak, amaca yönelik davranýþ, teknik vb. kazandýrmak için de ceza uygulanabilir. Ödüllendirmede olduðu gibi cezada da cezalandýrýlacak tutum, teknik vb. görmezlikten gelinmemeli ve ceza hemen uygulanmalýdýr. Cezalar, ceza puaný, ceza hareketleri, ceza oyunlarý þeklinde uygulanabilir. 23 Cezalar, oyun içerisindeki neþe ve haz duygusunu yok etmemeli, oyuncularý rencide etmemeli, eðitsel deðer taþýmalýdýr. Hatta bazý durumlarda cezalar özendirici de olabilir. Bu durumda bilerek ceza almak için oyun düzenini bozmaya çalýþan oyunculara dikkat edilmelidir. . Cezalar, oyunun amacýna göre uygun yerlere yerleþtirilmelidir. Örneðin, oyunculara toplumsal deðerler kazandýrýlmak isteniyorsa cezalarýn bu deðerleri kazandýrmaya yönelik olarak oyunda uygun yerlere yerleþtirilmesi gerekir. Kötü tezahürat, baþkasýna haksýzlýk etme, hakkýna razý olmama gibi tutumlar cezalandýrýlabilir. Herhangi bir hareket becerisi kazandýrýlmak isteniyorsa hareketin yanlýþ yapýldýðý durumlar cezalandýrýlabilir. Örneðin, hentbolda arka arkaya dizilen oyunculara sýrayla, hedefe isabetli þut atmaya yönelik bir oyun oynatýlýrken amacýmýz isabetli þut atma becerisini kazandýrmak ise þutun isabetli olmamasý durumuna ceza puaný verilir. Eðer amaç, toplumsal deðerleri kazandýrmak ise oyuncularýn, isabetli þut atamayan oyuncularý küçümsemesi, kötü tezahüratta bulunmasý, oyuncularýn sýrayý bozmasý vb. durumlara ceza puaný verilir. (-) puan Yuuhhhh (-) puan (-) puan (-) puan Oyunlarda Verilebilecek Muhtemel Cezalar Kaybeden oyuncular kazananlarý sýrtýnda taþýyabilir. Bu durumda kazananlara ödül, kaybedenlere ceza verilmiþ olur. Sýnýf içi ceza oyunlarýnda bir tur oynamama veya taklit yapma cezalarý verilebilir. Arka arkaya oynanacak oyunda oyuncu, çizginin önünde durursa veya erken çýkarsa anýnda döndürülebilir ya da oyun sonunda ceza puaný verilebilir. Özellikle küçük yaþ gruplarýna oyun oynatýrken deðerlere yönelik davranýþlar, teknikler, yaratýcýlýða yönelik durumlar ödüllendirilmelidir. Ödül ya da ceza puanlarýnýn sayý deðerleri amaca göre belirlenebilir. 24 Örnek ceza oyunu : Kýlavuz Kaptan Oyunun adý : Algýyý, dengeyi, yön bulmayý geliþtirmek Oyunun amacý :2 Oyuncu sayýsý : 15 yaþ ve üstü Oyuncu seviyesi : Spor salonu veya bahçe Oyun alaný : Lobut, çember, mendil Araç gereç Oyunun kurallarý ve oynanýþý : Bir oyuncu cezalý oyuncunun sýrtýna çýkar. Gözü baðlý olan cezalý oyuncu lobutlarý devirmeden, çemberlerin içine basarak parkuru tamamlamaya çalýþýr. Bu esnada cezalý oyuncunun sýrtýndaki oyuncu cezalý oyuncuyu yönlendirir. 5. OYUNDA ÇEÞÝTLENDÝRME VE UYARLAMA Bir oyunun oyun alanýný, oyun kurallarýný, oyuncu seviyesini vb. deðiþtirerek oyuna yeni bir amaç yüklenmesi ya da oyunun baþka bir amaca yönelik duruma getirilmesine oyunda uyarlama denir. Bazý durumlarda þartlar (oyun alaný, oyuncu seviyesi vb.) oyunu oynamaya müsait olmayabilir. Bu durumda baþka oyunlardan uyarlamalar yapýlarak oyun, amaç ve þartlara göre oynanabilir hâle getirilir. Uyarlamalarla yeni oyunlar elde edilerek antrenörün, öðretmenin, ebeveynlerin, liderin vb. oyun repertuvarlarý da geniþletilmiþ olur. Oyunda uyarlama yapabilmek için oyunu çeþitlendirme (varyasyon) becerisine sahip olmak önemlidir. Oyunun temel yapýsýný bozmadan oyunda yapýlan deðiþikliklere oyunda çeþitlendirme denir. Oyunda ulaþýlmak istenen hedefe basamak basamak ulaþmak gerekiyorsa, oyuncularýn dikkati daðýlmýþsa oyunda çeþitlendirmeler yapýlabilir. Bu çeþitlendirmeler, dikkati daðýlan oyuncularýn toparlanmasýný saðlayabilir. Çeþitlendirme, basitten karmaþýða, kolaydan zora doðru olmalýdýr. Çeþitlendirme, oyunun temel yapýsýný bozmayan küçük deðiþiklikler, uyarlama ise oyunun temel yapýsýndaki deðiþikliklerdir. Oyunlarda yapýlacak örnek çeþitlendirmeler þunlardýr: Ebe ile oynanan oyunlarda ebe sayýsýný artýrýp-azaltma Ebeleme yöntemini deðiþtirip ebeleme bölgesini sýnýrlandýrma Oyun alanýný geniþletip daraltma Koþu oyunlarýnda koþulacak mesafenin uzatýlýp-kýsaltýlmasý Hareket metodunu deðiþtirme; koþma yerine tek ayak, çift ayak sýçramalar koyma Oyunu eþlerle oynama (Ýki oyuncu birlikte tek oyuncu gibi hareket eder.) Ýþaretle birlikte aniden yön deðiþtirme (hareket yönünün tersine hareket etme) ve rol deðiþtirme ( kaçanýn kovalayan, kovalayanýn da kaçan rolünü almasý) koþu yollarýna çeþitli hareketler ve engeller koyma Kelime oyunlarýnda kelimenin deðiþtirilmesi, zorlaþtýrýlmasý Toplu oyunlarda topla yapýlan hareketlerin tekrar sayýsýný artýrma, topun atýldýðý mesafeyi artýrma 25 Topla oynanan oyunlarda top sayýsýný artýrma Yukarýda belirtilen çeþitlemeler genel olarak yapýlabilecek çeþitlemelerdir. Çeþitleme, oyunun yapýsýna, amacýna göre deðiþiklik gösterir. Oyunlarýn çeþitlendirilmesinde oyuncu seviyesi, oyun alaný, oyun araç gereçleri ve oyuncu sayýsý da önemli etkenlerdir. Genel olarak oyunlarda, size göre, baþka ne gibi çeþitlemeler yapýlabilir? .................................. .......................................................................................................................................................... Etkinlik: Birlikte Oyun Çeþitlendirelim. : Kýrmýzý Beyaz Oyunun adý : Reaksiyon zamanýný geliþtirmek Oyunun amacý : 30 Oyuncu sayýsý : 15 yaþ ve üstü Oyuncu seviyesi : 2-3 set Oyun süresi : Okul bahçesi, spor salonu Oyun alaný Oyunun kurallarý ve oynanýþý :Oyuncular iki gruba ayrýlýr. Gruplar, þekildeki gibi sýrt sýrta gelecek þekilde oyun alanýna dizilirler. Bir gruba kýrmýzý, diðer gruba beyaz adý verilir. Lider, hangi grubun adýný söylerse o grup belirlenen çizgiye kadar kaçar, diðerleri kaçanlarý yakalamaya çalýþýr. Oyuncular yakaladýklarý oyuncularý kendi takýmlarýna katarlar. Yani lider kýrmýzý dediðinde kýrmýzýlar kaçar, beyazlar yakalamaya çalýþýr. Yakalanan kýrmýzý, beyazlarýn grubuna geçer. . Oyunun Çeþitlendirmeleri Lider kýrmýzý dediðinde beyazlar kaçar, kýrmýzýlar yakalamaya çalýþýr. Takýmlarýn yüzleri birbirine dönük þýnav pozisyonunda beklerken komut verilir. 26 Takýmlarýn yüzleri koþu alanýna dönük þýnav pozisyonunda beklerken komut verilir. Oyunda oyuncular yüzleri birbirine dönük ayakta beklerken komut verilir. Oyuncular yerde sýrt sýrta uzun oturuþta iken komut verilir. Oyuncular uzun oturuþta yüzleri birbirine dönük iken komut verilir. Oyuncular sýrtlarý birbirine dönük, dizlerden biri karna çekili þekilde dizlerini tutarken komut verilir. Oyunculara düz koþu yerine farklý koþu, yürüyüþ veya sýçrama teknikleri kullanýlarak oyun oynatýlabilir. Siz bu oyunu daha farklý nasýl çeþitlendirebilirsiniz? ........................................................................................... .................................................................................................. SINIF Etkinlik: Oyun Çeþitlendirelim. Sýnýfta dörder kiþilik gruplar oluþturunuz. Grup arkadaþlarýnýzla birlikte elim sende oyununu çeþitlendirip aþaðýdaki yönergeye göre planlayýnýz. Çeþitlendirip planladýðýnýz oyunu sýnýfta arkadaþlarýnýza sunup sýrayla bütün gruplarýn hazýrladýðý oyunu tartýþýnýz. OYUN PLANLAMA YÖNERGESÝ Amaca uygun bir oyun seçiniz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna uygun oyun alanýný belirleyiniz. Oyunun, oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla seviyeye uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grup ile oynanacak bir oyun ise gruplarý nasýl oluþturacaðýnýzý tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini tespit ediniz. Güvenlik için araç gerece ihtiyaç varsa temin ediniz. 27 Etkinlik: Kulaktan Kulaða Oyununu Koþarak Acaba Nasýl Oynayabilirim? Sýnýf içi oyunlarýndan biri olan kulaktan kulaða oyununu açýk alanda oynanan bir oyun olarak uyarlayalým. Sýnýf iki gruba ayrýlýr ve gruplar þekildeki gibi oyun alanýna dizilirler. Oyun lideri, her iki grubun baþýndaki oyuncularýn kulaðýna bir kelime söyler. Birinci oyuncu koþarak sýradaki oyuncunun kulaðýna kelimeyi fýsýldar bütün oyuncular ayný þekilde bir sonraki oyuncunun kulaðýna kelimeyi söyler. Sondaki oyunculara sýra geldiðinde bu oyuncular lidere doðru koþarak kelimeyi liderin kulaðýna söylerler. Liderin yanýna önce gelmek (3), kelimeyi doðru söylemek takýmlara (2) puan kazandýrýr. Oyunda en fazla puan alan grup galip olur. A grubu Lider Gruplar oyun alanýna þekildeki gibi yerleþirler. B grubu Düþmüþ Küsmüþ Susmuþ Piþmiþ Minder Oyunda oyuncularýn koþu þekilleri deðiþtirilebilir, oyuna sýçramalar, taklalar eklenebilir. Koþu yoluna engeller yerleþtirilebilir. Lider A grubu B grubu Minder Sýnýf içerisinde oynanan kulaktan kulaða oyununun açýk alanda, hareketli bir oyun þeklinde düzenlenmesi, oyunun uyarlanmasý bölümünü oluþturur. Oyuncularýn oyun alanýndaki koþu þeklinin deðiþtirilmesi ya da oyuna sýçramalar, taklalar eklenmesi ise oyunun çeþitlendirilmesini oluþturur. 28 6. OYUN OYNATILIRKEN DÝKKAT EDÝLMESÝ GEREKEN HUSUSLAR Oyuna baþlarken; Gruplarýn karýþtýrýlmamasý için deðiþik forma, kurdele vb. kullanýlabilir. Gruplar oyun alanýna oyunun yapýsý ve amacýna uygun dizilmeli. Oyun alanýnda güvenlik önlemleri alýnmalý. Alýnan güvenlik önlemleri gerekirse açýklanmalý. Oyun alanýndaki araç gereçler oyunun amacýna, yapýsýna uygun olarak güvenlik tehlikesi oluþturmayacak þekilde önceden hazýrlanýp oyun alanýna yerleþtirilmeli. Oyun anlatýlýrken oyuncularýn rahatça dinleyebilmeleri ve oyunu öðrenebilmeleri bakýmýndan oyuncular oyun alanýna göre bir düzene sokulmalý. Oyun, oyunculara açýk bir dille ve kýsa cümlelerle anlatýlmalý, uzun cümlelerle ve uzun süren açýklamalarla oyuncular sýkýlmamalý, gerekirse oyuna yönelik bazý ipuçlarý verilmeli. Oyun kurallarý eksiksiz anlatýlmalý. Oyun alaný ve kullanýlacak araç gereç tanýtýlmalý. Oyunun sonunda kazananýn nasýl belirleneceði açýklanmalý. Oyunda ebe varsa ebe seçimi yapýlmalý. Oyunun özelliðine göre varsa ebe veya kaptanýn görevleri açýklanmalý. Oyun esnasýnda herkese sýra gelmesi için bu oyuncular sýk sýk deðiþtirilmeli. Oyunda ebe varsa ebe seçimi yapýlmalý. Oyun grupla oynanacak bir oyunsa oyuna hangi grubun baþlayacaðý tespit edilmeli. Oyun içerisinde ve sonunda verilecek ödül açýklanmalý. Oyun içinde veya sonunda uygulanacak ceza, ceza puaný, varsa ceza oyunu açýklanmalý. Oyun sonunda ceza oyunu oynatýlacak ise ceza oyununun kurallarý, araç gereçleri vb. tanýtýlmalý. Oyunu baþlatan iþaret önceden tanýtýlmalý (düdük, zil, komut, ýþýk, bayrak vb.). Oyunculara kýsa bir deneme oyunu oynatýlarak oyunun oynanýþ þekli ve kurallarý kavratýlmalý. Deneme oyununun uzun tutulmasý oyuncularýn oyun esnasýnda alacaklarý hazzý önceden almalarýna neden olacaktýr. Böylece asýl oyuna geçildiðinde oyuncular oyundan erken sýkýlacaktýr. Bu nedenle deneme oyunu, oyuncularýn oyunu anlamasýný saðlayacak kadar oynatýlmalý. Süre uzun tutulmamalý. Oyunun anlatýmý ve deneme oyununun oynatýlmasýndan sonra Anlaþýlmayan bir konu var mý? sorusu sorulmalý. Oyun mümkün olan en kýsa zamanda baþlatýlmalý. Oyun esnasýnda; Oyuncu sayýsýnýn fazla olduðu durumda oyun, herkesin katýlýmýný saðlayacak þekilde dönüþümlü olarak oynatýlmalý. Her oyuncunun aktif katýlýmý saðlanmalý. Varsa engelli oyuncular da oyuna bir þekilde dâhil edilmeli. Oyuna katýlmak istemeyen oyuncular, zorlanmamalý, teþvik edilmelidir. Oyun kurallarý her oyuncuya adil olarak uygulanmalý. Oyuncu için verilen görev zor ise oyunda seviyeye uygun deðiþiklikler yapýlmalý. Oyuncularýn dikkat süresi uzatýlmak isteniyorsa oyunda küçük deðiþiklikler yapýlmalý. Teþvik edici olunmalý. Oyuncularýn oyun kurallarýna uyup uymadýðý kontrol edilmeli. Kural ihlallerine göz yumulmamalý. Gerekirse ceza uygulanmalý. 29 Oyunun gidiþatýna göre oyunda geri olan kiþi ya da gruplara kolay pes etmemeleri ve mücadele ruhunu kazanmalarý için telkinlerde bulunulmalý. Oyun sonunda oyunu kaybedenlerin kazananlarý tebrik etmesi saðlanmalý. Kaybedenlere cesaret verilmeli fakat taraf olunmamalý. Kaybedenlerin kaybetmeyi kabullenmeleri fakat kolay pes etmemeleri saðlanmalý. Oyun içerisinde veya sonunda verilecek ödül ve cezalar yeri geldikçe hemen uygulanmalý. Oyunda oyuncularýn birbirlerini teþvik etmek için yaptýklarý tezahüratlara, rencide edici olmadýðý sürece, müdahale edilmemeli. Çocuklara oynatýlan bazý oyunlarda oyun lideri de oyuna katýlýrsa oyuncular bundan zevk alacaktýr. Oyunda mümkün olduðu kadar eleme yöntemi kullanýlmamalý, yapýlan hatalarda ceza puaný kullanýlmalý. Eleme yönteminde oyuncular daha az oynama imkâný bulacaktýr. Ceza puaný ise oyuncularýn hepsinin oyuna katýlýmýný saðlamak bakýmýndan daha avantajlý olacaktýr. Ç. OYUNDA DEÐERLENDÝRME Oynatýlan oyunun, planlama ve oynatýlma sürecinde uyulmasý gereken hususlara uygunluðu, amaca ulaþma düzeyi, eðitsel deðeri, oyuncular üzerindeki etkisi ve liderin oyunu oynatma, becerisi bakýmýndan eleþtirilerek bir sonuca varýlmasýna oyunun deðerlendirilmesi denir. . Oyunlarda deðerlendirme üç açýdan olacaktýr: Oyunun deðerlendirilmesi Oyuncularýn deðerlendirilmesi Liderin deðerlendirilmesi 1. OYUNUN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ Oyun amaca uygun mu? Oyun amacýna ulaþtý mý? Oyun, oyuncu seviyesine uygun mu? Oyun alaný oyuna uygun mu? Oyun alaný amaca uygun mu? Oyun süresi amaca uygun mu? Oyunda kullanýlan araç gereç oyuna uygun mu? Oyunda kullanýlan araç gereç amaca uygun mu? Oyunda kullanýlan araç gereç oyuncu seviyesine uygun mu? Oyun, oynayanlara zevk verdi mi? Oyun kurallarý, oyuncu seviyesine uygun mu? Oyunun özel amacý, oyuncu seviyesine uygun mu? Oyunda gereksiz ya da eksik kural var mý? 2. OYUNCULARIN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ Oyunu anlayabildiler mi? Oyuncular kurallara uydu mu? Oyuncular lidere itiraz ettiler mi (itirazlarýnda haklý olup olmadýklarýnýn deðerlendirilmesi)? Oyuncular oyuna motive olabildiler mi? Oyunu ne kadar gerçekleþtirebildiler? 30 Oyuncular takým arkadaþlarýný teþvik ettiler mi? Oyuncular oyunda birbirlerine saygýlý mýydý? Oyuncular beklenmeyen durumlara karþý çözüm üretebildiler mi? Oyuncular ya da takýmlar oyunda kendilerine avantaj saðlayacak durumlarý fark edip kullanabildiler mi? Oyuncular ya da takýmlar oyunun gidiþatýna göre taktik geliþtirebildiler mi? Geliþtirdikleri taktik, oyunda etkili oldu mu, oyunun sonucunu etkiledi mi? Kaybedenler kazananlarý tebrik etti mi? Tartýþalým: Kazanan kiþi/takýmýn neden kazandýðý, Kaybeden kiþi/takýmýn neden kaybettiði, Oyuncularýn geliþtirdiði taktiklerin oyunun sonucunu nasýl etkilediði tartýþýlarak deðerlendirilir. 3. LÝDERÝN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ Türkçeyi doðru ve etkili kullanabildi mi? Lider adil miydi? Lider oyun seçimini doðru yapmýþ mýydý? Ödül ve cezalarý yerinde kullandý mý? Bütün oyuncularý aktif olarak oyuna dâhil edebildi mi? Lider sabýrlý mýydý? Lider hoþgörülü müydü? Oyuncularý teþvik etti mi? Oyunda zayýf ve çekingen olanlarý cesaretlendirdi mi? Neþeli ve güler yüzlü müydü? Lider gerektiðinde oyuncularý takdir etti mi? Oyuncularý motive etti mi? Oyunda disiplini saðladý mý? Oyunda meydana gelen ani problemleri ne kadar çözebildi? Tartýþalým: Siz lider olsaydýnýz bu oyunu nasýl oynatýrdýnýz? SINIF Etkinlik: Her Þey Tamam! Artýk Oynayabiliriz. Grup olarak çeþitlendirip planladýðýnýz elim sende oyununu grubunuzdan bir lider seçerek sýnýf arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Her oyunun sonunda, Oyuncularý, Oyunu, Oyun liderini 32 ve 33. sayfadaki tablolara göre deðerlendiriniz. 31 OYUNCULARIN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ Oyuncular Hiçbir zaman Bazen Her zaman Oyuncular Türkçeyi doðru ve etkili kullandýlar. Oyuncular kurallara uydular. Oyuncular oyuna motive olabildiler. Oyuncular liderin talimatlarýna uydular. Oyuncularýn birbiriyle ve liderle iletiþimleri iyiydi. Oyuncular kendilerini kontrol edebildiler. Oyuncular dostça mücadele ettiler. Oyuncular olumlu tezahüratta bulundular. Oyuncular oyunda birbirlerine saygýlýydýlar. Oyuncular birbirlerine karþý hoþgörülüydüler. Oyuncular dayanýþma içerisindeydiler. Oyuncular takým arkadaþlarýný motive ettiler. Oyuncular risk alabildiler. Oyuncular ya da takýmlar oyunda kendilerine avantaj saðlayacak durumlarý fark edip kullanabildiler. Oyuncular oyunun gidiþatýna göre taktik geliþtirdiler. Oyuncularýn geliþtirdikleri taktik, oyunda etkili oldu. Oyuncularýn geliþtirdikleri taktik, oyunun sonucunu etkiledi. Yenilenler yenilgiyi kabullendiler. Yenilenler kazananlarý tebrik ettiler. Kazananlar sevinçlerini abartmadan yaþadýlar. Oyuncular beklenmeyen durumlara karþý çözüm üretebildiler. OYUNUN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ Oyun Hiçbir zaman Oyun amaca uygun olarak seçilmiþti. Oyun amacýna ulaþtý. Oyun, oyuncu seviyesine uygundu. Oyun alaný oyuna uygundu. Oyun alaný amaca uygundu. Oyun süresi amaca uygundu. Oyunda kullanýlan araç gereç oyuna uygundu. Oyunda kullanýlan araç gereç amaca uygundu. Oyunda kullanýlan araç gereç oyuncu seviyesine uygundu. Oyun, oynayanlarý eðlendirici nitelikteydi. Oyun kurallarý oyuncu seviyesine uygundu. Oyunun özel amacý oyuncu seviyesine uygundu. Oyunda gereksiz ya da eksik kural vardý. 32 Bazen Her zaman LÝDERÝN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ Lider Hiçbir zaman Lider, adildi. Lider, sabýrlýydý. Lider, hoþgörülüydü. Lider, oyuncularý motive etti. Lider, deneme oyunu oynattý. Lider, ödül ve cezalarý yerinde kullandý. Lider, oyunda zayýf ve çekingen olanlarý cesaretlendirdi. Lider, oyun seçimini doðru yapmýþtý. Lider, gerektiðinde oyuncularý takdir etti. Lider, neþeli ve güler yüzlüydü. Türkçeyi doðru ve etkili kullanabildi. Oyunda disiplini saðladý. Oyunda meydana gelen problemleri anýnda çözebildi. Bütün oyuncularý aktif olarak oyuna dahil edebildi. Oyunu çeþitlendirebildi. Gruplarýn denkliðini saðlayabildi. Lider, oyunu anlatýrken oyuncularý onu rahat dinleyebilecekleri bir þekilde oyun alanýna yerleþtirdi. Güvenlik önlemleri almýþtý. Oyun alanýný önceden hazýrlamýþtý. Oyun alanýný oyuna baþlamadan önce tanýttý. Oyun araç gereçlerini oyuna baþlamadan tanýttý. Oyun kurallarýný eksiksiz anlattý. Oyuncularý oyuna uygun þekilde oyun alanýna dizdi. Oyunda ebe, hakem vb. nin görevlerini açýkladý. Oyunda verilecek ödül ve cezalarý oyuna baþlamadan tanýttý. Oyunu baþlatan iþareti tanýttý. Oyun sonunda kaybedenlerin kazananlarý tebrik etmesini saðladý. Kötü tezahürata müsaade etmedi. 33 Bazen Her zaman ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME 1. Oyun planlama unsurlarýnýn neler olduðunu yazýnýz. ......................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 2. Oyun oynatýrken dikkat edilmesi gereken hususlardan sekiz tanesini yazýnýz. ......................................................................................................................................................... ............................................................................................................................... 3. Liderin özelliklerinden beþ tanesini yazýnýz. ......................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 4. Oyunun kaç bölümde deðerlendirildiðini yazýnýz. ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 5. Aþaðýdaki eþli elim sende oyununda eþleþtirme sonucunda bir oyuncu tek kalmaktadýr. Bu durumda, a- Eþleþtirmeyi nasýl yapardýnýz? b- Ebeyi nasýl seçerdiniz? c- Oyunu nasýl baþlatýrdýnýz? 6. Yandaki eþli oynanan oyunda oyuncular komutla birlikte eþlerini kendilerine doðru çekerek çizgiyi geçirmeye çalýþýrlar. En fazla oyuncuyu kendi tarafýna geçiren grup, seti kazanmýþ olur. Bu oyunda oyuncu sayýsý tek olduðundan bir oyuncu açýkta kalmaktadýr. Bu durumda nasýl bir çözüm bulurdunuz? ? 7. Oyun planlama unsurlarý hazýrlanýrken oyunun . göz önünde bulundurulmalýdýr. 34 Cüce 8. Oyuncular þekildeki gibi dörderli gruplara ayrýlýr. Ortadaki oyuncular dev denildiðinde saða, cüce denildiðinde sola kayarlar. Yanýlan oyuncunun grubu hep birlikte elenir. Sona kalan grup, galip gelilr. Dev Dev Cüce Bu þekilde oynatýlan oyunda özellikle iki baþtaki oyuncu, aktif olamadýðýndan, diðer oyunculara göre oyundan daha çok sýkýlýr. Bu durumda lider oyuna tazý komutunu da ekler. Tazý denildiðinde de gruplarýn her iki baþýndaki oyuncular koþarak yer deðiþtirir ve bütün oyuncular yere oturur. Oyun dönüþümlü olarak oynatýlýr. Lider, iki baþtaki oyuncunun yorulduðu durumlarda, oyunu yukarýdaki gibi devcüce þeklinde oynatýr. Yukarýdaki oyun hangi oyundan uyarlanmýþ olabilir? ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... Oyunda ne gibi çeþitlemeler yapýlmýþtýr? ............................................................................... .......................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 35 Eðitsel Oyunlar Dersinin 2. Ünitesinin Hangi Derslerle Ýliþkilendirilebileceðini Ýþaretleyiniz. Örnek: Spor Dersi Dil ve Anlatým Temel Spor Eðitimi Türk Edebiyatý Ýnsan Anatomisi Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Beden Eðitimi ve Spor Bilimine Giriþ Tarih Beden Eðitimi ve Spor Tarihi T.C. Ýnkýlap Tarihi ve Atatürkçülük Spor Coðrafya Antrenman Bilgisi Matematik Spor Kazalarýndan Korunma ve Ýlk Yardým Fizik Spor Fizyolojisi Kimya Spor Masajý Biyoloji Spor Tesisleri ve Malzeme Bilgisi Saðlýk Bilgisi Spor Psikolojisi Felsefe Spor ve Beslenme Yabancý Dil Türk Spor Tarihi Millî Güvenlik Bilgisi Spor Yönetimi ve Organizasyon Trafik ve Ýlk Yardým Spor Sosyolojisi Tanýtým ve Yönlendirme Ritim Eðitimi ve Dans Özel Alan Diðer Seçmeli Dersler Bu üniteyi yukarýdaki derslerin hangi konularýyla ve neden iliþkilendirdiðinizi aþaðýdaki boþluða yazýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 36 EÐÝTSEL OYUN OYNAMA 3. ÜNÝTE A. OYUNDA TEMEL MOTORÝK ÖZELLÝKLERÝN GELÝÞÝMÝ B. OYUNDA ZEKÂ VE DÝL GELÝÞÝMÝ C. OYUNDA SOSYAL GELÝÞÝM Ç. OYUNDA KÝÞÝLÝK GELÝÞÝMÝ 37 HAZIRLIK 1. Oyun oynamak oynayanlarýn kuvvet, sürat, dayanýklýlýk gibi temel motorik özelliklerinin geliþimini nasýl etkiler? .......................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 2. Amacý sürat geliþimini saðlamak olan bir oyun, dayanýklýlýk geliþimine yönelik nasýl düzenlenebilir? .......................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 3. Oyun oynamak, oyuncular üzerinde psikolojik açýdan nasýl bir etki yaratýr? .......................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 4. Oyunun arkadaþlýk iliþkilerine katkýlarý neler olabilir? .......................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 5. Tekerlemeli ve þarkýlý oyunlar, oynayanlarýn geliþimine ne gibi katký saðlar? .......................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 38 Oyun oynatabilmek için oyunun geliþim üzerine etkilerini bilmek gerekir. Lider (antrenör, öðretmen vb.) oyun oynatacaðý grubun hangi yönde geliþimini amaçlýyorsa oyunu o yönde seçmeli, oynatabilmeli ve oyun üzerinde uyarlama-çeþitlendirme yapabilmelidir. Kýsacasý liderin, oyunlarýn oynayanlarda hangi özellikleri geliþtirdiðini bilmesi önemlidir. Oyunun bireyin geliþimi üzerinde farklý etkileri vardýr. Bu etkiler þunlardýr: Temel Motorik Özelliklerin Geliþimi Üzerine Etkisi . - Kuvvet Üzerine Etkisi - Reaksiyon Zamaný, Çabukluk, Sürat Üzerine Etkisi - Dayanýklýlýk Üzerine Etkisi - Koordinasyon Üzerine Etkisi - Esneklik Üzerine Etkisi Zekâ ve Dil Geliþimi Üzerine Etkisi Sosyal Geliþim Üzerine Etkisi Kiþilik Geliþimi Üzerine Etkisi Oyundaki mücadele, oyuncularý harekete sevk eder. Oynayanlarýn bu hareketliliði onlarýn temel motorik özelliklerinin geliþimine, Oyunda oynayanlarýn duygu ve düþüncelerini dile getirmeleri, þarkýlý ve tekerlemeli oyunlarý oynamalarý onlarýn dil geliþimlerine, Oyunda oynayanlarýn doðal ve rahat olmalarý, eðlenmeleri, psikolojik olarak rahatlamalarý, sabýrlý, hoþgörülü, mücadeleci vb. davranýþlar göstermeleri onlarýn kiþilik geliþimlerine, Oynayanlarýn diðer oyuncularla diyaloða girmeleri, kurallara uymalarý onlarýn sosyal geliþimlerine katký saðlar. A. OYUNDA TEMEL MOTORÝK ÖZELLÝKLERÝN GELÝÞÝMÝ 1. OYUNDA KUVVET Mücadele oyunlarý, kuvvetin aðýrlýklý olarak kullanýldýðý oyunlardýr. Oyun içerisinde oyuncular, sýçrama, koþma, itme vb. hareketlerde bulunarak rakibi, kendi vücut aðýrlýðý, yer çekimi, oyun içerisindeki araç gereçler ile mücadele ederler. Oyundaki bu mücadele sonucunda kuvvet geliþimi, kaslarýn, eklemlerin, tendonlarýn geliþmesiyle saðlanmýþ olur. Kuvvet geliþimine yönelik oyunlar mücadele gerektiren oyunlardýr. Antrenmanlarda veya derslerde istenen kaslarý güçlendirmek için kuvvet geliþimine yönelik oyunlardan faydalanýlýr. Ayrýca sakatlýklar sonrasýnda kaslarý güçlendirmek için rehabilitasyon ve tedavi amaçlý olarak da kuvvet geliþimine yönelik oyunlar kullanýlýr. Hastalar için tedaviye yönelik egzersizler zamanla sýkýcý olabilimektedir. Bu nedenle güçsüz bölgeyi güçlendirmek için egzersizler oyun formunda uygulanýr. Özellikle oyun içerisindeki kim daha güçlü?, kim daha iyi yapar? gibi oyunlarýn güdüleyici yönü sayesinde çocuklarýn rehabilitasyon amaçlý oyuna katýlýmlarý saðlanarak egzersizin verimi artýrýlabilir. Kuvvet geliþimine yönelik oyunlar, oyuncunun kendi vücut aðýrlýðý ile yer çekimine karþý, rakibini kendine doðru çekme veya itme ile karþýdakinin kuvvetine karþý uygulanan dirençleri içerir. Ayrýca kuvvet geliþimine yönelik bazý oyunlar saðlýk topu, elastik bant, dambýl gibi yardýmcý araçlarla ya da istasyon gibi düzeneklerle de oynanabilen oyunlardýr. 39 . a. Kuvvet Geliþimine Yönelik Oyunlarda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Kuvvet geliþimine yönelik oyunlar seçilip oynatýlýrken oyunu hazýrlayan eðitimci, antrenör, rehabilitasyon uzmaný vb. kuvvet antrenmaný ilkelerine göre oyunu hazýrlamalýdýr. Yani kuvvet antrenmaný hazýrlanýrken dikkat edilmesi gereken hususlar, kuvvet geliþimine yönelik oyunlar hazýrlanýrken de göz önünde bulundurulmalýdýr. Kuvvet geliþimine yönelik oyunlar oynatýlýrken; Oyuncularýn yaþ gruplarýna, cinsiyetlerine göre geliþim özellikleri göz önünde bulundurularak vücut geliþimlerini olumsuz yönde etkileyecek hareket ve aðýrlýklardan kaçýnýlmalýdýr. Örneðin,bir oyunun yetiþkinlere ek aðýrlýklarla (dambýl, kum torbasý vb.) küçük yaþ gruplarýna ise kendi vücut aðýrlýklarý kullanýlarak oynatýlmasý gibi. Oyunda aðýrlýk kullanýlacak ise kullanýlacak aðýrlýklar oyuncu seviyesine (yaþ, cinsiyet, sportif performans vb.) uygun olmalýdýr. Küçük yaþ gruplarýna yönelik oyunlar, oyuncularýn kendi vücut aðýrlýklarý ile oynayabileceði oyunlar olmalýdýr. Yardýmcý araç kullanýlarak oynanacak oyunlarda araç önceden tanýtýlýp aracýn kullaným þekli açýklanmalýdýr. Aðýrlýk aletlerinin kullanýldýðý oyunlar öncesinde eklem zorlanmalarýndan ve sakatlýklardan korunmak için amaca uygun ýsýnma yapýlmalýdýr. Kuvvet geliþimine yönelik oyunlar kaslarý, eklemleri ve baðlarý zorlayacaðýndan sakatlanma riski yüksek oyunlardýr. Bu nedenle tekrar sayýsý veya oyun süresi oyunun þiddetine göre çok iyi ayarlanmalýdýr. Oyunun þiddetini kullanýlacak aðýrlýklar, oyun alanýnýn geniþliði, oyun süresi, oyunun özelliði gibi etmenler belirler. - Oyuna aðýrlýklar eklendikçe oyunun þiddeti artacaktýr. Bu durumda oyunun süresi/tekrar sayýsý düþürülmelidir. Örneðin, tek ayak sýçranarak oynanan bir oyunda, oyuncular kendi vücut aðýrlýklarý ile oynatýlýrken 6-7 set, oyunculara dambýl, kum torbasý gibi aðýrlýklar eklendiðinde ise 3-4 set oynatýlmasý gibi. 7 Set 5 Set 40 - Oyunun oynandýðý alan geniþledikçe çalýþma mesafesi artacaðýndan oyunun þiddeti artacaktýr. Bu durumda oyunun süresi/tekrar sayýsý düþürülmelidir. Örneðin, tek ayak sýçranarak oynanan oyunun þekildeki gibi kýsa mesafede oynatýldýðýnda beþ set, oyun alaný geniþletilerek uzun mesafede oynatýldýðýnda ise üç set oynatýlmasý gibi. 5 Set 3 Set - Kuvvet geliþimine yönelik oyunlarýn þiddeti, oyuncu seviyesine uygun olmalýdýr. Örneðin, profesyonel güllecilere el arabasý oyunu daha uzun mesafede ya da aðýrlýklarla oynatýlýrken 1012 yaþ grubundaki çocuklara ayný þiddette oynatýlmamalýdýr. Ayný þiddette oynatýldýðý takdirde oyunun þiddeti oyuncularýn seviyesinin üzerinde olacaktýr. Bu durumda oyuncular ya oyunu tamamlayamayacak ya da oyuncuya seviyenin üzerinde yüklenildiðinden oyuncularda sakatlanmalar olacaktýr. Fakat oyun, oyun alaný daraltýlýp aðýrlýklar kaldýrýlarak yani oyunun þiddeti düþürülerek küçük yaþ gruplarýna oynatýlabilir. Aðýrlýk Profesyonel sporcular Amatör veya küçük yaþ grubundaki sporcular 41 - Kuvvet geliþimine yönelik oyunlarda setler arasý dinlenmeler oyunun þiddetine göre belirlenmelidir. Örneðin, el arabasý oyunu gruplar hâlinde oynatýldýðýnda oyuncular, oyunu sýra ile oynadýðýndan kendilerine tekrar sýra gelene kadar dinlenebilmektedirler. Bu durumda setler arasý ayrýca dinlenme süresi verilmeyebilir. Oyun eþli olarak oynatýldýðýnda ise oyuncular dinlenme imkâný bulamadýðýndan oyunda setler arasýnda ayrýca dinlenme süresi verilebilir. Kuvvet geliþimine yönelik oyunlardan sonra ceza oyunu oynatýlacak ise ceza oyununa yönelik hareketler, oyun içerisinde aðýrlýklý olarak çalýþan kas gruplarýnýn dýþýnda farklý kas gruplarýna yönelik olmalýdýr. Örneðin, kol kuvvetini geliþtirmeye yönelik el arabasý oyununda aðýrlýklý olarak kol kaslarý zorlandýðýndan oyun sonundaki ceza oyununda veya hareketinde kol kaslarýný zorlayacak hareketlerden (þýnav, amut vb.) kaçýnýlmalýdýr. Küçük yaþ gruplarýna oynatýlacak oyunlarda çok yönlü kuvvet geliþimine yönelik oyunlar oynatýlmalýdýr (sýçrama, çekme, itme, asýlma, týrmanma vb.). Çocukluk döneminde alt ekstremite kaslarý oldukça zayýftýr. Zayýf kas gruplarýnýn kuvvetlendirilmesine yönelik oyunlar oynatýlmalýdýr. Oyunda kullanýlan araçlarýn veya tekniklerin hatalý kullanýmlarýnda oyun durdurulmalýdýr. Branþa (özel alan) özgü kasýlma biçimlerine uygun kasýlma saðlayacak oyunlar oynatýlmalýdýr. Branþa özgü antrenmanlarda oyuncunun özel alanýna (spor branþýnýn) ait motorik özellikleri bakýmýndan hangi kuvvet çeþidinin geliþtirilmesi isteniyorsa (kuvvette devamlýlýk, çabuk kuvvet, maksimal kuvvet) o yönde oyunlar hazýrlanmalýdýr. b. Kuvvet Geliþimine Yönelik Oyunlarda Çeþitlendirme ve Uyarlama Antrenmaný, dersi tekdüze olmaktan kurtarmak için oyun kullanýlýr, oyunu tekdüzelikten kurtarmak için çeþitlemeler yapýlýr. Kuvvet geliþimine yönelik oyunlar aðýr ve yorucu oyunlardýr. Bu nedenle çeþitlendirmeler bu oyunlarda önemlidir. Gerek derslerde gerek antrenmanlarda kuvvet geliþimine yönelik oyunlarda oyun, oyuncu seviyesine ve oyun alanýna uygun olmayabilir. Bu durumda baþka amaca yönelik oyunlar kuvvet geliþimine göre uyarlanarak ve çeþitlendirmeler yapýlarak yeni oyunlar elde edilebilir. Kuvvet oyunlarýna yönelik çeþitlendirmeler aþaðýdaki þekillerde yapýlabilir: Oyun içerisinde kullanýlan hareketler deðiþtirilebilir. - Olduðu yerde tek ayak, çift ayak sýçramalar, - Belirli bir mesafede sýçrayarak ilerleme, - Çömelik sýçramalar, - El arabasý þeklinde mesafe katetme gibi. 42 Tekrar sayýlarý deðiþtirilebilir. Hareketin þiddeti deðiþtirilebilir. Hareketin yönü deðiþtirilebilir. Dinlenme süreleri deðiþtirilebilir. Oyunda kullanýlan araçlar deðiþtirilebilir. Aðýrlýk kullanýlýyorsa aðýrlýk azaltýlýp arttýrýlabilir. Size göre baþka ne gibi deðiþiklikler yapýlabilir? ......................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................ Oyun çeþitlendirilirken geliþtirilmek istenen kuvvet çeþidi göz önünde bulundurulmalýdýr. Örneðin, çabuk kuvveti geliþtirmek için aþaðýdaki oyun, tek ayak sýçrayarak yarýþma þeklinde oynatýlýr. Oyun, bu þekliyle oyuncularýn var gücüyle sýnýrlý mesafeyi en kýsa zamanda katetmelerini gerektirdiðinden çabuk kuvvetin geliþimine yöneliktir. A GRUBU B GRUBU Oyun, geniþ alanda bütün oyuncularýn tek ayak sýçrayarak oynadýðý elim sende oyunu þeklinde çeþitlendirildiðinde ise oyuncularýn uzun süre tek ayak sýçramalarýný gerektirdiðinden kuvvette devamlýlýða yönelik bir oyun niteliði taþýr. 43 Kuvvet geliþimine yönelik oyunlarda gruplar oluþturulurken oyunun oynanabilmesi ve oyunda denkliðin saðlanmasý bakýmýndan oyuncularýn eþleþtirilmeleri ve oyuna yerleþtirilmeleri önemlidir. Eþleþtirme ve oyuna yerleþtirme yapýlýrken oyunun özelliði, oyuncularýn kuvvet yönünden güçlü ve zayýf yönleri, spor branþlarý vb. göz önünde bulundurulmalýdýr. Örneðin, yandaki çekiþme oyununda, oyuncularýn bir kýsmý aðýrlýklý olarak kol kuvvetine yönelik branþlara sahipken diðer bir kýsmý aðýrlýklý olarak bacak kuvvetine yönelik branþlara sahiptir. Bu oyun, kuvvet geliþimine yönelik - Eþlerin denkliði saðlanarak, - Branþa özgü kuvvet geliþimi saðlanarak, - Bütün oyuncularýn oyuna aktif katýlýmý saðlanarak, - Oyunun çeþitlendirilmesi saðlanarak oynatýlmak istendiðinde, oyun aþaðýdaki þekillerde oynatýlabilir. 1. Çözüm: Aðýrlýklý olarak kol kuvveti geliþiminin amaçlandýðý branþ oyuncularý birbirleriyle, bacak kuvveti geliþiminin amaçlandýðý branþ oyuncularý da birbirleriyle eþleþtirilmelidir. 2. Çözüm: Bacak kuvveti geliþtirilecek oyuncular öne alýnýr. Kol kuvveti geliþtirilecek oyuncular arkaya alýnýr. Arkadaki oyuncular öndeki oyuncularýn bellerine sarýlýr. Liderin komutuyla birlikte öndeki oyuncular koþmaya çalýþýrken arkadaki oyuncular da öndeki oyuncularý çekerek onlara engel olmaya çalýþýr. Oyunu ikinci çözüme yönelik oynatmak istediðinizde oyuncularýn spor branþlarýna göre oyuna nasýl yerleþtirilebileceðini arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. 44 3. Çözüm: Oyuncular arka arkaya dizilir. Aðýrlýklý olarak bacak ve kol kuvveti güçlü olan sporcular her iki gruba eþit þekilde daðýtýlýr. Oyuncular þekildeki gibi yerleþtirilip birbirlerini çekerek diðer grubun oyuncularýný kendi alanlarýna geçirmeye çalýþýrlar. 4. Çözüm: Oyun, birkaç set birinci yöntemle, birkaç set de ikinci yöntemle oynatýlarak hem istenilen amaca ulaþýlýr hem de çeþitlendirilerek tekdüze olmaktan çýkarýlabilir. SINIF Etkinlik: Kim, Nereye? Yukarýdaki çekiþme oyunu aþaðýda özel alanlarý verilen sporculara oynatýlmak istendiðinde sporcularýn, özel alanlarýna göre oyun alanýna yerleþtirilmeleri gerekiyor. Hangi sporcunun nereye yerleþtirilebileceðini örnekteki gibi okla gösteriniz. Oyunun amacý: Branþa özgü kuvvet geliþimini saðlamak Oyuncu sayýsý: 8 Oyun alaný: Voleybol sahasý Oyuncu seviyesi: Lise son sýnýf 45 Oyuna yardýmcý araçlar eklendikçe, yani oyunun þiddeti artýrýldýkça, oyun süresi/tekrar sayýsý düþürülmelidir. Örneðin, voleybolda parmak pas tekniði kullanýlarak parmaklarý güçlendirmeye yönelik oynatýlan bir oyunda aðýrlýk olarak basketbol topu kullanýlabilir. Oyun, voleybol topu ile oynatýldýðýnda oyunculara 15 pas yaptýrýlýrken basketbol topu kullanýldýðýnda, topun aðýrlýðý arttýðýndan tekrar sayýsýnýn 15 ten 10a düþürülerek oyunun oynatýlmasý gibi. SINIF Etkinlik: Oyun Hazýrlayalým. Sýnýfta dörder kiþilik gruplar oluþturulur. Her grup, aþaðýdaki yönergeye göre kuvvet geliþimine yönelik bir oyun hazýrlar. Kuvvet geliþimine yönelik bir oyun seçiniz veya tasarlayýnýz. Seçtiðiniz ya da tasarladýðýnýz oyunun hangi kas gruplarýnýn kuvvet geliþimine yönelik olduðunu tespit ediniz. Oyunun kurallarýný tespit ediniz. Oyun alanýný tespit ediniz. Oyunda kullanýlacak malzemeleri tespit ediniz. Oyuncu seviyesini tespit ediniz. Seçtiðiniz oyunun þiddetine göre tekrar, set sayýsýný ve süresini belirleyiniz. Oyunun setine ve süresine göre ara dinlenmelerini belirleyiniz. Oyunun amaç, araç gereç, süre bakýmýndan bütünlük oluþturup oluþturmadýðýný grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunu nasýl çeþitlendirebileceðinizi grup arkadaþlarýnýzla tartýþýp belirleyiniz. Oyun içindeki çeþitlemelerin hangi amaca yönelik olmasý gerektiðini arkadaþlarýnýzla tespit ediniz. Oyun alanýný ve oyuncularý oyunun oynanýþ þekline göre hazýrlayýnýz. Deneme oyunu oynatýnýz. Etkinlik: Hazýrladýðýmýz Oyunu Oynatalým. Kuvvet geliþimine yönelik oyunu hazýrlayan gruplar arasýnda kura ile iki grup belirlenir. Bu gruplar hazýrladýðý oyunu sýnýfa oynatýr ve oyun aþaðýdaki tabloya göre deðerlendirilerek tartýþýlýr. Oyun amaca uygun muydu? Oyun alaný oyunun amacýna ve oyuna uygun muydu? Oyunda kullanýlan malzemeler oyun alanýna, oyuncu seviyesine, oyunun amacýna uygun muydu? Oyun, hangi özelliðinden dolayý kuvvet geliþimine yöneliktir? Oyun, amaç, araç gereç, süre bakýmýndan bütünlük içerisinde miydi? Oyun hangi kas gruplarýný kuvvetlendirmeye yöneliktir? Oyun hangi spor branþlarýna yönelik oynatýlabilir? Oyunda ne gibi çeþitlendirmeler yapýlmýþtý? Çeþitlendirmeler hangi amaca yönelikti? Oyunda dinlenmeler yerinde ve yeterince verildi mi? 46 c. Kuvvet Geliþimine Yönelik Oyunlar DEÐÝRMEN Oyun alaný: Bahçe, salon Araç gereç: Tebeþir Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular ayak tabanlarý birbirine deðecek þekilde bir dairenin içinde, cephe duruþundadýrlar. Verilen komutla birlikte oyuncular ayný yönde, ellerinin yardýmýyla ilerlerler. Hangi oyuncu diðerini yakalarsa bir puan alýr. AT YARIÞI Oyun alaný: Bahçe, salon Araç gereç: Tebeþir, saðlýk topu, huni Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Eþit sayýda iki grup kendi aralarýnda tek-çift yöntemini kullanarak ikiye ayrýlýr. Gruplar kendi içlerinde ikiþerli eþleþirler. Eþlerden biri diðerinin sýrtýna biner, üstteki oyuncunun eline bir mendil verilir. Çýk komutu ile birlikte oyuncular bu þekilde belirlenen hedefe doðru ilerlerler. Hedefi döndükten sonra eþler rolleri deðiþtirirler ve grubun yanýna kadar gelirler. Mendili sýradaki oyuncuya verirler. Sýrasý gelen eþler de oyunu ayný þekilde oynarlar. Oyunu ilk bitiren grup galip ilan edilir. A GRUBU B GRUBU 47 ELDEN ELE Oyun alaný: Bahçe, salon Araç gereç: Saðlýk topu Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular þekildeki gibi oyun alanýna dizilirler. Oyun, iki grup hâlinde oynanýr. Saðlýk topunu elden ele geçirip sondaki oyuncuya kadar iletirler. Sondaki oyuncular top kendilerine gelir gelmez topu yukarý kaldýrýr. Topu en hýzlý þekilde sondaki oyuncuya ileten grup galip ilan edilir. Açýklama: Oyunda saðlýk topu kullanýlmasý, aðýrlýktan dolayý kuvvet geliþimini saðlar. Oyuncularýn topu hýzlý bir þekilde elden ele geçirmeye çalýþmalarý çabukluk geliþimini saðlar. Oyunun çeþitlendirmeleri Oyuncular topu baþlarýnýn üzerinden geçirerek oynarlar. Oyuncular oyunu oturduklarý yerde oynarlar. Sondaki oyuncu top kendisine gelir gelmez topu alýp lidere doðru koþarak getirir. Topu ilk getiren grup galip gelir. Bazen oyun alaný yetersizliðinden ya da hava þartlarýndan dolayý oyunlar mevcut oyun alanlarýna göre gerekli çeþitlendirmeler ve uyarlamalarla oynatýlabilir. Örneðin, elden ele oyunu uyarlama ve çeþitlendirmelerle sýnýf içerisinde oynatýlan bir oyun hâline getirilebilir. . 48 Size göre elden ele oyununda baþka ne gibi çeþitlendirmeler yapýlabilir? ........................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................. DÜÞÜNELÝM! Elden ele ve at yarýþý oyunlarýnýn hangi yaþ grubundaki oyunculara oynatýlabileceðini sýnýfta tartýþýnýz. 2.OYUNDA REAKSÝYON ZAMANI, ÇABUKLUK VE SÜRAT Oyunda rakibini, ebeyi yakalamaya çalýþma, komuta göre hareket etme, diðer oyuncularla yarýþ ve mücadele içerisinde olma; oyuncularýn sürat, çabukluk ve reaksiyon zamaný geliþimine olanak verir. Yarýþ havasý içerisinde oynanan hareketli oyunlar, oyuncularýn oyun içerisindeki hareketlere bir an önce baþlayýp bu hareketleri en çabuk sürede yapmasýný gerektirir. Oyunlarýn bu yapýsý reaksiyon zamaný, çabukluk ve süratin geliþmesini saðlar. Oyunlarda verilen komutlara (düdük, zil) göre oyuncularýn oyuna baþlamasý ya da komuta göre pozisyonunu deðiþtirmesi reaksiyon zamaný geliþimini saðlamaktadýr. Oyunda verilen sesli komutlar, oyuncularýn iþitsel reaksiyon zamanýný; görsel komutlar, görsel reaksiyon zamanýný; dokunarak verilen komutlar, dokunsal reaksiyon zamanýný geliþtirir. Oyun içerisinde rakibini yakalamaya çalýþmak ya da rakipten kaçmak, ebeden kaçmak vb. durumlar ise oyuncularýn aðýrlýklý olarak sürat ve çabukluk geliþimini saðlar. Çabukluk geliþimine yönelik oyunlar ayný zamanda reaksiyon zamaný geliþimine yönelik oyunlardýr. Reaksiyon Zamaný, Çabukluk ve Sürat Geliþimine Yönelik Oyunlar Ebeleme oyunlarý, Yakalama oyunlarý, Köþe kapmaca oyunlarý, Mendil kapmaca oyunlarý, Komutla (zil, düdük, alkýþ) birlikte aniden yön veya hareket deðiþtirme oyunlarý, Engeller arasýnda oynanan slalom oyunlarý, Gruplar hâlinde yarýþ þeklinde oynanan oyunlardýr. a. Reaksiyon Zamaný, Çabukluk ve Sürat Geliþimine Yönelik Oyunlarda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Reaksiyon zamaný, çabukluk, sürat geliþimine yönelik oyunlar yarýþ havasýnda oynanan oyunlar olduðundan oyuncular, bütün güçleriyle oyuna katýlmaya çalýþýrlar. Bu nedenle oyunda setler ve tekrarlar arasý dinlenmeler, oyunlarýn bu özelliði göz önünde bulundurularak belirlenmelidir. Reaksiyon zamaný, çabukluk, sürat geliþimine yönelik oyunlar, ani hareketler yapýlarak oynandýðýndan sakatlýklara meydan vermemek için oyun öncesinde oyunun özelliðine uygun ýsýnma yapýlmalýdýr. Herhangi bir spor branþýna özgü teknik kullanýlarak çabukluk ve sürate yönelik oyun oynatýlýrken tekniðin doðru ve tam uygulanabilir olmasýna dikkat edilmelidir. Teknik tam öðrenilmeden tekniðe yönelik oynatýlan çabukluk ve sürat oyunlarýnda oyuncular oyunu kazanmak için tekniðe 49 dikkat etmeyeceklerdir. Bu durum, tekniðin bozulmasýna neden olabilir. Örneðin, hentbolda bilek pas tekniðini doðru olarak yapamayan oyunculara, hýzlý bilek pas tekniðine yönelik oyun oynatýlmasý, bu oyuncularýn bir an önce oyunu kazanmak için tekniðe dikkat etmeden oyunu oynamalarýna neden olabilir. Bu nedenle sürat, çabukluk ve reaksiyon zamaný geliþimine yönelik oyunlar branþa özgü teknikler kullanýlarak oynatýlacaksa oyuncularýn tekniði uygulayabilme seviyeleri göz önünde bulundurulmalýdýr. b. Reaksiyon Zamaný, Çabukluk ve Sürat Geliþimine Yönelik Oyunlarda Çeþitlendirme ve Uyarlama Oyunlar sadece sürat, çabukluk ya da reaksiyon zamaný geliþimine yönelik oyunlar þeklinde kesin çizgilerle ayrýlamaz. Çünkü bu üç özellikten birinin geliþimine yönelik bir oyun, çoðunlukla diðer özelliklerin de dolaylý olarak geliþimini saðlar. Fakat oyun içerisindeki çeþitlendirmeye yönelik küçük deðiþikliklerle oyunlar bu özelliklerden birinin aðýrlýklý olarak geliþtirildiði oyunlar hâline getirilebilir. Reaksiyon zamaný, çabukluk ve sürat geliþimine yönelik çeþitlendirmeler aþaðýdaki þekillerde yapýlabilir: Oyunlara iþitsel, dokunsal ve görsel komutlar gibi çeþitli uyarýcýlar eklenerek oyunlar, çabuklukla birlikte reaksiyon zamaný geliþimi için uyarlanýp çeþitlendirilebilir. Aðýrlýk kullanýlarak kuvvet geliþimine yönelik oynanan oyunlar, aðýrlýklar kaldýrýlarak sürat, çabukluk ve reaksiyon zamaný geliþimine yönelik uyarlanabilir. Reaksiyon zamaný ve çabukluða yönelik oynanan oyunlar, dar alanda ve hýzlý oynanan oyunlardýr. Farklý amaçlara yönelik oyunlar, oyun alaný daraltýlarak çabukluðu ve reaksiyon zamanýný geliþtirmeye yönelik oyunlar olarak uyarlanabilir. Örneðin, kuvvette devamlýlýða yönelik geniþ alanda oynanan elim sende oyunu, oyun alaný daraltýlarak kuvvetle birlikte çabukluða yönelik bir oyun þeklinde uyarlanabilir. 50 Ýkinci ünitedeki kýrmýzý beyaz oyununu deðerlendirecek olursak; Liderin hangi takýmýn rengini söyleyeceði önceden belli deðildir. Komutu bekleyip komuta göre harekete geçmeye çalýþmak reaksiyon zamaný geliþimini saðlar. Komuta göre hareket etmek, reaksiyon zamaný ve çabukluk geliþimini saðlar. Oyun alaný geniþletilerek oyuncularýn oyun bitiþ çizgisine kadar koþmalarý ise süratte devamlýlýk geliþimini saðlar. Oyun aðýrlýklý olarak reaksiyon zamanýný geliþtirmeye yönelik çeþitlendirilecek olursa: Kýrmýzý beyaz oyununda gruplardan birine kýrmýzý, diðerine beyaz denir. Lider bu iki komutla oyunu oynatýr. Oyun, reaksiyon zamaný geliþimine yönelik çeþitlendirilirken oyuna farklý komutlar eklenebilir. Örneðin, düdük çalýndýðýnda kýrmýzýlar kaçar, el çýrpýldýðýnda beyazlar kaçar. Komutlar artýrýlabilir. Örneðin, kýrmýzýlar düdük çaldýðýnda, kýrmýzý ve bir denildiðinde kaçar. Beyazlar el çýrpýldýðýnda, beyaz ve üç denildiðinde kaçar. Oyun bu hâliyle, aðýrlýklý olarak iþitsel reaksiyon zamaný geliþimine yönelik olacaktýr. Oyuncularýn komutlara motive olmalarýný saðlamak için diziliþ ve koþu þekilleri deðiþtirilmeden sadece komutlar deðiþtirilip oyun alaný daraltýlabilir. Oyun, görsel reaksiyon zamanýnýn geliþimine yönelik uyarlanmak istendiðinde lider, komutlarý sesle deðil iþaretle vermelidir. Örneðin, bir eline kýrmýzý, diðer eline beyaz bayrak alýr. Kýrmýzý bayraðý kaldýrdýðýnda kýrmýzýlar, beyaz bayrak kalktýðýnda beyazlar kaçar. DÜÞÜNELÝM! Yukarýdaki kýrmýzý beyaz oyununun amacý dokunsal reaksiyon zamanýný geliþtirmek olduðunda oyunu nasýl oynatýrdýnýz? Tartýþýnýz. Etkinlik: Oyunlarýmýzý Hatýrlayalým. Dokunsal reaksiyon zamanýna göre çeþitlendirdiðiniz yukarýdaki oyunu kura ile sýnýftan seçtiðiniz bir arkadaþýnýzýn liderliðinde oynayýnýz. Oyun sonunda oyunun dokunsal reaksiyon zamanýný geliþtirmeye yönelik olup olmadýðýný sýnýfta tartýþýnýz. 51 Kýrmýzý beyaz oyunu, oyun alanýnda yapýlacak deðiþikliklerle çabukluða yönelik uyarlanabilir. Oyunun koþu alaný daraltýlýr. Oyuncular düz doðrultuda bitiþ çizgisine koþmak yerine dar alanda oyun alanýna daðýnýk þekilde çizilen dairelerin içine kaçmaya çalýþýrlar. Çabukluk geliþimine yönelik olarak oyuncularýn diziliþleri ve koþu þekilleri de deðiþtirilebilir. SINIF Etkinlik: Sürat mi, Çabukluk mu, Reaksiyon Zamaný mý? Aþaðýdaki oyun, çeþitlendirmeleriyle birlikte verilmiþtir. Oyunun oynanýþ þeklini, yapýlan deðiþiklikleri, ödüllerin (puanlarýn) yerleþtirildiði noktalarý göz önünde bulundurarak oyundaki çeþitlendirmelerin aðýrlýklý olarak hangi amaca yönelik yapýlmýþ olabileceðini tespit ederek uygun þýkký iþaretleyiniz. 1. Oyuncular þekildeki gibi oyun alanýna yerleþirler. Her birine bir numara verilir. Sýrayla her gruptan bir oyuncu, liderin yanýnda durur. Bu oyuncular, liderin, düdüðü çalmasýný beklerler. Düdük çaldýðýnda oyuncular mendili kapmaya çalýþýrlar. Mendili kapan oyuncunun grubu bir puan kazanýr. Bütün oyuncular oyunu oynadýktan sonra en fazla puan alan takým galip gelir. 1 1 2 2 3 3 4 4 a) Çabukluk b) Reaksiyon Zamaný c) Sürat 52 2. Oyuncular þekildeki gibi liderin yanýnda komutu beklerler. Komutla birlikte mendili alan oyuncu daire biçiminde belirlenen alana kaçarken diðer oyuncu onu yakalamaya çalýþýr. Oyunda mendili kapmak bir (1) puan, belirlenen alana kaçmak üç (3) puan olarak deðerlendirilir. . 1 2 3 puan 1 3 puan 2 3 3 4 4 a) Çabukluk b) Reaksiyon zamaný c) Sürat 3. Oyuncular kendi alanlarýnda beklerler. Lider, bir numara söyler. Numarasý söylenen oyuncular koþarak gelip mendili almaya çalýþýr. Mendili alan oyuncu kendi alanýna düz doðrultuda koþarak kaçar. Diðer oyuncu kaçan oyuncuyu yakalamaya çalýþýr. Mendili almak (1) puan, belirlenen alana kaçmak (3) puan, kaçan oyuncuyu yakalamak (4) puan olarak deðerlendirilir. Oyun sonunda en fazla puan toplayan takým galip gelir. 1 1 Mendil 1 puan 4 puan 2 3 puan 3 puan 2 3 3 4 4 a) Çabukluk b) Reaksiyon zamaný c) Sürat 4. Oyuncular birinci oyunda olduðu gibi beklerler.Oyuncularýn gözleri baðlýdýr. Diðer bir lider ayný anda oyunculara dokunur. Mendili alan oyuncunun takýmý bir puan kazanýr. a) Çabukluk b) Reaksiyon zamaný c) Sürat SINIF Etkinlik: Kuvvetten Sürate Kuvvet ve oyun konusundaki elden ele oyununu gerekli çeþitlendirmeler yaparak aðýrlýklý olarak sürat geliþimine yönelik uyarlayýnýz. Etkinlik: Sürat Ýçin Oynayalým. Sürat geliþimine yönelik uyarlayýp çeþitlendirdiðiniz elden ele oyununu kura ile belirlediðiniz bir arkadaþýnýzýn liderliðinde hep birlikte oynayýnýz. 53 SINIF Etkinlik: Neyi Nerede Oynamalý? Elim sende oyununu yandaki renklendirilmiþ alanlarda dayanýklýlýk, çabukluk ve sürat geliþimine yönelik oynatmak istediðinizde hangi amaç için hangi alaný seçerdiniz? Yandaki kutucuklara yazýnýz. Sürat Çabukluk Dayanýklýlýk A B C Sýnýfta dörder kiþilik gruplar oluþturulur. Her grup aþaðýdaki yönergeye göre bir oyun hazýrlar. Reaksiyon zamaný, çabukluk ve sürat geliþimlerine yönelik bir oyun seçiniz veya tasarlayýnýz. Seçtiðiniz ya da tasarladýðýnýz oyunun hangi özelliðinden dolayý çabukluk, sürat ve reaksiyon zamaný geliþimine yönelik olduðunu tespit ediniz. Oyun kurallarýný tespit ediniz. Oyun alanýný tespit ediniz. Oyunda kullanýlacak malzemeleri tespit ediniz. Oyuncu seviyesini tespit ediniz. Oyunda aðýrlýklý olarak reaksiyon zamaný geliþimine yönelik olarak yapýlacak uyarlama ve çeþitlemeleri grup arkadaþlarýnýzla tartýþýp belirleyiniz. Oyunda aðýrlýklý olarak çabukluk geliþimine yönelik olarak yapýlacak uyarlama ve çeþitlemeleri grup arkadaþlarýnýzla tartýþýp belirleyiniz. Oyunda aðýrlýklý olarak sürat geliþimine yönelik yapýlacak uyarlama ve çeþitlemeleri grup arkadaþlarýnýzla tartýþýp belirleyiniz. Oyun içindeki çeþitlemelerin hangi amaca yönelik olmasý gerektiðini arkadaþlarýnýzla tespit ediniz. Oyunun amaç, araç gereç, süre bakýmýndan bütünlük oluþturup oluþturmadýðýný grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunun tekrar, set sayýsý ve süresini belirleyiniz. Oyunun þiddetine göre ara dinlenmelerin sayýsýný ve süresini belirleyiniz. Oyun alanýný ve oyuncularý oyunun oynanýþ þekline göre hazýrlayýnýz. Deneme oyunu oynatýnýz. Reaksiyon zamaný, çabukluk ve sürat geliþimine yönelik oyunu hazýrlayan gruplar arasýnda kura ile iki grup belirlenir. Bu gruplar hazýrladýðý oyunu sýnýfa oynatýr. Oyun sonunda, oyun aþaðýdaki tabloya göre deðerlendirilerek tartýþýlýr. Oyun amaca uygun muydu? Oyun alaný oyunun amacýna ve oyuna uygun muydu? Oyunda kullanýlan malzemeler oyun alanýna, oyuncu seviyesine, oyunun amacýna uygun muydu? Oyun, hangi özelliðinden dolayý reaksiyon zamaný geliþimine yöneliktir? Oyun, hangi özelliðinden dolayý çabukluk geliþimine yöneliktir? Oyun, hangi özelliðinden dolayý sürat geliþimine yöneliktir? Oyun amaç, araç gereç, süre bakýmýndan bütünlük içerisinde miydi? Oyun, hangi spor branþlarýna yönelik oynatýlabilir? Oyunda ne gibi çeþitlendirmeler yapýlmýþtý? Çeþitlendirmeler hangi amaca yönelikti? Oyunda dinlenmeler yerinde ve yeterince verildi mi? 54 c. Reaksiyon Zamaný, Çabukluk ve Sürat Geliþimine Yönelik Oyunlar KRONOMETRE OYUNU Oyun alaný: Kapalý veya açýk alan Araç gereç: Kronometre Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular ellerine aldýðý kronometreyi en hýzlý þekilde arka arkaya iki kez basarak baþlatýp durdururlar. En kýsa zamanda kronometreyi baþlatýp durduran oyuncu oyunu kazanmýþ olur. EL KIZARTMACA OYUNU Oyun alaný: Kapalý veya açýk alan Araç gereç: Yok Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular ikili eþleþirler. Ellerini fotoðraftaki gibi üst üste koyarlar, eli üstte olan oyuncu ebedir. Oyuncu ebeyi lafa tutarak oyalarken aniden bir elini kaldýrýp ebenin eline vurmaya çalýþýr. Ebenin eline vuramazsa oyuncu ebe olur, vurduðu takdirde diðer oyuncunun ebeliði devam eder. Oyunun çeþitlendirilmesi: Oyun bu þekliyle dokunsal reaksiyon zamaný ve çabukluk geliþimine yönelik bir oyundur. Oyun, þekildeki gibi oyuncularýn elleri birbirine temas etmeden oynatýlýr. Bu durumda oyuncular birbirlerinin ellerine dokunmadýðýndan oyunu hissederek deðil görerek oynayacaklardýr. Oyun bu þekliyle aðýrlýklý olarak görsel reaksiyon zamanýný geliþtirmeye yönelik olacaktýr. 55 Oyun, þekildeki gibi oyuncularýn gözleri kapalý, elleri birbirine temas ederek oynatýlýr. Oyun bu þekliyle aðýrlýklý olarak dokunsal reaksiyon zamanýný geliþtirmeye yönelik olacaktýr. HOROZ DÖVÜÞÜ Oyun alaný: Açýk alan Araç gereç: Yok Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular ikiþerli eþleþirler. Þekildeki gibi el ele tutuþurlar. Komut verilince ellerini býrakmadan birbirlerinin ayaklarýna basmaya çalýþýrlar. Eþinin ayaðýna basan oyuncu, bir puan kazanýr. ÜÇ VURUÞ OYUNU Oyun alaný: Bahçe, salon Araç gereç: Yok Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular þekildeki gibi gruplar hâlinde oyun alanýna yerleþirler. Her gruptan bir oyuncu diðer gruba doðru hafif tempoda koþarak gelir. Diðer oyuncular ellerini avuç içi yukarý gelecek þekilde öne uzatýrlar. Gelen oyuncu, eliyle diðer oyuncularýn eline vurmaya çalýþýr. Bu oyuncunun üç vuruþ hakký vardýr. Üçüncü vuruþu yapar yapmaz kendi takýmýna doðru kaçar. Üçüncü vuruþu kimin eline yaparsa o oyuncu, vuran oyuncuyu yakalamaya çalýþýr. Yakalarsa yakaladýðý oyuncuyu kendi takýmýna geçirir. Yakalayamadýðý takdirde kendisi karþý takýma geçer. Oyun sonunda oyuncu sayýsý en fazla olan grup oyunu kazanýr. . Oyunun Analizi: Oyunda, oyuncularýn ellerine vurulur vurulmaz harekete geçmeye çalýþmalarý, aðýrlýklý olarak reaksiyon zamaný geliþtirecektir. Dar alanda oynandýðýnda oyuncularýn daha çabuk hareket etmeleri gerekeceðinden oyun çabukluk geliþimini saðlar. Oyun alaný oyuncularýn kaçarken süratlenmelerine imkân verecek þekilde geniþletildiðinde ise sürat geliþimini saðlayacaktýr. 56 Etkinlik: Çeþitlendirme Size göre üç vuruþ oyunu daha farklý nasýl çeþitlendirilebilir? ................................................................................................................................................................ .................................................................................................................................................................................................. TAVÞAN ÇALIDA OYUNU Oyun alaný: Bahçe, salon Araç gereç: Yok Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular üçerli gruplara ayrýlýr. Gruptaki iki oyuncu, þekildeki gibi karþýlýklý el ele tutuþur. Bu oyuncular çalý olur. Tavþan olan üçüncü oyuncu, iki oyuncunun arasýna girer. Oyunda ebe olan bir tilki ve açýkta kalan bir tavþan vardýr. Tilki, tavþaný yakalamaya çalýþýr. Tavþan yakalanmamak için çalýlarýn arasýna girer. Hangi çalýnýn arasýna girerse o çalýdaki tavþan kaçar ve tilki diðer tavþaný yakalamaya çalýþýr. Yakalanan tavþan tilki olur. . DÜÞÜNELÝM! Bu oyunun bütün oyuncularýn aktif katýlýmý saðlanarak nasýl oynatýlabileceðini sýnýfta tartýþýnýz. 3. OYUNDA DAYANIKLILIK Oyunlar, yapýsý gereði oyuncularýn isteyerek ve hevesle katýldýðý faaliyetlerdir. Oyunun heyecanýna kapýlan oyuncular, yorgunluklarýný geç fark ederler. Bu durum, ister istemez oyunun oynanma süresini uzatýr. Böylelikle oyuncular dayanýklýlýk bakýmýndan geliþirler. Dayanýklýlýk geliþimine yönelik oyunlar, Geniþ alanda oynanan oyunlardýr. Düþük þiddette ve uzun süreli oynanan oyunlardýr. Tekrar sayýsý düþük oyunlardýr. Aðýrlýklý olarak aerobik enerji sisteminin devreye girdiði oyunlardýr. a. Dayanýklýlýk Geliþimine Yönelik Oyunlarda Çeþitlendirme ve Uyarlama Oyunlarda dayanýklýlýða yönelik çeþitlendirme ve uyarlamalarda temel amaç, yapýlacak deðiþikliklerle oyuncularýn hareket süresini artýrmaya yönelik olmalýdýr. Hareket süresinin arttýrýlmasý ile aerobik enerji sistemi devreye gireceðinden oyuncular dayanýklýk yönünden geliþecektir. 57 Dayanýklýlýk geliþimine yönelik oyunlarda çeþitlendirme ve uyarlamalar aþaðýdaki þekillerde yapýlabilir: Oyunlarýn þiddeti düþürülüp süresi artýrýlabilir. Örneðin, mendil kapmaca oyunu dayanýklýlýk geliþimine yönelik uyarlandýðýnda; Oyuncular, þekildeki gibi eþit sayýda iki gruba ayrýlýr. Her oyuncuya bir numara verilir. Gruplar düþük þiddette kendi yarý alanlarýnda koþarlar. Lider, elinde iki mendille her iki gruba eþit mesafededir. Lider, bir numara söyler ve numarasý söylenen oyuncular hýzla lidere doðru koþarak mendili almaya çalýþýr. Mendili ilk alan oyuncunun grubu bir puan kazanýr. Oyun sonunda en fazla puan alan grup galip gelir. Oyunda oyuncular kendi yarý alanlarýnda düþük þiddette uzun süre koþtuklarýnda aerobik enerji sistemi devreye girecektir. Bu durum oyuncularýn dayanýklýlýk geliþimini saðlayacaktýr. Ayrýca numarasý söylenen oyuncularýn lidere doðru hýzla koþmasý, reaksiyon zamaný ve çabukluk geliþimini saðlayacaktýr. Elemeli oyunlarda, oyundan elenme kuralý kaldýrýlarak oyuncularýn daha uzun süre oynamalarý saðlanabilir. Örneðin, elim sende oyununda oyuncular, ebe kendilerine dokunduðunda (yani ebelendiklerinde) elenip oyundan çýkmak yerine bir (1) ceza puaný alýrlar. Oyun sonunda en az ceza puaný alan oyuncu oyunu kazanýr. Oyunlar tekrar sayýlarý düþürülüp, set sayýlarý artýrýlarak dayanýklýlýk geliþimine yönelik uyarlanabilir. Spor branþlarýna özgü tekniklerin kullanýldýðý oyunlarda da yine oyunun tekrar sayýsý düþürülüp set sayýsý artýrýlarak branþa özgü dayanýklýlýk kazandýrýlabilir. Örneðin, duvarda parmak pas oyununda oyuncular sýrayla duvarda 20 tekrarlý iki set parmak pas yaparlar. Oyun, dayanýklýlýða yönelik oynatýlmak istendiðinde, oyunun tekrar sayýsý düþürülüp set sayýsý artýrýlýr yani oyun, 15 tekrarlý üç set olarak oynatýlabilir. Tekrarlar arasýndaki dinlenme süreleri kýsaltýlabilir. 58 Dayanýklýlýða yönelik aþaðýdaki örnek oyunu inceleyelim: Oyunun adý: Zincir Oyuncu sayýsý: 3-5 Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular arka arkaya dizilir. Grup baþýndaki oyuncu belirlenen noktaya kadar koþup döner ve sýradaki oyuncunun elinden tutar. Oyuncular birlikte koþmaya baþlarlar. Her seferinde oyuna bir kiþi eklenir. Bütün oyuncular hep birlikte koþtuktan sonra oyunun baþlangýç noktasýna gelindiðinde oyunun baþýnda ilk koþan oyuncu, oyundan çýkar. Her turda oyuna katýlma sýrasýna göre bir oyuncu, oyundan çýkar. Bu oyunda oyuncular, uzun süre koþtuðundan dayanýklýlýk geliþimi saðlanmýþ olur. 2 3 1 3 2 1 1 2 3 2 3 2 1 3 1 Oyunun çeþitlendirilmesi: Oyun oynatýlacak grup oyuncularý, dayanýklýlýk bakýmýndan ayný seviyede olmayabilirler. Bu durumda oyuncular, dayanýklýlýk geliþim düzeylerine göre sýralanýr. Yani oyuna ilk baþlayacak oyuncu en dayanýklý oyuncudur. En sondaki oyuncu da dayanýklýlýk performansý en düþük oyuncudur. Oyun, ayný þekilde oynanmaya baþlanýr fakat bütün oyuncular hep birlikte koþtuktan sonra, bu defa oyuna en son katýlan oyuncu, oyundan ilk çýkan oyuncu olur. Böylelikle oyuna bütün oyuncularýn katýlýmý saðlanmýþ olur. 3 2 3 1 2 1 3 2 1 3 3 2 1 2 1 59 SINIF Etkinlik: Kim Hangi Sýrayla Koþacak? Aþaðýda spor branþlarý verilen oyunculardan oluþan bir grubunuz var. Amacýnýz, dayanýklýlýk gerektiren spor branþýna sahip sporcularýnýza dayanýklýlýk antrenmaný yaptýrmak. 59. sayfadaki zincir oyununu çeþitlendirilmiþ hâliyle dayanýklýlýk geliþimine yönelik oynatmak istediðinizde oyuncularýnýzý hangi sýra ile oynatýrdýnýz? Yaptýðýnýz sýralamayý kutulara yazýnýz. 3 2 3 A Takýmý 3000 m koþucusu 100 m koþucusu Triatloncu 1 2 1 3 2 1 3 3 B Takýmý Basketbolcu Voleybolcu Futbolcu 2 1 2 1 Sýnýfta dörder kiþilik gruplar oluþturulur. Her grup aþaðýdaki yönergeye göre dayanýklýlýk geliþimine yönelik bir oyun hazýrlar. Dayanýklýlýk geliþimine yönelik bir oyun seçiniz veya tasarlayýnýz. Oyun kurallarýný tespit ediniz. Oyun alanýný tespit ediniz. Oyunda kullanýlacak malzemeleri tespit ediniz. Oyuncu seviyesini tespit ediniz. Seçtiðiniz ya da tasarladýðýnýz oyunun hangi özelliðinden dolayý dayanýklýlýk geliþimine yönelik olduðunu tespit ediniz. Oyunun amaç, araç gereç, süre bakýmýndan bütünlük oluþturup oluþturmadýðýný grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda aðýrlýklý olarak dayanýklýlýk geliþimine yönelik yapýlacak uyarlama ve çeþitlemeleri grup arkadaþlarýnýzla tartýþýp belirleyiniz. Oyunun tekrar, set sayýsý veya süresini belirleyiniz. Oyunun þiddetine göre ara dinlenmelerini belirleyiniz. Oyun içindeki çeþitlemelerin hangi amaca yönelik olmasý gerektiðini arkadaþlarýnýzla tespit ediniz. Oyun alanýný ve oyuncularý oyunun oynanýþ þekline göre hazýrlayýnýz. Deneme oyunu oynatýnýz. Etkinlik: Dayanýklýlýk Ýçin Oynayalým. Dayanýklýlýða yönelik oyunu hazýrlayan gruplar arasýnda kura ile iki grup belirlenir. Bu gruplar hazýrladýðý oyunu sýnýfa oynatýr ve oyun, 61. sayfadaki tabloya göre deðerlendirilerek tartýþýlýr. 60 Oyun amaca uygun muydu? Oyun alaný oyunun amacýna ve oyuna uygun muydu? Oyunda kullanýlan malzemeler oyun alanýna, oyuncu seviyesine, amaca uygun muydu? Oyun hangi özelliðinden dolayý dayanýklýlýk geliþimine yöneliktir? Oyun, amaç, araç gereç ve süre bakýmýndan bütünlük içerisinde miydi? Oyun, dayanýklýlýk geliþiminin yanýnda hangi kapasiteleri geliþtirebilir? Oyun, hangi spor branþlarýna yönelik oynatýlabilir? Oyunda ne gibi çeþitlendirmeler yapýlmýþtý? Çeþitlendirmeler hangi amaca yönelikti? Oyunda dinlenmeler yerinde verildi mi? b. Dayanýklýlýk Geliþimine Yönelik Oyunlar EÞLÝ ELÝM SENDE Oyun alaný: Bahçe, salon Araç gereç: Yok Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular ikili eþleþtirilirler. Eþler el ele tutuþur. Çiftlerden biri ebe olur. Baþla komutu ile birlikte ebe olan grup el ele koþarak diðer eþlere dokunmaya çalýþýr. Ebeler tarafýndan dokunulan eþler ebe grubuna katýlýr. Oyunda, eþlerden birine, ebe olan eþlerden biri dokunduðunda o grup ebe grubuna eklenir. Ebeden kaçan eþler, ellerini býraktýðýnda ebelenmiþ olurlar. Eþlerden biri, oyun alanýnýn dýþýna çýkarsa o grup ebelenmiþ sayýlýr. Oyun, bir grup kalana kadar devam eder. . Oyun sonunda en sona kalan grup oyunu kazanýr. A grubu YÜRÜYEN ÖRDEKLER Oyun alaný: Salon Araç gereç: Yok B grubu 61 Ayý yürüyüþü Ördek yürüyüþü Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular iki gruba ayrýlýr, komutla birlikte grup baþýndaki oyuncular hentbol sahasýnýn çevresinde koþmaya baþlarlar. Koþan oyuncu sýrada bekleyen oyuncunun eline dokunur. Bütün oyuncular, A oyunu ayný þekilde oynarlar. Oyunu en kýsa sürede bitiren Tek ayak sýçrama B takým oyunu kazanýr. Oyunun çeþitlendirilmesi: Oyuncular iki gruba ayrýlýrlar. Komutla birlikte hentbol sahasýnýn bir kenarýný ayý yürüyüþü, ikinci kenarýný ördek yürüyüþü, üçüncü kenarýný düz koþu, dördüncü kenarýný tek ayak sýçrayarak ilerlemeye Düz koþu çalýþýrlar. Oyunu en kýsa sürede bitiren takým oyunu kazanýr. Oyun bu þekilde oynanýrken dýþtaki grup oyuncularý (A grubu) daha fazla koþacaktýr. Bu durumda oyunu adil oynatabilmek için nasýl bir çözüm bulurdunuz? 4. OYUNDA KOORDÝNASYON Koordinasyon karmaþýk bir motor becerisidir. Sürat, kuvvet, dayanýklýlýk ve esneklik becerileri ile çok yakýn iliþki içerisindedir. Koordinasyon, temel teknik ve taktiklerin öðrenilip üst düzeyde gerçekleþtirilmesinde önemli bir beceridir. Bunlarýn yaný sýra beklenmedik çevresel koþullar, rakibin durumu gibi deðiþen durumlarda teknik ve taktikleri uygulayabilme becerisi koordinasyonla saðlanýr. Yani kuvvet, sürat, çabukluk, branþlara özgü teknik-taktiðe vb. yönelik oyunlar, ayný zamanda koordinasyon geliþimine yönelik oyunlar olabilmektedir. a. Koordinasyon Geliþimine Yönelik Oyunlarda Çeþitlendirme ve Uyarlama Koordinasyonun uyum, ritim, hareketlilik, dikkat vb. birçok bileþenleri vardýr. En önemli bileþenlerinden birisi denge yetisidir. Oyunlarda yapýlan çeþitlendirmelerle denge geliþimine yönelik oyunlar elde edilebilir. Denge geliþimine yönelik oyunlar; Herhangi bir cismi dengede tutarak ve düþürmeden taþýmaya çalýþýlan oyunlar, Eþli cisim taþýnarak oynanan oyunlar, Dar alanda oyuncularýn birbirini alan dýþýna itmeye çalýþarak oynadýðý oyunlardýr. Önceki ünite ve konulardaki bazý oyunlarý denge geliþimine yönelik çeþitlendirip uyarlayalým: EL ARABASI OYUNU El arabasý oyunu denge geliþimine yönelik olarak uyarlanmak istendiðinde oyuncularýn sýrtýna bir cisim konulur ve cismi düþürmeden oyunu oynamalarý istenir. Oyunda yapýlacak puanlama da amaç doðrultusunda yapýlarak oyun, denge geliþimine yönelik bir oyun hâline getirilebilir. Örneðin, oyuncularýn cismi düþürmeden oyunu tamamlamalarýna yedi (7) puan, oyunu diðer gruptan ya da yarýþmacýdan önce tamamlamalarýna iki (2) puan verilir. Cismi düþürmeden oyunu tamamlamaya en yüksek puan verilerek oyuncularýn oyunu çabuk oynamak yerine dengeyi koruyarak oynamalarý saðlanmýþ olur. KARPUZ TAÞIMA OYUNU Ýkinci ünitedeki karpuz taþýma oyununda, oyuncularýn koþu yoluna denge aleti yerleþtirilir. Oyuncular, bunun üzerinden geçerek oynatýldýðýnda oyun, denge geliþimine yönelik olacaktýr. 62 b. Koordinasyon Geliþimine Yönelik Oyunlar ZIP ZIP Oyun alaný: Salon, bahçe Araç gereç: Yok Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular oyun alanýnda sol ayakla sýçrayarak dolaþýr, liderin düdüðü çalmasý ile beraber sað dizlerini karýn hizasýnda tutarak durmaya çalýþýrlar. Dengesi bozulup ayaðýnýn yerle temasýný kesen oyuncu elenir. Oyuna bir kiþi kalana kadar devam edilir. Sona kalan oyuncu oyunu kazanýr. Oyunun çeþitlendirilmesi Oyuncular, sað ayak üzerinde sýçrarken düdükle birlikte sol dizlerini karýn hizasýnda tutarak durmaya çalýþýrlar. Oyuncular, ayný þekilde sýçrarken komutla birlikte bacaklarýný kalçanýn gerisinde tutmaya çalýþýrlar. Oyuncular, sað ayak üzerinde sýçrarken komutla sol ayaklarýný yere basar, sað dizini karýn hizasýnda tutarlar. Oyuncular, sað ayak üzerinde sýçrarken komutla sol ayaklarýný yere basar sað dizini kalçanýn gerisinde tutarlar. 63 YAPIÞIK ÝKÝZLER Oyun alaný: Bahçe, salon Araç gereç: Top Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular þekildeki gibi sýrt sýrta durarak sýrtlarýnýn arasýna yerleþtirilen topu düþürmeden belirlenen mesafede ilerlerler. Oyunu ilk bitiren grup galip gelir. Oyunun çeþitlendirilmesi Oyuncular, ayný pozisyonda, topu düþürmeden oturup kalkmaya çalýþýrlar. YARIÞAN KEDÝLER Oyun alaný: Bahçe, salon. Araç gereç: Kitap, top, kum torbasý vb. Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular, bank pozisyonunda oyun alanýna dizilirler. Oyuncularýn sýrtýna birer cisim yerleþtirilir (kitap, dizlik vb.). Oyuncu, çýk komutu ile birlikte bu cisimleri düþürmeden oyun alanýnda belirlenen hedefe doðru gidip hedefin etrafýný döndükten sonra cismi sýradaki arkadaþýnýn üzerine yerleþtirir. Bütün oyuncular ayný þekilde yarýþýrlar. Oyunu ilk tamamlayan grup galip gelir. 64 Oyunun çeþitlendirmesi Oyun ters bank pozisyonunda oynatýlýr. Oyuncularýn taþýyacaðý cisim, oyuncu seviyesine göre deðiþtirilebilir. Örneðin, oyun küçük yaþ gruplarýna oynatýldýðýnda kitap gibi oyuncunun rahatlýkla taþýyabileceði bir cisim kullanýlýrken, daha büyük yaþ gruplarýna oynatýldýðýnda ise taþýnýrken dengede zor duran cisimler kullanýlabilir. HOROZ DÖVÜÞÜ Oyun alaný: Açýk alan Araç gereç: Yok Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular ikiþerli eþleþirler. Þekildeki gibi çömelik pozisyonda birbirlerini elleri ile daire dýþýna itmeye çalýþýrlar. Eþini daire dýþýna iten oyuncu bir puan alýr. . Oyunun çeþitlendirilmesi Oyuncular, þekildeki gibi birbirlerini daire dýþýna itmeye çalýþýrlar. Oyuncular, þekildeki gibi birbirlerini daire dýþýna itmeye çalýþýrlar. Not: Yukarýdaki oyunda ve oyunun çeþitlendirmelerinde oyuncularýn eþlerini çizgi dýþýna itmeye çalýþýrken güç kullanmalarý oyuncularýn ayrýca kuvvet geliþimini saðlayacaktýr. . Çabukluk geliþimine yönelik oynatýlan horoz dövüþü oyunu, þekildeki gibi dairenin içinde oynatýldýðýnda ise oyun, çabukluk ve koordinasyon geliþiminin yaný sýra denge geliþimine yönelik olacaktýr. 65 5. OYUNDA ESNEKLÝK Esneklik, eklem hareketliliðini ifade ettiðinden oyun içerisinde eklemlerin hareket geniþliðine neden olan çekmeler, itmeler, germeler, eðilip bükülmeler vb. esnekliði saðlar. Oyunlar, engellerin altýndan, üstünden geçmeler, sürünmeler, esnetme hareketleri, eþli çalýþmalar gibi eklem hareketliliðini saðlayan çeþitlendirmeler ve uyarlamalar yapýlarak esneklik geliþimine yönelik düzenlenebilir. a. Esneklik Geliþimine Yönelik Oyunlarda Çeþitlendirme ve Uyarlama Önceki ünitelerde verilen oyunlarý esnekliðe göre inceleyip çeþitlendirelim: Kýrmýzý beyaz oyununda oyuncular, þekildeki gibi öne uzanmýþ pozisyonunda beklerken komut verilir. Kýrmýzý beyaz oyununda oyuncular, engelin altýndan geçerek lobutlarýn arasýndan slalom yapar. Geriye top atan oyuncularýn geriye doðru uzanmalarý esneklik geliþimini saðlar. Çekiþme oyunu, bacak, kol, omuz, kalça vb. eklemlerinin esnekliðine yönelik hareketleri içerir. Dev cüce oyununda oyuncularýn oturup kalkmasý esneklik geliþimini saðlar. Cüce 66 Oyunun hareket becerisi geliþimi üzerine etkisi konusunu bir örnekle özetleyelim. Kýrkayak oyunu kuvvet, çabukluk, sürat, reaksiyon zamaný, denge, dayanýklýlýk, esneklik geliþimine yönelik uyarlanýp çeþitlendirilmek istendiðinde aþaðýdaki þekilde çeþitlendirmeler yapýlabilir. KIRKAYAK Oyun alaný: Salon Araç gereç: Top Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyun iki grup hâlinde oynanýr. Oyuncular þekildeki gibi oyun alanýna yerleþir. Oyuncular komut verilince topu düþürmeden ayaklarý ile arkadaki oyuncuya verirler. Topu en erken sondaki oyuncuya ulaþtýran grup, oyunu kazanýr. Oyunun amacý: Çabukluðu geliþtirmek Oyuncular ikiþerli olarak eþleþtirilir. Oyun alanýnda topu veren oyuncu, hemen yerinden kalkýp topu verdiði oyuncunun arkasýna, topu almak için ayný þekilde geçer. Eþler bu þekilde oyun alanýný kateder. Alaný ilk önce kateden eþler oyunu kazanýr. Oyunun amacý: Sürati geliþtirmek Oyun, eþli oynanýr. Topu eþine veren oyuncu, koþarak huninin etrafýnda dönüp baþlangýç yerine geldikten sonra ayný þekilde topu eþinden alýr. Oyunun Amacý: Kuvveti geliþtirmek Topun aðýrlýðý artýrýlabilir (saðlýk topu gibi), top yerine kum torbasý kullanýlabilir. 67 Oyunun amacý: Reaksiyon zamanýný geliþtirmek Oyuncular, topsuz olarak ayaklarý yukarýda beklerken düdükle birlikte ayaða kalkmaya çalýþýrlar. Önce kalkan oyuncu oyunu kazanýr. Oyunun amacý: Esnekliði geliþtirmek Oyuncular eþli olarak þekildeki oyunu ayný þekilde oynarlar. Oyunun amacý: Dayanýklýlýðý geliþtirmek Oyunun oynandýðý alan geniþletilerek ya da oyunun süresi artýrýlarak oyun dayanýklýlýk geliþimine yönelik uyarlanabilir. Etkinlik: Oynayalým. Sýnýf dört gruba ayrýlýr. Her grup elim sende oyununu; a) Çabukluk geliþimine yönelik, b) Kuvvet geliþimine yönelik, c) Dayanýklýlýk geliþimine yönelik, ç) Denge geliþimine yönelik hazýrlar ve sýnýf arkadaþlarýna oynatýr. Oyunlarýn sonunda her oyunun amaca yönelik olup olmadýðý tartýþýlýr. Etkinlik: Oyun Hazýr. Kýrkayak oyunu örneðinde olduðu gibi siz de seçtiðiniz herhangi bir oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarý yaparak çabukluk, sürat, kuvvet, dayanýklýlýk, esneklik geliþimine yönelik hazýrlayýp sýnýf panosuna asýnýz. 68 Etkinlik: Sonraki Derslere Hazýrlýk GELECEK DERSLERE HAZIRLIK Sýnýf gruplara ayrýlýr. Gruplar; a) 1. grup, zekâ geliþiminin aðýrlýkta olduðu, b) 2. grup, dil geliþiminin aðýrlýkta olduðu bir oyun hazýrlar. c) 3. grup, birinci ve ikinci gruplarýn oynattýklarý oyunlarýn sosyal geliþime etkilerini, ç) 4. grup, birinci ve ikinci grubun oynattýklarý oyunlarýn, oynayanlarýn psikolojik ve kiþilik geliþimlerine, etkilerini inceler. B. OYUNDA ZEKÂ VE DÝL GELÝÞÝMÝ Çevre ile etkileþim insanlarýn zekâ ve dil geliþimi üzerinde rol oynayan önemli faktörlerden biridir. Aile dýþýnda çevre ile etkileþim yaþamýn ilk yýllarýnda oyun içerisinde baþlar. Oyunda bireyler, doða þartlarý, oyun materyalleri, takým arkadaþlarý ve rakipleriyle sürekli etkileþim içerisindedirler. Oyun içerisinde oyuncular, oyunu anlamaya, takým arkadaþlarýný, rakiplerini gözlemleyerek oyundaki problemleri tespit etmeye çalýþýrlar. Oyuncu, tespit ettiði problemlere, yaþantýsýndan bir þeyler katarak çözüm bulmaya, taktik geliþtirmeye çalýþýr ve zihinsel olarak kendini zorlar. Problem çözme, karar verme, yaratýcýlýk gibi zihinsel iþlemleri bireyler oyun içerisinde öðrenirler. Bu nedenle birey, özellikle de çocukluk yýllarýnda ne kadar çok oyun oynarsa o kadar çok þey öðrenir. Oyunun en önemli zihinsel geliþim yönü öðrenmedir. Öðretilmek istenen hemen hemen her þey oyunla verilebilir. Nesnelerin tanýtýmý, benzerlik ve farklýlýklarý oyunda öðretilir. Oyun, öðretim yöntemi olarak kullanýldýðý gibi bireylerin zihinsel yeteneklerini ve kapasitelerini tespit etmede de kullanýlan bir araçtýr. Bugün iþ yaþamýnda birçok firma eleman alýrken adaylarýn zihinsel yeteneklerini ve yatkýnlýklarýný, adaylara taktiksel oyunlar oynatarak ölçmeye çalýþýr. Ayrýca iþverenler, çalýþanlarýnýn problem çözme, çabuk karar verme, strateji belirleme, taktik geliþtirme becerilerini geliþtirmek için eðitim seminerlerinde oyunu kullanmaktadýrlar. . Her oyunun zihinsel bir yönü vardýr. Bazý oyunlar aðýrlýklý olarak düþünerek oynandýðýndan zihinsel geliþime yöneliktir. Örneðin, satranç, dama, üçtaþ vb. oyunlarda oyuncu, bir taraftan yapacaðý hamleleri düþünürken diðer taraftan rakibinin yapacaðý hamleleri düþünerek zihnini zorlar. Oyunlar, dikkatin yoðunlaþmasýný, dikkat süresinin uzamasýný saðlar. Bazý oyunlarda dikkat yoðunluðu daha fazladýr. Bu tür oyunlarda oyuncular, elenmemek için komutlarý çok dikkatli izleyip takip etmek zorundadýr. Örnek olarak deve cüce, gece gündüz, don ateþ oyunlarý verilebilir. Eðitimciler tarafýndan oyunlar, dikkati yoðunlaþtýrmak amacýyla kullanýldýðý kadar ölçme aracý olarak da kullanýlýr. Eðitimciler, ilköðretim ve ortaöðretim öðrencilerinin neleri anlayýp neleri anlamadýðýný oyunda ölçebilirler. Oyuncular, oyun içerisindeki duygularýný, oyun kurallarýný, rakibin eksikliklerini, geliþtirdiði taktikleri, akýl yürütmelerini diðer oyuncularla paylaþýrlar. Bu durum onlarýn dil geliþimine katký saðlamýþ olur. Özellikle çocukluk dönemindeki oyunlarda çocuklar nesnelerin isimlerini oyun içerisinde öðrenip söyler. Dil, oyun yolu ile daha iyi geliþir. Çocukluk yýllarýnda ne kadar farklý oyun oynanýrsa kelime hazinesi, kendini ifade etme yeteneði, kelime daðarcýðý o denli geliþir. Bazý oyunlar, aðýrlýklý olarak dil ve zekâ geliþimine yöneliktir. 69 Oyun içerisinde düþüncelerini ve duygularýný sýkýlmadan, çekinmeden, rahatlýkla söyleyen oyuncular, toplum karþýsýnda da düzgün, etkileyici ve rahat konuþabilme özelliði kazanýrlar. Oyunda diðer oyuncularý dinleyen, anlatýlanlar üzerinde yorum yapan oyuncular zihinsel olarak da geliþeceklerdir. Oyun içerisindeki sayýþmalar, tekerlemeler ve þarkýlar sesleri ayýrt etmeyi, ritim duygusunu ve diksiyonu geliþtirir. Þarkýlý oyunlar oynatýlýrken önce müzik öðretilmeli ve sözler anlaþýlýr olmalýdýr. Zekâ ve dil geliþimine yönelik oyunlar oyuncu seviyesine uygun olmalýdýr. Örneðin, dil geliþimini tamamlamamýþ yaþ grubundaki oyunculara tekerlemeli bir oyun oynatabilmek mümkün olmazken tiyatro eðitimi alan konservatuvar bölümü öðrencilerine tekerlemeli oyunlar oynatmak mümkün olacaktýr. Dil ve zekâ geliþimine yönelik oyunlar, daha çok kapalý alanda oynanan oyunlardýr. SINIF Etkinlik: Hangisi? Aðýrlýklý olarak zihin ve dil geliþimine yönelik sýnýf içerisinde oynanabilecek bir oyun hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz oyunu sýnýf içerisinde, kura çekerek arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Oyunlarýn bitiminden sonra oyunlarýn amaca yönelik olup olmadýðýný sýnýfta arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. SINIF Etkinlik: Doðru Taktiði Bul. Oyunlarda kazanmak için oyuncular, taktik geliþtirirler, oyunun özelliðine göre oyun alanýna yerleþirler, kritik noktalara belirli yeteneklere sahip oyuncularý yerleþtirirler, kendi aralarýnda görev daðýlýmý yaparlar. Bu durum oyuncularýn zihinsel olarak geliþimini saðlar. Aþaðýda ve 71. sayfada çeþitlendirmeleri ile verilen elden ele oyununu kazanan ve kaybeden takýmlar belirtilmiþtir. Kaybeden takýmlarýn yaptýðý taktiksel hatalarý tespit ederek sýnýfta tartýþýnýz. Oyunun oynanýþý: Oyuncular topu elden ele vererek en hýzlý þekilde arkadaki oyuncuya ulaþtýrmaya çalýþýrlar. Topu en önce arkadaki oyuncuya ulaþtýran takým, oyunu kazanýr. Kazanan takým Kaybeden takým 70 Kaybeden takým Kaybeden takým Kazanan takým Yukarýdaki oyunda top, öndeki oyuncudan baþlayýp arkadaki oyuncuya ulaþýr ulaþmaz oyun tamamlanýyordu. Oyun arkadaki oyuncudan baþlayýp öndeki oyuncuda biterse bu durumda hangi takým taktiksel olarak avantajlý olur? Yandaki oyunda oyuncular, topu saðdan veya soldan arkadaki oyuncuya vererek oyunu oynarlar. Ok, topun veriliþ yönünü ifade etmektedir. Kaybeden takým Kazanan takým Yandaki oyunda top, son oyuncuya geldikten sonra bu oyuncu, topu baþtaki oyuncuya yerden yuvarlayarak atar. Oyun, baþtaki oyuncuya topun gelmesiyle biter. Oyunda taktiksel avantaj saðlamak için baþtaki ve sondaki oyuncularý hangi branþlardan seçerdiniz? 71 1. ZEKÂ VE DÝL GELÝÞÝMÝNE YÖNELÝK OYUNLAR ÝSÝM ÞEHÝR Oyun alaný: Kapalý alan Araç gereç: Kalem, kâðýt Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular, ellerindeki kâðýda þekildeki gibi isim-þehirhayvan-bitki-eþya vb. adlar yazarlar. Daha sonra bir harf seçerler. Birbirlerinin kâðýdýna bakmadan seçilen harfle baþlayan isim-þehir-hayvan-bitki-eþya adlarýný önceden belirlenen bir zaman (Ör. 30 sn. -1 dk.) içerisinde yazarlar. Süre bitiminde herkes kâðýdýný gösterir. Her yazýlan kelimeye 10 puan verilir. Ayný kelimeleri yazan oyuncular 5 puan alýr. Oyun sonunda en fazla puan alan oyuncu, oyunu kazanýr. Oyunda yazma süresi kýsaldýkça hýzlý düþünme yeteneði de o oranda geliþecektir. Ýsim Elif 10 ayvan Þehir H Elazýð 10 Eþek 5 Bitki Elma 10 Eþya Eldiven 10 NOT 45 Oyunun çeþitlendirilmesi . Þehir yerine ülke veya ilçe isimleri sorulabilir. Bitki bölümü sebze ve meyve isimleri olarak sýnýrlandýrýlabilir. BOM Oyun alaný: Kapalý alan Araç gereç: Yok Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular oturma sýrasýna göre sýrayla 1,2,3,... diye say-maya baþlarlar. Her oyuncu bir sayý söyler. 5 ve 5in katlarý olan sayýlarda sayý söylenmez, sayý yerine bom denir. Bom diyen oyuncudan sonraki oyuncu saymaya devam eder. Yani 1, 2, 3, 4, Bom, 6, þeklinde oyun devam eder. Þaþýran, duraksayan oyuncular cezalandýrýlýr ya da elenir. Oyunun çeþitlendirilmesi Oyuncularýn seviyesine göre bom denilecek sayýlar zorlaþtýrýlabilir. Örneðin 7 ve 7nin katlarý ile içinde 7 geçen sayýlar yerine bom denilir. Oyun, eleme usulü ile oynatýlýrken oyunun baþýnda oyundan belirli sýrada çýkan oyunculara ceza verileceði kararlaþtýrýlýr. TRENCÝLÝK Oyun alaný: Kapalý alan Araç gereç: Kalem, kâðýt Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyun iki kiþi ile oynanýr. Oyuncular þekildeki gibi ellerindeki kâðýtlara birden ona kadar rakam yazar. Oyuncular sýrayla diðer oyuncuya göstermeden eliyle kalemin ucunu kapatýp bir rakam yazar. Diðer oyuncu da yazýlan rakamý tahmin eder. Doðru tahmin ederse kâðýdýndaki yazýlan rakamýn üzerine bir çizgi çeker. Her doðru tahminde bir çizgi çekerek rakamýn etrafýný vagon gibi kapatýr. Kapattýðý vagonun tekerlek ve bacasýný yapar. Oyunda en fazla doðru tahmin yaparak vagonlarý tamamlayan oyuncu oyunu kazanýr. . . 72 Çeþitlendirmeler: - Sayýlarý yeni öðrenen oyuncular için oyun, tek sayýlarla veya çift sayýlarla oynatýlabilir. - Harfleri öðrenen çocuklar için harflerle oynatýlabilir. - Alfabetik sýralamayý öðrenen çocuklar için, alfabedeki harf sýrasýna göre, tek sayýlara denk gelen harflerle veya çift sayýlara denk gelen harflerle oyun oynatýlabilir. ÜÇTAÞ Oyun alaný: Kapalý alan, açýk alan Araç gereç: Tebeþir, kalem, üç adet taþ Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular yere veya kâðýda þekildeki düzeneði çizerler. Bir oyuncuya ait taþlar yan yana ve çapraz gelmeyecek þekilde çizginin köþe kýsýmlarýna yerleþtirilir. Oyuncular taþlarýný oyun alanýna yerleþtirdikten sonra sýrayla taþlarýný açýk olan köþelere doðru yerleþtirirler. Taþlarýný oyun alanýna çapraz veya yan yana dizebilen oyuncu oyunu kazanýr. Örnek Sayý Sayý 73 KAREDE ÝSÝM BAÞ HARFÝ YAZMA Oyun alaný: Kapalý alan Araç gereç: Kalem, kâðýt K M Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Oyuncular þekildeki gibi kare kâðýtta sýrayla küçük karenin köþelerini çizerler. Her oyuncu diðer oyuncunun kareyi tamamlamasýna olanak vermeden oyunu oynamaya çalýþýr. Kareyi tamamlayan oyuncunun bir daha çizim hakký vardýr. Kareyi tamamlayan oyuncu, karenin içine isminin baþ harfini yazar. Bütün kutular dolduktan sonra en fazla kutuya sahip olan oyuncu oyunu kazanýr. M M M M K K KABAK Oyun alaný: Kapalý alan Araç gereç: Yok Oyunun kurallarý ve oynanýþý: Sýnýf veya kapalý alanda oyunculara bir sayý verilir. Bir oyuncu oyunu örneðin, beþ kabak diyerek baþlatýr. Numarasý beþ olan oyuncu ayaða kalkarak beþ kabak olmaz on beþ kabak olur. der. Bu kez numarasý on beþ olan oyuncu kalkar ve cümleyi sayý deðiþtirerek söyler. Oyun esnasýnda þaþýran, oyundan çýkan numarayý söyleyen oyuncular oyun dýþý kalmýþ olur. Oyun, bir oyuncu kalana kadar devam eder. Etkinlik: Oynayalým. Sýnýf olarak dört grup oluþturunuz. Grup arkadaþlarýnýzla birlikte dil geliþimine yönelik bir oyun tasarlayarak sýnýf arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Oyun kurallarýný tespit ediniz. Oyun alanýný tespit ediniz. Oyunda kullanýlacak malzemeleri tespit ediniz. Oyuncu seviyesini tespit ediniz. Oyunda aðýrlýklý olarak dil geliþimine yönelik yapýlacak uyarlama ve çeþitlemeleri grup arkadaþlarýnýzla tartýþýp belirleyiniz. Oyun içindeki çeþitlemelerin dil geliþimine yönelik olmasý gerektiðini arkadaþlarýnýzla tespit ediniz. Oyunun amaç, araç gereç ve süre bakýmýndan bütünlük oluþturup oluþturmadýðýný grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunun tekrar, set sayýsý ve süresini belirleyiniz. Oyun alanýný ve oyuncularý oyunun oynanýþ þekline göre hazýrlayýnýz. Deneme oyunu oynatýnýz. 74 Aðýrlýklý olarak dil geliþimine yönelik hazýrladýðýnýz oyunu sýnýfta arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Oyun sonunda oyunu aþaðýdaki tabloya göre deðerlendirerek tartýþýlýr. Oyun amaca uygun muydu? Oyun alaný oyunun amacýna ve oyuna uygun muydu? Oyunda kullanýlan malzemeler oyun alanýna, oyuncu seviyesine, amaca uygun muydu? Oyun, amaç, araç gereç ve süre bakýmýndan bütünlük içerisinde miydi? Oyunda ne gibi çeþitlendirmeler yapýlmýþtý? Çeþitlendirmeler hangi amaca yönelikti? Oyunda dil geliþimine yönelik daha farklý ne gibi deðiþiklikler yapýlabilir? Oyun, hangi özelliðinden dolayý dil geliþimine yöneliktir? C. OYUNDA SOSYAL GELÝÞÝM Etkinlik: Arkadaþýný Oyunda Taný. Sýnýfça bir oyun tespit ederek hep birlikte oynayýnýz. Oyun sonunda arkadaþlarýnýzý aþaðýdaki forma göre deðerlendirerek tartýþýnýz. 1. Oyun esnasýnda oyun kurallarýna uymayanlar oldu mu? 2. Oyun kurallarýna uyan oyuncular günlük hayatta toplumsal kurallara uyan oyuncular mýydý? 3. Oyun kurallarýna uymayan oyuncular günlük hayatta toplumsal kurallara uymayan oyuncular mýydý? 4. Oyunda kaybedenler kazananlarý tebrik etti mi? 5. Oyunda bulunduðu grubu ya da arkadaþlarýný yönlendiren oyuncular var mýydý? 6. Oyunda rakip oyuncularla olumlu iliþki kuran oyuncular var mýydý? 7. Oyunda takým arkadaþlarý veya rakip oyuncularla olumsuz iliþki kuran oyuncular var mýydý? 8. Oyuncular dayanýþma içerisinde miydi? 9. Günlük hayatta çok samimi olmayan oyuncularýn oyun içerisinde birbirlerine karþý tutumlarý nasýldý? 10. Oyunda verilen görevi yerine getirmeyen oyuncu veya oyuncular var mýydý? 75 Ýlk çaðlarda insanlar avlanmak, tehlikelerden kaçmak, barýnmak için fiziksel olarak güçlü olmak zorundalardý. Günümüzde ise insanýn fiziksel geliþiminin yanýnda iþinde, aile hayatýnda insan iliþkilerinde baþarýlý olmasý için sosyal, psikolojik ve duygusal yönden geliþmesi gerekir. Sosyal geliþimin temelleri çocukluk döneminde atýlýr. Oyunlar, yapýsý gereði, sosyal ve duygusal geliþimin saðlandýðý ortamlardýr. Sosyal geliþimin en hýzlý olduðu çocukluk döneminde, sosyalleþmeye yönelik eðitim, en etkili araç olan oyunla verilir. Aile ortamýnda her istediði gerçekleþtirilen çocuk, oyun esnasýnda hep kendi dediði olsun ister. Bu durumda oyundan dýþlanýr. Oyundan dýþlanmamak için gruba uymak durumunda kalýr. Böylece grupla hareket etmeyi, gruba uymayý öðrenir. Grupla hareket etmeye baþlayan birey ben yerine biz demeyi öðrenir Oyun, oyunu oynayanlara kurallar çerçevesinde özgürlük saðlar. Yani, oyunda özgürlük sýnýrsýz deðildir. Oyun içerisinde bu þekildeki özgürlüðünü yaþayan bireyler, toplum içerisinde de diðer fertlere, topluma zarar vermeden özgürlüklerini yaþarlar. Kurallar bireyin kendini kontrol etmesini öðretir. Oyun kurallarý, toplum kurallarýna ve yasalara uymayý kolaylaþtýrýr. Oyunda oyuncu güçsüzleri korumayý öðrenir. Diðer oyunculara önderlik yapar, öndere uyar böylelikle oyuncular toplumda da yönetmeyi ve lidere uymayý öðrenir. Davranýþlar, oyundaki kurallar çerçevesinde geliþir. Oyunda kazanýlan davranýþlar toplumsal hayata transfer edilir. Oyunda dürüst olmayý, dayanýþmayý, baþkalarýna saygýyý, güçsüzü korumayý, kurallara uymayý, görgü kurallarýný, aldýðý sorumluluðu yerine getirmeyi öðrenen bireyler, bunu sosyal hayatlarýna da yansýtýrlar. Oyun içerisinde alýnan roller oyuncularý yaþama hazýrlar. Oyunda karar alýp uygulayan oyuncu, sosyal yaþamýnda nerede, ne karar almasý gerektiðini öðrenir. Ýnsanlarla diyaloða girer, yeni kiþilerle tanýþýr, onlarla birlikte karar alýr. Birlikte hareket etmeyi, gruba uymayý öðrendiði gibi grubu yönlendirmeyi de öðrenir. Sosyal geliþim amaçlanarak oynatýlan oyunlarda bazen gruplarýn oluþturulmasý oyuncularýn isteðine býrakýlmamalýdýr. 2. ünitede ifade edilen gruplarýn fiziksel denkliðinin saðlanmasý, hareket geliþimini saðlamak bakýmýndan önemlidir. Bir oyun, sosyal geliþim amaçlý oynatýlmak istendiðinde ise gruplar oluþturulurken birbirleriyle anlaþamayan, birbirine küskün olan, birbirinden farklý düþünen oyuncular ayný gruba alýnarak bu oyuncularýn ortak amaç için bir araya gelmeleri, dayanýþma içerisine girmeleri saðlanýr. Bu durumda bireyler birbirlerini daha iyi anlama imkâný bulacaktýr. Bunu oyunda baþaran bireyler, sosyal yaþamlarýna da yansýtýrlar. Bireyler iþ, okul, sivil toplum 76 örgütleri, dernekler gibi dâhil olduklarý gruplarda daima anlaþabildikleri bireylerle çalýþma imkâný bulamayabilirler, bir arada olmazlar. Kiþilik, görüþ, gelenek, görenek vb. bakýmýndan farklý insanlarla birlikte bulunduklarý grubun ortak hedefi için biraraya gelmek durumunda kalýrlar. Oyun içerisinde anlaþamadýðý kiþilerle oyunu kazanmak için mücadele ederek oynamayý baþaran birey toplumsal hayatta zorlanmayacak ve farklýlýklardan dolayý sosyal hayatta çatýþmalara meydan vermeyecektir. Farklýlýklara saygý duyacaktýr. Bu da iyi seçilmiþ, planlanmýþ, organize edilmiþ oyunlarla saðlanabilir. Oyun kurallarý, kazandýrýlmak istenen davranýþlara yönelik olmalýdýr. Örneðin, oyunda kötü tezahürata ve þiddete müsaade edilmeyip bu davranýþlarýn gerçekleþtirildiði durumlara cezalar verilmelidir. Bazen spor branþlarýna özgü tekniklerin ya da kuvvet, çabukluk gibi özelliklerin geliþimine yönelik gibi görünen oyunlar, sosyalleþmeye yönelik kullanýlabilir. Oyundaki olumlu sosyal davranýþlar ödüllendirilip olumsuz davranýþlar cezalandýrýldýðýnda oyunun sosyal geliþim yönü artýrýlmýþ olacaktýr. Oyunda kötü tezahürat etmemeyi, kendini karþýdakinin yerine koymayý, sinirlerine hâkim olmayý, kendini kontrol etmeyi öðrenen oyuncular, spor müsabakalarýnda bilinçli taraftarlar olarak tribün terörüne meydan vermeyeceklerdir. Bilinçli sporcu olarak da takým arkadaþlarýna, rakibine vb. karþý centilmenlik dýþý davranýþlarda bulunmayacaklardýr. Oyun esnasýnda oyuncular anlamadýklarýný sorar, hakkýný savunur, komut verir, geliþtirdiði taktiði grup arkadaþlarý ile paylaþýrlar. Birey oyun esnasýnda diðer oyuncularla iletiþime geçeceðinden iletiþim becerilerini geliþtirebilecektir. SINIF Etkinlik: Tartýþalým. 2. ve 3. ünitede hazýrlamýþ olduðunuz ve oynadýðýnýz oyunlarýn sosyal geliþime olan etkilerini tartýþýnýz. Ç. OYUNDA KÝÞÝLÝK GELÝÞÝMÝ Etkinlik: Arkadaþýný Oyunda Taný. Sýnýfça tespit ettiðiniz bir oyunu hep birlikte oynayýnýz. Oyun sonunda arkadaþlarýnýzý aþaðýdaki forma göre deðerlendirerek tartýþýnýz. 1. Oyunda en adaletli kimdi? 2. Oyunda en yardýmsever kimdi ? 3. Oyunda en centilmen kimdi? 4. Oyunda en sinirli kimdi? 5. Oyunda en dikkatli kimdi? 6. Oyunda en bencil kimdi? 7. Oyunu kaybettiðine en çok kim üzüldü? 8. Oyunu kazandýðýna en çok kim sevindi? 9. Oyunda kýrýcý ve kaba olan oyuncu var mýydý? 10. Oyunda en soðukkanlý oyuncu kimdi? 11. Oyunculardan oyuna katýlmayan, yalnýz kalmak isteyen oldu mu? 12. Oyunda kimseye haksýzlýk yapýldý mý? Haksýzlýk yapýldýysa kime yapýldý? 77 Oyun nerede ve nasýl oynanýrsa oynansýn oynayanlarýn psikolojik ve kiþilik geliþimleri üzerinde çeþitli etkiler býrakýr. Oyun oynayan kiþi öncelikle oyunda eðlenir, sevinir, üzülür. Haksýzlýða itiraz etmek, kendine saygý duymak, kendine güvenmek, pes etmemek, mücadeleci olmak, zorluklara dayanmak, sabýrlý olmak gibi kiþilik özelliklerini oyunda kazanýr. Oyundan keyif almak, oyunda eðlenmek, oynayanlarý psikolojik olarak rahatlatýr. Çocukluk döneminde büyüklerinden baðýmsýz olarak arkadaþlarý ile oynayan çocuk, baðýmsýz bir kiþilik kazanacaktýr. Çocuk, oyunda kendini diðerleriyle karþýlaþtýrarak kapasitesini, farklýlýklarýný, benzerliklerini görerek kendini tanýr. Çocuk, günlük hayatta ifade edemediði ya da ailesi tarafýndan kýsýtlanan duygularýný oyunda rahatlýkla ifade edebilmektedir. Bu nedenle oyunlar, oynayanlarýn kaygýlarýnýn hafifletildiði ve hatta giderildiði ortamlardýr. Yolda yürürken düþtüðünde mýzmýzlanýp aðlayan çocuk, oyun esnasýnda hemen ayaða kalkýp oyuna devam eder. Oyunda oyunun gidiþatýný takip etme, sorunlarý tespit edip çözüm bulmaya çalýþma, hayal kurma, hayal ettiðini yapmaya çalýþma (özellikle taklit oyunlarýnda) oyunculara yaratýcýlýk özelliði kazandýrýr. Oyun, oynayanlarýn kendini kontrol etme becerisi kazanmasýna olanak verir. Oyuncu, oyun esnasýnda sinirlerine hâkim olmayý, sabýrlý olmayý öðrenebilmektedir. Lider, oyunu oynatýrken oyuncularýn heyecana kapýlýp oyun kurallarýný çiðnediði noktalara ceza puanlarý yerleþtirerek oyuncularýn kendilerini kontrol etmelerini saðlayabilir. Çok hýzlý ve yarýþ havasý içerisinde oynanan oyunlarda oyuncular, çabuk hareket etmeleri gerektiði kadar çabuk karar vermek durumunda da kalýrlar. Oyun esnasýnda çabuk karar veren oyuncu aldýðý karar doðrultusunda planlama yapar ve planýný uygulamaya çalýþýr. Bu durumda oynayanlar, çabuk karar verme ve giriþimcilik özelliði kazanmýþ olur. Aldýklarý kararý uygularken risk almayý da beraberinde öðrenirler. Oyunu takip ederken, çözüm ararken, taktik geliþtirirken çok yönlü düþünmeyi öðrenirler. Oyun içerisinde üstün olma, herkes tarafýndan beðenilme, takdir edilme güdülerinin doyurulmasý bireylerin psikolojik saðlýklarý bakýmýndan gereklidir. Kiþilik geliþimine yönelik özelliklerin kazandýrýlmasý liderin seçtiði oyuna, oyunu hazýrlamasýna ve oynatmasýna baðlýdýr. Bu nedenle oyunlarý organize etme ve oyunlara eðitsel deðerler yükleme, insan eðitimini saðlama ve kolaylaþtýrma açýsýndan çok önemlidir. 78 Oyunlar, oynayanlarýn kiþilik geliþimini saðlamak amacýyla aþaðýdaki þekillerde düzenlenebilir: 1. Oyun içerisinde ödül ve cezalar bulunmalýdýr. Ancak oyunculara güven duygusu kazandýrýlmasý bakýmýndan oyunlara cezalardan çok ödüller yerleþtirilebilir. 2. Belirlenen amaçlar doðrultusunda oyunlar bireysel ya da takým oyunu olarak seçilebilir. Bireysel oyunlar, bireylerin kendi kapasitesini geliþtirmesi açýsýndan önemlidir. Bireysel oyunlarda oyuncular özgürdür. Oyuncu, karþýlaþtýðý problemleri tek baþýna çözmeye çalýþýr. Tek baþýna karar verir ve tek baþýna uygular. Bu da oyuncunun kendine güven, risk alma, kararlý olma gibi kiþilik özelliklerinin geliþimini saðlar. Takým oyunlarý yardýmseverliði, hoþgörülü olmayý, dayanýþmayý, sorumluluklarý paylaþmayý, dostça mücadele etmeyi öðretirken bencillik, duyarsýzlýk gibi kiþilik özelliklerini azaltýr ya da ortadan kaldýrýr. 3. Oyunda oyunculara liderlik, hakemlik gibi görev ve sorumluluklar verilerek onlarýn adil olmayý ve liderliði öðrenmeleri saðlanýr. Oyunlar, oynayanlarýn kiþilik geliþimlerini saðlamada etkili olduðu gibi ayný zamanda onlarýn kiþilik özelliklerinin tespit edilebildiði ortamlardýr. Oyunda oynayanlar doðal davrandýklarýndan bu durum onlarýn kiþilik özellikleri hakkýnda ipucu verir. 4. Grupla oynanan oyunlarda lider, tezahüratlarý oyuncularýn ismine yaptýrarak oyuncularýn kendine güven duymasýný saðlar. Oyunda grup oyuncularý arasýnda birlik ve beraberlik duygusu kazandýrýlmak istendiðinde ise gruplara bir isim verilerek grup üyelerinin oyun esnasýnda kendi gruplarýnýn adýna tezahürat etmeleri saðlanýr. Amaç oyuncularýn kendilerine güven duymalarýný saðlamaksa tezahürat isme yaptýrýlýr. Amaç takým ruhunu aþýlamak ise takýma bir isim verilir ve o isme tezahürat yaptýrýlýr. SINIF Etkinlik: Tartýþalým. Ýkinci ve üçüncü ünitede hazýrlamýþ olduðunuz ve oynadýðýnýz oyunlarýn kiþilik geliþiminize olan etkilerini tartýþýnýz ve tartýþma sonuçlarýný aþaðýya yazýnýz. ........................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 79 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME 1. Aðýrlýklý olarak zihinsel geliþiminize etkisi olan bir oyunu açýklayýnýz. 2. Günlük hayatta oynadýðýnýz oyunlardan dayanýþmaya yönelik oyunlarý açýklayýnýz. 3. Birdirbir oyununun geliþiminiz üzerine ne gibi etkisi olabileceðini açýklayýnýz. 4. Aþaðýdakilerin hangisi taktik geliþimin aðýrlýklý olduðu bir oyundur? A) Elim sende B) Satranç C) Körebe D) Kulaktan kulaða E) El kýzartmaca 5. Tekerlemeli oyunlar daha çok hangi yönden geliþiminizi saðlar? A) Kuvvet geliþimi B) Taktik geliþimi C) Dil geliþimi D) Denge geliþimi E) Teknik geliþim 6. Aþaðýdaki oyunlardan hangisi aðýrlýklý olarak reaksiyon zamaný geliþimine yöneliktir? A) Ýsim þehir B) Kulaktan kulaða C) Satranç D) Kronometre E) Trencilik 7. Aþaðýdaki oyun türlerinden hangisi hareket becerisini geliþtirmeye yönelik deðildir? A) El arabasý B) Kýrmýzý beyaz C) Kabak D) Horoz dövüþü E) Üç vuruþ 8. Bir antrenman programýnda kýrmýzý beyaz oyunu ile oyuncularýn dayanýklýlýk, sürat, çabukluklarý geliþtirilmek isteniyor. Bu becerileri geliþtirmek için oyunu hangi mesafelerde oynatýrdýnýz? Amaca uygun oyun alanýný seçiniz. Çabukluk Dayanýklýlýk Sürat 80 Eðitsel Oyunlar Dersinin 3. Ünitesinin Hangi Derslerle Ýliþkilendirilebileceðini Ýþaretleyiniz. Örnek: Spor Dersi Dil ve Anlatým Temel Spor Eðitimi Türk Edebiyatý Ýnsan Anatomisi Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Beden Eðitimi ve Spor Bilimine Giriþ Tarih Beden Eðitimi ve Spor Tarihi T.C. Ýnkýlap Tarihi ve Atatürkçülük Spor Coðrafya Antrenman Bilgisi Matematik Spor Kazalarýndan Korunma ve Ýlk Yardým Fizik Spor Fizyolojisi Kimya Spor Masajý Biyoloji Spor Tesisleri ve Malzeme Bilgisi Saðlýk Bilgisi Spor Psikolojisi Felsefe Spor ve Beslenme Yabancý Dil Türk Spor Tarihi Millî Güvenlik Bilgisi Spor Yönetimi ve Organizasyon Trafik ve Ýlk Yardým Spor Sosyolojisi Tanýtým ve Yönlendirme Ritim Eðitimi ve Dans Özel Alan Diðer Seçmeli Dersler Bu üniteyi yukarýdaki derslerin hangi konularýyla ve neden iliþkilendirdiðinizi aþaðýdaki boþluða yazýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 81 SPORTÝF OYUNLAR 4. ÜNÝTE A. SPORTÝF OYUN KAVRAMI B. BÝREYSEL SPORLARA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR C. TAKIM SPORLARINA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR 82 HAZIRLIK 1. Hentbolda top sürme tekniði oyunla nasýl geliþtirilebilir? .......................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 2. Futbolda taktik geliþim oyunla nasýl saðlanabilir? .......................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 3. Özel alan dersinde seçtiðiniz branþa yönelik bir teknik seçerek bu tekniði geliþtirmeye yönelik nasýl bir oyun hazýrlayabilirsiniz? .......................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 4. Voleybola yönelik bir oyun, masa tenisine nasýl uyarlanabilir? .......................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 83 A. SPORTÝF OYUN KAVRAMI 1. SPORTÝF OYUN Günümüzde spor ve oyun kavramlarý genellikle birbirini tamamlayan ve birbiriyle iliþkili tanýmlarla açýklanmaktadýr. Özellikle popüler olan birçok spor dalýnýn temelinde insanlar tarafýndan, mahallede ve sokak aralarýnda oynanan oyunlarýn olduðu görülür. Spor ve oyun kavramlarý arasýndaki bu iliþki nedeniyle bazen bu iki kavram birbiriyle karýþtýrýlmaktadýr. Bu sebeple, sportif oyunun kavramýnýn ne olduðunu öðrenmeden önce, oyun ve spor arasýndaki farklarýn bilinmesi gerekir. Oyun, içerisinde bedensel ve zihinsel yetenekler bulunsa da katýlanlarýn özel bir hazýrlýk çalýþmasý yani antrenman yapmasýný gerektirmeyen, gönüllü olarak herkesin katýlabileceði, katýlanlara maddi bir çýkar saðlamayan, oynandýðý bölgeye baðlý olarak kurallar veya yapýca deðiþkenlik gösterebilen etkinliklerdir. Spor, içerisinde bedensel ve zihinsel yetenekleri bulundurmanýn yaný sýra branþlara özgü fiziksel yeterlilik, teknik ve taktik unsurlarýný içeren, katýlanlarýn ön hazýrlýk ve antrenman yapmasýný gerektiren, profesyonel olarak yapýldýðýnda kiþilere maddi bir kazanç saðlayan, uluslararasý niteliði ve kesin kurallarý olan etkinliklerdir. Sportif oyun: Çeþitli spor dallarýnda amatör veya profesyonel olarak mücadele eden sporculara antrenmanlarda ya da spor derslerinde fiziksel yeterlilik, teknik ve taktik becerilerin kazandýrýlmasý amacýyla oynatýlan, motor becerileri içerisinde bulunduran eðitsel oyunlardýr. Çocuklarýn spor eðitiminde ya da sporcularýn müsabakaya hazýrlýk döneminde yapýlan yoðun çalýþmalar onlarýn psikolojik ve sosyal geliþimlerine zarar verebilir. Bu nedenle çocuklarýn öðrenmekte zorlandýklarý becerilerin daha kolay öðrenilmesini veya antrenmanlarda yaparken sýkýldýklarý çalýþmalarýn eðlenceli bir hâle dönüþmesini saðlamak amacýyla sportif oyunlardan yararlanýlýr. Sportif oyunlar oynatýldýðý grupta biliþsel, duyuþsal ve psikomotor alanda geliþim saðlar. Spor eðitmenleri ve antrenörler tarafýndan sporculara sportif oyunlar; fiziksel yeterlilik, teknik ve taktik beceriler kazandýrmak amacýyla oynatýlýr. a) Fiziksel yeterlilik kazandýrmak için: Sporculara yapmýþ olduðu spor dalýna göre yüksek performans düzeyinde maruz kaldýðý baský ve yorgunluða dengeli ve devamlý uyum gösterebilmesi amacýyla özellikle dayanýklýlýk ve kuvvet unsurlarýný içerisinde bulunduran sportif oyunlar oynatýlýr. b) Teknik beceriler kazandýrmak için: Sporcularda branþlara özgü temel teknik becerilerin öðretilmesi için yapýlan temel eðitim çalýþmalarýný eðlenceli hâle getirmek ve profesyonel sporcularda yüksek performans saðlamak amacýyla sportif oyunlar oynatýlýr. c) Taktik beceriler kazandýrmak için: Sporcularýn müsabakada ortaya çýkabilecek sorunlarý gerçekçi yöntemlerle çözümlemesini saðlamak, kendisinin ve rakibinin performansý ile çevre koþullarýna göre planlý davranýþlar kazandýrýlmasý amacýyla sportif oyunlar oynatýlýr. 84 B. BÝREYSEL SPORLARA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR Bireysel spor, sporcunun spor alanýnda rakibi ile mücadele ederken veya herhangi bir beceriyi gerçekleþtirmeye çalýþýrken fiziksel bir yardým almadan ferdi olarak yaptýðý spordur. Kýsaca sporcunun bir rakibe ya da zamana karþý bireysel olarak mücadele ettiði veya yarýþtýðý sporlara bireysel sporlar denir. Bireysel Sporlar Atletizm Hedef sporlarý: Golf, atýcýlýk, okçuluk, bovling vb. Mücadele sporlarý: Boks, güreþ, karate, judo tekvando vb. Raketli sporlar: Tenis, badminton, Jimnastik masa tenisi vb. Not: Bireysel sporlardan tenis, badminton ve atletizm (bayrak koþularý) gibi bazý branþlarda eþli olarak da mücadele edilebilen kategoriler bulunmasýndan dolayý, bu sporlar takým sporlarýnýn da içerisinde yer alýr. 1. ATLETÝZME UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR Atletizm, sporcularda genel olarak fiziksel güç, dayanýklýlýk, çeviklik ve sürat gibi nitelikleri gerektiren, kendi içerisinde koþular, atmalar ve atlamalar olmak üzere üç bölümden oluþan bir spor dalýdýr. Fiziksel performansýn ön planda olduðu bu spor dalýnda, özellikle antrenmanlarda ve derslerde sporcularýn fiziksel kapasitesini artýracak; koþma, atma ve atlama becerilerini geliþtirecek oyunlar oynatýlýr. ETKÝNLÝK YÖNERGESÝ · Ünite içerisinde yer alan branþlara uygun eðitsel oyunlar etkinliklerindeki oyunlarý özelliklerine uygun olarak arkadaþlarýnýzla birlikte oynayýnýz. · Oyunlarý yeni çeþitlendirmeler ve uyarlamalar yaparak deðerlendiriniz. 85 Etkinlik: Atletizme Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Halkadan Halkaya Oyunun amacý: Atlama becerisi ve koordinasyon geliþimi Oyuncu seviyesi: 07 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: Tüm sýnýf Oyunun süresi: 1-2 set Oyun alaný: Okul bahçesi veya spor salonu Araç gereç: 2 adet çember, huni Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular, oyuncu sayýsý ve malzeme durumuna göre 2 veya 3 gruba ayrýlýr. Her grubun ilk sýrasýndaki oyuncuya 1 adet çember verilir. Gruplarýn baþýndaki oyuncular, verilen çýkýþ komutu ile çemberi önüne yerleþtirir ve içine atlar, daha sonra içinde bulunduðu çemberi alýr, öne doðru atýp çemberin içine atlayarak istenilen noktaya kadar ilerler. Varýþ noktasýna ulaþan oyuncu, çemberi eline aldýktan sonra koþarak sýrada bekleyen arkadaþýna verir. Oyun, gruplardaki bütün oyuncular parkuru tamamlayana kadar devam eder. Parkuru önce bitiren grup oyunun galibi olur. Oyunda çember sayýsýný artýrarak ve atlama þeklini deðiþtirerek farklý çeþitlendirmeler yapýlabilir. A GRUBU B GRUBU 86 Etkinlik: Atletizme Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Mekik Koþusu Oyunun amacý: Koþu tekniði ve dayanýklýlýk geliþimi Oyuncu seviyesi: 07 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: Tüm sýnýf Oyunun süresi: 1-2 set Oyun alaný: Okul bahçesi veya spor salonu Araç gereç: Tebeþir, huni, bant vb. Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular iki eþit gruba ayrýlýr ve belirlenen çizginin gerisinde derin kolda sýralanýr. Oyun alanýna þekilde görüldüðü gibi baþlangýç çizgisinden 3 - 6 - 9 m uzaða üç ayrý huni yerleþtirilir. Liderin baþla komutu ile ilk sýradaki oyuncular, koþarak 1. huninin çevresinde dönüp baþlangýç çizgisine gelirler, daha sonra sýrasýyla 2 ve 3. huninin de ayný þekilde etrafýndan dönerler. Oyuncu 3. huninin etrafýnda döndükten sonra sýrada bekleyen arkadaþýnýn eline vurur ve sýranýn arkasýna geçer. Oyuna bu þekilde devam edilir. Oyunda koþuyu ilk önce tamamlayan grup oyunu kazanýr. Oyunda huniler arasýndaki mesafeleri deðiþtirerek, huni sayýsýný artýrarak veya koþu þeklini deðiþtirerek çeþitlendirmeler yapýlabilir. 3 3 2 2 1 1 87 A GRUBU B GRUBU SINIF Etkinlik: Atletizme Uygun Eðitsel Oyunlar Hazýrlayalým. Atletizme uygun eðitsel oyunlar hazýrlamak amacýyla 4 veya 6 grup oluþturunuz. Oyun planlama yönergesine ve branþa uygun olarak sporcularda bulunmasý gereken özelliklere göre grup arkadaþlarýnýzla birlikte; 1. Fiziksel yeterlilik, 2. Teknik geliþim, 3. Taktik geliþim saðlamak amacýyla üç tane eðitsel oyun hazýrlayýnýz. Hazýrlanan oyunlarý arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Oyunlarýn atletizme uygunluðunu ve sporculara katkýsýný arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oynatýlan oyunlarý ünite sonunda yer alan, oyun deðerlendirme formuna göre deðerlendiriniz. Atletizme uygun bir oyun seçiniz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna uygun oyun alanýný belirleyiniz. Oyunun, oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla oyuncularýn seviyesine uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa bir ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grupla oynanacak bir oyun seçilmiþ ise gruplarýn nasýl oluþturulacaðýný tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini belirleyiniz. Güvenlik önlemleri için gerekli araç gereçleri temin ediniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu seviyesi: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 88 2. JÝMNASTÝÐE UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR Jimnastik, estetik ve artistik unsurlarý içeren birden fazla kategori ve buna baðlý hareket çeþitliliði olan bir spordur. Bu nedenle sporcularýn çok yönlü ve yüksek bir performansa gereksinimleri vardýr. Jimnastikte performansý belirleyen temel özellikler kuvvet, dayanýklýlýk ve hareketliliktir. Sporculara antrenmanlarda veya derslerde performansýn ön þartý olan iyi hareket koordinasyonu kazandýrmak için çeviklik, denge, reaksiyon, uyum, yön bulma yeteneði ve hareketlilik geliþimini saðlayacak oyunlar oynatýlýr. Etkinlik: Jimnastiðe Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Palet Oyunun amacý: Hareketlilik, esneklik ve koordinasyon geliþimi Oyuncu seviyesi: 07 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: Tüm sýnýf Oyunun süresi: 1-2 set Oyun alaný: Okul bahçesi, spor salonu Araç gereç: Jimnastik minderi, huni Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular, oyuncu sayýsý ve malzeme durumuna göre 2 veya 3 gruba ayrýlýr. Gruplar kendi aralarýnda fiziksel özelliklerine göre ikili eþleþir ve derin kolda sýralanýrlar. Gruplarýn ilk sýralarýndaki eþler þekildeki gibi birbirlerinin ayak bileklerinden tutarak liderin baþlama komutunu beklerler. Baþlama komutu ile birlikte oyuncular yerdeki pozisyonlarýna baðlý olarak eþini býrakmadan takla atarak ilerideki huniye kadar giderler. Huniye ulaþan eþler ayaða kalkýp gruplarýna doðru koþarlar. Grubun yanýna geldiklerinde sýradaki çift çýkýþ yapar. Oyunu önce ve hatasýz bitiren grup oyunun galibi olur. A GRUBU B GRUBU 89 Etkinlik: Jimnastiðe Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Kaçan Top Oyunun amacý: Hareketlilik, koordinasyon ve esneklik geliþimi Oyuncu seviyesi: 07 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: Tüm sýnýf Oyunun süresi: 1-2 set Oyun alaný: Spor salonu, okul bahçesi Araç gereç: Jimnastik minderi, top, huni Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular, oyuncu sayýsý ve malzeme durumuna göre 2 veya 3 gruba ayrýlýr. Sýnýrlarý belirlenen alanýn ortasýna gruplarýn kullanacaðý minderler ayný hizada yerleþtirilir. Gruplarýn ilk sýrasýndaki oyuncular toplarý ellerine alarak baþlangýç çizgisinde hazýr durumda baþlama iþaretini beklerler. Liderin baþlama iþareti ile oyuncular minderin yanýna koþarak gelirler, topu havaya atýp minderin üzerinde takla attýktan sonra top yere düþmeden yakalarlar. Topu yakalayan oyuncu belirtilen noktaya elini vurarak veya huninin etrafýndan dönerek topu sýradaki arkadaþýna koþarak götürür, topu alan oyuncu belirtilen þekilde oyuna devam eder. Oyunda takla atarken veya topu yakalarken (topu yere düþüren) hata yapan oyunculara hareket tekrarlatýlýr. Oyun sonunda oyunu önce bitiren veya daha fazla set kazanan grup oyunun galibi olur. A GRUBU B GRUBU 90 SINIF Etkinlik: Jimnastiðe Uygun Eðitsel Oyunlar Hazýrlayalým. Jimnastiðe uygun eðitsel oyunlar hazýrlamak amacýyla 4 veya 6 grup oluþturunuz. Oyun planlama yönergesine ve branþa uygun olarak sporcularda bulunmasý gereken özelliklere göre grup arkadaþlarýnýzla birlikte: 1. Fiziksel yeterlilik, 2. Teknik geliþim, 3. Taktik geliþim saðlamak amacýyla üç tane eðitsel oyun hazýrlayýnýz. Hazýrlanan oyunlarý arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Oyunlarýn jimnastiðe uygunluðunu ve sporculara katkýsýný arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oynatýlan oyunlarý ünite sonunda yer alan oyun deðerlendirme formuna göre deðerlendiriniz. Jimnastiðe uygun bir oyun seçiniz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna uygun oyun alanýný belirleyiniz. Oyunun oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla oyuncularýn seviyesine uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa bir ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grupla oynanacak bir oyun seçilmiþ ise gruplarýn nasýl oluþturulacaðýný tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini belirleyiniz. Güvenlik önlemleri için gerekli araç gereçleri temin ediniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu seviyesi: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 91 3. MÜCADELE SPORLARINA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR Mücadele sporlarý, genel özellikleriyle sýnýrlý bir alan içerisinde, iki sporcunun birbirine karþý beden gücünü kullanarak, kurallarla sýnýrlandýrýlmýþ savunma veya saldýrý amaçlý teknik hareketleri uygulayarak, rakibine üstünlük saðlamak amacýyla yapýlan güreþ, boks, tekvando, judo gibi spor dallarýný içerir. Mücadele sporlarýnda aktivitenin süresi genel olarak kýsa sürse de sporcularýn harcadýðý enerji miktarý yüksektir. Bu sebeple maksimum dayanýklýlýk ve kuvvet gerektiren sporlardýr. Sporcularýn eðitiminde dengeli bir duruþ, konsantrasyon, teknik ve taktik becerilerin kazanýlmasý için çok fazla tekrar ve yoðun eþli çalýþmalar yapýlýr. Mücadele sporlarý ile ilgili antrenman ve derslerde kullanýlacak eðitsel oyunlarda özellikle kuvvet, dayanýklýlýk, çeviklik, dikkat ile branþa özel teknik ve taktik hareketlerin geliþmesini saðlayacak oyunlar oynatýlýr. Not: Mücadele sporlarýnda yapýlan antrenmanlarýn genellikle eþli çalýþmalar olmasý sebebiyle hazýrlanacak veya oynatýlacak oyunlarda eþli oyunlara yer verilmesi faydalý olacaktýr. Etkinlik: Mücadele Sporlarýna Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Kral Kim? Oyunun amacý: Kuvvet, çeviklik, denge geliþimi Oyuncu seviyesi: 07 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: 8-12 Oyunun süresi: 1-2 set Oyun alaný: Spor salonu, okul bahçesi Araç gereç: Tebeþir veya þerit Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular, karýþýk bir þekilde sýnýrlarý belirgin daire þeklindeki alanýn içerisine girerler. Oyuncular çömelik pozisyonda daire içerisindeki diðer oyuncularý iterek daire dýþýna çýkarmaya ve kendini korumaya çalýþýr. Oyunda alanýn dýþýna çýkan veya yere düþen oyuncu oyundan çýkar. Oyun, daire içerisinde bir kiþi kalýncaya kadar devam eder. Oyunun sonunda dairenin içinde kalan oyuncu, oyunun galibi yani kral ilan edilir. Oyunda oyuncularýn branþlarýna göre rakiplerini dýþarý çýkarma yöntemleri deðiþtirilerek oyun teknik beceri öðretiminde de kullanýlabilir. 92 Etkinlik: Mücadele Sporlarýna Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Dalma Oyunun amacý: Dikkat, çeviklik ve teknik beceri geliþimi Oyuncu seviyesi: 07 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: 10-20 Oyunun Süresi: 1-2 dakikalýk 1 veya 2 set Oyun alaný: Spor salonu, okul bahçesi Araç gereç: Jimnastik veya güreþ minderi Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular geniþ kolda tek sýra olurlar. Boy ve kilo durumlarýna göre eþleþirler. Oyun alanýna eþler yüz yüze gelecek þekilde dizilir. Liderin verdiði baþlangýç iþaretiyle oyuncular, öne, arkaya ve yanlara hareketlerle veya hafif sýçramalarla birbirlerinin bacaklarýna (tek dalma hareketiyle) deðmeye çalýþýrlar. Oyunda kurallara uygun olarak rakibin bacaklarýna her temas 1 puan deðerindedir. Oyun, 1-2 dakikalýk setler hâlinde oynanýr. Her turda rakibine göre fazla puan alan oyuncu bir üst tura çýkar. Oyunda en sona kalan çiftin yaptýðý mücadeleyi kazanan oyuncu, oyunun galibi ilan edilir. 93 SINIF Etkinlik: Mücadele Sporlarýna Uygun Eðitsel Oyunlar Hazýrlayalým. Mücadele sporlarýna uygun eðitsel oyunlar hazýrlamak amacýyla 4 veya 6 grup oluþturunuz. Oyun planlama yönergesine ve branþa uygun olarak sporcularda bulunmasý gereken özelliklere göre grup arkadaþlarýnýzla birlikte: 1. Fiziksel yeterlilik, 2. Teknik geliþim, 3. Taktik geliþim saðlamak amacýyla üç tane eðitsel oyun hazýrlayýnýz. Hazýrlanan oyunlarý arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Oyunlarýn mücadele sporlarýna uygunluðunu ve sporculara katkýsýný arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oynatýlan oyunlarý ünite sonunda yer alan oyun deðerlendirme formuna göre deðerlendiriniz. Mücadele sporlarýna uygun bir oyun seçiniz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna uygun oyun alanýný belirleyiniz. Oyunun oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla oyuncularýn seviyesine uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa bir ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grupla oynanacak bir oyun seçilmiþ ise gruplarýn nasýl oluþturulacaðýný tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini belirleyiniz. Güvenlik önlemleri için gerekli araç gereçleri temin ediniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu seviyesi: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 94 4. RAKETLÝ SPORLARA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR Raketli sporlarý diðer sporlardan ayýran baþlýca özellik, yabancý bir cisimle dýþarýdan gelen baþka bir yabancý cisme vurulmasýdýr. Bu özellikleri sebebiyle her iki cisim çok iyi tanýnmalý ve hissedilmelidir. Elde tutulan cisim (raket) vücudun bir uzantýsý hâline gelmelidir. Raketli sporlar için yapýlan antrenmanlarda koordinasyonu, çabukluðu, raket tutuþ ve topa vuruþ becerileri kazandýracak eðitsel oyunlardan faydalanýlýr. Tenis, badminton ve masa tenisi raketli sporlar grubunun içerisinde yer alan baþlýca spor dallarýdýr. Etkinlik: Raketli Sporlara Uygun Eðitsel Oyunlar ý Oyunun adý: Vur Kaç Oyunun amacý: Raket tutuþ ve topa vuruþ tekniðini, zamanlamayý, çabukluðu geliþtirmek Oyuncu seviyesi: 07 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: 10-15 Oyunun süresi: 1 set Oyun alaný: Okul bahçesi, spor salonu Araç gereç: Tebeþir, branþa uygun raket ve top Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyun alaný þekilde gösterildiði gibi atýþ ve kaçýþ alaný olacak þekilde çizgilerle belirlenir. Oyun, hangi raketli spor dalý için oynatýlacak ise oyunda o branþýn raket ve topu kullanýlýr. Her oyuncuda bir raket, oyun alanýnda ise bir top bulunur. Oyuna baþlamadan önce lider tarafýndan branþa uygun raket tutuþ ve topa vuruþ tekniðiyle ilgili ön bilgiler verilir. Oyuncular þekilde gösterildiði gibi oyun alanýna dizilir. Oyuna ilk baþlayacak oyuncu, atýþ alanýna girer. Atýþ alanýndaki oyuncu, arkadaþlarýndan birinin ismini söyleyerek istenilen vuruþ tekniði ile topa vuruþ yapar. Atýþ yapan oyuncu, topa daire þeklindeki atýþ alanýna düþecek ve kaçýþ alanýnýn dýþýna koþana kadar yere düþmeyecek þekilde vurmalýdýr. Ýsmi söylenen oyuncu atýþ alanýna hýzlý bir þekilde girerek topu yere düþürmeden konrol eder (raket üzerinde topu sektirmek koþuluyla) ve baþka bir oyuncunun Kaçý þ Ala ný ismini söyleyerek topa vurur. Ýsmi söylendiði zaman atýþ alaný ý þ Al a n içinde topa vuruþ yapamayarak topu yere At düþüren, vurduðu topu atýþ alanýnýn dýþýna düþüren ya da topa vurduktan sonra baþlangýç dairesinin dýþýna çýkamadan topu yere düþen oyuncuya 1 ceza puaný verilir. Oyunda 5 ceza puaný alan oyuncu maðlup sayýlýr ve oyuncuya arkadaþlarýnýn belirleyeceði bir ceza oyunu oynatýlýr. 95 Etkinlik: Raketli Sporlara Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Renkli Kort Oyunun amacý: Taktik ve vuruþ tekniðinin geliþimi Oyuncu seviyesi: 11 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: 2-6 Oyunun süresi: 1-3 set Oyun alaný: Spor salonu, tenis kortu, tenis masasý veya badminton sahasý Araç gereç: Branþa uygun raket ve top, tebeþir Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular geniþ kolda sýralanýr ve lider tarafýndan ikiþerli eþleþtirilir. Eþleþen oyuncular sýrayla oyun alanýnda yerlerini alýrlar. Oyuncular, oyun alanýnýn iki yarýsýnda etrafý tebeþirle belirlenmiþ ve numaralandýrýlmýþ alanlara atýlan toplarý, rakip sahadaki ayný numaralý alana atmaya çalýþýr. Oyunda oyuncular sýrayla servis kullanýr. Servisi kullanan oyuncu topu numaralý alanlardan istediðine atabilir. Oyun, servisin düþtüðü numaralý alana göre devam eder. Oyunda topa vuramayan veya topu hatalý bölgeye atan oyuncunun rakibi 1 puan kazanýr. Oyunda 15 puan alan oyuncu setin galibi olur. Oyunda geliþtirilmek istenen vuruþ tekniðine veya taktiðe baðlý olarak numaralý alanlar deðiþik þekillerde belirlenebilir. 1 1 2 2 1 2 1 2 2 1 2 1 96 SINIF Etkinlik: Raketli Sporlara Uygun Eðitsel Oyunlar Hazýrlayalým. Raketli sporlara uygun eðitsel oyunlar hazýrlamak amacýyla 4 veya 6 grup oluþturunuz. Oyun planlama yönergesine ve branþa uygun olarak sporcularda bulunmasý gereken özelliklere göre grup arkadaþlarýnýzla birlikte: 1. Fiziksel yeterlilik, 2. Teknik geliþim, 3. Taktik geliþim saðlamak amacýyla üç tane eðitsel oyun hazýrlayýnýz. Hazýrlanan oyunlarý arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Oyunlarýn raketli sporlara uygunluðunu ve sporculara katkýsýný arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oynatýlan oyunlarý ünite sonunda yer alan oyun deðerlendirme formuna göre deðerlendiriniz. Raketli sporlara uygun bir oyun seçiniz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna uygun oyun alanýný belirleyiniz. Oyunun oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla oyuncularýn seviyesine uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa bir ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grupla oynanacak bir oyun seçilmiþ ise gruplarýn nasýl oluþturulacaðýný tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini belirleyiniz. Güvenlik önlemleri için gerekli araç gereçleri temin ediniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu seviyesi: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 97 C. TAKIM SPORLARINA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR Takým sporlarý, herhangi bir oyun alaný içerisinde birden fazla sporcunun birbirleri ile iþ birliði ve dayanýþma içerisinde çeþitli teknik ve taktikleri kullanarak rakibe veya zamana karþý mücadele ettiði sporlara denir. Takým Sporlarý Basketbol Futbol Hentbol Voleybol 1. BASKETBOLA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR Basketbol, genel özellikleriyle sporcularda, üst düzeyde motor beceri, müsabaka ve çalýþmalarda sürekli deðiþen durumlara uyumun zorluðu sebebiyle yüksek koordinasyon, bireysel ve kolektif uyum gerektiren karmaþýk bir spordur. Basketbolun içerisindeki hareket çeþitliliði oyun kurallarýnýn da fazla olmasýna neden olmuþtur. Basketbol antrenmanlarýnda ve eðitim çalýþmalarýnda teknik, taktik becerilerdeki ve oyun kurallarýndaki çeþitlilik nedeniyle ortaya çýkacak sýkýntýlarý azaltmak ve eðlenceli uygulamalar ile öðrenilenlerin pekiþtirilmesini saðlamak amacýyla eðitsel oyunlar oynatýlýr. Etkinlik: Basketbola Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Üç Pas Oyunun amacý: Teknik (pas) ve çabukluk geliþimi Oyuncu seviyesi: 07 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: 9 -12 Oyunun süresi: 1-2 set Oyun alaný: Spor salonu, okul bahçesi Araç gereç: Basketbol topu Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular, oyun alanýnýn etrafýnda sýralanýr. Üçer kiþilik takýmlar oluþturulur. Belirlenen üç takým, sýnýrlarý belirlenmiþ daire þeklindeki alanýn içerisine girer. Liderin belirleyeceði basketboldaki temel pas çeþitlerini uygulayarak oyuncular, kendi takým arkadaþlarý ile paslaþmaya çalýþýrlar. Oyun, liderin dairenin ortasýnda yapacaðý hava atýþý ile baþlar.Topu kapan takým pas yapmaya, diðer takýmlardaki oyuncular ise paslaþan gruptan topu kapmaya, paslaþmalarýný engellemeye ve topu kaptýktan sonra kendi takým arkadaþlarý ile pas yapmaya çalýþýrlar. Her takým kendi arasýnda, topu kaptýrmadan yaptýðý üç pas sonucunda 1 puan kazanýr. Topa sahip olan oyuncu veya top, alanýn dýþýna çýktýðýnda oyun tekrar hava atýþý ile baþlatýlýr. Oyunda belirlenen puana ulaþan takým oyunun galibi olur. 98 Etkinlik: Basketbola Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Biri Yapar Biri Bozar Oyunun amacý: Teknik (top sürme) ve koordinasyon geliþimi Oyuncu seviyesi: 07 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: Tüm sýnýf Oyunun süresi: 1-2 set Oyun alaný: Spor salonu, okul bahçesi Araç gereç: Basketbol topu, lobut Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular, oyuncu sayýsý ve malzeme durumuna göre 2 veya 3 gruba ayrýlýr. Takýmlar kendi içerisinde ikiye ayrýlýr ve karþý karþýya þekildeki gibi derin kolda sýralanýrlar. Liderin baþlama iþareti ile birlikte ilk sýradaki oyuncular dizili olan lobutlara doðru topu sürerek koþar ve sýra ile lobutlarý devirip topu karþýdaki takým arkadaþýna ulaþtýrýrlar. Topu alan oyuncu topu sürerek yerdeki lobutlarý tekrar düzeltir ve topu sürmeye devam ederek sýradaki arkadaþýna verir. Oyuncular oyunun her aþamasýnda topu sürmeye devam etmelidir. Oyunda parkuru önce ve hatasýz tamamlayan takým oyunun galibi ilan edilir. A GRUBU B GRUBU 99 SINIF Etkinlik: Basketbola Uygun Eðitsel Oyunlar Hazýrlayalým. Basketbola uygun eðitsel oyunlar hazýrlamak amacýyla 4 veya 6 grup oluþturunuz. Oyun planlama yönergesine ve branþa uygun olarak sporcularda bulunmasý gereken özelliklere göre grup arkadaþlarýnýzla birlikte: 1. Fiziksel yeterlilik, 2. Teknik geliþim, 3. Taktik geliþim saðlamak amacýyla üç tane eðitsel oyun hazýrlayýnýz. Hazýrlanan oyunlarý arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Oyunlarýn basketbola uygunluðunu ve sporculara katkýsýný arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oynatýlan oyunlarý ünite sonunda yer alan oyun deðerlendirme formuna göre deðerlendiriniz. Basketbola uygun bir oyun seçiniz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna uygun oyun alanýný belirleyiniz. Oyunun oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla oyuncularýn seviyesine uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa bir ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grupla oynanacak bir oyun seçilmiþ ise gruplarýn nasýl oluþturulacaðýný tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini belirleyiniz. Güvenlik önlemleri için gerekli araç gereçleri temin ediniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu seviyesi: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 100 2. FUTBOLA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR Salonda yapýlan takým sporlarýna göre oyun alanýnýn geniþliði, oyun süresinin ve oyuncu sayýsýnýn fazlalýðý ve kurallarýn zenginliðiyle sporcularda çok yönlü fiziksel ve zihinsel yeterliliðin olmasý gerekir. Fiziksel yeterlilik açýsýndan özellikle sporcularýn deðiþik tempolarda 5- 6 km koþtuðu ve bu mesafenin yüksek performans gösteren sporcularda 10-12 kmye kadar çýktýðý düþünüldüðünde futbolcularýn, aerobik ve anaerobik kapasitelerinin yüksek olmasý gerekir. Futbolda defans, orta saha ve hücum bölgelerinde görev yapan oyuncularýn 90 dakika içinde çok çeþitli teknik ve taktik hareketleri yapmalarý gerektiðinden yoðun ve kýsa aralýklý antrenman ve çalýþmalar gerekir. Bu yönü ile futboldaki yoðun çalýþmalarda sporcularýn dikkatini ve istekliliðini artýrmak amacýyla eðitsel oyunlardan faydalanýlýr. Etkinlik: Futbola Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Ayak Tenisi Oyunun amacý: Topa vuruþ ve pas tekniðinin geliþimi Oyuncu seviyesi: 11 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: 6-10 Oyunun süresi: 1-3 set Oyun alaný: Voleybol veya tenis sahasý Araç gereç: Futbol topu, sahaya uygun file Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular üçer kiþilik takýmlara ayrýlýr. Lider tarafýndan belirlenen iki takým, oyun alanýna yerleþir. Liderin baþlama iþareti ile birlikte oyun, servis bölgesindeki oyuncunun topu ayaðýyla karþý sahaya göndermesi ile baþlar. Sahasýnda topla oynayan takým, topa en fazla üç defa dokunarak topu karþý sahaya düþürmek zorundadýr. Her oyuncu, topa bir kere dokunabilir. Topa elle müdahale edilmesi fauldür. Sahasýna düþen topu, kurallara uygun olarak karþý sahaya düþüremeyen takýmýn rakibi 1 sayý kazanýr. . Oyuncularýn seviyesine baðlý olarak topun servis atýþýndan sonra yere sadece bir kez deðmesine ya da her pastan sonra yere bir kez deðmesine izin verilebilir. . Oyunda 15 sayý kazanan takým 1 set kazanmýþ olur. Lider tarafýndan belirlenen set sayýsý kadar seti kazanan takým oyunun galibi olur. 101 Etkinlik: Futbola Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Elle Pas Kafayla Gol Oyunun amacý: Fiziksel ve taktik geliþim Oyuncu seviyesi: 11 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: 12-14 Oyunun süresi: 30-40 dk. Oyun alaný: Okul bahçesi, spor salonu Araç gereç: Futbol topu, kale Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular yediþer kiþilik iki takým olacak þekilde ayrýlýr. Futbol sahasýnýn yarýsýnda veya hentbol sahasý büyüklüðünde bir alanda takýmlar yerlerini alýr. Oyunda, oyuncular topu ellerinde en fazla 3 saniye tutabilir ve topla en fazla 3 adým atabilir kaydýyla, takým arkadaþlarý arasýnda topu yere düþürmeden elle paslaþýp rakip kaleye kafayla gol atmaya çalýþýrlar. Oyuncular paslaþma sýrasýnda; - Topu yere düþürürse, - Topu alanýn dýþýna atarsa, - Topla alanýn dýþýna çýkarsa, - Kafa dýþýnda vücudunun herhangi bir yeriyle gol atarsa, - Rakibine faul yaparsa top karþý takýma geçer. Oyunda lider tarafýndan belirlenen özel kurallar dýþýnda hentbol oyun kurallarýna uyulur. Belirlenen süre içerisinde en fazla gol atan takým, oyunun galibi olur. 102 SINIF Etkinlik: Futbola Uygun Eðitsel Oyunlar Hazýrlayalým. Futbola uygun eðitsel oyunlar hazýrlamak amacýyla 4 veya 6 grup oluþturunuz. Oyun planlama yönergesine ve branþa uygun olarak sporcularda bulunmasý gereken özelliklere göre grup arkadaþlarýnýzla birlikte: 1. Fiziksel yeterlilik, 2. Teknik geliþim, 3. Taktik geliþim saðlamak amacýyla üç tane eðitsel oyun hazýrlayýnýz. Hazýrlanan oyunlarý arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Oyunlarýn futbola uygunluðunu ve sporculara katkýsýný arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oynatýlan oyunlarý ünite sonunda yer alan oyun deðerlendirme formuna göre deðerlendiriniz. Futbola uygun bir oyun seçiniz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna uygun oyun alanýný belirleyiniz. Oyunun oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla oyuncularýn seviyesine uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa bir ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grupla oynanacak bir oyun seçilmiþ ise gruplarýn nasýl oluþturulacaðýný tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini belirleyiniz. Güvenlik önlemleri için gerekli araç gereçleri temin ediniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu seviyesi: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 103 3. HENTBOLA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR Hentbolda sporcularýn, karþýlýklý hücum þeklinde ataklar yapmalarý nedeniyle sürat, zekice planlanmýþ, sýçrayarak, dönerek, düþerek, bükülerek atýþlar yapabilmek için iyi bir teknik ve çeviklik, top kapma ve pas alma becerileri için reaksiyon ve çabukluk, gol atýþý için atýþ kuvveti ve sýçrayarak atýþ için sýçrama kuvveti gibi birçok özelliðe sahip olmalarý gerekir. Bu sebeple hentbol antrenmanlarýnda ve derslerinde kullanýlacak eðitsel oyunlarda, belirtilen motorsal özellikleri, taktik zekâyý ve takým ruhunu geliþtirecek aþamalarýn bulunduðu eðitsel oyunlar oynatýlmalýdýr. . Etkinlik: Hentbola Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Kurtaran Pas Oyunun amacý: Pas tekniði ve taktik geliþimi Oyuncu seviyesi: 07 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: 10-20 Oyunun süresi: 20-30 dk. Oyun alaný: Okul bahçesi, spor salonu Araç gereç: Hentbol topu Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular yediþer kiþiden 2 takým olacak þekilde ayrýlýr. Oyun alanýnýn ortasýnda 2-3 metrelik tarafsýz bir bölge belirlenir. Takýmlar, alana karþýlýklý olarak dizilir. Her takým kendi içerisinden 3 esir belirler ve bu kiþileri karþý takýmýn sahasýna gönderir. Oyuncular, top kendi taraflarýna geldiðinde, paslaþarak, karþý tarafta esir durumdaki arkadaþlarýna pas vermeye, top karþý takýmda olduðunda ise kendi bölgesindeki esirlere pas verilmesini engellemeye çalýþýrlar. Oyundaki esirler ise takým arkadaþlarýnýn attýðý paslarý yakalamaya çalýþýr. Yakalamayý baþaranlar takýmlarýnýn tarafýna geçer. Esir oyuncular rakibin paslarýna müdahale edemez. Oyunda karþý taraftaki bütün esirlerini önce kurtaran takým, oyunun galibi olur. 104 Etkinlik: Hentbola Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Köþe Topu Oyunun amacý: Pas tekniði,çabukluk ve koordinasyon geliþimi Oyuncu seviyesi: 07 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: Tüm sýnýf Oyunun süresi: 20-30 dk. Oyun alaný: Okul bahçesi, spor salonu Araç gereç: Hentbol topu Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular iki eþit gruba ayrýlýr. Oyun, hentbol sahasý büyüklüðünde (15x30 m) bir alanda oynanýr. Oyun alanýnýn çapraz iki köþesine 1,5 m yarýçapýnda birer çeyrek daire çizilir. Her grup kendi oyuncularý arasýndan seçtikleri bir top tutucu belirler. Seçilen oyuncu lider tarafýndan kura atýþý ile belirlenen köþeye gider. Oyuncular karýþýk olarak oyun alanýna dizilir. Oyun, liderin sahanýn ortasýnda yapacaðý hava atýþý ile baþlar. Hava atýþý sonrasý, topu kapan grubun oyuncularý, hentbol kurallarýna uyun bir þekilde, topu diðer gruba kaptýrmadan ve yere düþürmeden, paslaþarak karþý köþedeki arkadaþlarýna pas atmaya çalýþýrlar. Topu rakibe kaptýran grup hentbol kurallarýna uygun bir þekilde topu kapmaya ve köþelerini korumaya çalýþýr. Oyun içerisinde oyuncularýn top sürmesi ve top tutucularýn sýnýrlý alanýn dýþýna çýkmasý yasaktýr. Kurallara uygun olarak topu köþedeki top tutucularýna ulaþtýran grup 1 puan kazanýr. Oyunda belirlenen süre içerisinde en fazla puan alan veya lider tarafýndan belirlenen puana ulaþan grup oyunun galibi olur. 105 SINIF Etkinlik: Hentbola Uygun Eðitsel Oyunlar Hazýrlayalým. Hentbola uygun eðitsel oyunlar hazýrlamak amacýyla 4 veya 6 grup oluþturunuz. Oyun planlama yönergesine ve branþa uygun olarak sporcularda bulunmasý gereken özelliklere göre grup arkadaþlarýnýzla birlikte: 1. Fiziksel yeterlilik, 2. Teknik geliþim, 3. Taktik geliþim saðlamak amacýyla üç tane eðitsel oyun hazýrlayýnýz. Hazýrlanan oyunlarý arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Oyunlarýn hentbola uygunluðunu ve sporculara katkýsýný arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oynatýlan oyunlarý ünite sonunda yer alan oyun deðerlendirme formuna göre deðerlendiriniz. Hentbola uygun bir oyun seçiniz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna uygun oyun alanýný belirleyiniz. Oyunun oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla oyuncularýn seviyesine uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa bir ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grupla oynanacak bir oyun seçilmiþ ise gruplarýn nasýl oluþturulacaðýný tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini belirleyiniz. Güvenlik önlemleri için gerekli araç gereçleri temin ediniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu seviyesi: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 106 4. VOLEYBOLA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR Voleybol, oyuncularýn, topu tutmadan ve sýnýrlý sayýda pas yaparak hücum etmelerinden dolayý uzun süreli düþünme imkâný bulamadýðý, hýzlý oynanan bir spordur. Bu nedenle voleybolcularýn, refleks, reaksiyon ve sprint süratine, kuvvet yönünden özellikle vuruþ ve sýçrama kuvvetine, oyun içerisinde sürekli deðiþen pozisyonlara uyum için çok iyi bir tekniðe sahip olmalarý gerekir. Voleybolda pas sayýsýnýn sýnýrlý olmasý takýmlarýn topu en verimli þekilde deðerlendirmelerini gerektirir. Bu verimlilik de tekniklerin doðru ve uygun yerde kullanýlmasýna baðlýdýr. Bu bakýmdan voleybolda tekniðe (planjon, manþet pas, blok vb.) yönelik oyunlar önemli yer tutar. Voleybolun dar alanda oynanan bir spor olmasý sebebiyle oyunculara, alan paylaþýmý, iþ birliði ve buna baðlý oyun taktikleri ile ilgili becerileri kazandýracak eðitsel oyunlar oynatýlmalýdýr. Etkinlik: Voleybola Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Taktik Bulmaca Oyunun amacý: Voleybolda taktik geliþim 2 5 4 1 Oyuncu seviyesi: 15 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: 12 6 3 6 3 Oyunun süresi: 3 set Oyun alaný: Okul bahçesi, spor salonu 1 5 2 Araç gereç: Voleybol topu 4 Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyun için altýþar kiþilik iki takým oluþturulur. Takýmlar, kendi aralarýnda uygulayacaklarý özel oyun taktiklerini belirler. Belirlenen taktikleri kâðýda yazarak lidere verirler. Takýmlar birbirlerinin yazdýðý taktiklerden habersizdir. Örneðin, A Takýmý Top, 6 numaralý bölgedeki oyuncumuza geldiði zaman 6 numaradaki oyuncu topu pasöre, pasör de topu direkt rakip alana atacak. Top, 4 numaralý bölgedeki oyuncumuza geldiði zaman oyuncu topu pasöre, pasör de topu tekrar 4 numaradaki oyuncuya pas verecek, oyuncu da topu rakip alana plase býrakacak. B Takýmý Top, 5 numaralý bölgedeki oyuncumuza geldiðinde 5 numaradaki oyuncu topu pasöre, pasör de 2 numaralý bölgedeki oyuncuya verecek, 2 numaradaki oyuncu topa smaç vurarak topu rakip alana gönderecek. Top, 4 numaralý bölgedeki oyuncumuza geldiði zaman 4 numaradaki oyuncu topu 2 numaralý bölgeye, 2 numaralý bölgedeki oyuncu, tekrar 4 numaralý bölgeye pas atacak ve 4 numaradaki oyuncu topa smaç vuracak. Oyun, voleybol oyun kurallarý çerçevesinde bir set oynatýlýr. Bu esnada lider, takýmlarýn belirledikleri taktikleri uygulayýp uygulamadýklarýný kontrol eder. Belirlediði taktiðe üç kez uymayan takým üç ceza puaný (-3) alýr. Voleybolda, oyun kurallarý çerçevesinde, 25 sayýya ulaþan takým 1 puan alýr. Set sonunda takýmlar liderin sorduðu numaralý bölgelere top gittiðinde rakip takýmýn uyguladýðý taktiði tahmin ederek lidere söylerler. Her doðru tahmin için takýmlar 5 puan kazanýrlar. Set sonunda puanlar toplanarak birinci setin puaný belirlenir. Oyun, üç set oynatýlýr. Üç set sonunda en fazla puan alan takým, oyunu kazanýr. 107 Etkinlik: Voleybola Uygun Eðitsel Oyunlar Oyunun adý: Kör Kuyu Oyunun amacý: Teknik geliþim Oyuncu seviyesi: 11 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: Tüm sýnýf Oyunun süresi: 3 set Oyun alaný: Okul bahçesi, spor salonu Araç gereç: Voleybol topu Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular eþit sayýda iki gruba ayrýlýr. Bir grup voleybol yarý alanýnýn servis bölgesine yerleþirken diðer grup, karþý sahada üçerli gruplar hâlinde el ele tutuþarak daire biçiminde oyun alanýna yerleþir. Servis atacak oyuncular, rakip alandaki boþluklara servis atmaya çalýþýr. Her oyuncuya üç servis hakký verilir. Daire oluþturan oyuncular servisle atýlan toplarý kendi dairelerinin içine düþürmeye çalýþýrlar. Oyun, servis atan oyuncularla daireyi oluþturan oyuncular arasýnda dönüþümlü olarak oynatýlýr. Dairesine en fazla top düþüren grup, oyunun galibi olur. 108 SINIF Etkinlik: Voleybola Uygun Eðitsel Oyunlar Hazýrlayalým. Voleybola uygun eðitsel oyunlar hazýrlamak amacýyla 4 veya 6 grup oluþturunuz. Oyun planlama yönergesine ve branþa uygun olarak sporcularda bulunmasý gereken özelliklere göre grup arkadaþlarýnýzla birlikte: 1. Fiziksel yeterlilik, 2. Teknik geliþim, 3. Taktik geliþim saðlamak amacýyla üç tane eðitsel oyun hazýrlayýnýz. Hazýrlanan oyunlarý arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Oyunlarýn voleybola uygunluðunu ve sporculara katkýsýný arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oynatýlan oyunlarý ünite sonunda yer alan oyun deðerlendirme formuna göre deðerlendiriniz. Voleybola uygun bir oyun seçiniz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna uygun oyun alanýný belirleyiniz. Oyunun oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla oyuncularýn seviyesine uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa bir ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grupla oynanacak bir oyun seçilmiþ ise gruplarýn nasýl oluþturulacaðýný tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini belirleyiniz. Güvenlik önlemleri için gerekli araç gereçleri temin ediniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu seviyesi: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 109 ATATÜRK VE OYUN M. Kemal Atatürkün çocuklara ve gençlere büyük önem verdiði bilinmektedir. Özellikle onlarýn fikren ve bedenen geliþiminde önemli bir unsur olan spor ve oyunla ilgili, bugün de bizlere ýþýk tutan pek çok sözü vardýr. Bu sözleri içerisinde çocuklarýmýzýn spora ve oyuna olan ilgisinin küçük yaþlardan itibaren baþladýðýný, çevre koþullarýna göre birbirinden farklý hareketlerin bulunduðunu ve çocuklarýmýz tarafýndan millî oyunlarýmýzýn oynandýðýný þu sözleri ile belirtir: ''Türk çocuklarý, her kavmin çocuklarý gibi, doðduklarý andan itibaren tabiatýn kendilerinde yarattýðý hareket ve faaliyete ellerini, kollarýný hareket ettirmekle baþlarlar; sonra çocuk büyüyünce bulunduðu muhitin þartlarýna göre tarlalarda, bayýrlarda, tepelerde, kayalýklar içinde, ormanlarda koþar, yürür; hiç de yaptýðýnýn ne olduðunu düþünmeksizin, bugünkü ilim dünyasýnýn spor dediðini kendiliðinden yapar. Güreþir, ata biner, atlar, cirit oynar ve daha birçok millî sporlarý yapar. '' M. Kemal Atatürkün kendisinin de spora ilgi duyduðu ve özellikle yüzme, binicilik, okçuluk, bisiklet gibi birçok dalda aktif olarak spor yaptýðýný ve ayrýca güreþ, futbol, cirit ve boks gibi birçok spor dalýnda da müsabakalarý takip ettiðini yazýlý kaynaklarda bulmak ve fotoðraflarda görmek mümkündür. 110 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME 1. Sportif oyun nedir? 2. Basketbola uygun eðitsel oyunlardan üç pas oyununu baþka hangi branþlara uygulayabilirsiniz? 3. Antrenörler tarafýndan sportif oyunlar hangi amaçlar doðrultusunda kullanýlýr? 4. Ünitedeki oyunlardan hangileri atletizmde çabukluða yönelik olarak uygulanabilir? 5. Badmintonda taktik geliþime yönelik bir oyun hazýrlayarak bu oyunu aþaðýdaki forma göre yerleþtiriniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu seviyesi: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 6. Voleybolda smaç vurma tekniðini geliþtirmeye yönelik bir oyun hazýrlayarak aþaðýdaki forma göre yerleþtiriniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu seviyesi: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun slaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 111 Eðitsel Oyunlar Dersinin 4. Ünitesinin Hangi Derslerle Ýliþkilendirilebileceðini Ýþaretleyiniz. Örnek: Spor Dersi Dil ve Anlatým Temel Spor Eðitimi Türk Edebiyatý Ýnsan Anatomisi Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Beden Eðitimi ve Spor Bilimine Giriþ Tarih Beden Eðitimi ve Spor Tarihi T.C. Ýnkýlap Tarihi ve Atatürkçülük Spor Coðrafya Antrenman Bilgisi Matematik Spor Kazalarýndan Korunma ve Ýlk Yardým Fizik Spor Fizyolojisi Kimya Spor Masajý Biyoloji Spor Tesisleri ve Malzeme Bilgisi Saðlýk Bilgisi Spor Psikolojisi Felsefe Spor ve Beslenme Yabancý Dil Türk Spor Tarihi Millî Güvenlik Bilgisi Spor Yönetimi ve Organizasyon Trafik ve Ýlk Yardým Spor Sosyolojisi Tanýtým ve Yönlendirme Ritim Eðitimi ve Dans Özel Alan Diðer Seçmeli Dersler Bu üniteyi yukarýdaki derslerin hangi konularýyla ve neden iliþkilendirdiðinizi aþaðýdaki boþluða yazýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 112 PERFORMANS GÖREVÝ Aþaðýda içeriði verilen basketbola yönelik günlük antrenman programýnýn bütün aþamalarýný oyunla uygulamanýz gerekiyor. Aþaðýdaki yönergeye göre oyun formundaki antrenman programýný oluþturunuz. - Aþaðýdaki antrenman programýný inceleyiniz. 5 dk. topsuz ýsýnma koþusu 20 dk. top sürme (alçak ve yüksek top sürme, önden ve arkadan el deðiþtirerek top sürme) 15 dk. pas çalýþmasý (göðüs, sektirme, baþ üstü pas) Hýzlý hücum çalýþmasý Savunma ve hücum çalýþmasý - Antrenmaný yaptýracaðýnýz grup için bir yaþ grubu belirleyerek seçeceðiniz oyunlarý yaþ grubunun seviyesini göz önünde bulundurarak hazýrlayýnýz. - 5 dakikalýk topsuz ýsýnma için bir oyun belirleyiniz. Seçtiðiniz oyunun çeþitlendirme ve uyarlamalarýný belirleyiniz. - 20 dakikalýk pas çalýþmasý için göðüs, baþ üstü, sektirme pas çeþitlerini geliþtirmeye yönelik bir oyun seçiniz. Seçtiðiniz oyunun çeþitlendirme ve uyarlamalarýný belirleyiniz. - 15 dakikalýk hýzlý hücuma yönelik bir oyun seçiniz. Seçtiðiniz oyunun uyarlama ve çeþitlendirmelerini belirleyiniz. Kendi özel alanýnýza yönelik bir antrenman programý hazýrlayýnýz. Bu programý aþaðýdaki yönergeye göre oyun formunda düzenleyiniz. Özel Alanýnýzýn Adý .............................. Alanýnýzýn Isýnma Þekli ve Süresi Oyun Formu Alanýnýzdaki Tekniklere Yönelik Çalýþmalar ve Süresi Oyun Formu 113 Alanýnýzdaki Taktiklere Yönelik Çalýþmalar Oyun Formu PERFORMANS GÖREVÝ DERECELÝ PUANLAMA ANAHTARI AÇIKLAMA: Performans görevi aþaðýdaki ölçütler doðrultusunda puanlanacaktýr. 5 Görevi hazýrlarken çeþitli kaynaklardan faydalanýlmýþtýr. Düzenlenen formlardaki oyunlar, hazýrlanan antrenman programýnýn aþamalarýna uygundur. Oyun formlarý fotoðraf, karikatür, çizim vb. ile desteklenmiþtir. Oyun formlarýnda yer alan görseller, oyunla ve yazýlý metinle uyumludur. Oyunlarda çeþitlendirme ve uyarlamalar antrenman programýna uygun olarak yapýlmýþtýr. Antrenman programý ve oyunlar için hazýrlanan formlar anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr, oluþturulan cümleler Türkçe yazým kurallarýna uygundur. 4 Görevi hazýrlarken çeþitli kaynaklardan faydalanýlmýþtýr. Düzenlenen formlardaki oyunlar, hazýrlanan antrenman programýna uygundur. Oyun formlarý fotoðraf, karikatür, çizim vb. ile desteklenmiþtir. Oyun formlarýnda yer alan görseller, oyunla ve yazýlý metinle uyumludur. Oyunlarda çeþitlendirme ve uyarlamalar yapýlmýþtýr. Antrenman programý ve oyunlar için hazýrlanan formlar anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr. 3 Görevi hazýrlarken çeþitli kaynaklardan faydalanýlmýþtýr. Düzenlenen formlardaki oyunlar, hazýrlanan antrenman programýnýn bazý aþamalarýna uygundur. Oyun formlarý fotoðraf, karikatür, çizim vb. ile yeterince desteklenmemiþtir. Oyun formlarýnda yer alan görseller, oyunla ve yazýlý metinle yeterince uyumlu deðildir. Oyunlarda çeþitlendirmeler ve uyarlamalar yeterince yapýlmamýþtýr. Antrenman programý ve oyunlar için hazýrlanan formlar anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr. 2 Formlar anlaþýlýr biçimde hazýrlanmýþtýr. Düzenlenen formlardaki oyunlar, hazýrlanan antrenman programýna uygun deðildir. Oyun formlarý fotoðraf, karikatür, çizim vb. ile desteklenmemiþtir. Oyun formlarýnda yer alan görseller, oyunla ve yazýlý metinle uyumlu deðildir. Oyunlarda çeþitlendirme ve uyarlamalar yapýlmamýþtýr. 1 Hazýrlanan formlar, oyunlar yetersizdir ve anlaþýlýr biçimde yazýlmamýþtýr. 114 GELENEKSEL OYUNLARIMIZ VE MÝLLÎ KÜLTÜRÜMÜZ 5. ÜNÝTE A. GELENEKSEL OYUNLARIMIZ VE MÝLLÎ KÜLTÜRÜMÜZ B. GELENEKSEL EÐÝTSEL OYUNLARIMIZ C. GELENEKSEL OYUNLAR VE SPOR Ç. GELENEKSEL OYUNLARIMIZDAN ÖRNEKLER 115 HAZIRLIK ESKÝDEN CÝRÝT DERBÝLERÝ VARDI 15. yüzyýldan itibaren At Meydanýnda yarýþan iki cirit takýmý adeta kenti avucunun içine alýrdý. Bamyacýlar ve Lahanacýlar olarak adlandýrýlan bu iki ekip Sultanahmet Meydanýnda yarýþýrlardý. Bamyacýlarla Lahanacýlar, Osmanlý devrinin en büyük ve köklü iki kulübüdür. Merzifonda kurulan ve Merzifonun meþhur lahanalarýndan esinlenilerek "Lahanacýlar" adýný alan sipahi bölüðünün geçmiþi 1400 lü yýllarýn baþýna kadar uzanýr. Osmanlý Padiþahý Çelebi Mehmet tarafýndan kurulan bölüðün en büyük rakibi ise Sultan II. Muratýn kurdurduðu ve benzer bir hikâyeyle adýný Amasya bamyasýndan alan Bamyacýlardýr. Tarihimizde kulüpleri için þiirler yazýp zafer anýtlarý diktiren padiþahlar bile vardý. Merak ettiniz deðil mi? O hâlde, Osmanlý padiþahý III. Selimin Lahanacýlar için yazdýðý þiirine bakalým: . Ýki kalas bir heves"Benim güzel Lahanam " Dizilmez yüz bin ipliðe bamya gibi Aslandýr o arabayla gezer lahana Hiçbir zevk, mutluluk, anlaþýldý olmazmýþ onsuz Olur mu helva söyleþileri, olmasa lahana Layýktýr ona ÝLHAMÝ, ne türlü övgüler yazsa Lahana Lahana Lahanacým... Bu takýmlara girebilmek için çok iyi kýlýç kullanmak ve usta bir binici olmak þartý vardý. Lahanaspor yeþil, Bamyaspor ise kýrmýzý kadife elbise giyerdi. Bu iki güzide takýmýn simgeleri olan lahana ve bamya, Topkapý Sarayýnýn Þehzadegân Dairesindeki duvar resminde iç içedir. 15. yüzyýlýn baþlarýndan 19. yüzyýlýn ortalarýna kadar varlýðýný sürdüren bu ezelî rekabette, karþýlaþmalar tam anlamýyla birer "derbi"dir. Takýmlarýn fanatikleri arasýnda paþalar, sadrazamlar, hatta padiþahlar bile vardýr. Bugün Osmanlý Döneminden kalma bir mezarlýðýn yanýndan geçip de lahanaya benzer bir mermer mezar baþlýðý görürseniz þaþýrmayýn. Çünkü sahibi "pazara kadar deðil, mezara kadar" lahanacý olan hasta bir (cirit) taraftarý olabilir! w w w. g e l e n e k s e l f e d . g o v. t r 116 1. Günümüzde derbi denilince aklýnýza hangi spor branþlarý ve takýmlar geliyor? ................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................... 2. Lahanacýlarla bamyacýlarýn yerini bugün acaba hangi takýmlar almýþtýr? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 3. Önümüzdeki yüzyýl içerisinde derbi denilince acaba hangi spor branþlarý ve takýmlar akla gelecektir? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 4. Önümüzdeki yüzyýlýn derbileri topaç çevirme, yakan top vb. spor branþlarý olabilir mi? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... 5. Geleneksel oyunlarýmýzý bir spor branþý gibi düþündüðümüzde; a) Önümüzdeki yüzyýlda yakan top dünya kupasýnýn logosunun nasýl olabileceðini kurgulayýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... b) Televizyonda yakan top müsabakalarýnýn nasýl yayýnlanabileceðini, yorumcularýn maçlarý nasýl yorumlayabileceðini kurgulayýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) Okullarda spor tarihi kitaplarýnda yakan topun ilk defa nerede ve nasýl oynanmaya baþladýðýna dair neler yazýlabileceðini düþünerek kurgulayýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 117 SINIF Etkinlik: Memleket Oyunlarý Geçmiþte ya da günümüzde yörenizde özel günlerde veya diðer günlerde oynanan geleneksel oyunlarý araþtýrarak aþaðýdaki yönergeye göre hazýrlayýp sýnýfta arkadaþlarýnýza tanýtýnýz.Tartýþma bölümünü sunum sonrasýnda arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunun adý: Oyunun oynandýðý yöre: Oyunda kullanýlan araç gereçler: Varsa oyunun çýkýþ noktasý (hikâyesi): Oyunda kullanýlan yöresel tabirler, kelimeler, deyimler vb. : Oyunda kullanýlan yöresel araç gereçler : Oyunda kullanýlan araç gereçlerin ve yöresel tabirlerin anlamý: Oyunlarýn ne zaman oynandýðý (özel gün, mevsim, dönem vb.) : Oyunun oynanýþý:....................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................. Tartýþma Oyunda kullanýlan araç gereçlerin yörenin hangi özelliðini (coðrafi, ekonomik vb. ) yansýttýðýný, Oyunda kullanýlan yöresel kelimelerin günümüzde kullanýlýp kullanýlmadýðýný, Kullanýlmýyorsa deðiþen yöresel kelimelerin yerini bugün hangi kelimelerin aldýðýný ve bu deðiþimlerin nedenini sýnýfta arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. A. GELENEKSEL OYUNLARIMIZ VE MÝLLÎ KÜLTÜRÜMÜZ Ýnsanlarýn geçmiþten günümüze doða ile mücadelesi, düþmanýna üstün gelme çabasý, inançlarý, dinî törenleri, gelenek ve görenekleri ile yaþadýklarý coðrafyanýn özellikleri oynadýklarý oyunlarý da þekillendirmiþtir. Geleneksel oyunlar, oynandýðý toplumun sosyal, kültürel yapýsý hakkýnda ipuçlarý verebilmektedir. Örneðin, hayvancýlýðýn yaygýn olduðu toplumlarda hayvan kemiklerinden (aþýk oyunu gibi), ormancýlýðýn yaygýn olduðu toplumlarda aðaçlardan yapýlan oyun araçlarý veya oyuncaklarýn kullanýldýðý görülmektedir. Geleneksel oyunlarýn nesilden nesile oynanmasý sonucu yüzyýllardýr kullanýlan terimler, araç gereçler günümüze kadar ulaþabilmektedir. Böylece kuþaklar arasý kültür aktarýmý saðlanabilmektedir. Öyle ki bazen toplumlarýn dilinde zamanla kullanýlmayan kelimeler ve deyimler, oyun içerisinde tekerlemelerde ve þarkýlarda kullanýlagelmiþ ve böylece toplumlarýn geçmiþteki kültür yapýsý günümüze taþýnmýþtýr. Toplumumuzda geleneksel oyunlar düðünlerde, bayramlarda, sokak aralarýnda, köy meydanlarýnda oynanarak yüzyýllar öncesinden günümüze kadar gelmiþtir. B. GELENEKSEL EÐÝTSEL OYUNLARIMIZ Toplumlarýn geçmiþten günümüze taþýdýklarý oyunlara geleneksel oyunlar denir. Geleneksel oyunlarda oyuna hazýrlanma, ebe seçimi, eþ seçimi de geleneksel yöntemlerle yapýlmaktadýr. Bu yöntemler ayrýca birer küçük oyun olabilmektedir. 118 1. GELENEKSEL OYUNLARDA OYUNA HAZIRLANMA a. Geleneksel Oyunlarda Ebe Seçim Yöntemleri En bilinen ebe seçimi yöntemi sayýþma tekniðidir. Oyuncular yarým daire, daire yada tekli sýra þeklinde dizilirler. Ýçlerinden bir oyuncu her hecesi ya da kelimesi bir oyuncuya gelecek þekilde tekerleme söyler. Son kelime veya hecenin denk geldiði oyuncu ebelikten kurtulur. Tekerleme söylenmeye devam edilir, sona kalan oyuncu ebe olur. Ebe seçme yöntemlerinden biri de mum dikme yöntemidir. Oyuna baþlanacaðý zaman oyunculardan birisi fýrlar. Oynamak isteyenler kaleye mum diksin. diyerek avucunu açar. Diðer oyuncular da koþarak iþaret parmaklarýný oyuncunun avucuna dokundururlar. Oyuncu elini hýzla kapatýrken diðer oyuncular ellerini çekerler. Oyuncu kimin parmaðýný tutarsa o oyuncu ebe olur. Birkaç kiþinin parmaðýný tutmuþ ise o oyuncular arasýnda ayný iþlem tekrar edilir ve sona kalan oyuncu ebe olur. Deðnek, taþ, kemik, misket vb. araçlarla oynanan oyunlarda, bu maddeler, beþ on adým ileride bir yere konur. Oyuncular oyunu oynayacaklarý araçlarla ileri konulan bu aracý vurup kaydýrýrlar, kaydýran ebelikten kurtulur, sona kalan oyuncu ebe olur. Deðnekle oynanan oyunlarda bir oyuncu bütün deðnekleri kucaðýna alýr ve baþýnýn üzerinden arkaya fýrlatýr. Hangi deðnek en geride kalmýþsa o deðneðin sahibi ebe olur ya da yere düþen deðneklerden en üste gelenin sahibi ebelikten kurtulur, atýþ tekrarlanýr. Bu þekilde en sona kalan oyuncu ebe olur. Etkinlik: Ebe Seçelim. Yörenizde uygulanan geleneksel ebe seçim yöntemlerinden birini aþaðýdaki baþlýklara göre yazýnýz. Yöresi .............................. .............................. .............................. .............................. Hangi Oyunlarda Kullanýldýðý Ebe Seçim Yöntemi .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. 119 b. Geleneksel Oyunlarda Gruplarýn Oluþturulmasý Bu teknikler oyunlara göre deðiþiklik göstermektedir. Örneðin, Ýki oyuncu karþýlýklý olarak yaklaþýk 3-5 m mesafede durur. Oyuncular sýrayla birbirlerine doðru birer ayak boyu kadar ilerler. Þekildeki gibi diðer oyuncunun ayaðýyla kendi ayaðý arasýndaki mesafeye ayaðýný en son yerleþtiren ya da ayaðýný diðer oyuncunun ayaðýnýn üzerine denk getiren, ilk oyuncuyu seçme hakkýný kazanarak diðer oyuncular içinden istediði kiþiyi seçer. Daha sonra diðer oyuncu, seçim yapar. Sýrayla her oyuncu seçim yaparak gruplar oluþturulur. Bu þekilde yapýlan oyun gruplarý oluþturma yönteminde eþleþmeyi yapan kiþiler duygusal davranarak kendi arkadaþlarýný seçebilmektedirler. Bu durumda gruplarýn denkliði tartýþýlacaktýr. Oyuncular aralarýnda iki kelime belirlerler ve sýrayla bütün oyuncularý yanlarýna çaðýrarak iki kelimeyi de onlara söylerler ve bunlardan hangisini tuttuðunu sorarlar. Oyuncular iki kelimeden birini söylerler ve söyledikleri kelime hangi oyuncuya aitse onun grubunda olurlar. . Etkinlik: Grup Oluþturalým Yörenizde uygulanan geleneksel grup oluþturma yöntemlerinden birini aþaðýdaki baþlýklara göre yazýnýz. Yöresi .............................. .............................. .............................. .............................. Hangi Oyunlarda Kullanýldýðý Grup Oluþturma Yöntemi .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. C. GELENEKSEL OYUNLAR VE SPOR Günümüz spor branþlarýnýn pek çoðu toplumlarýn geleneksel oyunlarýndan doðmuþtur. Bugün bütün dünya, yüzyýllar öncesinden, Çinli çocuklarýn sokakta kendi aralarýnda oynadýklarý badminton oyununun federasyonlarýnýn kurularak uluslararasý bir spor branþý hâline gelmesine tanýk olmaktadýr. Toplum olarak bizler de eðitsel deðer taþýyan çok zengin geleneksel oyunlara sahip durumdayýz. Ülkemizdeki geleneksel oyunlarý yaygýnlaþtýrmak ve uluslararasý alanda tanýtýmýnýn yapýlmasý amacýyla 1996 yýlýnda Geleneksel Sporlar Federasyonu kurulmuþtur. Federasyon tarafýndan geleneksel oyunlara, yapýsý itibariyle özüne baðlý kalýnarak kurallar, hakemler, oyun alanlarý eklenerek geleneksel oyunlar, spor branþlarý hâline getirilmektedir. 1. GELENEKSEL SPORLAR FEDERASYONUNA BAÐLI SPOR BRANÞLARI Geleneksel Sporlar Federasyonuna baðlý altý branþ bulunmaktadýr. Bunlar, kýzak, rahvan binicilik, atlý cirit, kuþak güreþi, þalvar güreþi ve aba güreþidir. 120 KIZAK: Kastamonu iline baðlý Aðlý ve Küre ilçelerinde 500 (beþ yüz) yýldýr geleneksel olarak kýzak, yerel ismiyle de kayýk yarýþmalarý yapýlagelmektedir. Bu yarýþlarýn dünya kýþ olimpiyatlarýnda yapýlan tek kiþilik kýzak yarýþlarýyla büyük bir benzerlik gösterdiði dikkat çekmektedir. Pist olarak seçilen bölgede, iki ayak geniþliðindeki alan ezilip sonra sulandýrýlarak cam gibi buzlu bir zemin hazýrlanmaktadýr. Kýzak üzerine sýrtüstü yatarak baþlanan yarýþmalarda ortalama 65 km sürate ulaþýlmaktadýr. Ulaþýlan büyük sürat nedeniyle kýzaðýn yavaþlamasý ve durabilmesi için pistin orta noktasýndan itibaren yokuþ yukarý çýkýþ baþlamaktadýr. Yarýþý kazanmanýn þartý en uzak noktaya varabilmektir. Her yarýþmacýnýn üç kez yarýþma hakký mevcuttur. Yarýþmalarda kullanýlan kýzaklar 120-130 cm uzunluðunda, 21-22 cm geniþliðinde ve yaklaþýk olarak 4-5 kg aðýrlýðýndadýr. RAHVAN BÝNÝCÝLÝK: Rahvanýn tanýmý, atýn tek ayak koþma stili için yapýlýr. Baþka bir tarifle atýn ayný taraftaki (sað veya sol) ayaklarýnýn birlikte hareket ettiði ve binicisini sarsmayan bir koþu þeklidir. Atý bu þekilde yürütmekteki amaç ise atýn üzerindeki binici ve teçhizat yükünü en uzun mesafeye, en kýsa zamanda ve en az enerji harcanarak ulaþtýrmaktýr. . ATLI CÝRÝT: Cirit, Türklerin yüzyýllardan beri oynadýklarý bir ata sporudur. Türkler, bu atlý oyunu Orta Asyadan günümüze taþýmýþlardýr. Cirit, 16. yüzyýlda bir savaþ oyunu olarak kabul edilmiþti. 19. yüzyýlda Osmanlý ülkesi ve sarayýnýn en büyük gösteri sporu ve oyunu olmuþtur. Cirit, ayný zamanda tehlikeli bir oyun olmasý sebebi ile 1826 yýlýnda II. Mahmut tarafýndan yasaklanmýþtýr. Daha sonralarý tekrar popüler bir gösteri oyunu olarak yaygýnlaþmýþtýr. Bugün Anadolu'da pek çok ilimizde ilgiyle izlenen ve oynanan cirit oyununun kurallarý þu þekildedir: Cirit, 120x40 m'lik beyaz çizgilerle bölünmüþ bir alanda oynanýr. Oyun süresi 35 dakikalýk 2 devreden toplam 70 dakikadýr. Oyun alanýnýn boyu 32 m, eni 40 m, arkasýndaki yasak alan 6 m, alay duraðý 6 m dir. Cirit sopasýnýn uzunluðu 110 cmdir. 121 Atlý cirit alaný alay duraðý, yasak alan ve atýþ alaný bölümlerinden oluþur. Alay duraðý: Takýmýn tek dizi hâlinde durduðu 6 m uzaklýktaki bölge. Yasak alan: Alay duraðý ile atýþ sahasý arasýnda çizgilerle sýnýrlý orta sahaya 5 m derinliðindeki alandýr. Burada karþý takýmdan iki atlý bulunabilir. Fazlasýna eksi bir puan verilir. Atýþ alaný: Yasak alanýn son çizgisinden oyun alanýnýn ortasýna 7 m derinliðinde alandýr. Alaya hücum eden sporcu bu alana girip cirit atma mecburiyetindedir. Bunun dýþýnda atýþ yaparsa eksi bir puan alýr. Her takým 7 atlýdan oluþur. Her takýmýn iki yedek oyuncusu vardýr. Bunlar hakeme haber vermek koþulu ile oyunun herhangi bir anýnda deðiþim yapabilir. Oyundan çýkan bir daha oyuna giremez. Oyun, puanlamalara göre sonuçlanýr. Eksi puanlar artý puanlardan çýkarýlýr. Toplam puaný yüksek olan takým galip gelir. Puan Alýnan Hareketler: -Alay duraðýnda ve oyun esnasýnda isabetli her türlü cirit vurmaya 6 puan, -Rakibi yakalamaya ve önünü kesmeye 3 puan, -Eyeri boþaltarak rakibin ciritini boþa çýkartmaya 3 puan, -Rakibin ciritini oyun alanýnda tutmaya 3 puan verilir. Eksi Puan Alýnan Hareketler: - 5 m'den yakýn mesafeden cirit atmak -3 puan, - Atýný rakibine kasten çarptýrmaya - 3 puan, - Ciritle kendi atýna da olsa kasten vurmaya -3 puan, - Atý ile karþý alaya girmek -1 puan, - Yan çizgi ihlali -1 puan, - Atýþ sahasý dýþýndan atýþ yapmak -1 puan, - Karþý alaya 45 sn. içinde hamle yapamamak -1 puan, - Erken çýkýþ -1 puan, - Attan düþme -3 puan, - Ýkinci kez attan düþme -6 puan, - Karþý alaya kasten dalma -3 puandýr. - Hakemlerin kararýna itiraz eden ve disiplinsizlik sergileyen oyuncu ihtar alýr, tekrarýnda ise oyundan ihraç edilir. ÞALVAR GÜREÞÝ: Genellikle Kahramanmaraþ il merkezi ve ilçelerinde icra edilen bu güreþ çeþidi yýllardýr yapýlagelmektedir. Þalvar güreþi çok eski geleneklere dayanan ve Türkmenler tarafýndan yapýlan bir güreþ türüdür. Kýsa þalvar keçi yününden yapýlýr. Þalvarýn aðýz kýsmýna kösele deri dikilir. Baðý ise kalýn örme ipten yapýlýr. Kýsa þalvar diz üstünde baldýrýn orta yerine gelecek uzunlukta dizayn edilir. Kahramanmaraþ yöresinde yapýlan tüm güreþlerde bu tür þalvar kullanýlagelmiþtir. Yapýlýþý çok eskilere dayanan bu güreþ þimdi sadece Kahramanmaraþ'ýn Bertiz , Baydemirli ve çevresinde yýlda bir defaya mahsus olmak üzere festival þeklinde düzenlerek yaþatýlmaya çalýþýlmaktadýr. Oyun Kurallarý 1. Kýsa þalvar güreþinde tüm teknikler ayakta yapýlýr. 2. Rakip alta düþtüðü anda bir tek hamle þansý verilir. Bu hamlede sonuç olmaz ise genelde güreþe ayakta devam edilir. 3. Dengenin son derece önemli olduðu güreþ sporunda ayakta muazzam bir denge unsuru oluþturan kýsa þalvar güreþlerinin ata sporumuza birçok þampiyonun kazandýrýlmasýnda büyük yararlarý olmuþtur. 122 Yöresel þive ile adlandýrýlan yanýbaþý, iç çangal, aldangaç, künde vb. gibi teknikler hâlâ yapýlagelmektedir. Bekir Büke , Türk güreþ tarihinde çangal tekniðinin yaygýnlaþmasýnda ön plana çýkmaktadýr. Türk güreþinde Maraþ çangalý diye bilinen çangalýn mucitlerindendir. Ýzlediði güreþlerde bir güreþçi çangal attýðý zaman Aha da Maraþ! diyen Bükenin bu sesleniþi güreþimize espirili bir ünlem olarak yerleþmiþtir. Þalvar güreþinin yapýldýðý zeminler: 1. Yumuþak elenmiþ kum zemin 2. Çeltik kabuðu yere serilerek oluþturulmuþ zemin 3. Çim zemin 4. Karla kaplý zemin Kahramanmaraþ yöresinde bütün güreþler genellikle davul zurna eþliðinde yapýlýr. Güreþ süresince davul zurna, çalmaya devam eder. Davulcu ve zurnacý en az bir güreþ hakemi kadar bu güreþlerin usulünü bildiði için rakip yenildiði zaman davul ve zurnayý çalmayý keserler. . ABA GÜREÞÝ: Aba güreþi, dünyada giysilerle yapýlan ilk güreþ türlerindendir. Orta Asyada mücadele ve askerî eðitim aracý olarak yapýlan güreþ sporu, MÖ 4. yüzyýlda Türk topluluklarýnca Çinlilere öðretilmiþtir. Hatta Uzak Doðu yakýn dövüþ sporlarýndan olan judo, aba güreþinin biraz deðiþtirilerek modernize edilmiþ þeklidir. Bugün Ýsveçte yapýlmakta olan pantolon güreþinin de, Orta Asyada yapýlan göçler sýrasýnda Baltýk bölgesine yerleþen Hun Türkleri tarafýndan getirildiði tahmin edilmektedir. Aba, yakasýz kaban uzunluðunda, kolu pazý hizasýnda, yarým kollu kalýn kumaþtan veya keçe kýlýndan örülerek yapýlan, uzun kýsa boz iþlemeli , kýrmýzý sýrmalý bir giysidir. Güreþ yapacak pehlivan, abayý giydikten sonra beline kuþak baðlar. Aba güreþlerinde yeniþme süresi genellikle 7 dakikadýr. Güreþ yerde pek sürmez. Folklorik güreþ türünden olan aba güreþlerinde çalgý olarak güreþlere davul zurna eþlik eder. Düzenlenme ve organize tarzýna göre güreþlerde davul sayýsý 6-7 olurken zurna sayýsý 2dir. Zurnalardan biri güreþin havasýný çalarken diðeri ritim ve saz görevi görür. . 2. GELENEKSEL OYUNLARIN SPOR BRANÞI HÂLÝNE GETÝRÝLMESÝ Ýnsanlarýn sürekli arayýþ içerisinde olmalarý bugün birçok yeni spor branþýnýn ortaya çýkmasýna, bunlarla ilgili federasyonlarýn kurulmasýna olanak saðlamýþtýr. Geleneksel oyunlarýmýzdan birçoðu sportif deðer taþýmaktadýr. Yani bunlar geleceðin spor branþý adaylarýdýr. Bu anlamda ülkemizin birçok yöresinde küçük farklýlýklarla oynanan çelik çomak oyunu, kurallý bir spor branþý hâlinde düzenlenecek olursa; bunun için öncelikle oyunun yörelere göre oynanýþ þekli ve amacý incelenerek oyunun ortak özellikleri tespit edilmelidir. Çelik çomak oyununun oynanýþ þekilleri incelendiðinde oyunun farklý oynanýþ biçimlerine rastlanmaktadýr. Bu oynanýþ þekilleri: Çubuk, iki taþýn üzerine yerleþtirilerek oynanýr. 123 Çubuk tek taþ üzerine yerleþtirilerek vuruþ yapýlýr. Çubuk yere kazýlan kuyunun üzerine yerleþtirilerek vuruþ yapýlýr. Bazý yörelerde oyun karþýdan atýlan çubuða vuruþ yapýlarak oynanýr. Amaç çubuðu en uzaða atmaktýr. Çubuk yerden sektirilerek vuruþ yapýlýr. Baþka bir oynanýþ biçiminde ise vuruþ yapan oyuncunun karþýsýnda diðer bir oyuncu hýrkasýný ters giyerek çubuðu tutmaya çalýþýr. Yöresel oynanýþ farklýlýklarýna raðmen oyunun genel oynanýþ þekli; iki taþýn arasýna veya bir taþýn üzerine konulan 20-30 cm uzunluðundaki çubuðun sopayla havalandýrýlarak en uzaða atýlmasýdýr. Oyunun tanýmý: Çapý 40 cm olan dairenin içindeki 5 cm yüksekliðinde iki takozun üzerine uç kýsýmlarýndan yerleþtirilen 30 cm uzunluðundaki bir çubuðun, 80-100 cm boyunda bir sopa yardýmý ile yerden yükseltilerek havada yapýlan vuruþla en uzaða atýlmasýnýn amaçlandýðý oyun. Kullanýlacak malzeme ve oyun alaný oluþturulurken oyunun özünün korunmasý ve ülkemizdeki spor alanlarýnda uygulanabilir olmasý göz önünde bulundurulmalýdýr. Oyun malzemesi olarak kullanýlacak olan 80-100 cm uzunluðundaki sopanýn ve 30 cm uzunluðundaki diðer sopanýn ayný cins aðaçtan olup dayanýklýlýk açýsýndan yöresel oyunlarda olduðu gibi meþe veya dut aðacýndan yapýlmasý uygundur. Stadyumlarda uygulanabilirliði açýsýndan takozlar yere sabit olmayan tahtadan yapýlabilir. Fýrlatma çubuðu 30 cm Çubuðun yerleþtirildiði takozlar 5x5x5 cm Vuruþ sopasý 80-100 cm 124 Oyun alaný: Yarýþma alaný toprak saha, zemini tartan veya kum olan atletizm pisti olabilir. z e r l e þt i r i ldi da ir e Tak o ýn y ði r la Atýþ Alaný Çelik çomak oyunu bazý yörelerde tek vuruþ yapýlarak oynanýrken bazý yörelerde birden fazla vuruþ yapýlarak oynanmaktadýr. Tek vuruþlu oyunlarda çubuk, taþlarýn üzerine yerleþtirildikten sonra oyuncularýn bir vuruþ hakký vardýr. Oyuncu, çubuða bir kez vuruþ yapar ve çubuðun ilk düþtüðü yerle arasýndaki mesafe ölçülür. Birden fazla vuruþ yapýlarak oynanýlan oyunlarda ise oyuncular, tek vuruþtaki gibi oyuna baþlar. Çubuk ilk düþtüðü yerden uç kýsmýna vurularak yerden sektirilir. Yerden sektirilen çubuða havada vuruþ yapýlýr. Ayný þekilde iki vuruþ yapýlýr ve toplamda oyuncular üç vuruþ yapmýþ olur. Oyun bu þekilde güreþteki grekoromen ve serbest güreþ kategorileri gibi tek vuruþlu çelik çomak ve üç vuruþlu çelik çomak olarak kategorilere ayrýlabilir. Tek vuruþ oyununda çubuk, taþlar üzerinde (takoz) olduðundan çubuðun yükseltilmesi daha kolaydýr. Bu nedenle tek vuruþlu çelik çomak oyunu, minikler ve yýldýzlar kategorisinde; üç vuruþlu çelik çomak oyunu da gençler ve büyükler kategorisinde uygulanabilir. Oyunun oynanýþý: Takozlarýn üzerindeki çubuk, sopa yardýmýyla havalandýrýlýr, yine sopayla atýþ alanýna doðru vuruþ yapýlýr. Oyun, 40 cm çapýndaki dairenin içinden atýþ yönüne doðru yapýlan bu ilk vuruþla baþlar. Birinci vuruþtan sonra çubuk ilk düþtüðü yerden sopa yardýmýyla sektirilerek (Çubuk, kalem þeklinde olan uç kýsýmlarýna sopa ile vurularak sektirilir.) havalandýrýldýktan sonra, ikinci vuruþ gerçekleþtirilir. Ayný þekilde üçüncü vuruþ yapýldýktan sonra ölçüm, dairenin iç kýsmý ile üçüncü vuruþ sonunda çubuðun düþtüðü yer arasýnda yapýlýr. Müsabaka Kurallarý Ýlk vuruþ takoz üzerinde gerçekleþtirilir. Bu vuruþta sporcu, takoz yüksekliðini kullanarak sopayý iki takozun arasýna ve çubuðun altýna yerleþtirir, çubuðu havalandýrýr ve atýþ alanýna doðru sopa ile vuruþ yapar. Bu vuruþ için sporcunun tek hakký vardýr. Ýkinci ve üçüncü vuruþlar bir önceki vuruþ sonucunda çubuðun düþtüðü yerden, düz zemin üzerinde sektirilerek yapýlýr (Çubuk, kalem þeklinde olan uç kýsýmlarýna sopa ile vurularak sektirilir.) Birinci vuruþ dýþýnda ikinci ve üçüncü vuruþlarda çubuðu havalandýrmak için iki hak verilir. Oyuncularýn çubuðu havalandýrýrken ya da vuruþ yaparken çubuða temas etmeleri yasaktýr. Yerden sektirilerek yapýlan vuruþlarda, sporcu, çubuðu yerden sektirdikten sonra yükseltmek için bir hamle daha yapabilir. 125 Çubuk, atýþ alaný dýþýna düþerse atýþ geçersizdir. Vuruþ yapýlýrken çubuk veya sopa kýrýlýrsa sporcuya yeniden hak verilir. Sporcularýn yarýþ sýralamasý kura ile belirlenir. Sporculara kura sýrasýna göre baþ hakemin kontrolünde iki deneme hakký verilir. Sporcu bu hakkýný isterse kullanýr. Her sporcuya iki hak verilir. Sporcu istediði kadarýný kullanýr. Ýki hak sonunda en iyi derece deðerlendirmeye alýnýr. En iyi ilk yedi dereceyi yapan sporcular finale kalýr. Finalde sporculara iki hak daha verilir. Ýki haktan en iyisi deðerlendirmeye alýnýr. Spor branþýnýn kurallarý doðrultusunda hakem sayýsý ve hakemlerin görevleri þunlardýr: Birinci Hakem: Sporcularýn atýþ sýrasýný takip eder. Ýkinci Hakem: Vuruþ tekniklerinin kurallara uygun olup olmadýðýný kontrol eder. Üçüncü ve dördüncü hakemler ölçüm yaparlar. DÜÞÜNELÝM! Çelik çomak oyununu spor branþý þeklinde nasýl düzenlerdiniz? Sýnýfta tartýþýnýz. Geleneksel oyunlarýmýzdan yakan top oyunu da yapýsý gereði takým sporlarýna aday olabilecek niteliktedir. Yakan top oyunu ülkemizin hemen her yöresinde bilinen ve oynanan, sportif deðeri olan bir oyundur. Yörelerde oynanýþ þekli itibariyle küçük farklýlýklar olmasýna raðmen oyunun temel özellikleri incelendiðinde her yörede amacýn karþý takým oyuncularýný topla vurmak olduðu görülür. Yakan top oyunu þu þekilde bir spor branþýna uygun hâle getirilebilir: Oyunun tanýmý: 4x8 boyutunda dikdörtgen bir alanda, altýþar kiþilik iki takým arasýnda, beþer dakikalýk, kazanýlmýþ 3 set (veya 5) olarak oynanan, amacý top ile oyun alanýnýn ortasýndaki oyuncularý vurmak olan bir takým oyunudur. Oyun Kurallarý Dördü asýl, ikisi yedek olmak üzere takým altý kiþiden oluþur. Oyun alaný, dikdörtgen olup üç bölgedir. Bunlarýn ikisi hücum alaný, biri savunma alanýdýr. Oyun, beþer dakikalýk kazanýlmýþ üç set üzerinden oynanýr. Set esnasýnda bir takým hücum yaparken diðer takým savunma yapar. Bu durum set boyunca devam eder. Her sette de savunma yapan takým oyuncularýndan iki oyuncu ortada durur. Ortadaki oyuncular orta çizgiyi geçtikten sonra yüzlerini hücumun yapýldýðý alana dönmek zorundadýr. Bir set içerisinde iki kez vurulan oyuncu, oyundan çýkar. Vurulan oyuncunun oyundan çýkmasý ile süre durdurulur. Oyunda kalan diðer oyuncu oyuna devam eder, bu oyuncu yedi atýþ boyunca vurulmaz ise oyundan çýkan oyuncu tekrar oyuna girer ve takým (+5) puan alýr. Bu kural her sette bir kez uygulanýr. Savunma yapan takým oyuncularý isterlerse topu havada tutabilirler. Bu durumda takým (+3) puan alýr. Bir sonraki sette takýmlar yer deðiþtirir. Yani savunma yapacak takým ortaya, ortadaki takým da hücum yapmak için hücum alanýna geçer. 126 Set boyunca oyuncularýn her vuruluþunda takýmýn puan hanesine bir eksi puan yazýlýr. Set sonunda artý ve eksi puanlar toplanarak takým puaný belirlenir. Her takým, seti tamamladýktan sonra her iki takýmýn set sonunda aldýðý puanlar karþýlaþtýrýlarak en iyi puaný alan takým 1 sayý öne geçmiþ olur. Topu tutan savunma oyuncusu topu yere temas ettirmeden tutmalýdýr. Bir takýmýn oyuncularý set boyunca hiç vurulmadan oyunu tamamlarsa +7 puan alýrlar. Hücum yapan takým oyuncularý atýþ alaný dýþýndan topu atarlarsa -1 puan alýrlar. Bir oyuncu, setin bittiðini bildiren sinyal sesinden sonra savunma yapan takýmýn oyuncusunu vurmuþsa atýþ geçersiz sayýlýr. 127 Atýþ Alaný Atýþ Çizgisi Orta Çizgi Atýþ Çizgisi Atýþ Alaný Hakemler Çizgi hakemleri: Her iki hücum alanýnda, alanýn saðýnda ve solunda olmak üzere dört tanedir. Bu hakemler; Hücum yapan oyuncularýn atýþ çizgisini geçip geçmediklerini kontrol eder. Savunma yapan oyuncularýn savunma çizgisini geçip geçmediklerini kontrol eder. Hücum alanýnýn dýþýnda yapýlan atýþlarý iptal eder. Aldýðý kararlarý elindeki bayraðý kaldýrarak ilan eder. Orta hakemler: Savunma alanýnýn saðýnda ve solunda olmak üzere iki tane orta hakem vardýr. Yazý tura atýþý ile oyuna baþlayacak takýmý tespit eder. Kura atýþýný kazanan takým kaptanýna Savunma mý yapmak istiyorsunuz, hücum mu? þeklinde sorarak savunma ve hücum takýmlarýný tespit eder. Düdükle birlikte oyunu baþlatýr. Savunma yapan oyunculara topun temas edip etmediðini tespit eder. Savunma yapan oyuncularýn oyun alaný dýþýna çýkýp çýkmadýklarýný kontrol eder. Savunma yapan oyuncularýn topu havada nizami tutup tutmadýklarýný kontrol eder. Savunma oyuncularý topu tuttuklarý zaman puaný iþaret ederek masa hakemine yazdýrýr. Savunma oyuncularýndan oyundan çýkacak olan oyuncuyu dýþarý alýr. Yedi sayý yapmak üzere oyuna devam eden oyuncunun sayýsýný sayar. Oyuncu yedi sayý yapmýþ ise diðer oyuncuyu oyuna alýp düdüðüyle birlikte oyunu ve süreyi baþlatýr. Süre Hakemi Orta hakemin düdüðü ile birlikte set sürelerini baþlatýr. Ýlk oyuncu vurulduktan sonra süreyi durdurur. Yedi atýþ uygulamasýndan sonra çýkan oyuncu tekrar oyuna alýndýðýnda süreyi baþlatýr. Set sonunda sürenin bittiðini gong çalarak duyurur. Süre ve Yazý Hakemleri Vurulma Hatalý Atýþ Top Tutma Sayý Tamamlama A Takýmý B Oyunu Tamamlama Vurulma Hatalý Atýþ Top Tutma Sayý Tamamlama A Takýmý Oyunu Tamamlama Yakan Top Hakem Çizelgeleri; -1 +3 -1 +8 +2 +2 -1 +5 -1 +7 -1 -1 -1 -1 +2 +13 +8 BUNLARI BÝLÝYOR MUSUNUZ? Ýlk basýlý satranç kitabýnýn 1497de yazýldýðýný ve o zamandan bugüne satranç kurallarýnýn deðiþmeden geldiðini biliyor musunuz? Etkinlik: Oyunlarýmýzý Hatýrlayalým. Aðýrlýklý olarak dil geliþimine yönelik geleneksel bir oyun seçerek oyunu aþaðýdaki yönergeye göre hazýrlayýnýz. (Kura ile belirlenen üç kiþi, hazýrladýðý oyunlarý sýnýf arkadaþlarýna tanýtarak oyunu oynatýr.) . Oyunun adý: Oyuncu sayýsý: Oyun kurallarý: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 128 Etkinlik: Beþtaþ Oynayalým. Aþaðýda oynanýþ þekli verilen beþtaþ oyununu oynayarak bu oyunun oynayanlara hangi becerileri kazandýrabileceðini oyunun amacý bölümüne yazýnýz. Oyunun adý: Beþtaþ Oyuncu sayýsý: 2 veya üzeri Oyun alaný: Kapalý ya da açýk alan Oyunun oynanýþý: Oyun altý aþamada oynanýr. Birler: Taþlar yere atýlýr. Oyuncu, yerdeki taþlardan birini seçer. Seçtiði taþý havaya atar. Taþ havadayken yerden bir taþ alarak havadaki taþý yakalar. Yerdeki taþlar bitinceye kadar oyun ayný þekilde oynanýr. Oyuncu, havaya attýðý taþý tutamaz, yerden almak istediði taþtan baþka taþa dokunur veya almak istediði taþý alamazsa oynama hakký diðer oyuncuya geçer. . Ýkiler: Taþlar yere atýlýr, içlerinden uygun olan taþ ele alýnýr. Yerdeki taþlar bu kez ikiþerli olarak birlerdeki gibi alýnmaya çalýþýlýr. Üçler: Taþlar yere atýlýr, önce taþýn biri sonra üçü tek seferde alýnmaya çalýþýlýr. Dörtler: Taþlardan biri havaya atýlarak dördü yere konurken havadaki taþ tutulur. Eldeki taþ tekrar havaya atýlýr ve yerdeki taþlar toplanarak havaya atýlan taþ tekrar tutulur. Kaleler: Oyuncu, baþ ve orta parmaðý bir köprü oluþturacak þekilde elini yere yerleþtirir. Bu esnada iþaret parmaðý orta parmaðýnýn üzerindedir. Taþlar yere atýlýr, oyuncu uygun olan bir taþý eline alýr. Rakip oyuncu ise parmaklar arasýndan en son geçecek olan taþý belirler. Bu taþ, diðer taþlarýn parmaklar arasýndan geçirilmesine engel olacak nitelikte bir taþ olur. Oyuncu, eline aldýðý taþý havaya atar. Ayný anda yerdeki taþý köprünün altýndan geçirmeye çalýþýr. Taþý baþka bir taþa çarptýrýr, havaya attýðý taþý tutamaz ya da taþý parmaklarý arasýndan geçiremezse oynama hakký diðer oyuncuya geçer. Sayýlar: Taþlarýn tamamý avuçiçinde hafifçe yukarý doðru atýlýr ve ayný elin tersiyle tutulur. Tutulan taþlar tekrar havaya atýlýp avuçla tutulur, tutulan taþ sayýsý kadar puan kazanýlýr. Elin tersiyle atýlan taþlar tutulamadýðý takdirde oyun rakip oyuncuya geçer. Oyunun amacý: ....................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... 129 Etkinlik: Yedi Tuðla Oynayalým. Aþaðýdaki yedi tuðla oyununu oynayarak oyunun amacýný ve hangi spor branþlarýna yönelik oynatýlabileceðini aþaðýdaki boþluða yazýnýz. Oyunun adý: Yedi Tuðla Oyuncu sayýsý: 6 veya üzeri Oyunun süresi: Amaca göre belirlenir. Oyun alaný: Voleybol sahasý Araç gereç: Yedi adet tuðla parçasý ve top Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular eþit sayýda iki gruba ayrýlýr. Oyuna hangi grubun baþlayacaðýný belirlemek amacýyla yöredeki yaygýn tekerlemeler söylenerek sayýþma yapýlýr. Tuðla parçalarý oyun alanýna üst üste dizilir. Topun büyüklüðüne göre belirlenen bir mesafeye atýþ çizgisi çizilir. Sayýþmayý kazanan grup, çizginin arkasýndan top atýþý yaparak tuðlalarý devirmeye çalýþýr. Grup üyelerinden hiçbir oyuncu bunu baþaramazsa atýþ sýrasý diðer gruba geçer. Tuðlalarý devirmeyi baþardýklarýnda oyuncular oradan hýzla uzaklaþýrlar. Ebe grubunda ise grup lideri tuðlalarýn devrildiði yerden topu fýrlatarak rakip oyuncularý vurmaya (yakmaya) çalýþýr. Grup liderinin diðer arkadaþlarý ise fýrlatýlan topu en kýsa sürede tekrar ulaþtýrmaya çalýþýrlar. Ebe tarafýndan vurulan (yanan) oyuncu oyun dýþýnda kalýr. Yanmayanlar ise top geri dönene kadar hýzla gelip devirdikleri tuðlalarý yeniden dizmeye çalýþýr. . Atýþ yapan grubun tamamý vurulmadan tuðlalarý dizme iþlemi tamamlanabilirse grup, oyunu kazanmýþ olur. Tuðlalarý hiç kimse deviremezse veya devirdikten sonra tuðlalarý tekrar dizmeyi baþaramadan grup üyelerinin tamamý yanarsa oyun hakký diðer gruba geçer. Oyun sonunda en fazla oyun kazanmýþ grup galip sayýlýr. Oyunun amacý:............................................................................................................................ ...................................................................................................................................................... Oyunun hangi spor branþlarýna göre oynatýlabileceði: .................................................. ...................................................................................................................................................... 130 Ç. GELENEKSEL OYUNLARIMIZDAN ÖRNEKLER Oyunun adý: Çöðen Oyunun amacý: Binicilik ve koordinasyon geliþimi Oyuncu seviyesi: 15 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: 4 veya 6 kiþilik iki takým Oyunun süresi: 30 dakikalýk iki devre Oyun alaný: Düz ve geniþ arazi Araç gereç: At, çöðen sopasý, top Oyunun kurallarý ve oynanýþý Çöðen, genelde geniþ ve düz bir meydanda altýþar veya dörder kiþilik karþýlýklý iki ekip hâlinde, at üzerinde oynanýr. Çöðen, ucu eðri, çengelli ve 1,30 m civarýnda bir deðnekle oynanýr. Oyun, adýný bu deðnekten almýþtýr. Çöðen denilen oyundaki amaç hakemin saha ortasýnda yere koyduðu topu yarýmþar saatlik devreler hâlinde karþý takýmýn kalesine atarak fazla sayý kazanabilmektir. Bu oyunda verilen süre içerisinde en fazla sayý yapan takým oyunun galibidir. Oyunda bazý hareketler kural dýþý kabul edilir. Bunlar; atýný rakibin atýna çarptýrmak, rakibin önünü kesmek, çöðen ile rakibe veya rakibin atýna vurmak. Çöðen oyununun kurallarý, ilk defa Türkler tarafýndan oluþturulmuþtur. Çöðen oyunu, günümüzde atlý polo adýyla tanýnan oyuna benzeyen geleneksel bir oyunumuzdur. Evliya Çelebi, Osmanlý döneminde çöðen oyununun oynandýðýný ve bu oyunun oynanýþýna Bitliste tesadüf ettiðini belirtir. 131 Oyunun adý: Gökbörü Oyunun amacý: Binicilik ve çabukluk becerisi kazandýrmak Oyuncu seviyesi: 15 yaþ ve üstü Oyuncu sayýsý: Katýlýma baðlý Oyunun süresi: 30-60 dk. Oyun alaný: Düz ve geniþ arazi Araç gereç: Oðlak derisi ve binicilik malzemeleri Oyunun kurallarý ve oynanýþý Gökbörü oyunu, en eski ve millî oyunlarýmýzdan biridir. Bugün bile Türkistan Türklerinin en önemli atlý sporlarýndan birini oluþturmaktadýr. Cirit gibi atlý bir spor olan Gökbörü oyununun esasý, at salýp koþarak oðlaðý yakalamaktýr. Oyunda kullanýlan oðlak derisinin içerisine saman doldurularak dikilir. Bir gece su içide býrakýlýr. Böylece doldurulmuþ oðlak derisinin aðýrlýðý otuz kýrk kiloyu bulur. Gökbörü oyununa baþlamadan önce, alanýn ortasýna kireçle geniþ bir daire çizilir. Buna HALHAL adý verilmektedir. Oyuna katýlacaklar bu dairenin etrafýna dizilirler. Hakemler oðlaðý meydanýn yüksekçe bir noktasýna götürürler. Ýþaret verilir verilmez, atlýlar süratle hakemlerin bulunduðu yere doðru atlarýný koþturarak, oðlaðý atýlacaðý yerden kapmaya çalýþýrlar. Hakemler oðlaðý atlýlarýn üzerine fýrlatýr. Oðlaðý ilk anda ele geçirmek, atlarýn güçlü olmasýna baðlýdýr. Çünkü oðlak ilk on metreye ulaþabilen atlýlarca kapýlmakta ve bir süre çekiþtirildikten sonra atlýlardan en kuvvetli olanýn elinde kalmaktadýr. Oðlaðý alan binici oðlaðý atýnýn eyerine yerleþtirir ve iþaret direðinin bulunduðu yere doðru atýný sürer. Diðerleri ise onu kovalar. Atlý içinde iþaret direðinin bulunduðu sýnýrlandýrýlmýþ meydaný (çemberi) bir defa dönebilirse puan kazanmýþ olur. Puan alan oyuncu daha sonra oðlaðý yere býrakýr. Ardýndan oðlaðý bir baþkasý alýr. Oyunda kim en fazla puan kazanýrsa oyunun galibi olur. 132 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME 1. Eðitsel oyunlar aracýlýðý ile kültür aktarýmýnýn nasýl olduðunu açýklayýnýz. ............................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ................................................................................................................................ 2. Geleneksel oyun nedir? ............................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 3. Aþaðýda verilen spor branþlarýnýn hangi geleneksel oyunlardan kaynaklanmýþ olabileceðini tahmin ederek eþleþtiriniz. basketbol bovling körebe yedi tuðla çelik çomak seksek çöðen oryantiring polo üç adým uzun atlama beyzbol tenis 4. Geleneksel oyunlarýmýza iki örnek veriniz. ............................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... 5. Geleneksel Sporlar Federasyonuna baðlý binicilikle ilgili oyunlarý yazýnýz. ............................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................... 6. Geleneksel Sporlar Federasyonuna baðlý güreþ çeþitlerini yazýnýz. ............................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... 133 Eðitsel Oyunlar Dersinin 5. Ünitesinin Hangi Derslerle Ýliþkilendirilebileceðini Ýþaretleyiniz. Örnek: Spor Dersi Dil ve Anlatým Temel Spor Eðitimi Türk Edebiyatý Ýnsan Anatomisi Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Beden Eðitimi ve Spor Bilimine Giriþ Tarih Beden Eðitimi ve Spor Tarihi T.C. Ýnkýlap Tarihi ve Atatürkçülük Spor Coðrafya Antrenman Bilgisi Matematik Spor Kazalarýndan Korunma ve Ýlk Yardým Fizik Spor Fizyolojisi Kimya Spor Masajý Biyoloji Spor Tesisleri ve Malzeme Bilgisi Saðlýk Bilgisi Spor Psikolojisi Felsefe Spor ve Beslenme Yabancý Dil Türk Spor Tarihi Millî Güvenlik Bilgisi Spor Yönetimi ve Organizasyon Trafik ve Ýlk Yardým Spor Sosyolojisi Tanýtým ve Yönlendirme Ritim Eðitimi ve Dans Özel Alan Diðer Seçmeli Dersler Bu üniteyi yukarýdaki derslerin hangi konularýyla ve neden iliþkilendirdiðinizi aþaðýdaki boþluða yazýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 134 PERFORMANS GÖREVÝ Sýnýf olarak geleneksel bir oyunu, uyarlama ve çeþitlendirmelerle, bir spor branþý hâline getiriniz. Oluþturulan bu spor branþýnýn okul içi turnuvasýný düzenleyiniz. Turnuva için sýnýf dört gruba ayrýlýr. Gruplar aþaðýdaki þekilde oluþturulur. Her grup verilen yönergeye göre yapmasý gerekeni yaparak turnuvayý düzenler. A) DUYURU GRUBU 1. Duyuru grubu olarak grup içerisinde gerekli görev daðýlýmlarýný yapýnýz. 2. Spor branþý þeklinde düzenlediðiniz oyunun tanýtýmý ve turnuvanýn duyurulmasý ile ilgili aþaðýdaki yönergeye göre bir broþür hazýrlayýnýz. Broþür Hazýrlama Yönergesi Her yüzü üç bölümden oluþacak broþürün her sayfasýnýn içeriðine karar verilerek senaryo oluþturulur. Yani broþürün planlamasý yapýlýr. Aþaðýdaki örneði inceleyerek hazýrlayacaðýnýz broþürün planýný oluþturunuz. Broþür serbest ve zorunlu bölümlerden oluþmaktadýr. Zorunlu bölümlerin içeriði her broþürde bulunmalýdýr. Serbest bölümlerinde ise konuyu destekleyici istediðiniz yazý veya görseller kullanýlabilir. Serbest Bölüm Konuyu destekleyen görseller Serbest Bölüm Konuyu destekleyen görseller Zorunlu Bölüm Slogan Yer-Tarih D Ü N D E N ÇELÝK ÇOMAK GELENEKSEL ÇELÝK ÇOMAK TOPAÇ B U G Ü N E BEÞTAÞ TURNUVASI MALATYA 2008 135 Zorunlu Bölüm Zorunlu Bölüm Konuyu destekleyen yazý, makale vb. GELENEKSEL ÇELÝK ÇOMAÐIN MALZEMELERÝ D Ü N D E N D Ü N D E N B U G Ü N E B U G Ü N E ye rleþt ir il ýn di da ir e Tak o z r la ði Spor tarihimiz incelediðinde atalarýmýzýn kendi aralarýnda eðlenmek amacýyla oynadýklarý oyunlarýn, savaþa hazýrlanmak için yaptýklarý çalýþmalarýn, yüzyýllar sonra baþka ülkeler tarafýndan kurallý oyunlar hâline getirilerek kültürlerine ait spor dalý gibi sunulduðuna þahit olmaktayýz. Ülkemizde oynanan birçok oyun kurallý spor branþlarýna dönüþtürülebilecek özelliktedir. Neden bu oyunlar, spor branþý þeklinde tüm dünyada oynanmasýn? Bu çok uzak bir hayal deðil. Bu düþünceden yola çýkarak yöremizde oynanan çelik çomak oyununun kurallarý düzenlenip bu oyun spor branþý haline getirilecek ve okul içi turnuva düzenlenecektir. Katkýlarýnýzý bekliyoruz. Oyunda kullanýlan eski ve yeni malzemeler, ödüller Atýþ Alaný Zorunlu Bölüm Yarýþmacýlarýn kullanacaðý malzemeler, kategoriler Müsabaka Tarihi Adres Sporcu Malzemeleri: Vuruþ Çubuðu ve Sopasý Kategoriler: Tek vuruþ ve üç vuruþ Müsabaka tarihi: 15.01.2008 Müsabaka Yeri: Þehir Stadý BÝLÝYOR MUSUNUZ? 5 yy. dan beri Çinliler tarafýndan oynanan badmintonun isminin ve kurallarýnýn 19 yy. da Ýngilizler tarafýndan belirlendiðini... Dereceye giren sporculara madalya verilecektir. Planlanan broþürü bilgisayarda publisher programýnda aþaðýdaki yolu izleyerek hazýrlayýnýz. a) Bilgisayarýnýzýn programlarýndan publisher programýný seçiniz. b) Yazdýrma yayýnlarý seçeneðini týklayýnýz. 136 c) Yazdýrma Yayýnlarý bölümünden broþürler seçeneðini týklayýnýz. ç) Karþýnýza çýkan örnek broþürlerden birini týklayýnýz. Turnuvanýza ait gerekli yazý ve görselleri ekleyerek broþürünüzü oluþturunuz. 3. Hazýrladýðýnýz broþürü okul panosu, gazete, okul web (veb) sitesi vb.de yayýnlayarak turnuvayý duyurunuz. 4. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði yapýnýz. B) BAÞVURU GRUBU 1. Baþvuru grubu olarak gerekli görev daðýlýmýný yapýnýz. 2. Müsabakaya katýlacak sporcularýn baþvurularýný kabul ederek kayýtlarýný tutunuz. Örnek Baþvuru Listesi No Sýnýfý Adý Soyadý 3. Baþvurularý kategorilere göre (kýz-erkek kategorileri, geliþtirdiðiniz branþa özgü kategoriler gibi) listeleyiniz. Çelik Çomak Oyunu Ýçin Örnek Kategori Listesi Kýzlar Tek Vuruþ Üç Vuruþ 4. Turnuvaya baþvuran sporcularýn listesini müsabaka grubuna teslim ediniz. 5. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði içerisinde olunuz. 137 C) MÜSABAKA GRUBU 1. Müsabaka grubu olarak gerekli görev daðýlýmlarýný yapýnýz. 2. Müsabakada görev alacak hakemleri okulunuzdaki arkadaþlarýnýzdan seçerek tayin ediniz. Müsabaka hakemlerini ve hakem görev daðýlýmýný ilan ediniz. 3. Oyunda kullanýlacak malzemeleri tespit ediniz. 4. Tespit ettiðiniz malzemeleri temin ediniz. 5. Turnuva için gerekli güvenlik önlemlerini alýnýz. 6. Turnuva komitesi olarak oyunculara verilmesi gereken malzemeleri (göðüs numarasý, start, sinyal vb.) tespit ve temin ediniz. 7. Müsabaka sonuçlarýný kaydediniz. Örnek: Çelik Çomak Turnuvasý Müsabaka Sonuç Çizelgesi Adý Soyadý 1. Hak 2. Hak Sonuç 8. Müsabaka sonuçlarýný ilan ediniz. 9. Müsabaka sonuçlarýný ödül grubuna teslim ediniz. 10. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði içerisinde olunuz. Ç) ÖDÜL GRUBU 1. Ödül grubu olarak gerekli görev daðýlýmlarýný yapýnýz. 2. Turnuvada verilecek ödülleri tespit ediniz. 3. Ödülleri temin ediniz (sponsor bularak veya katýlýmcýlardan baþvuru ücreti alarak). 4. Ödül töreni metnini hazýrlayýnýz. 5. Ödülleri kimlerin vereceðini tespit ediniz. 6. Ödül törenini gerçekleþtiriniz. 7. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði içerisinde olunuz. 138 DUYURU GRUBU PERFORMANS GÖREVÝ DERECELÝ PUANLAMA ANAHTARI AÇIKLAMA: Performans görevi aþaðýdaki ölçütler doðrultusunda puanlanacaktýr. 5 Grup içerisinde düzenli bir görev daðýlýmý yapýlmýþtýr. Broþür, yönergeye uygun olarak hazýrlanmýþtýr. Hazýrlanan broþürler okul panosunda sergilenmiþtir. Turnuva ile ilgili kapsamlý bir tanýtým yapýlmýþtýr. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði yapýlmýþtýr. Hazýrlanan broþür ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde ve Türkçe yazým kurallarýna uygundur. 4 Grup içerisinde düzenli bir görev daðýlýmý yapýlmýþtýr. Broþür, yönergeye uygun olarak hazýrlanmýþtýr. Hazýrlanan broþürler okul panosunda sergilenmiþtir. Turnuva ile ilgili yeterli tanýtým yapýlmamýþtýr. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði yapýlmýþtýr. Hazýrlanan broþür ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr ve Türkçe yazým kurallarýna uygundur. 3 2 1 Grup içerisinde görev daðýlýmý yapýlmýþtýr. Broþür, yönergeye uygun olarak hazýrlanmamýþtýr. Hazýrlanan broþürler okul panosunda sergilenmemiþtir. Turnuva ile ilgili yeterli tanýtým yapýlmamýþtýr. Diðer gruplarla yeterli dayanýþma ve iþ birliði yapýlmýþtýr. Hazýrlanan broþür ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr. Grup içerisinde görev daðýlýmý yapýlmamýþtýr. Broþür, yönergeye uygun olarak hazýrlanmamýþtýr. Hazýrlanan broþürler okul panosunda sergilenmemiþtir. Turnuva ile ilgili tanýtým yapýlmamýþtýr. Hazýrlanan broþür ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr. Hazýrlanan broþür ve tanýtým çalýþmalarý anlaþýlýr bir þekilde yapýlmamýþtýr. Konuya iliþkin yapýlan faaliyetler yetersizdir. 139 BAÞVURU GRUBU PERFORMANS GÖREVÝ DERECELÝ PUANLAMA ANAHTARI AÇIKLAMA: Performans görevi aþaðýdaki ölçütler doðrultusunda puanlanacaktýr. 5 Grup içerisinde düzenli bir görev daðýlýmý yapýlmýþtýr. Müsabaka kayýtlarý düzenli ve doðru bir þekilde tutulmuþtur. Kategoriler doðru belirlenmiþ ve kategorilere göre baþvurular kabul edilmiþtir. Baþvuru evraklarý düzenli olarak müsabaka grubuna zamanýnda teslim edilmiþtir. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði yapýlmýþtýr. Hazýrlanan evraklar ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde ve Türkçe yazým kurallarýna uygundur. 4 Grup içerisinde düzenli bir görev daðýlýmý yapýlmýþtýr. Müsabaka kayýtlarý düzenli ve doðru bir þekilde tutulmuþtur. Kategoriler doðru belirlenmiþ ve baþvurular kabul edilmiþtir. Baþvuru evraklarý düzenli olarak müsabaka grubuna zamanýnda teslim edilmiþtir. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði yapýlmýþtýr. Hazýrlanan evraklar ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde ve Türkçe yazým kurallarýna uygundur. 3 Grup içerisinde görev daðýlýmý yapýlmýþtýr. Müsabaka kayýtlarý doðru tutulmuþtur. Kategoriler belirlenmiþ ve baþvurular kabul edilmiþtir. Baþvuru evraklarý müsabaka grubuna zamanýnda teslim edilmemiþtir. Diðer gruplarla yeterli dayanýþma ve iþ birliði yapýlmamýþtýr. Hazýrlanan evraklar ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr. 2 Grup içerisinde görev daðýlýmý yapýlmamýþtýr. Müsabaka kayýtlarý tutulmuþtur. Kategoriler doðru belirlenmemiþ ve baþvurular hatalý kabul edilmiþtir. Baþvuru evraklarý müsabaka grubuna zamanýnda teslim edilmemiþtir. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði yapýlmamýþtýr. Hazýrlanan broþür ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr. 1 Baþvuru evraklarý müsabaka grubuna teslim edilmemiþtir. Müsabaka kayýtlarý tutulmamýþtýr. Konuya iliþkin yapýlan faaliyetler yetersizdir. Hazýrlanan broþür ve tanýtým çalýþmalarý anlaþýlýr bir þekilde yapýlmamýþtýr. 140 MÜSABAKA GRUBU PERFORMANS GÖREVÝ DERECELÝ PUANLAMA ANAHTARI AÇIKLAMA: Performans görevi aþaðýdaki ölçütler doðrultusunda puanlanacaktýr. Grup içerisinde düzenli bir görev daðýlýmý yapýlmýþ, hakemler tayin edilmiþtir. Turnuvada kullanýlacak malzemeler belirlenip temin edilmiþtir. 5 Güvenlik ve ilk yardým önlemleri üst düzeyde alýnmýþtýr. Müsabaka sonuçlarý doðru ve düzenli olarak kayýt edilmiþtir. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði yapýlmýþtýr. Kayýtlar ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde ve Türkçe yazým kurallarýna uygundur. Grup içerisinde düzenli bir görev daðýlýmý yapýlmýþtýr. Turnuvada kullanýlacak malzemeler temin edilmiþtir. 4 Güvenlik ve ilk yardým önlemleri alýnmýþtýr. Müsabaka sonuçlarý doðru ve düzenli olarak kayýt edilmemiþtir. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði yapýlmýþtýr. Kayýtlar ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde ve Türkçe yazým kurallarýna uygundur. Grup içerisinde görev daðýlýmý yapýlmýþtýr. 3 Turnuvada kullanýlacak malzemeler kýsmen temin edilmiþtir. Yeterli güvenlik önlemleri alýnmamýþtýr. Müsabaka sonuçlarý hatalý kaydedilmiþtir. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði yapýlmýþtýr. Kayýtlar ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr. Grup içerisinde görev daðýlýmý yapýlmamýþtýr. 2 Turnuvada kullanýlacak malzemeler temin edilmemiþtir. Güvenlik önlemleri alýnmamýþtýr. Müsabaka sonuçlarý kaydedilmemiþtir. Kayýtlar ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr. Grup içerisinde görev daðýlýmý yapýlmamýþtýr. 1 Güvenlik önlemleri alýnmamýþtýr. Müsabaka sonuçlarý kaydedilmemiþtir. Konuya iliþkin yapýlan faaliyetler yetersizdir. 141 ÖDÜL GRUBU PERFORMANS GÖREVÝ DERECELÝ PUANLAMA ANAHTARI AÇIKLAMA: Performans görevi aþaðýdaki ölçütler doðrultusunda puanlanacaktýr. Grup içerisinde düzenli bir görev daðýlýmý yapýlmýþtýr. Turnuva sonunda verilecek ödüller belirlenip temin edilmiþtir. 5 Ödül töreni metni hazýrlanmýþ ve metnin sunumu yapýlmýþtýr. Ödüllerin daðýlýmý ve ödülleri verecek kiþiler belirlenmiþtir. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði yapýlmýþtýr. Yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde ve Türkçe yazým kurallarýna uygundur. Grup içerisinde düzenli bir görev daðýlýmý yapýlmýþtýr. Turnuva sonunda verilecek ödüller temin edilmiþtir. 4 Ödül töreni metni hazýrlanmýþ ve metnin sunumu yapýlmýþtýr. Ödüllerin daðýlýmý düzenli olarak yapýlmamýþtýr. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði yapýlmýþtýr. Yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde ve Türkçe yazým kurallarýna uygundur. Grup içerisinde görev daðýlýmý yapýlmýþtýr. Turnuva sonunda verilecek ödüller kýsmen temin edilmiþtir. 3 Ödül töreni metni hazýrlanmamýþtýr. Ödüllerin daðýlýmý düzenli olarak yapýlmamýþtýr. Diðer gruplarla dayanýþma ve iþ birliði yapýlmýþtýr. Kayýtlar ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr. Grup içerisinde görev daðýlýmý yapýlmamýþtýr. Turnuva sonunda verilecek ödüller kýsmen temin edilmiþtir. 2 Ödül töreni metni düzenli bir þekilde hazýrlanmamýþtýr. Ödüllerin daðýlýmý yapýlmamýþtýr. Diðer gruplarla yeterince dayanýþma ve iþ birliði yapýlmamýþtýr. Kayýtlar ve diðer yazýlý metinler anlaþýlýr biçimde yazýlmýþtýr. Grup içerisinde görev daðýlýmý yapýlmamýþtýr. 1 Turnuva sonunda verilecek ödüller temin edilmemiþtir. Ödül töreni metni hazýrlanmamýþ ve ödüllerin daðýlýmý yapýlmamýþtýr. Konuya iliþkin yapýlan faaliyetler yetersizdir. 142 ENGELLÝLERE UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR 6. ÜNÝTE A. ENGELLÝLER B. ENGELLÝLER ÝÇÝN EÐÝTSEL OYUNLAR 143 HAZIRLIK ENGELLÝ BÝREYLERÝN TOPLUMLA ÝÇ ÝÇE OLMALARINI VE HUZUR ÝÇÝNDE YAÞAMALARINI TEMÝN ETMEK HEPÝMÝZÝN OLMALIDIR. 1. Yaþadýðýnýz çevre engelli insanlarýn toplumla iç içe ve huzur içinde yaþamalarý için ne kadar uygundur? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................ 2. Ülke nüfusumuzun yaklaþýk % 12,5ini engelli insanlar oluþturmaktadýr. Buna raðmen sizce günlük hayatýmýzda bu oranda engelli insaný görmememizin sebepleri nelerdir? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................ 3. Engelliler için hazýrlanacak veya onlara oynatýlacak eðitsel oyunlar bu bireylere nasýl yararlar saðlayabilir? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................ 144 A. ENGELLÝLER (Özel Gereksinimli Bireyler) Yaþam koþullarý bakýmýndan tarihsel süreç içerisinde engellilerin yaþamý incelendiðinde olumlu örneklerin çok fazla olmadýðý görülür. Engelli insanlar ya yaþama þansý bulamamýþlar ya da toplumun dýþladýðý, alay ettiði bireyler hâlinde yaþamýþlardýr. Engelli insanlarýn karþýlaþtýðý bu olumsuz koþullar incelendiðinde bu duruma sebep olarak o dönemlerdeki týbbi bilgilerin ve temel saðlýk hizmetlerinin yetersizliði ile toplumlarýn engelli insanlara karþý olumsuz yaklaþýmlarýnýn etkili olduðu ortaya çýkmýþtýr. Geçmiþten günümüze gelindiðinde ise dünyada ve ülkemizde engellilerle ilgili araþtýrmalar, çalýþmalar büyük önem kazanmýþ ve bu faaliyetlerin sayýsý artmýþtýr. 2002 yýlýnda ülkemizde yapýlan Türkiye Özürlüler Araþtýrmasý verilerine göre Türkiyede yaklaþýk 8,5 milyon engelli olduðu saptanmýþtýr. Bu sayý terör, doðal afetler, trafik-ev-iþ kazalarý, uyuþturucu madde-ilaç-besin ve kimyasal madde zehirlenmeleri gibi birçok sebepten her geçen gün artmaktadýr. Ülkemizde engellilerle ilgili baþta T.C. Baþbakanlýk Özürlüler Ýdaresi Baþkanlýðý olmak üzere resmî kurumlar, sivil toplum örgütleri ve gönüllü kuruluþlar faaliyet göstermektedir. Faaliyetlerin temel amacý bu insanlarýn karþýlaþtýklarý engelleri ortadan kaldýrmak, saðlýk sorunlarýna yardýmcý olmak, onlarý toplumsal yaþama dâhil ederek sosyalleþmelerini ve toplumun engelli insanlara karþý duyarlýlýklarýnýn artmasýný saðlamaktýr. 1. ENGELLÝLERÝ TANIYALIM Toplumsal hayat içerisinde her yerde (evde, iþ yerinde, sokakta) karþýlaþabileceðimiz bu insanlarý tanýmak ve anlamak için öncelikle yaygýn olarak kullandýðýmýz terimlerin anlamlarýný bilmemiz gerekir. Bu terimler, Özür, bedenin belli bir bölümünün (ör. bacaklar) ya da organýnýn (ör. gözler) iþlevlerini yerine getirememesi durumudur. Bu durumdaki kiþilere de özürlü denir. Özre baðlý olarak kiþi, diðer insanlarýn duyduðu gibi duyamayabilir, göremeyebilir ya da öðrenemeyebilir. Bu sýnýrlýlýklar, bireyin toplumsal yaþamýný sýnýrladýðý zaman, birey yalnýzca özürlü olmakla kalmaz ayný zamanda engelli de olur. Engel, özürlü bireyin toplumsal yaþamýn gereklerini yerine getirmede karþýlaþtýðý sýnýrlýlýklardýr. Bu sýnýrlýlýklarla karþýlaþan ve özel gereksinimleri olan bireylere engelli denir. Özürlü bir birey, eðitim ortamýnda, günlük yaþamýnda veya çalýþma hayatýnda herhangi bir sýnýrlamayla karþý karþýya deðilse bu birey engelli deðildir. Diðer yandan özürlü bir birey, bazý ortamlarda engelli olabilirken baþka ortamlarda engelli olmayabilir. Örneðin, görme özürlü bir birey, uygun fiziksel donanýma sahip, sesli uyarý sisteminin bulunduðu bir yaya geçidinde engelli olmazken bu özelliklere sahip olmayan baþka bir yaya geçidinde engelli olabilir. Bu insanlarýn fiziksel, duyusal veya zihinsel yetersizliklerinin hayatlarýnda engele dönüþmesinin önlenmesinde iki temel etmen vardýr: Özel eðitim aracýlýðýyla özel gereksinimli bireylere bilgi ve beceri kazandýrmak. Yaþadýðýmýz çevreyi özel gereksinimli bireylerin kullanabilecekleri hâle getirmek. Belirtilen bu etmenleri dikkate alarak yapýlacak faaliyetler özel gereksinimli insanlarýn psikolojik ve toplumsal yönden karþýlaþtýklarý engellerin aþýlmasýna yardýmcý olacak ve engellerin ortaya çýkmasýný önleyecektir. 145 2. ENGELLÝ OLUÞ NEDENLERÝ Ýnsanlarda, doðum öncesi, doðum anýnda ve doðum sonrasýnda oluþan çeþitli nedenlerle engellilik durumlarý ortaya çýkar. a. Doðum Öncesinde Oluþan Nedenler 1) Genetik Nedenler: Çocuða anne ve babasýndan kalýtým yoluyla yani genetik olarak geçen bazý özelliklere baðlý olarak engellilik durumlarý oluþabilmektedir. 2) Kromozomal Nedenler: Döllenme sýrasýnda ya da hemen sonrasýnda anne ve babadan gelen kromozomlarla iliþkili sorunlara baðlý olarak (eksiklik-fazlalýk ya da bozukluk) bazý engellilik durumlarý oluþabilmektedir. Örneðin, normal kromozom sayýsýna sahip bir insan vücudunda 46 kromozom (23+23) bulunurken Down sendromlu insanlarda 21. kromozomun 3 adet olmasý ve bu sebeple toplam 47 kromozom bulunmasýna baðlý olarak ortaya çýkan engelliliktir. 3) Çevresel Nedenler: Hamilelik sýrasýnda annenin hastalýk geçirmesi, sigara içmesi, ilaç, uyuþturucu madde veya alkol kullanmasý gibi nedenlere baðlý olarak da engellilik durumlarý ortaya çýkabilmektedir. 4) Doðuþtan Getirilen Diðer Nedenler: Genetik ya da kromozomal bir neden yokken bedenin belli bölümlerinin ya da organlarýnýn doðum öncesindeki oluþum özelliklerinden kaynaklanan engellilik durumlarýdýr. Örneðin, kan uyuþmazlýðýna baðlý olarak ortaya çýkan bedensel engeller. b. Doðum Anýnda Oluþan Nedenler 1) Erken Doðum: Erken ve düþük kilolu doðuma baðlý olarak bazý engellilik durumlarý oluþabilir. En yaygýn olanlarý zihinsel engellilik ve iþitme engelliliðidir. 2) Oksijen Yetmezliði: Doðum sýrasýnda, doðumun uzun sürmesi ya da zor olmasý gibi nedenlerden oksijen yetersizliðine baðlý, zihinsel engelilik baþta olmak üzere çeþitli engellilikler ortaya çýkabilmektedir. c. Doðum Sonrasýnda Oluþan Nedenler 1) Beden Saðlýðýyla Ýliþkili Nedenler: Hastalýklar, yetersiz beslenme ve kaza geçirme gibi nedenlere baðlý olarak ortaya çýkar. Örneðin, menenjit hastalýðý sonrasý bedensel engellerin, þeker hastalýðýna baðlý olarak görme bozukluklarýnýn oluþmasý. 2) Eðitsel Nedenler: Aile ve eðitim ortamlarýnýn çocuðun eðitim gereksinimlerini karþýlayacak özelliklere sahip olmamasýna baðlý olarak da engellilik durumlarý oluþabilmektedir. 3) Duygusal Toplumsal Nedenler: Çocuklarýn sevgi, kabul görme gibi duygusal ve toplumsal gereksinimlerinin yeterince karþýlanamamasý, çocuklarýn ihmal ya da istismar edilmesi sonucu doðrudan ya da dolaylý olarak engellilik durumlarý ortaya çýkabilmektedir. . RI BUNLA UNUZ? R MUS BÝLÝYO elli inin eng en bir 10 kiþid r izde he * Ülkem u, yaklaþýk olduðun da olan ýn ð a ç itim , izde eð duðunu * Ülkemn engelli bulun engelli 1 milyo nradan o s in in en, 7s uz? engellid n * Her 10 u biliyor musu n u ð u ld o 146 3. ENGELLÝLERÝN SINIFLANDIRILMASI Engelli insanlar, özür çeþitleri, engelli oluþ nedenleri, eðitim, saðlýk, spor vb. alanlarda özellikleri incelenerek birçok þekilde sýnýflandýrýlmýþtýr. Genel özellikleriyle engelliler, fiziksel, duyusal ve zihinsel engelliler olarak sýnýflandýrýlýr. a. Fiziksel Engelliler Ortopedik yetersizliklerden etkilenenleri ve süreðen hastalýðý olan insanlarý kapsar. Süreðen hastalýklar: Kiþinin deðiþik etkinliklere katýlýmýný sýnýrlandýran týbbi sorunlarýnýn ve bakýmlarýnýn sürekli olmasýdýr. Ortopedik yetersizlikler: Hastalýklar ve kazalar sonucunda, sinir sisteminin zedelenmesi, kas, iskelet ve eklemlerin iþlevlerini yerine getirememesidir. Ortopedik yetersizlikler oluþtuðu yere göre þu þekilde sýnýflandýrýlýr: 1) Kas ve iskelet sisteminin zedelenmesi sonucu ortaya çýkan ortopedik yetersizliklerdir. Bu yetersizlikler genellikle düzeltilemeyen kalça çýkýðý ve amputasyon (parmaðýn, kolun, bacaðýn ya da bu organlardan birden fazlasýnýn olmamasý durumu) sebebiyle olur. . 2) Merkezî sinir sisteminin zedelenmesi sonucu ortaya çýkan ortopedik yetersizliklerdir. Bu yetersizliklerin sebepleri ise; Beyin inmesi (Cerebral Palsy): Beyin zedelenmesi sonucu kaslarýn iþleyiþi ve eþ güdümündeki bozukluklarýn görüldüðü durumdur. Bel çatlaðý Ýnmesi (Spina Bifida): Omurganýn yeterince kemik dokusuyla kapanmamasý sonucu sinirlerin zedelenmesiyle hareket iþlevlerinin yitirilmesidir. Çocuk felci (Polio): Sindirim yoluyla kana karýþan virüslerin omurilikteki hareket hücrelerini yok etmesi sonucu bacaklarýn hareket etme iþlevini yitirmesidir. Konvülsiyon bozukluklarý: Beyindeki elektrik enerjisinin anormal boþalmasýnýn yol açtýðý bilinçteki ani deðiþmeler ve hareketlerde denetimsizliðin gözlendiði durumdur. Epilepsi (sara hastalýðý) bu türde en bilinen hastalýktýr. b. Duyusal Engelliler Duyu kaybý sebebiyle yetersizlik gösteren insanlarý kapsar. Bu gruptaki engelliler iþitme ve görme engellilerdir. 1) Ýþitme engelliler: Normal iþitme yeteneðine sahip insanlarýn duyabildiði sesleri (0-20 desibel) duyamayan ya da az duyan insanlarý kapsar. Ýþitme engelliler tablodaki gibi sýnýflandýrýlýr. 0-20 Db 21-35 Db NORMAL HAFÝF Konuþma seslerinin bazýlarýný duyar. 36-55 Db ORTA Karþýlýklý konuþmalarý anlamada güçlük çeker. Normal iþitme sýnýrlarý içerisindedir. 56-70 Db 71-90 Db Ýþitme cihazý olmadan karþýlýklý konuþORTA-ÝLERÝ malarý izleyemez. 91 Db Üstü ÇOK ÝLERÝ Çok yüksek þiddetteki sesleri duyabilir. ÝLERÝ Konuþma seslerini duyamaz. Sadece çevredeki þiddetli sesleri duyabilir. 2) Görme engelliler: Görme duyusunun kýsmen veya tamamen kaybý sebebiyle yetersizlik gösteren insanlarý kapsar. Görme engelliler körler ve az görenler olarak iki gruba ayrýlýr. Körler: Tüm düzeltmelerle birlikte olaðan görme gücünün 1/10 ine yani 20/200lik görme keskinliðine ya da daha azýna sahip olan kiþileri kapsar. 147 Az görenler: Görme gücü 1/10 ile 3/10 arasýnda olan ya da 20/70 ile 20/200 görme keskinliðine sahip olan kiþileri kapsar. Not: Duyusal engelli insanlarýn yoksun olduklarý duyunun dýþýndaki duyularý, diðer insanlara göre daha fazla hassasiyet gösterir. c. Zihinsel Engelliler Çeþitli nedenlere baðlý olarak merkezî sinir sisteminde yani beyinde meydana gelen tahribatlar sonucu, beyin fonksiyonlarýndaki yetersizlik ve bozukluk sebebiyle biliþsel, bedensel ve sosyal alanlarda bazý sýkýntýlar yaþayan kiþileri kapsar. Genel olarak zihinsel engelliler hafif (moron), orta (embesil) ve ileri (idiot) olmak üzere 3 gruba ayrýlýrlar. Bu sýnýflandýrmaya ayrýca normal insan zekâsýna göre çok az zekâ geriliði olanlarý da katabiliriz. Zihinsel engellilerin eðitim açýsýndan sýnýflandýrýlmasý ise standart ve güvenilir zekâ bölümü testlerinde aldýklarý sayýsal sonuçlara göre yapýlmýþtýr. Eðitim açýsýndan zihinsel engelliler aþaðýdaki þekilde sýnýflandýrýlýr 1) Aðýr öðrenenler: Kendi yaþýtlarýna göre zekâ düzeyi 1- 2 yaþ geride olup zekâ bölümü (IQ) puanlarý devamlý olarak 75-90 arasýnda olanlar. 2) Eðitilebilir zihinsel engelliler: Ýlköðretim çaðýndaki çocuklara kýyasla 3-5 zekâ yaþý geride olup 8-12 yaþ seviyesinde bir zekâya sahip olabilecek 50-74 (IQ) zekâ bölümü puana sahip olanlar. 3) Öðretilebilir zihinsel engelliler: Zekâ düzeyi yaþýtlarýna göre 5-7 yaþ geride olup özel eðitim ve rehabilitasyona muhtaç, 25-49 (IQ) zekâ bölümü puanýna sahip olanlar. 4) Ýleri Derecede zihinsel engelliler: Zekâ yaþý yaþam süresince 0-2 yaþ aralýðýnda, klinik ve devamlý bakýma muhtaç, kesinlikle hayata uyum saðlayamayan, zekâ bölümü puaný 0-25 (IQ) arasýnda olanlar. Engelliler, saðlýk ve eðitim alanýnda yapýlan sýnýflandýrmalarýn dýþýnda spor ve sportif oyunlar açýsýndan da sýnýflandýrýlýr. Engelliler, düzenlenen eðitsel oyunlara, uluslararasý yarýþmalara ve ülkemizde kurulan engelli spor federasyonlarýna göre ise: 1. Bedensel engelliler, 2. Zihinsel engelliler, 3. Ýþitme engelliler, 4. Görme engelliler olmak üzere dört ana grupta sýnýflandýrýlýr. Eðer engelli olmasaydým koþtuðumda yorulmaktan hiç þikayet etmezdim. 1960 yýlýndan itibaren olimpiyat oyunlarýndan hemen sonra engelliler için paralimpik oyunlarý düzenlenir. Oyunlarda görme engelliler ve bedensel engelliler 20 branþta mücadele eder. Paralimpik oyunlarýnda ülkemize ilk altýn madalyayý 2004 Atina Paralimpik Oyunlarýnda atýcýlýk (25 m tabanca) dalýnda yarýþan Korhan YAMAÇ kazandýrmýþtýr. 2008 yýlýnda Pekin Paralimpik Oyunlarýnda okçuluk dalýnda Gizem GÝRÝÞMEN altýn, masa tenisinde Neslihan KAVAS bronz madalya kazanmýþtýr. 148 Etkinlik : Röportaj Yapalým. Araþtýrma Engellileri Tanýyalým Bunlarý Yapýnýz. Bedensel, zihinsel, iþitme ve görme engelli insanlarý gözlemlemek ve onlarla röportaj yapmak amacýyla dört grup oluþturunuz. Araþtýrmanýzý yaparken aþaðýdaki basamaklarý dikkate alýnýz. · Seçtiðiniz engelli grubu ile ilgili hizmet veren eðitim kurumlarýný tespit edip kurumlara röportaj ve araþtýrma yapmak için gidiniz. · Seçtiðiniz engelli grubunu gözlemleyiniz. Sonra bu engelli grubundaki kiþilerle ve uzmanlarla röportaj yapýnýz. · Yakýn çevrenizdeki engelli kiþilerle röportaj yapýnýz. · Röportaj yaptýðýnýz kiþileri davranýþ ve tutumlarýnýzla incitmemeye özen gösteriniz. · Röportaj yaparken iletiþim kurmakta zorlandýðýnýz durumlarda uzman kiþilerden yardým alýnýz. · Röportaj yapacaðýnýz grubun resim, ses ve görüntü gibi kayýtlarýný almak için grubunuz içinde iþ bölümü yapýnýz. · Röportaj sonuçlarýnýzý rapor hâlinde düzenleyiniz. Sýnýfta arkadaþlarýnýza tepegöz, slayt, video vb. araçlarý kullanarak sunu yapýnýz. · Röportaj ve çekimler sonucunda edinilen bilgileri ve görsel ögeleri okuldaki diðer arkadaþlarýnýzýn da konuyla ilgili duyarlýlýklarýný arttýrmak amacýyla panolarda sergileyiniz. Röportaj sorularýnýzý hazýrlarken aþaðýdaki sorulardan faydalanabilirsiniz. · Kaç yaþýndasýnýz? Engeliniz ne zaman oldu? · Engelinizin oluþ sebebi nedir? · Eðitim durumunuz nedir? · Eðitim, saðlýk, danýþmanlýk vb. hizmetlerden faydalanýyor musunuz? Bu hizmetlerin olumlu ve olumsuz yanlarý nelerdir? · Engellilerle ilgili dernek, vakýf, federasyon, konfederasyon vb. gibi kuruluþlara üyeliðiniz var mý? Varsa bu kuruluþlar hakkýnda bilgi veriniz. · Yaþadýðýnýz çevrede engelinize uygun hizmetler (toplu taþýma, saðlýk vb.) ve düzenlemeler (bina, cadde, kaldýrým vb.) var mý? Ayrýca hangi hizmet ve düzenlemelerin olmasýný istersiniz? · Günlük aktivitelerinizi yerine getirebiliyor musunuz? Hangi aktivitelerde yardýma ihtiyaç duyuyorsunuz? · Ýnsanlarla iletiþim kurarken ne gibi sýkýntýlar yaþýyorsunuz? · Engeliniz olmasaydý neler yapmak isterdiniz? · Sportif faaliyetlere aktif olarak katýlýyor musunuz? Hangi branþlarda spor yapýyorsunuz? · Engelli grubunuzla birlikte oynadýðýnýz oyunlar (eðitsel ve sportif oyunlar) nelerdir? · Oynadýðýnýz oyunlar size ne gibi faydalar saðlýyor? · Hangi oyunlarý oynamaktan hoþlanýyorsunuz? · Çevrenizdeki engelli olmayan insanlarla birlikte hangi oyunlarý oynayabiliyorsunuz? Bu oyunlarý oynarken yaþadýðýnýz sýkýntýlar nelerdir? 149 4. ENGELLÝLERLE YAÞAM Ülkemizde nüfusun yaklaþýk olarak % 12,5ini engelli insanlar oluþturur ve bu sayý her geçen gün artmaktadýr. Ýnsanlar, yaþamýn her anýnda kazalar veya çeþitli hastalýklar nedeniyle engelli olabilir. Engelli olan bu kiþi kendimiz olabileceði gibi aile fertlerimizden, okuldaki arkadaþlarýmýzdan ya da yakýn çevremizden biri de olabilir. Bu durumu göz önünde bulundurarak engellilerle ailede, okulda ve toplumda yaþam hakkýnda hepimizin bilgi sahibi olmasý gerekir. . a) Ailede Engellilerle Yaþam Toplumumuzda genel olarak saðlýklý bir aile ferdine sahip olma isteði vardýr. Bu aile ferdinin engelli olabileceði hiç düþünülmez. Ailede engelli bir ferdin olmasý durumunda ise üzüntü ile birlikte inkar, suçluluk, kýzgýnlýk gibi olumsuz tepkiler gösterilir. Bu tepkilere baðlý olarak; Aþýrý koruyucu (çocuðu toplumdan saklama), Ayrýcalýklý (aþýrý ilgi ve diðer fertlerin ihmal edilmesi), Engeli reddetme (engelli olduðunu kabul etmeme), Faydacýlýk (engeli sergileyerek insanlarý kendisine acýndýrmak ve insanlardan yardým toplamak) gibi olumsuz tutumlar da geliþir. Bu olumsuz tepki ve tutumlarýn atlatýlmasýnda, gerçekçi planlarýn ve beklentilerin oluþmasýnda ailelerin kiþilik özellikleri, eðitimi, sosyo-ekonomik düzeyi ve çevredeki diðer insanlarýn tutumlarý belirleyici unsurlardýr. Ailede engelli bir çocuk doðduðunda ya da fertlerden biri daha sonra engelli olduðunda ailenin yaþantýsýnda büyük deðiþiklikler olur. Bu deðiþikliklere uyum saðlamak, engelli çocuðu yetiþtirmek, topluma kazandýrmak ve mutlu bir aile hayatý sürdürmek için aile fertlerinin izleyeceði yol þu þekilde özetlenebilir: Ýlk olarak onu olduðu gibi kabul edin, Aþýrýya kaçmadan ilgi, sevgi ve þefkati eksik etmeyin, Engeli hakkýnda bilgi sahibi olun, Ýhtiyaç ve gereksinimlerini belirleyin, Engeline uygun ortam hazýrlayýn, Baþvurulabilecek kurumlarý araþtýrýn, Saðlýk kontrollerini düzenli yaptýrýn, Destek ve özel eðitimden yararlanmalarýný saðlayýn, Eðitim sürecinde okul-aile-uzman iþ birliðini saðlayýn, Arkadaþ edinmesine yardýmcý olun ancak kýyaslamalardan kaçýnýn, Baðýmsýz iþ yapabilmesi için teþvik edin, yapabildiklerini takdir edip ödüllendirin, yapamadýðý zaman yardým edin, Yetersiz olduðu alanlar dýþýnda bilgi ve beceri kazandýrarak baþarýlý olabileceðini hissettirin, Devletin saðladýðý imkânlarý araþtýrýn. SINIF Etkinlik: Ailemizde Engellilerle Yaþayalým. Ailenizle birlikte yaþadýðýnýz evde aile fertlerinden birinin engelli olmasý durumunda hayatýnýzda ne gibi deðiþiklikler olur? sorusuna vereceðiniz yanýtlarý sýnýfta arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. 150 b) Okulda Engellilerle Yaþam Engelli insanlarýn saðlýklý bir geliþim gösterebilmeleri için diðer bireylere tanýnan eðitim hizmetleri engelli insanlara da tanýnmalýdýr. Engelli insanlara özel gereksinimli bireyler denilmesinden de anlaþýlacaðý gibi engellilerin eðitim hizmetlerinden faydalanabilmeleri için bazý özel gereksinimlerinin karþýlanmasý gerekir. Ülkemizde engelli insanlara saðlanan eðitim hizmetleri, engelli gruplarýna ve engellilik derecesine baðlý olarak iki þekilde yürütülür: 1) Özel eðitim ve rehabilitasyon hizmeti: Ortalama öðrenci özelliklerine göre önemli ölçüde farklýlýk gösteren engellilere saðlanan eðitim hizmetleridir. 2) Kaynaþtýrma eðitimi: Engel özellikleri, normal geliþim özellikleri gösteren akranlarý ile eðitim ve öðretim görmesine engel deðilse sosyal ve eðitsel açýdan birlikteliðin saðlanmasý amacýyla yürütülen eðitim hizmetleridir. Özel eðitim ve rehabilitasyon faaliyetleri özel ve bireysel bir planlama ile yapýldýðýndan engellinin karþýlaþabileceði sorunlar en aza indirilir. Kaynaþtýrma eðitiminde ise genel bir planlama yapýldýðýndan engelli öðrenci okulda bireysel ve sosyal yönden bazý sorunlarla karþýlaþabilir. Bu sorunlarýn en aza indirilmesi için; Okullardaki fiziki yapý, engelli öðrenciler de dikkate alýnarak düzenlenmeli (rampa, asansör vb.), Engelli öðrenciye okul tanýtýlmalý, bölümler ve okul bahçesi gezdirilmeli, Diðer öðrenciler, engelli öðrenciler hakkýnda bilgilendirilmeli, Farklýlýðýna saygý gösterilmeli, ihtiyaç duyduklarýnda yardým edilmeli, Bedensel engelli ise sürekli yoksun olduðu bölgeye bakarak konuþulmamalý, Ona kendini ifade edebileceði fýrsatlar yaratýlmalý ve yeterli zaman tanýnmalý, Sosyal faaliyetlerden mahrum býrakýlmamalý, ilgi ve yeteneklerini ön plana çýkarabileceði faaliyetlere katýlýmý saðlanmalý, Özellikle kýrýcý ve rencide edici tutumlardan kesinlikle kaçýnýlmalý, olumsuz tutumdakiler engellenmeli, Beden eðitimi derslerine, sportif faaliyetlere, oyunlara aktif ya da pasif bir rolde katýlýmlarý saðlanmalý, Arkadaþlýk iliþkileri kurulmalý, iletiþim kurarken engel özellikleri dikkate alýnmalýdýr. Engelli insanlarýn okullardaki eðitimlerinin devamlýlýðýnýn saðlanmasýnda, eðitim hedeflerine ulaþýlmasýnda ve bu insanlarýn eðitimlerindeki engellerin kaldýrýlmasýnda okuldaki yöneticilerin, öðretmenlerin ve diðer öðrencilerin yukarýda belirtilen uyarýlara dikkat etmeleri gerekir. SINIF Etkinlik: Okulda Engellilerle Yaþayalým. Okul yaþantýnýzý göz önünde bulundurarak engelli çeþitlerine (fiziksel, zihinsel, iþitme ve görme) göre engelli bir öðrencinin okullarda hangi sorunlarla karþýlaþabileceðini ve bu sorunlarýn nasýl çözülebileceðini sýnýfta arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. 151 c) Toplumda Engellilerle Yaþam Engelli insanlar yaþadýklarý toplumlarda birçok olumsuz tutum ve davranýþla karþýlaþabilmektedir. Ülkelerin geliþmiþlik düzeyleri farklýlýk gösterse de toplumlarýn engellilere karþý tutum ve davranýþlarý benzerlikler göstermektedir. Ýnsanlar yaratýcý olma gücü ve yetenekleri ile toplumun bir parçasý olurlar. Engelli insanlarýn da toplumun bir parçasý olabilmeleri için yaþamýn her alanýnda fýrsat eþitliðinin saðlanmasý gerekir. Dünyada engellilerin toplumsal yaþama eþit katýlýmlarýnýn saðlanmasý amacýyla, Birleþmiþ Milletler tarafýndan, bilinçlendirme, týbbi bakým, rehabilitasyon ve yardým hizmetleri ön koþul olarak belirlenmiþtir. Toplumda engellilerin karþýlaþtýklarý sorunlar bir zincirin halkalarý gibi birbiriyle baðlantýlýdýr. Karþýlaþýlan sorunlardan birinin çözülmesi diðer bir sorunun da çözülmesinde kolaylýk saðlayacaktýr. Toplumda engellilerin karþýlaþtýðý sorunlar incelendiðinde sorunlarýn temelinde fiziksel çevre, eðitim, ekonomi, sosyal ve siyasi yapýdaki yetersizlikler bulunmaktadýr. Engellinin yaþadýðý bölgedeki fiziksel çevre yani yollar, kaldýrýmlar, parklar, kamu binalarý, okullar, içinde yaþanýlan konutlar, ulaþým araçlarý gibi daha birçok unsur, engellinin sýnýrlý olan hareket yeteneðini daha da sýnýrlandýrmaktadýr. Son yýllarda engelli insanlarý da düþünerek yapýlan sesli uyarý cihazlarýnýn bulunduðu yaya geçitleri, rampalarýn bulunduðu kaldýrýmlar ve ulaþým araçlarý engellilerin eðitim, saðlýk ve ekonomik ihtiyaçlarýný karþýlamada kolaylýklar saðlamýþtýr. Eðitim, toplumda bir yandan sorunlarýn çözülmesini saðlarken diðer yandan da sorunlarýn ortaya konmasýný ve fark edilmesini saðlar. Engelli insanlara zamanýnda verilen eðitim, onlarýn hayata uyumlarýný kolaylaþtýracak ve meslek edinmelerini saðlayacaktýr. Engellilerin toplumda yaþadýðý sorunlarýn çözülmesinde engellilerin eðitiminin yaný sýra, diðer insanlara da engellilerle ilgili eðitim verilmesi gerekir. Toplumun engellilerle ilgili alacaðý eðitim, toplumdaki engellilerle ilgili olumsuz tutum ve davranýþlarý azaltacaktýr. Engelli insanlarýn toplumla bütünleþmesinin önündeki engellerden birisi de ekonomik sýkýntýlar yani yoksulluktur. Bu sorunun da çözülebilmesi için engelli insanlara uygun fiziksel ortam ve eðitim hizmetleri ile meslek edinme ve iþ imkânlarý sunulmalýdýr. Engellinin çalýþabileceði bir meslek dalýnda iþ imkânýna sahip olmasý bireyin toplumda üretken ve katýlýmcý olmasýný, baþkalarýna baðýmlýlýðýnýn en aza inmesini ve öz güven kazanmasýný saðlayacaktýr. Dünyada ve ülkemizde engellilerle ilgili sosyal ve siyasi yapýdaki yetersizliklerin giderilmesi amacýyla yeni düzenlemeler yapýlmaktadýr. Ülkemizde de anayasamýzda bulunan maddeler doðrultusunda kanunlar çýkarýlmýþ ve engelliler sosyal güvenlik kapsamýna alýnmýþtýr. Toplum olarak engellilerle ilgili çalýþmalarý sadece yasal bir sorumluluk olarak deðil, sosyal bir sorumluluk olarak da görmek gerekir. Bu nedenle engellilerle ilgili saðlýk, kültür ve spor gibi birçok alanda faaliyet gösteren resmî ve gönüllü kuruluþlara yeterli destek verilmelidir. Bireyi engelli duruma getiren engelin kendisi deðil, toplumun engelliye tepkisidir. 152 SINIF Etkinlik: Engelleri Kaldýralým. Engelli insanlarýn, yaþadýðýmýz toplumda ve fiziki çevrede karþýlaþtýklarý engeller, genellikle dýþ etkenlerden kaynaklanmaktadýr. Fakat uygun düzenlemelerle bu engeller ortadan kalkabilir. Yukarýda belirtilen açýklamadan yola çýkýlarak aþaðýdaki engel gruplarýnýn evde, okulda, iþ yerinde veya sokakta karþýlaþtýklarý bir engeli ortadan kaldýracak öneriler geliþtiriniz. Bedensel Engelliler Ýþitme Engelliler Karþýlaþýlan engel: . . . . Karþýlaþýlan engel: . . . . Çözüm önerisi: ... . . . . . . . . . . Çözüm önerisi: ... . . . . . . . . . . Görme Engelliler Zihinsel Engelliler Karþýlaþýlan engel: . . . . Karþýlaþýlan engel: . . . . Çözüm önerisi: ... . . . . . . . . . . Çözüm önerisi: ... . . . . . . . . . . 153 B. ENGELLÝLER ÝÇÝN EÐÝTSEL OYUNLAR Eðitsel oyunlar yaþamýn her alanýnda evde, iþ yerinde, okulda ya da sokakta karþýlaþýlan yetersizliklerin giderilmesi amacýyla da eðlenceli faaliyetler olarak kullanýlýr. Eðitsel oyunlar bu özelliði ile yaþantýlarýnda diðer saðlýklý insanlara göre daha fazla yetersizlik gösteren engellilerin eðitim ve rehabilitasyon çalýþmalarýnda önemli bir yer tutar. 1. EÐiTSEL OYUNLARIN ENGELLÝLER ÝÇÝN FAYDALARI Eðitsel oyunlarýn faydalarý, uygulandýðý engelli grubu ve uygulanýþ amacýna göre çeþitlilik gösterir. Genel olarak eðitsel oyunlarýn engelliler için faydalarý þunlardýr: Engelli, yansýtamadýðý duygularý oyun yolu ile yansýtarak içsel durumu hakkýnda bilgi verir. Ýlgi ve yeteneklerinin daha objektif deðerlendirilmesini ve farkýndalýðýn artmasýný saðlar. Öz bakým becerilerini daha kolay öðrenmesini saðlar. Ýletiþim becerisini geliþtirir ve sosyalleþmesini saðlar. Birikmiþ enerjisini eðitsel bir yolla atmasýný saðlar. Kas geliþimini hýzlandýrýr ve vücut koordinasyonunu geliþtirir. Davranýþsal yetkinliklerini ve biliþsel becerilerini artýrýr. Zorluklarla ve karþýlaþtýðý engellerle mücadele gücünü artýrýr. Eðitime yeni baþlayan engellilerin kaygýlarýný ortadan kaldýrýr. Dikkatini artýrýr ve becerilerini organize etmeyi öðretir. Toplumsal hayata uyumunu kolaylaþtýrýr, paylaþmayý öðretir. Sorumluluk, kendine ve çevreye güven duygusunu geliþtirir. 2. ENGELLÝLERE UYGUN EÐÝTSEL OYUNLARIN ÖZELLÝKLERÝ Engellilere uygun eðitsel oyunlar, engel gruplarý ve engel özelliklerine göre diðer eðitsel oyunlardan, oyun alanýnýn düzenlenmesi, oyun araçlarý, oyunun yapýsý ve oynatýlýþ þekli açýsýndan farklýlýklar gösterir. Ayrýca oyun lideri de engelli oyuncularýn özelliklerini dikkate alarak davranýþ ve tutumlarýna dikkat etmeli ve oyunu sürdürmelidir. a) Oyun alanýnýn düzenlenmesi: Oyun alanýnýn düzenlenmesinde esas amaç, engellinin oyuna baþlayabilmesini, oyunu sürdürmesini ve tekrar oynama isteði duymasýný saðlayacak bir ortam yaratmaktýr. Oyun alanýnýn düzenlenmesinde engelin türü ve düzeyi önemli bir faktördür. Düzenlemede ortak özellikler olabileceði gibi engel türüne göre oyun öncesinde veya oyun anýnda özel düzenlemeler de yapýlabilir. Oyun Alanýnýn Özellikleri Oyuncu sayýsýna baðlý olarak oyun alaný çok geniþ olmamalýdýr. Oyun alanýnda engel durumlarýna göre takýlýp düþmelere veya yaralanmalara neden olabilecek maddeler alanýn dýþýna çýkarýlmalýdýr. Oyun alaný, oyuna katýlacak engellileri rahatsýz edebilecek kalabalýk ve gürültülü ortamlardan uzak olmalýdýr. Engellilerde sýklýkla oyun anýnda denge kaybý ve çarpýþmalara baðlý olarak düþme durumlarý görülebileceðinden alanýn temizliðine dikkat edilmelidir. Oyun alaný, oyuncularýn ilgisini ve dikkatini daðýtabilecek unsurlardan arýndýrýlmalýdýr. 154 b) Oyun araçlarý: Oyun araçlarý bütün eðitsel oyunlarda olduðu gibi oyunun amacý ve yapýsýna uygun olarak seçilmeli veya hazýrlanmalýdýr. Engellilere uygulanacak eðitsel oyunlarda da top, çember, ip, bayrak, düdük, minder, kasa gibi araçlar kullanýlýr. Oynayacak grubun gösterebileceði yetersizliklerden dolayý oyun araçlarýnda bazý farklý özellikler vardýr. . Oyun Araçlarýnýn Özellikleri Oyun araçlarý, oyuna katýlacak engellilerin tamamýnýn kullanabileceði yapýda olmalýdýr. Oyun araçlarý, oyunculara zarar verebilecek kadar sert, kesici, sivri vb. yapýda olmamalýdýr. Oyun araçlarý, özellikle oyuncularýn farklý duyularýný uyaran ve geliþtiren yapýda olmalýdýr. Oyun araçlarý, oyuncunun kullanýrken aþýrý zorlanacaðý yapýda olmamalýdýr. Oyun araçlarý, oyuncunun direkt olarak yetersizlik gösterdiði bölgeye (iþitme engellilere oyun oynatýrken düdük kullanmak gibi) yönelik olmamalýdýr. Oyunlarda engelli oyuncular oyundan çabuk sýkýlabileceðinden oyunda kullanýlan araçlar ilgi çekici ve oynama isteði uyandýracak özelliklere sahip olmalýdýr. c) Oyunun yapýsý ve oynatýlýþý: Engellilere yönelik eðitsel oyunlar genel özellikleri ile diðer eðitsel oyunlarda olduðu gibi oynayanlarda çeþitli özellikleri geliþtirici yapýdadýr. Ancak bu oyunlar, oyunun yapýsý ve oynatýlýþ þekli olarak bazý farklý özelliklere sahiptir. . Oyunun Yapýsý ve Oynatýlýþ Özellikleri Oyun, engellilerin günlük hayatta karþýlaþabileceði engelleri aþmasýna yardým eden becerileri kazandýracak yapýda olmalýdýr. Oyunlar, oyuna katýlanlarýn tamamýnýn oynayabileceði özellikte olmalýdýr. Oyun, engellileri sýkmayacak ve devamlýlýðý saðlayacak özellikleri içinde bulundurmalýdýr. Engellilere oynatýlacak oyunlarda engelliyi oyundan çýkaracak oyunlara yer verilmemelidir. Engellilere oynatýlan oyunlarda sýklýkla görülebilen düþme, çarpýþma ve yaralanma olaylarýna karþý ilk yardým ve güvenlik önlemleri alýnmalýdýr. Oyunda kurallar açýk ve net olmalý, gerektiðinde oyun ve kurallar, model olunarak anlatýlmalýdýr. Oyunlarda kazanan veya kaybeden ögelerinden çok arkadaþlýk, eðlence, iþ birliði gibi ögeler ön planda tutulmalýdýr. Grupla oynanan oyunlarda engel özellikleri dikkate alýnarak denk gruplar oluþturulmalýdýr. Gruplar oluþturulurken oyuncularýn yaþlarý deðil geliþim düzeyleri dikkate alýnmalýdýr. Oyun özelliðine göre oyunculara farklý görevler verilecek ise oyunculara baþarýlý olabileceði görevler verilmelidir. Oyunlarda cezalara deðil, ödüllendirmelere daha fazla yer verilmelidir. Ceza uygulanacak ise bu, puanlama þeklinde olmalýdýr. ç) Oyun lideri: Engellilere oynatýlacak eðitsel oyunlarda oyun lideri de kitabýmýzda belirtilen genel özellikleri taþýmalýdýr. Ayrýca oyuncu grubunun diðer oyuncu gruplarýndan farklý geliþim özellikleri ve yetersizlikleri olmasýndan dolayý liderin de farklý özelliklere sahip olmasý gerekir. Liderin Özellikleri Öncelikli olarak lider, oyunlarý oynatacaðý engelli grubunun fiziksel ve psikolojik özelliklerini bilmeli ve buna uygun hazýrlýk yapmalýdýr. Engelli oyuncular oyuna baþlarken diðer oyunculardan daha çekingen ve pasif olabileceðinden lider, oyuna yönlendirici ve oyunu baþlatmaya yardýmcý olmalýdýr. Oyuncular beklenen süreden önce oyunu býrakýrsa veya oyundan sýkýlýrsa çeþitlendirmeler ve uyarlamalarla oyunu sürdürmeye çalýþmalýdýr. Oyunculara karþý aþýrý duygusallýk göstererek abartýlý yardýmlardan ve davranýþlardan kaçýnmalýdýr. Oyunda süreye dikkat etmeli ve zaman zaman dinlenmelere yer vermelidir. 155 3. ENGELLÝ GRUPLARINA UYGUN EÐÝTSEL OYUNLAR a) Bedensel engellilere uygun eðitsel oyunlar: Bu engelli grubundaki kiþiler, tekerlekli sandalyede, koltuk deðnekleri (kadyen) ile protezlerle veya yardýmcý bir araç kullanmadan atletizm, basketbol, voleybol, masa tenisi, yüzme ve ampute futbolu gibi birçok sportif faaliyete katýlabilir ve eðitsel oyunlar oynayabilirler. Bu gruptaki engelliler, fiziksel hareketlilik gerektirmeyen bütün oyunlarý rahatlýkla oynayabilirler. Genel olarak da bu engelli grubundaki kiþilerin daha çok hareketsiz oyunlara ilgi göstermeleri ve bu oyunlarý oynamalarýndan dolayý kas geliþimleri yavaþlar ve bu kiþilerde koordinasyon bozukluklarý görülür. Bedensel engellilerin vücutlarýndaki eksiklik ve iþlev bozukluklarýndan kaynaklanan yetersizlikleri gidermek için uygulanacak eðitsel oyunlarda kaslarýn geliþimini destekleyecek ve vücut koordinasyonunu artýracak hareketlerin bulunmasý faydalý olacaktýr. Bedensel Engellilere Uygun Eðitsel Oyunlarda Bulunmasý Gereken Özellikler Oynatýlacak eðitsel oyunlarda oluþturulacak oyun gruplarý engellilerin kullandýðý yardýmcý araçlar (kadyen, tekerlekli sandalye vb.) dikkate alýnarak belirlenir. Oyunlar engellinin fiziksel kapasitesini geliþtirmelidir. Ancak aþýrý zorlanmalara neden olabilecek hareketlere fazla yer verilmemelidir. Oyuncular, kendi tercihlerine göre þort veya eþofman giyebilir, kolluk, dizlik vb. koruyucu giysileri kullanabilirler. Oyunlarda engellinin baþarýlý olabileceði, dil veya zekâ becerilerini de kullanabileceði aþamalar bulunmalýdýr. Oyuncularýn sosyalleþmesini saðlamak için hazýrlanacak eðitsel oyunlar, engel durumlarýnýn fark yaratmayacaðý ve ayný koþullarda engelsiz insanlarýn da birlikte oynayabileceði özellikte olmalýdýr. Oyun alaný ve oyunda kullanýlacak araç gereçler oyuncularýn bedensel özelliklerine ve kullandýðý yardýmcý araçlara uygun olarak hazýrlanmalýdýr. ETKÝNLÝK YÖNERGESÝ Engelli gruplarýna uygun eðitsel oyunlar konusu içerisinde yer alan engellerle oynayalým etkinliklerini benzetim yolu ile belirtilen koþullar içerisinde oynayýnýz. Oynadýðýnýz oyunlarýn, engellilere ve size etkilerini arkadaþlarýnýzla deðerlendiriniz. 156 Etkinlik: Engellerle Oynayalým. Oyunun adý: Oturarak Voleybol Oyunun amacý: Kas ve koordinasyon geliþimi Oyuncu grubu: Bedensel engelliler Oyuncu sayýsý: 12 (6+6) Oyunun süresi: 3 set Oyun alaný: Okul bahçesi veya spor salonu Araç gereç: Voleybol topu, file (6,5 m uzunluðunda 0,8 m geniþliðinde) Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyun aþaðýdaki þekilde gösterildiði gibi 10 m x 6 m ölçülerinde mini bir voleybol sahasýnda oynanýr. Oyunu, oyuncular yerde oturarak ve bacaklarýný kullanmadan oynar. Oyunda aþaðýda belirtilen özel kurallar dýþýnda voleybol oyun kurallarý geçerlidir. File yüksekliði erkekler için 1,15 m, bayanlar için 1,05 m yüksekliðindedir. Servis atarken kalça, dip çizginin arkasýnda olmalýdýr. Bacaklar ve ayaklar saha içinde olabilir. Oyuncularýn hücum ve savunma yaparken vücudunun bir parçasý yerle temas hâlinde olmalýdýr. Atak bölgesindeki oyuncular rakibin attýðý servisi bloke edemezler. Defans bölgesinde, oyuncu, topla oynarken oturur durumda olmak zorundadýr. Topa plonjon yaparak vurmak için sadece kýsa bir hareket sýrasýnda yerle temasýný kaybetmesine izin verilir. 10m 6m 3m 2m 157 Etkinlik: Engellerle Oynayalým. Oyunun adý: Sekbol Oyunun amacý: Kas geliþimi ve empati kurma Oyuncu grubu: Bedensel engelliler Oyuncu sayýsý: 12 (6+6) Oyunun süresi: 25 dk. x 2 Oyun alaný: 30-50 m uzunluðunda 20-30 m geniþliðinde dikdörtgen mini bir futbol sahasý Araç gereç: Futbol topu, 2 adet hentbol kalesi Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyunculardan, sahada 1i kaleci olmak üzere 6 kiþilik iki takým oluþturulur. Oyun baþlamadan oyuncular ayakkabýlarýndan birini çýkararak, kaleciler ise bir kolunu vücuduna baðlayarak oyun alanýna girerler. Kaleciler hariç diðer oyuncular saha içerisinde sadece ayakkabýlý ayaklarý üzerinde sekerek hareket edebilirler. Oyuncular topa, üzerinde sýçradýklarý ayaklarý ile istemli olarak temas edemezler. Oyuncular pas, þut, top sürmek veya top kapmak için topa ayakkabýsýz olan yani çýplak ayaklarý ile yere basmadan müdahale edebilirler. Oyun içerisinde topla oynarken veya hareket ederken çýplak ayaðýn yere temasý oyuncuya avantaj saðlýyorsa bu bir ihlaldir. Takýmlarýn sýnýrsýz oyuncu deðiþtirme hakký vardýr ve çýkan oyuncu tekrar oyuna girebilir. Bir devrede her takýmýn iki mola hakký vardýr. Kaleciler, kale alaný dýþýna çýkamaz. Ofsayt kuralý uygulanmaz. Oyunda belirtilen özel kurallar dýþýnda futbol oyun kurallarý geçerlidir. 158 SINIF Etkinlik: Bedensel Engellilere Uygun Eðitsel Oyun Hazýrlayalým. Bedensel engellilere uygun eðitsel oyunlar hazýrlamak amacýyla 4 veya 6 grup oluþturunuz. Eðitsel oyun planlama yönergesini ve engellilere uygun eðitsel oyunlarda bulunmasý gereken özellikleri dikkate alarak bedensel engellilere uygun eðitsel bir oyun hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz oyunu özelliklerine uygun bir þekilde engellerle (oturarak, sekerek, kol veya ayaðý baðlayarak) arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Bedensel engellilere uygun bir oyun seçiniz veya tasarlayýnýz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna ve oyuncularýn engellerine uygun oyun alaný belirleyip düzenleyiniz. Oyunun, oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla oyuncularýn seviyesine uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri bedensel engellilere uygun olarak belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa bir ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grupla oynanacak bir oyun seçilmiþ ise gruplarýn nasýl oluþturulacaðýný tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna ve oyuncularýn engellerine göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini belirleyiniz. Güvenlik önlemleri için gerekli araç gereçleri temin ediniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu grubu: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 159 b) Ýþitme engellilere uygun eðitsel oyunlar: Ýþitme engelli çocuklarýn motorik (hareket) geliþimleri genel olarak yaþýtlarý ile ayný seviyededir. Ancak bu kiþiler de merkezî sinir sistemine baðlý olarak vücut koordinasyonu saðlama ve denge kurma gibi problemler yaþarlar. Bu gruptaki engelliler eðitsel oyunlarý oynarken fiziksel açýdan en az özel gereksinime ihtiyacý olan engel grubudur. Çocukluk dönemlerinden itibaren iþitme engelinden dolayý yaþadýðý iletiþim sorunlarý sebebiyle daha çok yalnýz oyunlar oynayan bu kiþilerde topluma uyum sorunlarý görülür. Ýþitme engelliler için hazýrlanacak veya oynatýlacak eðitsel oyunlarda oynayanýn sosyal ve biliþsel geliþimini destekleyecek unsurlarýn da bulunmasý faydalý olacaktýr. Ýþitme Engellilere Uygun Eðitsel Oyunlarda Bulunmasý Gereken Özellikler Oyunlarda kullanýlacak malzemelerde görsellik ön planda olmalýdýr. Eðitsel oyun hazýrlarken veya seçerken özellikle paylaþýma ve iþ birliðine dayalý oyunlar tercih edilmelidir. Model olarak ya da model kullanarak oyunda yapýlmasý ve yapýlmamasý gerekenler ayrýntýlý olarak gösterilmelidir. Oyuna baþlamadan önce mutlaka deneme oyunu oynatýlmalý, gerekli uyarýlar yapýlmalýdýr. Akranlarý ile sosyal iletiþimi artýrmak için oyunlarda engelsiz oyunculara da yer verilmelidir. BUNLARI BÝLÝYOR MUSUNUZ? Ýþitme engelliler olimpiyat oyunlarýnýn Deaflympics Games (Diflimpiks Geyms) adý altýnda 4 yýlda bir düzenlendiðini, Ýþitme Engelliler Olimpiyat Oyunlarýnýn ilk kez 1924 yýlýnda Pariste yapýldýðýný, Ülkemiz adýna en büyük baþarýlarýmýzdan birinin 1997 yýlýnda Danimarkanýn Kopenhang kentinde yapýlan 18. Ýþitme Engelliler Olimpiyat Oyunlarýnda Futbol Millî Takýmýmýzýn þampiyonluðu olduðunu, 2005 yýlýnda Avustralya da düzenlenen 20. Dünya Ýþitme Engelliler Yaz Olimpiyatlarýnda sporcularýmýzýn 2 altýn, 5 gümüþ ve 3 bronz madalya kazandýðýný biliyor musunuz? 160 Etkinlik: Engellilerle Oynayalým. okur. Oyunun adý: Mesajýnýz Var Oyunun amacý: Sosyal geliþim ve iletiþim kurma Oyuncu grubu: Ýþitme engelliler Oyuncu sayýsý: Tüm sýnýf Oyunun süresi: 20 dk. Oyun alaný: Okul bahçesi veya spor salonu Araç gereç: Masa, kâðýt, kalem Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular eþit sayýda iki veya daha fazla gruba ayrýlýr. Gruplar þekildeki gibi sýraya girerler. Gruplarýn ilk sýrasýndaki oyuncular liderin yanýna koþarak gelir. Oyuncular liderin kendi gruplarý için kâðýda yazdýðý kelimeyi (atletizm, futbol, kayak vb.) Kelimeyi okuyan oyuncu liderin baþlama iþareti ile sýradaki arkadaþýna doðru koþar, omzuna dokunur, kelimeyi vücut dili ile anlatýr ve lidere doðru dönerek yerinde bekler. Bütün oyuncular sýra ile ayný þekilde en sondaki oyuncuya kadar kelimeyi anlatýr. . Oyunda karma gruplar oluþturulmuþ ise konuþmak ve sesli ipuçlarý vermek kesinlikle yasaktýr. Son sýradaki oyuncu kelimeyi anladýktan sonra kelimeyi masanýn üzerindeki kâðýda yazar ve liderin yanýna koþar. Liderin yanýna önce ulaþmak 5 puan, kelimeyi doðru yazmak 5 puan deðerindedir. Oyun sonunda en fazla puana sahip olan grup oyunun galibi olur. Oyun sýrasýnda oyuncularýn arasýna konulacak engeller veya çeþitli hareketlerle (takla, mekik, þýnav vb.) oyunda çeþitlendirmeler yapýlabilir. Lider A grubu B grubu 1 2 161 Etkinlik: Engellerle Oynayalým. Oyunun adý: Bayraklý Kýrmýzý Beyaz Oyunun amacý: Görsel algý ve reaksiyon geliþimi Oyuncu grubu: Ýþitme engelliler Oyuncu sayýsý: Tüm sýnýf Oyunun süresi: 1-2 set Oyun alaný: Okul bahçesi, spor salonu Araç gereç: Kýrmýzý ve beyaz renkte 2 adet bayrak Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular kýrmýzý ve beyaz olmak üzere iki gruba ayrýlýr. Gruplardan birer oyuncu, oyun alanýnýn ortasýnda yüzleri birbirine dönük olarak bekler. Lider, elindeki bayraklardan hangi takýmýn rengini havaya kaldýrýrsa o takýmýn oyuncusu belirlenen çizgiyi geçene kadar diðer oyuncuya yakalanmadan kaçmaya çalýþýr. Oyuncular kaçan gruptan yakaladýklarý oyuncularý kendi grubuna katarlar. Oyunda belirlenen süre içerisinde en fazla oyuncu yakalayan veya karþý gruptaki oyuncularýn tamamýný kendi grubuna katan takým oyunu kazanýr. Oyunda düz koþu yerine farklý yürüyüþ, koþu, engel ve sýçrama türleri ile çeþitlendirmeler yapýlabilir. 162 SINIF Etkinlik: Ýþitme Engellilere Uygun Eðitsel Oyun Hazýrlayalým. Ýþitme engellilere uygun eðitsel oyunlar hazýrlamak amacýyla 4 veya 6 grup oluþturunuz. Eðitsel oyunlarý planlama yönergesini ve engellilere uygun eðitsel oyunlarda bulunmasý gereken özellikleri dikkate alarak iþitme engellilere uygun eðitsel bir oyun hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz oyunu özelliklerine uygun bir þekilde engellerle (iþitme duyusunu kullanmadan) arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Ýþitme engellilere uygun bir oyun seçiniz veya tasarlayýnýz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna ve oyuncularýn engellerine uygun oyun alaný belirleyip düzenleyiniz. Oyunun, oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla oyuncularýn seviyesine uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri iþitme engellilere uygun olarak belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa bir ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grupla oynanacak bir oyun seçilmiþ ise gruplarýn nasýl oluþturulacaðýný tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna ve oyuncularýn engellerine göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini belirleyiniz. Güvenlik önlemleri için gerekli araç gereçleri temin ediniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu grubu: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 163 c) Görme engellilere uygun eðitsel oyunlar: Görme engelli insanlarýn en fazla sýkýntý çektiði konu, alan kavramýdýr. Çünkü bu insanlar, iþitme, koku alma ve dokunma duyularýný kullanarak öðrenme çabasý göstermelerine raðmen alana iliþkin bilgileri öðrenmede bu duyular sýnýrlý kalmaktadýr. Bu nedenle görme engelliler küçük bir alanda fiziksel hareketliliðin az olduðu bir yaþam sürerler. Bu hareketsiz yaþam onlarýn oynadýðý oyunlara da yansýr. Görme engelliler özellikle iþitme ve dokunma duyularýnýn kullanýldýðý dikkat ve konuþma becerilerine dayanan, fiziksel hareketliliðin az olduðu oyunlarý oynarlar. Görme engellilerin oynadýðý oyunlardaki hareketsizlik fiziksel geliþimin yavaþlamasýna ve buna baðlý yetersizliklere neden olur. Oynatýlacak veya hazýrlanacak eðitsel oyunlarda oyuncularýn iþitme, dokunma ve konuþma becerilerini kullanarak fiziksel ve sosyal geliþimle birlikte fiziksel engellerin farkýna varmasý yani engel duyusunu geliþtirecek unsurlar bulunmalýdýr. Görme Engellilere Uygun Eðitsel Oyunlarda Bulunmasý Gereken Özellikler Oyunda kullanýlamayan görsel uyarýcýlardan kaynaklanan yoksunluðu gidermek için iþitme ve dokunma duyularýný uyaran araç gereçler kullanýlmalýdýr. Oyun alaný, oyunun kurallarý ve oynanýþ özellikleri gibi konularda oyunculara ayrýntýlý bilgi verilmelidir. Oyunculara kullanýlacak materyallere dokunarak tanýmasýna fýrsat verilmelidir. Oyunun oynatýlacaðý alan, oyuncularýn çabuk algýlayabilmeleri ve güvenlikleri için sýnýrlarý belirgin ve küçük olmalýdýr. Oyunda oyuncularýn birbirlerini tanýmalarý için bütün oyuncularýn sýrayla isimleri söylenmeli ve sözlü iletiþim saðlanmalýdýr. SINIF Etkinlik: Görme Engellilere Uygun Oyun Araçlarý Yapalým. Aþaðýdaki etkinliklerde verilen görme engellilere uygun kuyruk kapmaca ve engel tarlasý oyunlarýnda kullanýlacak araç ve gereçleri arkadaþlarýnýzla iþ birliði yaparak hazýrlayýnýz. Kuyruk Kapmaca Oyunda oluþturulacak daire þeklindeki alanýn sýnýrlarýný belirlemek için kullanýlabilecek ip, þerit vb. malzemeleri temin ediniz. Oyunculara el ve ayak bileklerine takabileceði, hareket anýnda ses çýkaracak özellikte 8 adet bileklik yapýnýz. Oyuna baþlayacak oyuncularýn gözlerini kapatmak için 2 adet göz bandý yapýnýz. Oyuna baþlayacak oyuncularýn kuyruk olarak kullanabileceði 2 adet kalýn ip veya kurdele temin ediniz. Engel Tarlasý Görme engellilerin günlük hayatlarýnda evde, okulda veya sokakta karþýlaþabilecekleri fiziki engellere benzer çift sayýda engeller hazýrlayýnýz. Oyun alanýna dizilmek üzere orta boy pet þiþe, lobut vb. araçlarý temin ediniz. 164 Etkinlik: Engellilerle Oynayalým. Oyunun adý: Kuyruk Kapmaca Oyunun amacý: Çabukluk ve dikkat geliþimi Oyuncu grubu: Görme engelliler Oyuncu sayýsý: Tüm Sýnýf Oyunun süresi: 1-2 set Oyun alaný: Okul bahçesi veya spor salonu Araç gereç: 8 adet sesli bileklik, 2 adet 1 m uzunluðunda kuyruk ve göz bandý Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyun için sýnýrlarý ip veya þeritle belirlenmiþ 3 m çapýnda daire þeklinde bir alan oluþturulur. Oyuncular iki eþit gruba ayrýlýr. Her gruptan bir oyuncu sýra ile hazýrlanan göz bandýný, bileklikleri ve kuyruðu takarak oyun alanýnýn içerisine girer. Oyuncu sayýsýna baðlý olarak belirlenen süre içerisinde rakibinin kuyruðunu önce kapan oyuncu 1 puan kazanýr. Oyun esnasýnda bekleyen oyuncular hiçbir þekilde (sesli veya sessiz) oyuna müdahale edemez. Alan içerisindeki oyuncular kaçmak amacýyla oyun alaný dýþýna çýkamaz. Oyun anýnda oyuncular þiddetli ve yaralanmalara neden olabilecek hareketlerde bulunamaz. Kural dýþý hareketler ve davranýþlara ceza puaný uygulanýr. Oyun sonunda en fazla puan ya da set kazanan takým oyunun galibi olur. 165 Etkinlik: Engellilerle Oynayalým. Oyunun adý: Engel Tarlasý Oyunun amacý: Çabukluk, dikkat, iþitsel algý ve koordinasyon geliþimi Oyuncu grubu: Görme engelliler Oyuncu sayýsý: Tüm sýnýf Oyunun süresi: 1-2 set Oyun alaný: Okul bahçesi veya spor salonu Araç gereç: Göz bandý, hazýrlanmýþ olan engel düzenekleri, pet þiþe, lobut, kasa vb. Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyuncular iki eþit gruba ayrýlarak takýmlar belirlenir. Oyun alaný eþit büyüklükte iki bölgeye ayrýlýr. Ayrýlan bölgelere ayný sýra ve özellikte hazýrlanan engel düzenekleri yerleþtirilir. Hangi engellerin nasýl aþýlacaðý veya hangilerinin (þiþe, lobut vb.) düþürülmemesi gerektiði belirlenir. Takýmlar baþlama çizgisine gelir ve derin kolda sýralanýr. Oyuncular sýrayla gözleri kapatýlarak baþlama iþareti ile birlikte engellerin özelliðine göre yanýndan, altýndan veya üzerinden geçerek bitiþ çizgisine ulaþmaya çalýþýr. Oyun sýrasýnda lobut veya þiþeleri deviren oyuncunun takýmýna engel sayýsý kadar eksi (-) puan verilir. Oyuncu alaný terk edinceye kadar diðer oyuncular alana giremezler ancak sözlü olarak saða, sola, ileri, geri gibi direktifler verebilirler. Oyunda parkuru en kýsa sürede bitiren ve sonunda en az eksi (-) puan alan takým, oyunun galibi ilan edilir. Oyunda ikinci bir tur yapýlacaksa engellerin yerlerinin deðiþtirilmesi heyecaný artýracaktýr. A GRUBU B GRUBU 166 SINIF Etkinlik: Görme Engellilere Uygun Eðitsel Oyun Hazýrlayalým. Görme engellilere uygun eðitsel oyunlar hazýrlamak amacýyla 4 veya 6 grup oluþturunuz. Eðitsel oyunlarý planlama yönergesini ve engellilere uygun eðitsel oyunlarda bulunmasý gereken özellikleri dikkate alarak görme engellilere uygun eðitsel bir oyun hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz oyunu özelliklerine uygun bir þekilde engellerle (görme duyusunu kullanmadan) arkadaþlarýnýza oynatýnýz. Görme engellilere uygun bir oyun seçiniz veya tasarlayýnýz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna ve oyuncularýn engellerine uygun oyun alaný belirleyip düzenleyiniz. Oyunun, oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla oyuncularýn seviyesine uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri görme engellilere uygun olarak belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa bir ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grupla oynanacak bir oyun seçilmiþ ise gruplarýn nasýl oluþturulacaðýný tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna ve oyuncularýn engellerine göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini belirleyiniz. Güvenlik önlemleri için gerekli araç gereçleri temin ediniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu grubu: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 167 ç) Zihinsel Engellilere Uygun Eðitsel Oyunlar: Zihinsel engelliler, beyin fonksiyonlarýndaki yetersizlik nedeni ile baþta biliþsel olmak üzere bedensel ve sosyal alanda sýkýntýlar yaþamaktadýrlar. Geliþim özellikleri açýsýndan diðer insanlar gibi aþamalý bir geliþim gösterseler de bu geliþim, yavaþtýr ve tam olarak gerçekleþmeyebilir. Bu engelli grubundaki insanlarýn geliþiminde görülen bireysel farklýlýklar diðer engelli gruplarýndaki insanlara göre daha fazladýr. Bu nedenle zihinsel engelliler için hazýrlanacak ve oynatýlacak eðitsel oyunlarda, oyuna katýlacak oyuncularýn bireysel özelliklerinin çok iyi bilinmesi gerekir. Zihinsel engelli çocuklarýn katýlým gösterdiði oyunlar incelendiðinde ise özellikle oyunlarda küçük çocuklarla oynama eðilimi yaygýn olarak görülür. Bunun nedeni zekâ yaþlarýnýn, ilgi ve ihtiyaçlarýnýn, o yaþ özelliðini göstermesidir. Genel olarak katýlým gösterdikleri oyunlarda sahip olduklarý zihinsel yetenek düzeyine baðlý olarak; toplum, oyun ve grup kurallarýný kavramada zorluk çekmekte ve aþýrý öfke, sevinç, nefret ve saldýrganlýk gibi duygularýný kontrol edememektedirler. Zihinsel engelliler oyunda veya günlük yaþamlarýnda hem fiziksel uygunluk unsurlarý (kuvvet, esneklik, çabukluk) hem de yürüme, koþma, atlama ve fýrlatma gibi motor beceriler yönünden de yetersizlik gösterebilirler. Bu engel grubuna hazýrlanacak eðitsel oyunlar, bireylerin engel düzeylerine uygun beceriler dikkate alýnarak oluþturulmalýdýr. Engel Düzeylerine Göre Eðitsel Oyunlarda Bulunabilecek Beceriler Hafif derecede engelliler için Baðýmsýz iþ görme Kiþisel alanlara saygý Spor becerileri Atletizm Tenis Futbol Basketbol Voleybol Hentbol Fiziksel uygunluk Ýþ birliði Strateji Oyun araçlarý kullanma Orta derecede engelliler için Koþu Sekme Uzun atlama Atlama (farklý yönlere ve iple) Merdiven týrmanma Galop Ritim El göz koordinasyonu El ayak koordinasyonu Topa vurma Paslaþma Direktiflere uyma Paylaþma Ýleri derecede engelliler için Oturma Ayakta durma Yürüme Koþma Týrmanma Yuvarlanma Denge Atlama Topa ayakla vurma Nesneleri kavrama Farklý yönlere hareket Dans Direktiflere uyma Paylaþma Ýletiþim kurma Zihinsel engellilerin bireysel özellikleri ve bedensel yeterlilikleri dikkate alýnarak hazýrlanan ve oynatýlan eðitsel oyunlar, öðrenmede yetersizlik gösterdiði birçok alanda engellinin daha kolay öðrenmesini, sosyal ve bedensel geliþimi saðlayacaktýr. Zihinsel engelliler eðitsel oyun ile aþaðýdaki özellikleri kazanýrlar: Bedensel yetkinlikleri artar, kas ve kemik yapýsýnýn geliþmesi saðlanýr. Kendi bedenini ve diðer bedenleri fark eder. Sosyal ve ahlaki kurallarý, uygun cinsiyet rollerini öðrenir. Empati geliþtirme fýrsatý bulur ve yeni davranýþ kalýplarýný öðrenir, uygulamaya baþlar. Yaratýcýlýðý geliþir, daha kolay öðrenir. Fiziksel, sosyal ve kültürel bir olgunluða eriþir. Çeþitli durumlarý kavrama, genelleme yapma ve öðrendiklerini transfer etme becerileri kazanýr. 168 Zihinsel Engellilere Uygun Eðitsel Oyunlarda Bulunmasý Gereken Özellikler Oyunlarda oyuncularýn yeterliliklerine uygun beceriler bulunmalý, riskli ve özellikle baþ ve boyun bölgesini zorlayacak hareketlere yer verilmemelidir. Oyunlar mümkün olduðunca basite indirgenmeli ve oyun süresi kýsa tutulmalýdýr. Oyunda kullanýlacak malzemeler, oyuncular tarafýndan amacý dýþýnda da kullanýlabileceði ihtimali düþünülerek hazýrlanmalýdýr. Oyun alaný fazla büyük olmamalý ve alanýn sýnýrlarý iþaretlerle belirlenmelidir. Hazýrlanan oyunlara çeþitli nedenlerle oyuncular katýlým göstermeyebilirler. Bu sebeple alternatif çeþitlendirmeler veya oyunlar hazýrlanmalýdýr. Zihinsel engellilere uygun oyunlar hazýrlanýrken veya uygulanýrken mutlaka uzman görüþü alýnmalýdýr. Oyun alaný uygun olduðu takdirde oyuncularýn sorumluluk duygusunu, iþ birliðini ve uyumu artýrmak amacýyla malzemeler alana oyuncularla birlikte yerleþtirilmeli ve birlikte toplanmalýdýr. Oyunun nasýl oynanacaðý ve kurallarý hakkýnda model olarak kýsa ve öz açýklamalar yapýlmalý ve oyun en kýsa sürede baþlatýlmalýdýr. Oyuncular, oyuna katýlmalarý için kesinlikle zorlanmamalýdýr. Oyun, oyuncularýn baþarabileceði bir hareketle baþlayýp yine baþarabileceði bir hareketle bitmelidir. Oyun esnasýnda yapýlan olumlu davranýþlar ve hareketler hemen ödüllendirilmelidir. Oyun esnasýnda bazen olumsuz davranýþlar gösteren oyuncular olabilir. Böyle bir durumda oyuncunun davranýþý, kendine ve çevresine zarar verebilecek nitelikte ise hemen uyarýlmalý, davranýþýn devamý hâlinde ise ceza olarak oyuncunun hoþuna giden durumdan uzaklaþtýrýlmasý yoluna gidilmelidir. Oyuncu olumsuz davranýþlarý bazen dikkat çekmek amacýyla da yapabilir, bu durumda davranýþa ilgi gösterilmemelidir. Oyunlarda oyunculara gerekli yerlerde yardým edilerek ve ipuçlarý verilerek oyunun devamlýlýðý saðlanmalýdýr. Oyunda oyuncularla mutlaka iletiþim hâlinde olunmalý, oyuncularýn kurallara uymalarý ve diðer oyuncularýn haklarýna saygý duymalarý için gerekli yönlendirmeler yapýlmalýdýr. BUNLARI BÝLÝYOR MUSUNUZ? · Zihinsel engellilerin deðiþik spor ve fiziksel yeteneklerini l gösterebilmeleri için 1968 yýlýndan itibaren Özel Olimpiyatlar (Specia Olimpics) düzenlendiðini, · 1960 lý yýllarda Bayan Kennedy Shriver in zihinsel engellilere ilk Özel bir yaz kampý uygulamasý ile baþlayan program, giderek geliþti ve bugün Olimpiyat Oyunlarý 1968 yýlýnda Chicagoda yapýldý. Özel Olimpiyatlar aile fazla an milyond 3 rü, antrenö 250.000 160 ülkede, 1,5 milyon zihinsel engelli sporcu, ile isi destekç l finansa milyon 5 ferdi, 1 milyon gönüllü çalýþaný, milyonlarca izleyicisi ve dünyanýn en büyük amatör spor organizasyonu olduðunu, rin katýldýðýný · Bu organizasyonlara 8 yaþ ve üzerindeki bütün zihinsel engellile biliyor musunuz? ve organizasyonlarda 20 olimpik spor dalýnda yarýþma yapýldýðýný 169 Etkinlik: Engellilerle Oynayalým. Zihinsel Engellilere Uygun Eðitsel Oyun Örnekleri Oyunun adý: Müzikle Yer Kapmaca Oyunun amacý: Çabukluk ve dikkat geliþimi Oyuncu grubu: Zihinsel engelliler Oyuncu sayýsý: Tüm sýnýf Oyunun süresi: 10 dk. Oyun alaný: Okul bahçesi, spor salonu Araç gereç: Tebeþir veya halka, teyp (CD çalar) Oyunun kurallarý ve oynanýþý Oyun alanýna oyuncu sayýsýnýn 1 eksiði kadar daire çizilir veya halkalar yerleþtirilir. Seçilecek bir ebenin dýþýndaki bütün oyuncular dairelerin içinde çömelik pozisyonda dururlar. Müziðin çalmasýyla veya liderin söyleyeceði bir þarký ile oyuncular dairelerin içerisinden çýkar ve müzik eþliðinde dairelerin etrafýnda yürümeye baþlarlar. Müzik kesildiðinde ya da lider sustuðunda oyuncular dairelerin içerisine girmeye çalýþýrlar, açýkta kalan oyuncu ebe olur. 170 Etkinlik: Engellilerle Oynayalým. Zihinsel Engellilere Uygun Eðitsel Oyun Örnekleri Oyunun adý: Balon Kaçýrma Oyunun amacý: Çabukluk, görsel algýlama ve dikkat geliþimi Oyuncu grubu: Zihinsel engelliler Oyuncu sayýsý: Tüm sýnýf Oyunun süresi: 1-2 set Oyun alaný: Okul bahçesi, spor salonu Araç gereç: Kasa (kutu, file, vb.) ve renkli balonlar (sarý, kýrmýzý, mavi, yeþil) Oyunun kurallarý ve oynanýþý Voleybol sahasý büyüklüðünde (9 m x 18 m) bir alanýn ortasýna büyükçe bir kutu yerleþtirilir. Farklý renklerde ve oyuncu sayýsýyla orantýlý sayýdaki balonlar kutunun içerisine atýlýr. Oyuncular kutulara eþit uzaklýkta ve eþit sayýda iki gruba ayrýlýr. Oyuncular liderin gösterdiði renkteki balonlarý baþlama iþaretinden sonra sýrayla büyük kutunun içerisinden bulup kendi kutularýna taþýrlar. Oyunda, takým arkadaþý getirdiði balonu kendi kutularýnýn içerisine býrakmadan sýradaki oyuncu kesinlikle oyuna baþlayamaz. Büyük kutuda istenilen renkteki balonlar bitince takýmlarýn kutularýnda bulunan doðru renkteki balonlar sayýlýr. En fazla balon toplayan takým 1 puan kazanýr. Oyun sonunda en fazla puan kazanan takým oyunun galibi olur. Oyunda çeþitlendirmeler: Oyun, balonlarýn yerine basketbol, futbol, voleybol ve hentbol toplarý kullanýlarak da oynatýlabilir. Bu çeþitlendirme ile oyuncularýn spor branþlarýnda kullanýlan toplarýn ayrýmýný yapabilme becerileri geliþir. 171 SINIF Etkinlik: Zihinsel Engellilere Uygun Eðitsel Oyun Hazýrlayalým. Zihinsel engellilere uygun eðitsel oyunlar hazýrlamak amacýyla 4 veya 6 grup oluþturunuz. Eðitsel oyun planlama yönergesini ve engellilere uygun eðitsel oyunlarda bulunmasý gereken özellikleri dikkate alarak zihinsel engellilere uygun eðitsel bir oyun hazýrlayýnýz. Hazýrladýðýnýz oyunu arkadaþlarýnýzla deðerlendiriniz. Zihinsel engellilere uygun bir oyun seçiniz veya tasarlayýnýz. Oynatacaðýnýz oyuna uygun oyuncu sayýsýný tespit ediniz. Oyuna ve oyuncularýn engellerine uygun oyun alaný belirleyip düzenleyiniz. Oyunun, oynatacaðýnýz grubun seviyesine uygunluðunu tartýþýnýz. Seviyeye uygun deðilse oyunu gerekli çeþitlendirme ve uyarlamalarla oyuncularýn seviyesine uygun hâle getiriniz. Oyunda kullanýlacak araç gereçleri zihinsel engellilere uygun olarak belirleyip temin ediniz. Oyunun süresini/tekrar sayýsýný oyuncu seviyesine göre belirleyiniz. Oyunda ebe varsa bir ebe seçim yöntemi belirleyiniz. Grupla oynanacak bir oyun seçilmiþ ise gruplarýn nasýl oluþturulacaðýný tespit ediniz. Grup oyunu ise gruplarýn oyun alanýnda nasýl dizileceðini oyunun yapýsýna göre belirleyiniz. Grupla oynanan bir oyun ise grup sayýsý eþit olmadýðý takdirde nasýl bir çözüm bulmanýz gerektiðini grup arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. Oyunda uygulanacak ödül ve cezalarý belirleyiniz. Ceza oyunu oynatýlacaksa nasýl bir oyun oynatacaðýnýza karar veriniz. Oyunun yapýsýna ve oyuncularýn engellerine göre alýnmasý gereken güvenlik önlemlerini belirleyiniz. Güvenlik önlemleri için gerekli araç gereçleri temin ediniz. Oyunun adý: Oyunun amacý: Oyuncu grubu: Oyuncu sayýsý: Oyunun süresi: Oyun alaný: Araç gereç: Oyunun kurallarý ve oynanýþý: 172 ÖLÇME VE DEÐERLENDÝRME 1. Engelli kime denir? Engelli oluþ nedenleri nelerdir? 2. Görme engelliler kaça ayrýlýr? Kýsaca açýklayýnýz. 3. Zihinsel engelliler eðitim açýsýndan kaç gruba ayrýlýr? 4. Down sendromlu insanlar aþaðýdaki engelli gruplarýndan hangisinin içerisinde yer alýr? A) Bedensel engelliler B) Zihinsel engelliler D) Ýþitme engelliler E) Görme engelliler C) Konuþma engelliler 5. Aþaðýdakilerden hangisi doðum sonrasýnda oluþan engelli oluþ nedenlerinden biridir? A) Doðuþtan getirilen nedenler B) Kromozomal nedenler D) Genetik nedenler E) Çevresel nedenler C) Duygusal nedenler 6. Aþaðýdakilerden hangisi kas ve iskelet sisteminin zedelenmesi sonucu ortaya çýkan fiziksel engellerin sebeplerinden biridir? A) Çocuk felci B) Sara hastalýðý (Epilepsi) D) Amputasyon E) Bel çatlaðý inmesi C) Beyin inmesi 7. Aþaðýdakilerden hangisi eðitsel oyunlarýn engellilere saðladýðý faydalardan biri deðildir? A) Kas geliþimini hýzlandýrýr ve geliþtirir. B) Becerileri organize etmeyi öðretir. D) Birikmiþ enerjinin depolamasýný saðlar. E) Sorumluluk duygusu geliþir. C) Toplumsal hayata uyumu kolaylaþtýrýr. 8. Aþaðýdaki eðitsel oyunlardan hangisi zihinsel engellilere uygun bir oyun deðildir? A) Kýrmýzý Beyaz B) Elim Sende C) MüzikleYer Kapmaca D) Birdirbir E) Balon Kapmaca 9. Aþaðýdakilerden hangisi iþitme engellilere uygun eðitsel bir oyun deðildir? A) Yakan Top B) Bayraklý Kýrmýzý Beyaz C) Sekbol D) Körebe E) Oturarak Voleybol 173 Eðitsel Oyunlar Dersinin 6. Ünitesinin Hangi Derslerle Ýliþkilendirilebileceðini Ýþaretleyiniz. Örnek: Spor Dersi Dil ve Anlatým Temel Spor Eðitimi Türk Edebiyatý Ýnsan Anatomisi Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Beden Eðitimi ve Spor Bilimine Giriþ Tarih Beden Eðitimi ve Spor Tarihi T.C. Ýnkýlap Tarihi ve Atatürkçülük Spor Coðrafya Antrenman Bilgisi Matematik Spor Kazalarýndan Korunma ve Ýlk Yardým Fizik Spor Fizyolojisi Kimya Spor Masajý Biyoloji Spor Tesisleri ve Malzeme Bilgisi Saðlýk Bilgisi Spor Psikolojisi Felsefe Spor ve Beslenme Yabancý Dil Türk Spor Tarihi Millî Güvenlik Bilgisi Spor Yönetimi ve Organizasyon Trafik ve Ýlk Yardým Spor Sosyolojisi Tanýtým ve Yönlendirme Ritim Eðitimi ve Dans Özel Alan Diðer Seçmeli Dersler Bu üniteyi yukarýdaki derslerin hangi konularýyla ve neden iliþkilendirdiðinizi aþaðýdaki boþluða yazýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 174 SÖZLÜK A aerobik: Saðlýklý bir vücuda sahip olmak için tempolu müzik eþliðinde yapýlan bir tür jimnastik. aldangaç: Þalvar güreþinde teknik bir oyun. B bellek: Hafýza, daðarcýk, zihin. Ç çangal: Ayakta güreþirken rakibin koltuðu altýndan bir kolu sokarak bir ayakla da rakibin bir bacaðýna çengel taktýktan sonra onu öne doðru eðip baþý üzerinden atma oyunu. D direnç: Dayanma, karþý koyma gücü, mukavemet. derbi: Ayný þehrin iki takýmý arasýnda oynanan oyun. E empati: Bir baþkasýnýn duygularýný, içinde bulunduðu durumu ya da davranýþlarýndaki motivasyonu anlamak ve içselleþtirmek. Duygudaþlýk. esneklik: Esnek olma durumu, elastikiyet. K kondisyon: Fiziksel ve ruhsal bakýmdan bir sporcunun durumu. koordinasyon: Belli bir amaca ulaþmak için çeþitli iþler arasýnda baðlantý, eþ güdüm. kort: Tenis oynanan alan. kromozom: Karyokinez bölünme sýrasýnda hücre çekirdeðinin içinde beliren ve kromatinin parçalara ayrýlmasýyla oluþan, bazý yeteneklerin yeni bireylere geçmesine yarayan, kývrýk çubuk biçimindeki cisim. L lobut: Kalýn, kýsa ve düzgün sopa. Bir jimnastik aracý. M mental: Akýl, zekâ, zihinsel, ruhsal. motivasyon: Ýsteklendirme, güdüleme. O oryantiring: Her türlü arazide yapýlabilen, katýlýmcýlarýn kontrol noktalarýna, harita ve pusula yardýmý ile en kýsa zamanda ulaþmaya çalýþtýðý bir doða sporu. P . performans: Baþarým, verim gücü. plonjon: Voleybolda yere çok yakýn gelen toplarýn kurtarýlmasý için yapýlan teknik bir hareket. protez: Takma. R reaksiyon: Tepki. refleks: Dýþtan gelen bir uyarým sonucu doðan hareket, salgý gibi iç tepkilere yol açan irade dýþý sinir etkinliði, tepke. S sprint: Hýzlý koþmak. Y yeti: Ýnsanda bulunan, bir þey yapabilme yeteneði, meleke. 175 EK 1 GRUP DEÐERLENDÝRME FORMU 1 Grubun Adý : Sýnýfý : Yönerge : Aþaðýdaki her bir ölçütün ne düzeyde yeterli olduðunu göz önüne alarak grubu deðerlendiriniz. BECERÝLER DERECELER 1-Hiç bir 2-Nadiren 3-Bazen 4-Sýklýkla 5-Her zaman zaman Grup üyeleri birbirleriyle yardýmlaþýr. Grup üyeleri birbirlerin düþüncelerini dinlerler. Grup üyeleri her bir çalýþmada rol alýr. Grup üyeleri birbirlerin düþüncelerine ve çabalarina saygý gösterirler. Grubun her üyesi birbirleriyle etkileþim içerisinde tartýþýr. Grup üyeleri ulaþtýklarý sonucu birbirlerine iletir. Grup üyeleri bireysel sorumluluklarýný yerine getirir. Grup üyeleri bilgilerini diðerleriyle tartýþýr. Grup üyeleri birbirlerine güvenir. Grup üyeleri birbirlerini cesaretlendirir. Grup üyeleri söz hakkýnýn adil bir biçimde paylaþýlmasýna özen gösterirler. Grupta birbirleriyle çatýþan görüþler olduðunda, gruptakiler bunlarý tartýþmaya açarlar. Çatýþtýklarý konuda, grup üyeleri ortak bir görüþ oluþturur. Grup üyeleri birlikte çalýþmaktan hoþlanýr. TOPLAM YORUMLAR:................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 176 Ö 177 Toplam puan Ödevlerini saklama Ödevleri tamamlama Zaman verimli kullanma Görev almaya istekli olu Farkl görü lere sayg duyma Görü lerini gerekçelendirme Tart malara kat lma Grup arkada lar n destekleme Sorumluluklar payla ma Ba kalar n dinleme Çal maya haz r olu EK 2 GRUP DE Yönerge: A lendiriniz. EK 3 GRUP ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMU Grubun Adý: Gruptaki Öðrencilerin Adý: Açýklama: Aþaðýdaki tabloda grubunuzu en iyi þekilde ifade eden seçeneðin altýna (x) iþareti koyunuz. DEÐERLENDÝRÝLECEK TUTUM VE DAVRANIÞLAR 1. Araþtýrma planý yaptýk. 2. Görev daðýlýmý yaptýk. 3. Araþtýrmada çeþitli kaynaklardan yararlandýk. 4. Etkinlikleri birlikte hazýrladýk. 5. Görüþlerimizi rahatlýkla söyledik. 6. Grupta uyum içinde çalýþtýk. DERECELER Her zaman Bazen Hiçbir zaman 7. Birbirimizin görüþlerini ve önerilerini dinledik. 8. Grupta birbirimize güvenerek çalýþtýk. 9. Grupta birbirimizi takdir ettik. 10. Çalýþmalarýmýz sýrasýnda birbirimizi cesaretlendirdik. 11. Sorumluluklarýmýzý tam olarak yerine getirdik. 12. Çalýþmalarýmýzý etkin bir biçimde sunduk. TOPLAM Aþaðýdaki sorularý grubunuza göre cevaplandýrýnýz. 1. Çalýþmalar sýrasýnda karþýlaþtýðýnýz en büyük problem nedir? ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... 2. Problem nereden kaynaklanýyordu? ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 3. Grubumuzun en iyi olduðu alan: ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... 4. Grup olarak daha iyi olabilirdik. Fakat ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... 178 EK 4 ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMU 1 Adý ve Soyadý : .................................................................................. Sýnýfý : .................................................................................. Nu. : .................................................................................. Bu form kendinizi de deðerlendirmek amacýyla hazýrlanmýþtýr. Çalýþmalarýnýzý en doðru yansýtan seçeneði (X) ile iþaretleyiniz. DERECELER Her zaman Bazen Hiçbir zaman BECERÝLER 1. Baþkalarýnýn anlattýklarýný ve önerilerini dinledim. 2. Yönergeyi izledim. 3. Araþtýrmalarda çeþitli kaynaklardan yararlandým. 4. Ödevlerimi tamamladým. 5. Anlamadýðým yerlerde sorular sordum. 6. Grup arkadaþlarýma çalýþmalarýnda destek oldum. 7. Çalýþma sýrasýnda zamanýmý akýllýca kullandým. 8. Çalýþma sýrasýnda deðiþik materyaller kullandým. Aþaðýdaki sorularý cevaplayýnýz 1. Bu etkinliklerden neler öðrendim? ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... 2. Bu etkinlikler sýrasýnda grubumdaki arkadaþlarýma nasýl yardým ettim? ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... 3. Bu etkinlik sýrasýnda en iyi yaptýðým þeyler: ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... YORUMLAR ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... 179 EK 5 ÖZ DEÐERLENDÝRME FORMU 2 Adý ve Soyadý : .................................................................................. Tarih ...... /...../20.. Sýnýfý : .................................................................................. Nu. : .................................................................................. Bu form kendinizi de deðerlendirmek amacýyla hazýrlanmýþtýr. Bu çalýþmada neler yaptým? ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... Bu çalýþmada neler öðrendim? ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... Bu çalýþmada baþarýlý olduðum bölümler: ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... Bu çalýþmada en çok zorlandýðým bölümler hangileridir? ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... Çalýþmamý yaparken beklemediðim nelerle karþýlaþtým? ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... Bu çalýþmayý tekrar yapsaydým þu þekilde yapardým: ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... 180 KAYNAKÇA Aracý, Hikmet, Okullarda Beden Eðitimi, Baðýrgan Yayýmevi, Ankara, 1999. Akandere, Mehibe, Eðitici Okul Oyunlarý, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara, 2004. Akgün, Necati, Egzersiz Fizyolojisi 1. Cilt, Ege Üniversitesi Basýmevi, Ýzmir, 1992. Aslan, Refik, Beden Eðitimi Bilgileri, Bimaþ Matbaacýlýk Ltd. Þti., Ankara, 1979. Çamlýyer, Hatice ve Hüseyin Çamlýyer, Eðitim Bütünlüðü Ýçinde Çocuk Hareket Eðitimi ve Oyun, Emek Matbaacýlýk San. ve Tic. Ltd. Þti. Manisa, 2001. Çoban, Bilal, Ortaöðretimde ve Üniversitelerde Eðitsel Oyunlar, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara, 2006. Çoban, Bilal ve Eyüp Nacar, Ýlköðretim1.Kademe Eðitsel Oyunlar, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara, 2006. Çoban, Bilal ve Eyüp Nacar, Ýlköðretim 2.Kademe Eðitsel Oyunlar, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara, 2006. Çoban, Bilal ve Alparslan Ünveren, Beden Eðitimi ve Oyun Öðretimi, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara, 2007. Çoban, Bilal ve Sebahattin Devecioðlu, Top ile Oynanan Oyunlar, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara, 2006. Dündar, Uður, Antrenman Teorisi, Baðýrgan Yayýnevi, Ankara, 1998. Eripek, Süleyman, Ayþegül Ataman ve Mehmet Özyürek Özel Eðitim, Anadolu Üniversitesi Yayýnlarý, Eskiþehir, 1998. Güllü, Abdullah ve Esin Güllü, Genel Antrenman Bilgisi, Umut Matbaacýlýk, Malatya, 2001. Güneþ, Ahmet, Okullarda Beden Eðitimi ve Oyun Öðretimi, PegemA Yayýncýlýk, Ankara, 2004. Gür, Arzu, Özürlülerin Sosyal Yaþama Uyum Süreçlerinde Sportif Etkinliklerin Rolü, T.C. Baþbakanlýk Özürlüler Ýdaresi Baþkanlýðý Yayýnlarý, Ankara, 2001. Hazar, Muhsin, Beden Eðitimi ve Sporda Oyunlar Eðitimi, Tutibay Yayýnlarý, Ankara, 2000. Kalyon, Tunç Alp, Özürlülerde Spor, Baðýrgan Yayýnevi, Ankara, 1997. Kirazoðlu, Zeynep, Ünitelere Göre Hazýrlanmýþ Oyunlar, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2000. Kolukýsa, Þevki, Beden Eðitimi ve Oyun Öðretimi, KTÜ Yayýnlarý, Giresun,1992. Muratlý, Sedat, Çocuk ve Spor, Baðýrgan Yayýmevi, Ankara, 1997. Orkunoðlu, Oktay, Trainer and Training, Ocaklar Yayýncýlýk ve Matbaacýlýk, Ankara, 1993. Ormanlýoðlu Uluð, Mücella, Niçin Oyun?, Göçebe Yayýnlarý, Ýstanbul, 1997. Oðuz, M. Öcal ve Petek Ersoy, Yaþayan Geleneksel Çocuk Oyunlarý, Gazi Üniversitesi THBMER Yayýný, Ankara, 2005. Özhan, Mevlüt, Türkiyede Çocuk Oyunlarý Kültürü, Feryal Matbaasý, Ankara, 1997. Özyürek, Mehmet, Bedensel Yetersizliði ve Sügen Hastalýðý Olan Çocuklar, Karatepe Yayýnlarý, Ankara, 1997. Sel, Ruhi, Beden Eðitimi ve Oyun Öðretimi, Millî Eðitim Basýmevi, Ýstanbul, 1993. Sevim, Yaþar, Antrenman Bilgisi, Tutibay Ltd. Þti, Ankara, 1997. Sevim, Yaþar, Basketbol Teknik-Taktik-Antrenman, Tutibay Ltd. Þti., Ankara, 1997. Sevim, Yaþar, Hentbol Teknik-Taktik-Antrenman, Tutibay Ltd. Þti, Ankara, 1997. Sevimay Özer, Dilara, Engelliler Ýçin Beden Eðitimi ve Spor, Nobel Yayýn Daðýtým, Ankara, 2005. Seyrek, Hilmi ve Muammer Sun, Okul Öncesi Eðitimde Çocuk Oyunlarý, Ýzmir, 1991. 181 Timurkaan, Serpil, Farklý Fiziki Özelliklere Sahip Yerleþim Bölgelerinde Yaþayan Altý Yaþ Grubu Çocuklarýn Psikomotor Geliþimlerinin Karþýlaþtýrýlmasý, Yayýnlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi, Ýnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya, 2003. Timurkaan, Serpil, Geleneksel Oyunlarýmýzdan Çelik Çomak Oyununun Kurallý Hâle Getirilerek Günümüz Modern Oyunlarý Þeklinde Düzenlenmesi, 9. Uluslararasý Spor Bilimleri Kongresi, Muðla Üniversitesi, Muðla, 2006. Tiryaki, Sabahat Erdal, Yeni Baþlayanlar Ýçin Voleybol Öðretimi, Baðýrgan Yayýmevi, Ankara, 1999. 182
