www.calisma-kitabi-cevaplari.com
advertisement
125 daki ampuller ve araba farları birbirlerine paralel bağlanmıştır. Seri bağlansaydı neler olabileceğini düşündünüz mü? Paralel bağlı ampullerden oluşan devrede elektrik enerjisinin tüketimi fazla olacağı için pilin ömrü de azalmış olur. Peki paralel bağlı devrelerde, ana koldan geçen akım farklı kollara ayrıldığında kollardaki akımın miktarı neye göre değişir? Sorumuza cevap aramak için aşağıdaki etkinliği yapalım. 8. Ana Kol ve Paralel Kollardaki Akım Birlikte Yapalım • Şekildeki gibi iki adet reostayı paralel bağlayıp anahtarı ve güç kaynağını da kullanarak bir devre kuralım. • Reostaların direnç değerini 2 Ω ve 10 Ω olacak şekilde, öğretmenimizden yardım alarak ayarlayalım. • Daha sonra anahtarı kapatıp devreden akım geçmesini sağlayalım. • Voltmetreyi sırasıyla büyük ve küçük dirençlere paralel bağlayalım ve kollardaki gerilim değerlerini ölçelim. Defterimize aşağıdaki gibi bir çizelge çizerek gerilim değerlerini bu çizelgeye kaydedelim. A1 V1 A2 V2 8. Başlamak İçin Gerekenler • iki adet reosta • iki adet ampul (2,2 V ve 3,8 V) • güç kaynağı • iki adet duy • anahtar • dirençölçer • bağlantı kabloları • voltmetre • ampermetre • Ampermetreyi büyük ve küçük dirençlerin bulunduğu kollara seri bağlayarak akım değerlerini ayrı ayrı ölçelim. Sonuçları çizelgemize kaydedelim. A 2Ω 10 Ω Ana kol Gerilim (V) Akım (A) • Daha sonra ampermetre ile ana koldan geçen akım değerlerini de ölçelim ve paralel kollardan geçen akım değerleriyle karşılaştıralım. • Devredeki reostaların yerine duyları kullanarak ampulleri bağlayalım. • Güç kaynağını uygun gerilim değerine ayarladıktan sonra anahtarı kapatalım ve devreden akım geçmesini sağlayalım. Ampullerin parlaklığını gözlemleyelim. • Hangi ampulün direncinin daha büyük olduğunu, anahtarı açtıktan sonra dirençölçer ile belirleyelim. • Daha sonra anahtarı kapatalım ve ışık veren ampullerden birinin iki ucuna bağlantı kablosunun uçlarını dokundurarak ampulleri gözlemleyelim. Ampullerde herhangi bir değişiklik oldu mu? Sonuca Varalım • Devreye ampermetreyi ve voltmetreyi ne şekilde bağladık? Böyle bağlamamızın sebebi sizce ne olabilir? • Direnci küçük olan ve direnci büyük olan kollardan geçen akımın değeri nasıldır? Kısaca açıklayalım. 71 Yaşamımızdaki Elektrik 20. Etkinlik : Akım ve Gerilimi Yorumlayalım Şekildeki devreyi kuran Alperen, ampermetre ile devredeki akımı, voltmetre ile de pil üzerindeki gerilim değerlerini okuyor. a) Devredeki ampullerin direnci kaç Ω’dur. 0,9 A A ............................................................. Direnç=9/0,9=10 Ω ............................................................. ............................................................. ............................................................. ............................................................. 9V ............................................................. V Alperen, devreye önce bir ampul, daha sonra bir ampul daha seri bağlıyor ve ölçüm araçlarının değerlerini tekrar okuyor. b) Ampuller özdeş olduğuna göre tabloyu dolduralım. Ampermetre ve voltmetre değerlerini yorumlayalım. Devredeki Seri Bağlı Ampul Sayısı Genişletme Öğrencilere “Paralel bağlı devrelerde, ana kolda ilerleyen akım kollara ayrılırken kollardaki akımın miktarı neye göre değişir?” sorusu yöneltilir. Alınan cevapların ardından “Ana kol ve Paralel Kollardaki Akım” adlı 8. etkinlik yaptırılır. Seri ve Parelel Bağlama Voltmetrenin Gösterdiği Değer Ampermetrenin Gösterdiği Değer 1 9V 0,9 A 2 ........ 9V ........ A 9/20=0,45 3 ........ 9V ........ 9/30=0,3 A Ana Kol ve Paralel Kollardaki Akım (Önerilen süre: 25 dk.) Bu etkinliğin amacı, öğrencilere devrede direnci küçük olan koldan yüksek, direnci büyük olan koldan daha düşük akımın geçeceğini göstermektir. Öğrencilerin ampermetrenin seri, voltmetrenin ise paralel bağlandığı devreyi kurarak gösterebilmeleri de etkinliğin amaçlarındandır. Ana kola bağlı olan ampermetrenin gösterdiği akım değerinin paralel bağlı devre elemanlarının üzerinden geçen akımların toplamına eşit olduğu vurgulanır. Bunun için öğrencilerden etkinlikteki devreyi kurmaları ve kollardaki gerilim ile akım değerini ölçmeleri istenir. Burada büyük direncin bulunduğu koldan daha az akım geçtiğine dikkat çekilmelidir. Daha sonra öğrencilerden devredeki ampermetreyi ve voltmetreyi çıkarmaları, reostaların yerine de ampulleri bağlayarak devreyi kurmaları, ampullerin parlaklıklarını dikkate alarak akım ve direnç değerlerini tahmin etmeleri istenir. Tahminleri dirençölçer ile test edilir (Etkinlik yapılırken güç kaynağının uygun gerilimde kullanılması gerektiği belirtilmelidir.). Etkinlik tamamlandıktan sonra “Sonuca Varalım” soruları sınıfça cevaplandırılır. Öğrencilerin ana koldaki akım değerinin paralel bağlı devre elemanlarının üzerinden geçen akımların toplamına eşit olduğu sonucuna ulaşmaları sağlanmalıdır. Ampermetre ile voltmetrenin de birer devre elemanı olduğu ve içlerinde direnç bulunduğu söylenir. Ampermetrenin direncinin çok küçük olduğu, devredeki akımın tamamının ampermetre üzerinden geçtiği ve böylece ampermetrenin akımı ölçtüğü; voltmetrenin direncinin ise çok büyük olduğu ve üzerinden çok az akım geçtiği, böylece gerilim değerini ölçtüğü belirtilir. Konunun daha iyi pekiştirilmesi için öğrenci çalışma kitabındaki “Ampuller ve Ampermetreler” adlı 22. etkinlikle derse devam edilir. 72 21. Etkinlik : Seri ve Paralel Bağlı Ampuller Aşağıdaki devrelerde kullanılan ampul ve piller özdeştir. Buna göre devrelerle ilgili olarak istenenleri yazıp sorulara cevap verelim. 1 2 K c) Tabloya göre ampul sayısı arttıkça ampul parlaklıklarının nasıl değiştiğini ve parlaklıkla akım arasındaki ilişkiyi yorumlayalım. K L L Ampul sayısı arttıkça ampullerin parlaklıkları azalır. Parlak............................................................................................................................................ lıkla akım doğru orantılıdır. Akım azaldıkça parlaklık da azalır. ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ a) Devrelerden geçen akımı karşılaştırarak kısaca açıklayalım. 2. devredeki direnç değeri 1. devreye göre daha az olduğundan 2. devredeki akım ........................................................................................................................................... daha büyüktür. b) 1 ve 2. devredeki K ve L ampullerinin parlaklıklarını karşılaştırdığımızda ne olur? 1. devredeki K ve L ampulünün parlaklığı eşittir. Ancak 2. devredeki K ve L ........................................................................................................................................... ampulleri 1. devreye göre daha parlaktır. c) Bataryanın gerilimini 3 volt kabul edip buna göre K ve L ampullerinin 1 ve 2. devredeki gerilimlerini karşılaştıralım. 1. devredeki K ve L ampullerinin gerilimi 1,5 volttur. 2. devrede ise K ve L ampullerinin gerilimi........................................................................................................................................... 3 volttur. Seri bağlı devrelerde toplam gerilimi ampuller paylaşır. Paralel bağlı ampullerde ise her bir ampulün gerilimi toplam gerilime eşittir. 125 www.calisma-kitabi-cevaplari.com 22. Etkinlik: Ampuller ve Ampermetreler Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin devredeki paralel ve seri bağlı ampullerin üzerinden geçen akım hakkında yorum yapabilmelerini sağlamaktır. Öğrenciler etkinlikteki sorulara sırasıyla cevap verirler. Öğrencilerin cevapları kontrol edilerek varsa eksiklikleri tamamlanır, hataları düzeltilir. Öğrencilerden ders kitabında kısa devreyle ilgili verilen devre çizimlerinin incelenmesi istenir. Devrede K ampulünün ışık vermeyeceği, ampule paralel bağlanmış telin direncinin çok küçük olması sebebiyle devredeki akımın büyük kısmının telden geçeceği, ampulün üzerinden de çok az akım geçeceği için ampulün ışık vermeyeceği; bu duruma “kısa devre” adı verildiği ifade edilir. K ampulünün sönmesiyle toplam direnç değerinin azalacağı ve akımın artacağı, belirtilir. Bu durumda L ampulünün daha parlak yanacağı ifade edilir. Kısa devrenin günlük hayatımızda ne tür tehlikelere yol açabileceğinden bahsedilir. Konu sonunda ulaşılan bilgilere dayanarak öğrencilerden “Eleştirel Düşünme” bölümündeki soruyu cevaplamaları istenir. Yeterli süre tanındıktan sonra öğrencilerin bu konuyla ilgili düşünceleri alınır. Eğer yanlış ifadeler varsa bunlar da düzeltilir (Öğrencilerden 2. ampulün ampermetrenin paralel bağlanması sebebiyle kısa devre olacağı için söneceği, 1. ampulün daha parlak yanacağı cevabını vermeleri beklenmektedir.). Ardından öğrenci çalışma kitabındaki “Devrede Neler Oluyor?”, “Kısa Devre” adlı 23. ve 24. etkinliklerle derse devam edilir. 23. Etkinlik: Devrede Neler Oluyor? Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin kısa devre ile ilgili bilgilerinin pekiştirilmesini sağlamaktır. Öğrenciler etkinlikte verilen sorulara sırasıyla cevap verirler. Öğrencilerin cevapları kontrol edilerek varsa eksikleri tamamlanıp hataları düzeltilir. 126 Yaşamımızdaki Elektrik • Ana koldaki akım ile paralel kollardaki akım değerlerini karşılaştırdığımızda ne söyleyebiliriz? Akımın miktarını ne etkilemiştir? • Etkinliğimizin son basamağında kurduğumuz devrede, ampullerin hangisinden daha fazla akım geçer? Sebebini kısaca açıklayalım. Paralel bağlı dirençlerin bulunduğu bir elektrik devresinde büyük direncin bağlı olduğu koldan düşük, küçük direncin bağlı olduğu koldan ise yüksek akım geçer. Paralel bağlı kollardan geçen akımların toplamı ana koldaki akımı verir. Bir devre elemanının üzerinden geçen akımı seri bağladığımız ampermetre ile devre elemanlarının uçları arasındaki gerilimi ise paralel bağladığımız voltmetre ile ölçeriz. Acaba bir devre elemanına ampermetrenin seri, voltmetrenin paralel bağlanmasının bu araçların iç direnciyle bir ilgisi olabilir mi? Ampermetrenin devre elemanının üzerinden geçen akımı etkilememesi için direncin çok küçük olması gerekir. Bu sayede ampermetre üzerinde herhangi bir gerilim düşmesi olmaz ve akım doğru ölçülür. Voltmetreler devre elemanının iki ucu arasındaki gerilim değerini doğru şekilde ölçmek için çok büyük dirence sahiptir. Bu nedenle üzerinden çok az akım geçer. Bunun için devre elemanına paralel bağlanır. E.22 s.72 Kısa Devre Olayı K 1 K L Paralel bağlı dirençlerde ana kol akımının büyük kısmının küçük dirençten, küçük kısmının ise büyük dirençten geçtiğini öğrenmiştik. Yukarıdaki devrede görüldüğü gibi bir iletken tel K ampulünün iki ucu arasına bağlanırsa akım iletken tel üzerinden geçer ve K ampulü söner. Bu olayın sebebi, elektrik akımının dirençli yol olan ampulün içinden geçmek yerine direnci çok düşük olan iletken telden geçmesidir. Elektriğin neredeyse tamamının direnci düşük yoldan akması durumuna “kısa devre” denir. 2 A Yukarıdaki devred özdeş 1 ve 2 rede nu numaralı ampullerin pa parlaklıkları hakkında ne söylenebilir? E.23 E.24 s.73 s.73 L Yukarıdaki devrede K ampulünün sönmesiyle toplam direnç azalır ve akım artar, dolayısıyla L ampulü daha parlak yanar. “Ana Kol ve Paralel Kollardaki Akım” adlı etkinliğimizin hangi basamağında kısa devre oluşmasını sağladık? Kısa devrede, kablolardan çok miktarda akım geçtiği için kabloların ısınması yangın çıkmasına, elektrik çarpmasına sebep olabilir veya devre elemanlarına zarar verebilir. Kısa devre, devredeki toplam direnci düşürür, bu yüzden devreden geçen akım artar. Bu da sigortanın atmasına sebep olur. 22. Etkinlik : Ampuller ve Ampermetreler A1 K Özdeş ampullerden kurulmuş yandaki devre ile ilgili soruları cevaplandıralım. A2 a) Tüm devre boyunca ne kadar akım geçtiğini hangi ampermetre göstermektedir? L A3 M A ........................................................................................................................................... 1 ........................................................................................................................................... b) A1, A2 ve A3 ampermetrelerinden okunan değerler için ne söylenebilir? Kısaca açıklayalım. A2 ve A3 ampermetresinden okunan değerlerin toplamını A1 amper........................................................................................................................................... metresinden okuruz. ........................................................................................................................................... c) L ampulü patlarsa diğer ampuller için ne söylenebilir? 1 ve 3 yanmaya devam eder. ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ş ç) 1, 2 ve 3 numaralı ampullerin parlaklığı için ne söylenebilir? 3 numaralı ampul en parlak, 1 ve 2 numaralı ampullerin parlaklık........................................................................................................................................... ları........................................................................................................................................... eşit ancak 3 numaralı ampulün parlaklığından daha az. 24. Etkinlik: Kısa Devre Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin kısa devre ile ilgili öğrendikleri bilgileri farklı durumlara uygulayabilmelerini sağlamaktır. Öğrencilerden etkinlikte verilen ampullerle ilgili durumları boşluklara yazmaları istenir. Öğrencilerin cevapları kontrol edilerek varsa eksikleri tamamlanıp hataları düzeltilir. d) 1 ve 2 numaralı ampullerin uçları arasındaki gerilim değeri için ne söylenebilir? Gerilim değerleri aynıdır. ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... 23.Etkinlik : A Devrede Neler Oluyor? B 1 Aşağıdaki devre ile ilgili sorulara cevap verelim. a) Anahtarlar açıkken hangi ampul ya da ampuller ışık verir? 2 Ampuller ışık vermez. ........................................................................................................................................ b) Anahtarlar kapalıyken hangi ampul yada ampuller ışık verir? A ampulü ışık verir, B ampulü ışık vermez. ........................................................................................................................................ c) 2 numaralı anahtarı kapatarak yaptığımız bağlantıya ne ad verilir? Kısa devre ........................................................................................................................................ 126 www.calisma-kitabi-cevaplari.com Genişletme 127 Seri ve Parelel Bağlama “Kendimizi Değerlendirelim” bölümündeki sorular, öğrencilerin bu konuda verilen kavram ve yapılan uygulamalarla ilgili olarak kendilerini değerlendirmeleri için hazırlanmıştır. Soruları cevapladıktan sonra öğrencilere cevaplamakta zorlandıkları ya da emin olmadıkları sorular olup olmadığını sorabilirsiniz. Böylelikle eksik kalan kısımlar tespit edilir, eksik kazanımlar belirlenir, yeni konuya geçmeden önce bu noktalar tekrar edilir. Öğrencilerden beklenen cevaplar aşağıda verilmiştir. Öğrencilerden eksik bilgilerini tamamlamaları, yanlış olanların doğrularını ayrıntılı olarak öğrenmeleri için ders kitabının ilgili sayfalarına tekrar dönmeleri istenir. K e n d i m i z i Değe r l e n d i re l i m A. Aşağıdaki soruların cevaplarını defterimize yazalım. 1. Selim, özdeş üç ampul, iki pil kullanarak elektrik devresini şekildeki gibi kuruyor. Kurmuş olduğu devreye ampermetre ve voltmetreyi de bağlıyor. Her bir ampulün direnci 2 Ω ve bataryanın gerilim değeri de 12 V’tur. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplandıralım. V a) Ampermetreden okunan değer kaç amperdir? Her bir dirençten geçen akım kaç amperdir? K L M b) Voltmetrede okunan değer kaç V’tur? A c) K ampulünün parlaklığını arttırmak için neler yapılabilir? 2. Aşağıdaki devrede: 12 Ω a) K ve L noktaları arasındaki toplam direnç hakkında ne söylenebilir? b) Dirençlerden geçen akım değerlerini karşılaştıralım. K L 6Ω 12 A A c) 12 Ω’luk dirençten 4 A’lik akım geçiyorsa 6 Ω’luk dirençten kaç amperlik akım geçer? B. Aşağıdaki soruları okuyalım. Doğru cevabın bulunduğu seçeneği işaretleyelim. “Kendimizi Değerlendirelim” Sorularının Cevapları 1. Aşağıdaki devrelerden hangisinde ampullerin tamamı seri olarak bağlanmıştır? B) A) C) A. 1. a. Direnç=6 ohm D) Gerilim=12 volt Akım=12/6 = 2 A (Her bir dirençten aynı akım geçer.) 2. Devremizi çalışır hâle getirip ampul üzerindeki gerilimi ve akımı ölçmek için voltmetre ve ampermetreyi devrenin hangi noktalarına bağlamamız gerekir? Ampermetre A) A B b. Özdeş ampul olduklarından seri bağlı devrede gerilimi paylaşırlar, voltmetre 4 voltu gösterir. C D c. Ampul sayısı azaltılabilir. Voltmetre A-C C-D B) C-D A-C C) A-B A-C D) C-D A-B Pil sayısı arttırılabilir. L ve M ampulleri kısa devre yaptırılabilir. C 3. Yandaki devrede anahtarların her ikisinin de açık ve kapalı olması hâlinde ışık verecek ampulleri belirleyelim. E.25 2. a. Toplam direnç küçük dirençten daha küçüktür. s.74 B b. 12 ohm’luk dirençten daha az, 6 ohm’luk dirençten daha çok akım geçer. E.26 s.74 A c. Toplam akım:12 A 6 ohm’luk dirençten 8 amperlik akım geçer. 24. Etkinlik : B. 1. cevap: C Kısa Devre Aşağıdaki elektrik devrelerine farklı şekillerde kablolar eklenmiştir. Devrelerde hangi ampullerin ışık verdiğini açıklayalım. I 2. cevap: B 3. Her ikisi de açık olursa bütün ampuller ışık verir. III II L K M L N Her ikisi de kapalı olursa, A ışık verir. B ve C kısa devre olacağından ışık vermez. K K L M Konunun daha iyi pekiştirilmesi için öğrenci çalışma kitabındaki “Hangisi Işık Verir?” ve “Doğru mu? Yanlış mı?” adlı 25 ve 26. etkinliklerle derse devam edilir. L ışık verir. I. devre: ................................................................................................................ K ışık verir. II. devre: ................................................................................................................ K ve L ışık verir. III. devre: ................................................................................................................ 25. Etkinlik: Hangisi Işık Verir? 74 25. Etkinlik : Hangisi Işık Verir? Üç ampul ve dört anahtardan oluşan aşağıdaki devrede, ampullerin anahtarlar tarafından nasıl kontrol edildiğini düşünelim. Aşağıdaki çizelgeyi uygun şekilde dolduralım. 1 AMPULLER A B A 2 C D C D 1 2 3 Kapalı Kapalı Kapalı Kapalı Açık Kapalı Kapalı Işık vermez Işık verir Işık vermez Işık verir Kapalı Kapalı Açık Kapalı Işık verir Kapalı Kapalı Kapalı Açık Işık verir Kapalı Kapalı Açık Açık Işık vermez Işık vermez Işık verir Işık vermez Işık vermez Işık verir Işık verir Işık verir Işık verir Açık 3 B Kapalı Açık Açık Kapalı Kapalı Kapalı Kapalı Kapalı Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin devredeki ampullerin anahtarlar tarafından nasıl kontrol edildiğini göstermelerini sağlamaktır. Bunun için öğrencilerden etkinlik sayfasında yer alan çizelgeyi doldurmaları istenir. Öğrencilerin cevapları kontrol edilerek varsa eksikleri tamamlanıp hataları düzeltilir. Işık verir Işık verir Işık vermez Işık verir Işık verir Işık vermez 26. Etkinlik: Doğru mu, Yanlış mı? Bu etkinliğin amacı, öğrencilerin seri ve paralel bağlama ile öğrendikleri bilgileri pekiştirmelerini sağlamaktır. Öğrencilerden etkinlikte verilen ifadelerin doğru mu, yanlış mı olduğunu belirlemeleri istenir. Öğrencilerin cevapları kontrol edilerek varsa eksikleri tamamlanıp hataları düzeltilir. www.calisma-kitabi-cevaplari.com 127 Konu Biterken • • • Konu işlendikten sonra anahtar kavramlara tekrar dönülür. Öğrencilerden konuda geçen kavramlarla ilgili cümleler yazmaları istenir. Eksik kısımlar varsa tamamlanır, tespit edilen hatalar düzeltilir. Öğrencilere “Bu derste ilgimizi çeken ne oldu? İlgimizi çeken bu konuları öğrenmemizin bize ne gibi yararı olabilir?”, “Öğrendiklerimiz günlük hayatta bize nerelerde faydalı olabilir?” gibi sorular sorulur. Bu şekilde bir taraftan konunun önemi vurgulanmış olur, diğer taraftan öğrencilerin fikirlerini paylaşmaları sağlanarak bir sonraki konu için ilgileri arttırılır. Bir sonraki derse hazırlık amacıyla öğrencilerden “Maddenin Yapısı ve Özellikleri” ünitesinin “Elementler ve Sembolleri” konusunu okumaları istenir. Konunun etkinlikleri için gerekli malzemeler etkinliklerden önce hazırlanmalıdır. Ünitemizi Özetleyelim Ünitenin bitiminde öğrencilerden öğrendiklerini 128 Yaşamımızdaki Elektrik Üni temizi Öze t le ye lim ELEKTRİKLENME • Maddelerin yapısında pozitif ve negatif elektrik yükleri bulunur. • Aynı cins elektrik yüküyle yüklenen cisimler birbirini iter. Farklı cins elektrik yüküyle yüklenen cisimler ise birbirini çeker. • Pozitif yük sayısı negatif yük sayısına eşit olan cisimlere nötr cisim denir. • Pozitif yük sayısı negatif yük sayısından fazla olan cisimlere pozitif yüklü cisimler denir. • Negatif yük sayısı pozitif yük sayısından fazla olan cisimlere negatif yüklü cisimler denir. • Cisimler arasındaki itme ve çekme şeklindeki etkileşimler, elektriklenme olayının sonucudur. • Dokunma (temas) ile elektriklenmede, cisimler negatif yük alış verişi yapar. Bunun sonucunda da cisimler üzerinde yük dengesizliği oluşur. Dokunma ile elektriklenmede cisimlerin son yüklerinin türü farklı olamaz. • Yüklü cisimlerin iletken telle toprağa bağlanıp üzerindeki fazla yükleri kaybetmesi olayına topraklama adı verilir. • Nötr bir cismi etki ile elektrikleyerek ve topraklama yolunu kullanarak elektriklendirebiliriz. • Elektroskop, bir cismin elektrikle yüklü olup olmadığını, yüklüyse yükünün türünü bulmamıza yarayan araçtır. ELEKTRİK AKIMI • Negatif yüklerin titreşim hareketi sonucunda sahip oldukları hareket enerjisini yakınındaki yüklerle etkileşerek tel boyunca iletmesi elektrik akımını oluşturur. Elektrik akımının yönünün pozitif kutuptan negatif kutba doğru olduğu kabul edilmiştir. • Elektrik enerjisi kaynakları devrede elektrik akımı oluşturur. Elektrik akımının oluşabilmesi için kapalı bir devre kurulmalıdır. • Elektrik akımı ampermetre ile ölçülür, birimi amperdir. Ampermetre devreye seri bağlanır. • Gerilim, devrenin iki ucu arasındaki enerji farkının bir göstergesidir. Yükler arasındaki enerji farkı, akımın oluşmasını sağlar. • Devredeki gerilim voltmetre ile ölçülür, birimi volttur. Devreye paralel bağlanır. • Bir iletkenin uçları arasındaki gerilimin telin içinden geçen akıma oranı sabittir. Bu da direnç değerini verir. Direnç, dirençölçer adı verilen araçla ölçülür. •Volt / amper oranı direnç birimi ohm’un eşdeğeridir. SERİ VE PARALEL BAĞLAMA • Devre elemanları, devreye seri ve paralel olmak üzere iki şekilde bağlanabilir. • Seri bağlı devrelerde devre elemanlarının hepsinin üzerinden aynı akım geçer. • Seri bağlı ampullerin sayısı artıkça devrenin toplam direnci artar, direncin artması ampullerin üzerinden daha az akım geçmesini sağlar. Dolayısıyla ampullerin parlaklığı azalır. • Paralel bağlı devre elemanları üzerinden geçen akımların toplamı, ana koldan geçen akımı verir. • Paralel bağlı ampullerin sayısı artıkça devrenin toplam direnci azalır, devre elemanının direnci ise artar. Ancak her bir koldan geçen akımın büyüklüğü değişmediğinden ampullerin parlaklıklığı da değişmez. • Devrede direnci küçük olan koldan yüksek, direnci büyük olan koldan daha düşük akım geçer. • Elektiriğin neredeyse tamamının, direnci düşük yoldan akması durumuna kısa devre denir. genel hatlarıyla kısa ve öz cümlelerle ifade ederek bir özet hazırlamaları istenir. Daha sonra bazı öğrencilere yazdıkları cümleler sesli olarak okutulur. Ardından kitapta verilen konularla ilgili özet de okutularak öğrencilerin karşılaştırmalar yapmaları sağlanmaya çalı- 26. Etkinlik : Doğru mu? Yanlış mı? Aşağıdaki cümlelerde verilen bilgilerden doğru olanların karşısına “D”, yanlış olanların karşısına “Y” harfi yazalım (Devredeki ampuller özdeştir.). şılır. Bu sırada öğrenciler, ünite boyunca öğrendikleri kavramları hatırlama ve pekiştirme imkânı bulacaklar- 1. Seri bağlı devre elemanlarının üzerinden geçen akımlar eşittir. D dır. Böylece ünite içeriğine uygun olmayan ifadelerin 2. Paralel bağlı özdeş iki lambanın parlaklığı, seri bağlı iki lambanın parlaklığından azdır. D elenmesi için öğrencilere fırsat da verilmiş olur. Bu 3. Paralel bağlı ampullerin dirençlerinin toplam değeri, en küçük direncin değerinden küçüktür. D arada öğrencilerdeki öğrenmenin istenilen seviyede 4. Seri bağlı ampul sayısı arttıkça toplam direnç azalır. Y D olup olmadığı belirlenir. Eğer yapılan kontrollerle öğrencilerdeki öğrenmelerin istenilen seviyede olmadığı sonucuna varılırsa ilave olarak farklı çalışmalar önerilir (Örneğin, araştırma sorularından oluşan üniteyi özetleyecek nitelikte çalışma yaprağı hazırlanarak evde ya- 5. Paralel bağlı ampullerden geçen akım ampulün direnciyle ters orantılıdır. 6. Paralel bağlı ampullerin bulunduğu devreye ampul eklenmesiyle devredeki akım azalır. Y 7. Paralel bağlı ampullerin bulunduğu devreye ampul eklenmesiyle devredeki toplam direnç artar. Y 8. Paralel bağlı ampullerin bulunduğu devrede, ampul sayısı artarsa ampullerin parlaklığı artar. Y 9. Paralel bağlı ampullerin her birinin uçları arasındaki gerilim aynıdır. D 10. Seri bağlı devreden bir ampul çıkartılırsa diğer ampuller ışık vermeye devam eder. pılmak üzere öğrencilere dağıtılabilir.). Yapılan ünite özetlerinin öğrencilerin akademik başarısına, fen ve teknoloji dersine karşı olumlu tutum geliştirmelerine katkı sağlayacağı da düşünülmektedir. 128 www.calisma-kitabi-cevaplari.com Y
