üre

DEMİR
Demir yaşam için son derece gerekli mineraldir. Hergün 0,1 mg
alınması gerekir, vücutta en çok kan hücresi eritrositler
içinde oksiyen taşıyan hemoglobinin yapımında kullanılır,
ayrıca ferritin ve hemosiderin olarak depolanır. Ayrıca kas
içinde oksijeni tutan myoglobin içindede bulunur. Demir kanda
transferrin denilen proteine bağlanarak taşınır. Demir
eksikliğinde transferrin artar. Eksikliğinde uyku hali
konsantrasyon bozukluğu kansızlık ağız kenarında çatlaklar
olur. Vücut demirir tekrar tekrart kullanmaya atmamaya çalışır
bu nedenle eksikliği çok önemlidir ve mutlak araştırılmalıdır.
Tek başına demir bakmak teşhis koydurmaz beraberinde
trasferrin, ferritin, hemosiderin, demir bağlama kapasitesi de
bakılmalıdır.
Serum demiri için normal değerler:
25 yaşında erkek:
40 yaşında erkek:
60 yaşında erkek:
25 yaşında kadın:
40 yaşında kadın:
60 yaşında kadın:
Gebelik durumunda
40-155 µgr/dl
35-168 µgr/dl
40-120 µgr/dl
37-165 µgr/dl
23-134 µgr/dl
39-149 µgr/dl
: 25-137 µgr/dl
Demir düzeyinin düştüğü durumlar:
Kan kayıpları,
Tümörler,
Kronik iltihabi hadiseler,
Gebelik,
Bazı kalıtsal hastalıklar,
Bazı böbrek hastalıkları.
Demir düzeyinin arttığı durumlar:
Bazı demir metabolizma hastalıklarında
Fazla demir alınmasında
Bazı meslek çalışanlarında demir fazla alınabilir.
Demir zehirlenmesinde :
İshal,
Bulantı kusma,
Kan tablosunda anormallik,
Şeker yükselmesi,
Dışkının siyahlaşması görülebilir.
DEKSAMETAZON SÜPRESYON TESTİ
Kortizol süpresyon testi; ACTH süpresyon testi;
Deksametazon süpresyon testi Hipotalamus ve hipofiz bezinin
kortizole cevabını ölçen laboratuar testidir.
Kortizol Hipotalamus u uyararak ACTH salgısını ve buna bağlı
olarak da kortizol üretimini durdurur. Kortizol artınca ACTH
düşer; ACTH artınca kortizol düşer. Dışarıdan verilen kortizol
benzeri madde ile (Deksametazon) ACTH ın düşmesi beklenir.
Test adrenal ile hipofiz arasındaki bağlantıyı test etmek için
yapılır.
Deksametazon Süpresyon testi nasıl yapılır?
Test sabah aç karnına yapılır.
Hastadan 1. gün kortizol ve ACTH miktarını ölçmek üzere
saat 8 de kan alınır.
Aynı gün akşam gece 22–23 arasında 1 mg Deksametazon
ağızdan verilir.
2. Gün sabah 8 de kan alınır kortizol miktarına
bakılır.
Deksametazon Süpresyon Testi için normal değerler:
Erişkin insanda 1 mg Deksametazon dan sonra alınan sabah
kortizolu < 2mg/dL olmalıdır.
Sabah kortizolu >10 mg/dL üzerinde ise Cushing sendromu vardır
denir.
Cushing sendromunda ACTH salgılayan adenom vardır ve
Deksametazon verilmesine rağmen ACTH düşmez, kortizon seviyesi
düşmez ve > 10 mg /dl üstünde kalır.
Aşağıdaki ilaçlar Deksametazon süpresyon testini bozar. Bu
ilaçların testten önce kesilmesi gerekir:
Barbituratlar,
Kortikosteroidler,
Estrojen,
Doğum kontrol ilaçları,
Fenitoin,
Sprinolakton,
Tetrasiklin
Deksametazon süpresyon testi neden yapılır?
Test fazla kortizon un kaynağını bulmak için,
Cushing Sendromunun teşhisi ve nedenini anlamak için
yapılır.
Test sonucunda sabah kortizol ü >10 mg/dL ise Cushing sendromu
vardır denir bu sendrom ya:
Kortizol üreten adrenal tümöre,
Ya dışarıdan verilen kortizol e,
Ya ACTH üreten hipofiz tümörüne,
Yada ACTH üreten başka bir tümöre bağlıdır.
Referanslar:
1.Stewart PM. The adrenal cortex. In: Kronenberg HM, Melmed S,
Polonsky KS, Larsen PR, eds. Williams Textbook of
Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, PA: Saunders Elsevier;
2008: chap 14
CRP
C-reactive protein; High-sensitivity C-reactive
protein; hs-CRP
Karaciğerde yapılan ve enfeksiyon hastalıklarda artan bir
proteindir. Kanda bakılır.
CRP ne için bakılır?
Vücutta iltihabi bir reaksiyon olup olmadığını gösterir.
Spesifik bir test değildir. Yüksekliği belirli bir hastalığı
göstermez sadece enfeksiyon olduğunu gösterir, yerini
göstermez.
CRP:
Romatizma gibi iltihabi hastalıkların alevlenmelerini
tespit etmekte,
Enfeksiyon hastalıkların tedaviye verdikleri cevapların
izlenmesinde,
Ateş sebebinin araştırılmasında kullanılan bir testtir.
High sensitive CRP ise kalp hastalıklarının tespitinde
kullanılır. Tek başına High Sensitif CRP değerli değildir
beraberinde diğer faktörlerinde incelenmesi gereklidir.
CRP için normal değerler:
CRP için normal değer 0-6 mg/dL arasıdır.
hs-CRP için normal değerler:
High Sensitif CRP < 1,0 mg/dL ise kardiyo vasküler risk
düşük,
High Sensitif CRP 1,0 – 3,0 arasında ise kardiyo
vasküler hastalık riski orta derecede,
High Sensitif CRP >3,0 ise kardiyo vasküler risk yüksek.
CRP değerini yükselten hastalıklar:
Yüksek CRP değeri vücutta bir enfeksiyon inflamasyon var
anlamına gelir. Bu mikrobik hastalığa yada romatizma, kanser
gibi mikrobik olmayan İnflamatuar hastalıklara bağlı olabilir:
Bakteriyel viral enfeksiyon hastalıkları,
Romatizmal hastalıklar,
Kalp hastalıkları, kalp krizi,
İltihabi barsak hastalıkları,
Lupus,
Romatizmal ateş,
Tüberküloz,
Kanserler.
Ayrıca doğum kontrol ilaçları kullananlarda ve hamileliğin
ikinci yarısında CRP yükselir bu hastalık anlamına gelmez.
Referanslar:
Ridker PM, Libby P. Risk Factors for Atherothrombotic Disease.
In: Libby P, Bonow RO, Mann DL, Zipes DP, eds. Braunwald’s
Heart Disease: A Textbook of Cardiovascular Medicine. 8th ed.
Philadelphia, Pa; Saunders Elsevier; 2007: chap 39
CEA
Karsino Embryonik Antijen; Carcino embryonic antigen blood
test;
CEA: Karsino embryonik antijen bir tümör markeridir. Normalde
anne karnındaki bebeklerin dokularında bolca bulunan bir
proteindir. Doğumdan sonra hızla azalır. Erişkin bir kişide bu
proteinin bulunması kanser varlığına işaret eder.
CEA testi kanda bu proteinin miktarına bakan laboratuar
testidir.
Sigara içmek CEA miktarını bir miktar arttırır. Sigara içiyor
iseniz testten önce bir süre sigarayı bırakmanız gerekir.
CEA testi ne için yapılır?
CEA testi bir tümör belirtecidir ( marker ). CEA testi tedavi
edilmiş kolon tümörleri ve diğer tümörlerin tekrarlayıp
tekrarlamadığını yada metastaz yapıp yapmadığını gösteren bir
testtir. Normal kişilerde bağırsak tümörü varlığını göstermek
amacıyla kullanılmamalıdır.
CEA için normal değerler:
CEA laboratuar testinin normal değeri
Erişkin sigara içmeyen için:< 2,5 ng / mL
Erişkin sigara içen için:< 5 ng/mL dir.
CEA seviyesini yükselten sebepler nelerdir?
Karsino Embryonik Antijen temel olarak kolon kanserinde çok
yükselir, adeno karsinomlarda yükselir, aşağıda CEA miktarını
yükselten sebepler verilmiştir.
CEA miktarını arttıran kanserler:
Kolorektal ( kolon ve rektum) kanserler,
Daha az miktarda olmak üzere:
Meme,
Akciğer,
Mide,
Pankreas,
Mesane,
Tiroit Medüller kanseri,
Baş boyun kanserleri,
Serviks kanseri,
Karaciğer kanseri,
Lenfoma ve
Melanoma larda da artar ancak bu artışlar
kolorektal kanserler kadar değildir.
CEA laboratuar testi hiçbir zaman bu tümörlerin tarama testi
olarak kullanılmamalıdır. Ancak tedavi edilmiş tümörlerin
tekrarlaması yada metastazlarının tespitinde kullanılır.
CEA laboratuar testinin kanser dışı yükselmesine
neden olan sebepler nelerdir?
CEA testi kanser dışı birçok sebepten yükselir en sık görülen
sebepler:
Sigara içmek,
Sarılıklar,
Alkolik karaciğer,
Tıkanma sarılığı,
Bronşit,
Amfizem,
Böbrek hastalıkları,
Peptik ülser,
İltihabi bağırsak hastalıkları ( Ülseratif kolit,
Crohn),
Pankreatit,
Divertikülit,
Zatüre,
Hipotiroidi,
Siroz,
Safra yolu hastalıkları CEA laboratuar testinin
artmasına neden olan kanser dışı sebeplerdir.
CEA adeno karsinomlara özgü bir proteindir. Erken dönemde
yükselmez, tümörün ileri dönemlerinde ve metastazlarında çok
yükselir. Teşhis değil
amacıyla kullanılır.
Referanslar:
tedaviye
verilen
cevabın
takibi
Blanke CD, Faigel DO. Neoplasms of the small and large
intestine. In: Goldman L, Schafer AI, eds. Cecil Medicine.
24th ed. Philadelphia
CA-125
CA-125 Over kanserlerinde yükselen tümör belirteci (kanser
markırı) dır. CA-125 Over kanser hücrelerinde bulunan bir
proteindir. Kanda bu proteinin yükselmesi overkanseri varlığı
anlamına gelir. Test kanda bakılır. Kanser teşhisinden çok var
olan kanserlerin tedavi ve takibinde kullanılan bir testtir.
Bkz: tümör belirteçleri (tümör markırları).
CA-125 testi ne için yapılır?
Over kanseri teşhis konmuş hastaların tedaviye verdikleri
cevapların izlenmesinde kullanılır. Tedaviye iyi cevap veren
hastalarda CA-125 seviyesi düşer. Tedavi ile remisyona girmiş
hastalarda CA-125 seviyesinin tekrar artması tümörün tekrar
alevlendiği yada metastaz yaptığı anlamına gelir. Over
kanserlerinin takibinde çok önemli bir testtir. Ayrıca over
kitlelerinin tümör olup olmadıklarının araştırılmasında da
CA-125 testi kullanılır.
CA-125 testi genel Check – up taramaları sırasında over
kasneri taraması amacıyla da kullanılmaktadır, tek başına bu
amaçla çok değerli bir tarama aracı değildir.
CA-125 için normal değerler:
Normalde 35 U/mL den düşük olmalıdır.
CA-125 artışı ne anlama gelir?
Over kanseri tedavisi almış bir kişide:
CA -125 miktarında artış tümörün tekrar
alevlendiği yada metastaz yaptığı anlamına gelir.
CA-125 miktarında düşme tümörün tedaviye iyi
cevap verdiği ve gerilediği anlamına gelir.
Over kanseri teşhisi konmamış bir kişide CA-125 artışı:
Over kanseri,
Diğer tümörler,
Hematolojik maliniteler
Hodgkin Lenfoma,
Hodgkin dışı lenfomalar,
Metastaz yapmış tümörler.
Endometriozis,
Akciğer hastalıkları,
Siroz,
Kalp yetmezliği ne bağlı olabilir.
Over kanseri teşhisi konmamış bir kişide CA-125 yüksekliği
araştırma gerektirir. Test sonucu yüksek bulunan kadınların
yarısında over tümörü saptanmamıştır.
Referanslar:
1. Dann RB, et al. Strategies for ovarian cancer prevention.
Obstet Gynecol Clin North Am. 2007;34(4):667-686.
2. Goonewardene TI, et al. Management of asymptomatic patients
on follow-up for ovarian cancer with rising CA-125
concentrations. Lancet Oncol. 2007;8(9):813-821.
3. National Comprehensive Cancer Network. NCCN Practice
Guidelines in Oncology: Ovarian cancer. 2009; v2.
4. http://www.nobelmedicus.com/contents/200843/32-36.htm
C1 ESTERAZ İNHİBİTÖR
C1 esterase inhibitor; C1-INH;
İmmün sistemin en önemli iltihabi proteinleri kompleman
sistemidir. Kompleman sistemi kanda serbestçe dolaşan
proteinlerden oluşur (C1 den C9 a kadar). Bu sistemin
başlangıcı C1 Proteinidir. C1 esteraz inhibitörü bu proteini
kontrol eder. Kompleman proteinleri otoimmün hastalıklarda,
herediter anjioödem gibi hastalıklarda önemli rol oynar. Bkz:
Kompleman,
Kompleman C3 (C3),
Kompleman C4 (C4),
CH50,
CH100.
C1 Esteraz inhibitörü için normal değerler:
Normalde: 16-33mg/dL olmalıdır.
C1 esteraz inhibitörünün düşüklüğü:
Anjioödem,
Otoimmün hastalıklar:
Sistemik Lupus eritematozus,
Sjogren sendromu,
Mikst konnektif doku hastalığı,
Lenfoma,
Lenfoproliferatif hastalıklar,
C1 esteraz inhibitörü yüksekliği:
Gebelik,
Androjen steroidlerin kullanımında görülür.
BUN (ÜRE)
Üre; Kan Üre Nitrojeni; Blood Urea Nitrogen;
Protein
metabolizmasının
son
ürünüdür.
Üre
karaciğerde
üretilir böbrekler ile atılır. Kandaki BUN miktarı böbrek
fonksiyonlarını gösteren önemli bir testtir.
Birçok ilaç BUN miktarını arttırır:
Allopürinol,
Aminoglikozid antibiyotikler,
Amfoterisin B,
Aspirin ( yüksek doz ),
Bacitracin,
Karbamezapin,
Sefalosporinler,
Sisplatin,
Kolitsin,
Furosemid,
Guanetidin,
İndometazin,
Metisilin,
Metildopa,
Neomisin,
Penisilamin,
Polimiksin B,
Probenecid,
Proppranolol,
Rifampisin,
Sprinolakton,
Tetrasiklin,
Tiazid diüretikler,
Triamteren,
Vankomisin.
BUN miktarını düşüren ilaçlar:
Kloramfenikol,
Streptomisin.
BUN testi ne amaçla yapılır?
Kan üre nitrojeni böbrek fonksiyonlarını gösteren önemli bir
testtir.
BUN için normal değerler:
Normalde 6 – 20 mg/ dL dir.
BUN arttıran sebepler:
Konjestif kalp yetmezliği,
Bağırsaklarda aşırı protein bulunması,
Mide bağırsak sisteminde kanama,
Hipovolemi ( susuz kalmak),
Kalp krizi,
Böbrek hastalıkları;
Glomerülonefrit,
Akut tübüler nekroz,
Piyelonefrit,
Akut böbrek yetmezliği,
Şok,
İdrar yollarında tıkanma.
Kan Üre Nitrojenini düşüren hastalıklar:
Karaciğer yetmezliği,
Beslenme bozukluğu, düşük proteinli beslenme,
Aşırı sıvı alımı,
Böbrek üstü bezi hastalıkları,
Gebeliğin son dönemi.
Aşağıdaki
hastalıkların
tanısında
BUN
testi
değerli bilgiler verir:
Akut nefrit sendromları,
Alport sendromu,
Böbrek damar hastalıkları, damar tıkanması,
Metabolik demans,
Diyabet,
Dijital zehirlenmesi,
Epilepsi,
Goodpasture sendromu,
Hemolitik üremik sendrom,
Hepatorenal sendrom,
İnsterstisyel nefrit,
Lupus nefriti,
Malin hipertansiyon,
Medüller kistik böbrek hastalıkları,
Membranoproliferatif böbrek hastalıkları,
Prerenal azotemi,
Primer amiloidoz,
Sekonder sistemik amiloidoz,
Willms tümörü.
Karaciğer hastalıklarında böbrekler normal olmasına rağmen BUN
seviyesi düşük bulunabilir.
Referanslar:
Clarkson MR, Friedewald JJ, Eustace JA, Rabb H. Acute kidney
injury. In: Brenner BM, eds. Brenner and Rector’s The Kidney.
8th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2008:chap 29
BNP
Pro- BNP; Brain natriutetic peptide test; Nterminal pro-BNP test;
Kalp ve damarlar tarafından üretilen bir proteindir. Kalp
yetmezliğinde kandaki miktarı artar. Kalp yetmezliği
teşhisinin kolay, hızlı ve pratik bir yoludur. Kalp yetmezliği
teşhisinde BNP ve Pro – BNP testinin önemi gittikçe
artmaktadır. Artık kalp yetmezliği teşhisi için efor testi EKG
gibi birçok test yerine basit bir kan testi ile BNP tayini
yeterli olmakta ve tanı koyabilmektedir.
BNP, Pro-BNP, N
terminal Pro BNP aynı amaçla kullanılan ve aynı proteini ölçen
testlerdir.
BNP testi ne için yapılır?
Kalp yetmezliği bulguları var ise teşhis koymak amacıyla BNP
testi yapılır. Kalp yetmezliğinde ayaklarda ödem, nefes
darlığı, çabuk yorulma, karında şişme olabilir. Kalp
yetmezliği şikayetleri birçok hastalıkla karışır. Karaciğer
hastalıkları, böbrek hastalıkları ve akciğer hastalıklarında
da benzer şikayetler olur. BNP testi ile kısa sürede kalp
yetmezliği teşhisi konur. Şikayetler kalp yetmezliğinden ise
BNP test sonucu yükselir. Tedavi ile BNP değeri düşer.
BNP için normal değerler:
Erişkin BNP : < 100pg/dL altında olmalıdır. 100 ve üzeri kalp
yetmezliği olarak kabul edilir.
Kalp yetmezliği arttıkça BNP değeri de artar.
Referanslar:
1. Redfield MM. Heart Failure with normal ejection fraction.
In: Bonow RO, Mann DL, Zipes DP, Libby P, eds. Braunwald’s
Heart Disease: A Textbook of Cardiovascular Medicine. 9th ed.
Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2011:chap 30.
2. Jessup M, Abraham WT, Casey DE, Feldman AM, Francis GS,
Ganiats TG, et al. 2009 focused update: ACCF/AHA Guidelines
for the Diagnosis and Management of Heart Failure in Adults: a
report
of
the
American
College
Foundation/American Heart Association Task
Guidelines: developed in collaboration with
Society for Heart and Lung Transplantation.
Apr 14;119(14):1977-2016.
3. Lindenfeld J, Albert NM, Boehmer JP,
Summary: HFSA 2010 Comprehensive Heart
Guideline
of
Cardiology
Force on Practice
the International
Circulation. 2009
et al. Executive
Failure Practice
B LENFOSİT / T LENFOSİT ORANI
B and T cell screen; Direct immunofluorescence; Erosetting; T and B lymphocyte assays; B and T
lymphocyte assays;
Kandaki T ve B lenfositlerin miktarın ve oranına bakan test
dir. Kanda bakılır.
Aşağıdaki durumlar B ve T hücre oranını etkiler:
•
•
•
•
•
•
•
Kemoterapi,
HIV enfeksiyonu,
Radiyoterapi,
Geçirilmiş enfeksiyonlar,
Steroid ilaç tedavisi,
Stres,
Cerrahi girişim.
T lenfositlerini arttıran sebepler:
•
•
•
•
Akut lenfoblastik lösemi,
Kronik lenfositik lösemi,
İnfeksiyöz mononükleoz,
Multipl myelom,
• Sifiliz,
• Toksoplazmoz,
• Tüberküloz.
B Lenfositlerin sayısını arttıran sebepler:
•
•
•
•
Kronik lenfositik lösemi,
DiGeorge Sendromu,
Multipl Myelom,
Wladenstrom Makroglobülinemisi,
T lenfositlerini düşüren sebepler:
• Konjenital T hücre eksikliği sendromları:
o Nezelof sendromu,
o
o
•
o
o
•
o
o
DiGeorge sendromu,
Wiskott-Aldrich sendromu,
Kazanılmış T hücre eksikliği:
HİV enfeksiyonu,
HTLV-1 enfeksiyonu,
B hücre proliferatif hastalıkları;
Kronik lenfositik lösemi,
Waldenstrom makroglobülinemisi,
B lenfosit sayısını düşüren sebepler:
•
•
•
•
AİDS,
Akut lenfositik lösemi,
Doğumsal immünglobülin eksikliği sendromları,
Kazanılmış immünglobülin eksikliği sendromları.
Referanslar:
Marks PW, Rosenthal DS. Hematologic manifestations of systemic
disease: infection, chronic inflammation, and cancer. In:
Hoffman R, Benz EJ Jr, Shattil SJ, et al, eds. Hoffman
Hematology: Basic Principles and Practice. 5th ed.
Philadelphia, Pa: Churchill Livingstone Elsevier; 2008:chap 15
BİLİRÜBİN
Total bilirübin; Direk Bilirübin; Ankonjuge
bilirubin; İndirek bilirubin; Konjuge bilirübin;
Sarı renkli safra pigmentidir. Kırmızı kan hücrelerinin
parçalanması sonucu oluşur. Karaciğer ile vücuttan temizlenir,
safra ile atılır. Bir kısmı bağırsaktan emilip idrar ile
atılır. Kandaki ve idrardaki miktarları ölçülür. Yeni doğan
bebeklerin kanları hızla değiştiği için bebeklerde bilirübin
yükselir ( yeni doğan sarılığı denir). Bilirübin ışıkta
parçalanır. Bu nedenle sarılığı olan bebekleri ışık altında
tutarak bilirübin miktarı düşürülebilir ( fototerapi ).
Bilirübin ne için bakılır?
Bilirübin fazlalığı sarılığa yol açar. Sarılıkların nedenini
araştırmak amacıyla, karaciğer, safra kesesi, safra yolları
hastalıklarının teşhisi amacıyla bakılır.
Bilirübin için normal değerler:
Total bilirübin: 0,3 – 1,9 mg/dL
Direk bilirübin: 0 – 0,3 mg/dL
Bilirübin yükselmesine sebep olan hastalıklar
Yeni doğan bebeklerde hayatın ilk günlerinde bilirübin
seviyeleri yüksektir.
Eritrositlerin normalden daha hızlı parçalandığı durumlarda
bilirübin artar:
Eritroblastozis fetalis,
Hemolitik anemiler,
Transfüzyon reaksiyonları.
Karaciğer hastalıklarında bilirübin yükselir:
Hepatitler,
Siroz,
Karaciğer kanseri,
karaciğer metastazları,
Gilbert sendromu.
Bilirübin Safra yolu ve safra kesesi hastalıklarında
bilirübin artar:
Safra taşları,
Pankreas kanseri,
Safra kesesi kanseri,
Safra yolu tıkanmaları.
Referanslar:
1. Berk PD, Korenblat KM. Approach to the patient with
jaundice or abnormal liver test results. In: Goldman L,
Ausiello D, eds. Cecil Medicine. 23rd ed. Philadelphia, Pa:
Saunders Elsevier; 2007:chap 150.
2. Pratt DS. Liver chemistry and function tests. In: Feldman
M, Friedman LS, Brandt LJ, eds. Sleisenger and Fordtran’s
Gastrointestinal and Liver Disease. 9th ed. Philadelphia, Pa:
Saunders Elsevier;2010:chap 73