Hüseyin ARBAĞ

advertisement
METANIN KURU REFORMLANMA REAKSİYONU İLE HİDROJEN
ÜRETİMİ İÇİN AKTİF VE YÜKSEK VERİMLİ KATALİZÖR
GELİŞTİRİLMESİ
Hüseyin ARBAĞ
DOKTORA TEZİ
KİMYA MÜHENDİSLİĞİ
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ŞUBAT 2014
ANKARA
Hüseyin ARBAĞ tarafından hazırlanan METANIN KURU REFORMLANMA
REAKSİYONU İLE HİDROJEN ÜRETİMİ İÇİN AKTİF VE YÜKSEK VERİMLİ
KATALİZÖR GELİŞTİRİLMESİ adlı bu tezin Doktora tezi olarak uygun olduğunu
onaylarım.
Prof. Dr. Gülşen DOĞU
……………………………….
Tez Danışmanı, Kimya Mühendisliği Anabilim Dalı
Prof. Dr. Nail YAŞYERLİ
……………………………….
İkinci Tez Danışmanı, Kimya Mühendisliği Anabilim Dalı
Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği ile Kimya Mühendisliği Anabilim Dalında
Doktora tezi olarak kabul edilmiştir.
Prof. Dr. Serpil TAKAÇ
……………………………….
Kimya Mühendisliği Anabilim Dalı, Ankara Ü.
Prof. Dr. Gülşen DOĞU
……………………………….
Kimya Mühendisliği Anabilim Dalı, Gazi Ü.
Prof. Dr. Nail YAŞYERLİ
……………………………….
Kimya Mühendisliği Anabilim Dalı, Gazi Ü.
Prof. Dr. İrfan AR
……………………………….
Kimya Mühendisliği Anabilim Dalı, Gazi Ü.
Prof. Dr. Timur DOĞU
……………………………….
Kimya Mühendisliği Anabilim Dalı, ODTÜ
Prof. Dr. Göknur BAYRAM
……………………………….
Kimya Mühendisliği Anabilim Dalı, ODTÜ
Doç. Dr. Meltem DOĞAN
……………………………….
Kimya Mühendisliği Anabilim Dalı, Gazi Ü.
Tez Savunma Tarihi: 04/02/2014
Bu tez ile G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu Doktora derecesini
onamıştır.
Prof. Dr. Şeref SAĞIROĞLU
Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürü
……………………………….
TEZ BİLDİRİMİ
Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde
edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu
çalışmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf
yapıldığını bildiririm.
Hüseyin ARBAĞ
iv
METANIN KURU REFORMLANMA REAKSİYONU İLE HİDROJEN
ÜRETİMİ İÇİN AKTİF VE YÜKSEK VERİMLİ KATALİZÖR
GELİŞTİRİLMESİ
(Doktora Tezi)
Hüseyin ARBAĞ
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Şubat 2014
ÖZET
Metanın kuru reformlanma reaksiyonu, sera etkisine neden olan metan ve
karbondioksitin kullanılabilir kimyasal ürünlere dönüşümü nedeniyle önemli
bir reaksiyondur. Bu çalışmada yüksek yüzey alanına sahip ve mezogözenekli
alümina destekli nikel, nikel-kobalt, nikel-tungsten ve nikel-magnezyum
katalizörlerin
metanın
kuru
reformlanma
reaksiyonuna
gösterdikleri
aktiviteleri incelenmiştir. Katalizörlere destek malzemesi olarak sol-jel (SGA)
ve hidrotermal (MA) yöntem ile sentezlenmiş mezogözenekli alümina
malzemeleri kullanılmıştır. Ni, Ni-Co, Ni-W ve Ni-Mg metalleri emdirme ve
"one-pot" sentez yöntemleriyle katalizör yapısına ilave edilmiştir. Katalitik
aktivite deneylerinden önce katalizörler H2 gazı akışında indirgenmişlerdir.
Katalizörlerin yapısal ve fiziksel özellikleri XRD, N2 adsorpsiyon-desorpsiyon,
TPR, TPH, EDS, SEM, TEM ve piridin adsorplanmış FTIR analizleriyle
belirlenmiştir. Çalışmada reaksiyon sıcaklığının (600oC ve 700oC), indirgeme
sıcaklığın (550oC, 750oC ve 800oC) ve beslemedeki reaktant oranlarının
(CH4/CO2/Ar=1/1/1 ve CH4/CO2/Ar=1/2/0) katalizörlerin aktivitesine etkisi
araştırılmıştır. Metanın kuru reformlanma reaksiyonları dolgulu kolon reaktör
sisteminde gerçekleştirilmiştir. 550oC' da H2 gazıyla indirgenen ve kütlece %16
Ni içeren 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörlerinin 600oC sıcaklıkta
v
gerçekleştirilen katalitik deneylerinde katalizörler arasında en yüksek aktiviteyi
sol-jel yöntemi ile hazırlanmış alümina destek (SGA) üzerine Ni emdirilmiş olan
16Ni@SGA
katalizörü
göstermiştir.
Bimetalik
2.5Co-2.5Ni@SGA
katalizörünün aktivitesi monometalik 5Ni@SGA katalizörünün aktivitesine
göre daha yüksektir ve reaksiyon sonrası TGA analizi bimetalik katalizörde
monometalik katalizöre göre daha az karbon biriktiğini göstermiştir. Katalizör
yapısına W ilavesi katalizörün aktivitesini düşürürken, karbon oluşumuna karşı
direncini arttırmıştır. 750oC' da yürütülen 4 saatlik reaksiyon deneylerinden
sonra katalizör yüzeyinde biriken karbon miktarı katalizör yapısına W
ilavesiyle %6' dan %1' e düşürülmüştür. 150 saat süreyle 750oC' da yürütülen
uzun ömürlülük aktivite deneylerinde Ni-W katalizörleri yüksek ve kararlı
aktivite göstermişlerdir. Çalışma kapsamında katalizörlerin H2 verimlerini
arttırabilmek amacıyla membran reaktör sistemi kurulmuştur. 5Ni-10W-MA
katalizörünün
H2
verimi
membran
reaktör
sistemi
kullanılarak
arttırılabilmiştir.
Bilim Kodu
: 912.1.080
Anahtar Sözcükler : Metanın kuru reformlanma reaksiyonu, Ni, Ni-Co ve
Ni-W katalizörler, mezogözenekli alümina
Sayfa Numarası
: 166
Tez Yöneticileri
: Prof.Dr. Gülşen DOĞU
Prof.Dr. Nail YAŞYERLİ
vi
DEVELOPMENT OF CATALYSTS WITH HIGH ACTIVITY AND YIELD
FOR HYDROGEN PRODUCTION BY DRY REFORMING OF METHANE
(Ph. D. Thesis)
Hüseyin ARBAĞ
GAZİ UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
February 2014
ABSTRACT
Dry reforming of methane is an important reaction because of converting two
abundant gas, methane and carbon dioxide, to useful chemical products. In this
study, activities of high surface area, nickel, nickel-cobalt, nickel-tungsten and
nickel-magnesium incorporated alumina like mesoporous catalysts in dry
reforming of methane were investigated. Mesoporous alumina materials
synthesized by sol-gel and hydrothermal were used as a support of catalysts. Ni,
Ni-Co, Ni-W and Ni-Mg metals were incorporated into the structure of catalysts
by impregnation and one-pot synthesis method. Before catalytic activity tests,
the catalysts were reduced in H2 gas flow. Physical and structural properties of
catalysts were investigated by XRD, N2 adsorption-desorption, TPR, TPH, EDS,
SEM, TEM and pyridine adsorbed FTIR analysis. In this study effects of
reaction temperature (600oC and 700oC), reduction temperature (550oC, 750oC
and 800oC) and ratio of reactants (CH4/CO2/Ar=1/1/1 and CH4/CO2=1/2) to
activity of catalysts were investigated. Dry reforming methane reactions were
carried out in a fixed-bed reactor system. 16Ni@SGA catalyst showed highest
activity in catalytic tests carried out at 600oC, among the catalysts, 16Ni@MA,
16Ni-MA and 16Ni@SGA, which were reduced at 550oC in H2 gas and include
16% wt nickel. Activity of bimetallic 2.5Co-2.5Ni@SGA catalyst is higher than
activity of monometallic 5Ni@SGA and TGA analysis after the reaction showed
that carbon formation on the bimetallic catalyst is lower than monometallic
vii
catalyst. Incorporating W into the catalysts structure decreased the activity of
catalyst, however, increased resistance of carbon formation. After the reaction
tests carried out at 750oC for 4 hours, amount of coke on the surface of catalyst
was decreased from 6% to %1 by incorporating W into the structure of
catalysts. During the long time activity test carried out at 750 oC for 150 hours,
Ni-W catalysts showed high and stable activity. In this study, membrane reactor
system was set up in order to increase H2 yield of catalysis. H2 yield of 5Ni10W-MA catalysts can be increased by using membrane reactor system.
Science Code : 912.1.080
Key Words
: Dry reforming of methane, Ni, Ni-Co and Ni-W catalysts,
mesoporous alumina
Page Number : 166
Supervisors : Prof.Dr. Gülşen DOĞU
Prof.Dr. Nail YAŞYERLİ
viii
TEŞEKKÜR
Bu çalışma konusunda bilgi ve tecrübesiyle çalışmama yön veren tez danışmanım
Sayın Prof.Dr. Gülşen DOĞU hocama en içten teşekkürlerimi sunarım.
Çalışmalarımda bilgisiyle bana ışık tutan Sayın Prof.Dr. Timur DOĞU hocama,
çalışmamın her basamağında bana çok büyük sabır gösteren ve yanımda olan Sayın
Doç.Dr. Sena YAŞYERLİ ve Sayın Prof.Dr. Nail YAŞYERLİ hocalarıma en içten
teşekkürlerimi sunarım.
Bugünlere gelmemde yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen annem Halime
ARBAĞ, babam Ömer ARBAĞ, kardeşlerim Tuğba ARBAĞ ve Abdulkadir
ARBAĞ' a ve tüm akrabalarıma, ayrıca halam Nazmiye BİÇER' e, ağabeyim Hakkı
BİÇER' e, teyzem Saliha BİÇER ve ailesine teşekkürü bir borç bilirim.
Tezle veya bölüm işleriyle ilgili herhangi bir anda sıkıştığım anda benden desteğini
esirgemeyen oda kardeşim Dilşad Dolunay ESLEK KOYUNCU' ya, yine bölümle
ilgili çalışmalarımda benden desteklerini esirgemeyen Mehmet TAŞDEMİR, Alpay
ŞAHİN, Birce PEKMEZCİ, Emine KAYA, Derya ÖNCEL ÖZGÜR, Ahmet Fırat
KARABULUT, Filiz AKTI, Duygu UYSAL, Melda ESKİTOROS ve tüm asistan
arkadaşlarıma teşekkürü bir borç bilirim. Kinetik laboratuvarında bana gösterdikleri
sabır, anlayış ve desteklerinden dolayı Hande MUŞTU, Özge AKTAŞ, Saliha
KILIÇARSLAN ÇETİNYOKUŞ, Nalan ÖZBAY, Feride AKYAVAŞOĞLU ve
Burçin İKİZER arkadaşlarıma teşekkür ederim.
Bugünlere gelmemizi sağlayan Gazi Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü
öğretim üyelerine ve çalışanlarına çok teşekkür ederim. "Slovenya National Institute
of Chemistry" Laboratuvarında yürütmüş olduğum çalışmalarda yardımlarını
esirgemeyen Prof.Dr. Albin Pintar, Dr. IIja Gasan Osojnic Črnivec ve tüm
Laboratuvar çalışanlarına teşekkür ederim. Bu çalışmaya yaptıkları kısmi destekten
dolayı TÜBİTAK (Proje No: 111M449 ve 107M066) ve Gazi Üniversitesi Araştırma
Fonu' na (Proje No: 06/2010-38) teşekkürlerimi sunarım.
ix
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET ...................................................................................................................... iv
ABSTRACT ............................................................................................................vi
TEŞEKKÜR ......................................................................................................... viii
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................ ix
ÇİZELGELERİN LİSTESİ ................................................................................... xiii
ŞEKİLLERİN LİSTESİ ......................................................................................... xiv
RESİMLERİN LİSTESİ ........................................................................................ xxi
SİMGELER VE KISALTMALAR ....................................................................... xxii
1. GİRİŞ ................................................................................................................... 1
2. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI ............................................................................. 3
2.1. Metanın Kuru Reformlanma Reaksiyonu ....................................................... 3
2.2 Alümina Malzemeleri İle Literatürde Yapılan Çalışmalar ............................ 12
3. DENEYSEL METOD ........................................................................................ 16
3.1. Saf Alümina Malzemelerinin Sentezi .......................................................... 16
3.1.1 Alümina malzemesinin (MA) hidrotermal yöntem ile sentezi .............. 16
3.1.2. Alümina malzemesinin (SGA) sol-jel yöntemiyle sentezi ................... 18
3.2. Alümina Destekli Ni ve Co Katalizörlerin Sentezi ....................................... 20
3.2.1. Emdirme yöntemi (Ni@MA, Ni@SGA, Co@SGA) ........................... 20
3.2.2. Doğrudan "one-pot" sentez yöntemi (Ni-MA, Co-MA) ...................... 21
3.3. Alümina Destekli Ni-Co, Ni-W ve Ni-Mg Katalizörlerinin Sentezi .............. 23
3.3.1. Emdirme yöntemi (Co-Ni@SGA, W@Ni@SGA, Mg@Ni@SGA) .... 23
3.3.2. Doğrudan "One-pot" sentez yöntemi (Ni-W-MA, Ni-WSGA, 8Co-8i-MA) ..................................................................... 25
x
Sayfa
3.4 Metanın Kuru Reformlanma Reaksiyonu Deneyleri ...................................... 31
3.4.1. Sabit yatak reaktör sistemi .................................................................. 31
3.4.2. Uzun ömürlülük aktivite deneyleri ...................................................... 35
3.4.3. Membran reaktör sistemi ile aktivite deneyleri ................................... 36
3.5. Karakterizasyon Çalışmaları ........................................................................ 38
3.5.1. X-Işını Kırınımı (XRD) analizleri ...................................................... 39
3.5.2. N2 adsorpsiyon-desorpsiyon analizi.................................................... 40
3.5.3. Sıcaklık Programlı İndirgeme (TPR) analizleri: ................................. 41
3.5.4. Geçirimli elektron mikroskopisi (TEM) ............................................ 41
3.5.5. Taramalı elektron mikroskopisi (SEM) ............................................. 42
3.5.6. Termal gravimetrik analiz (TGA) ...................................................... 42
3.5.7. Sıcaklık programlı hidrojenleme (TPH) ............................................. 42
3.5.8. Piridin adsorplanmış katalizörlerin FTIR analizleri ............................ 43
4. SONUÇLAR ve DEĞERLENDİRİLMESİ ......................................................... 44
4.1. Katalizörlerin Sentez ve Karakterizasyon Sonuçları ..................................... 44
4.1.1. Hazırlanan alümina malzemelerin karakterizasyonu ........................... 44
4.1.2. Alümina destekli Ni katalizörlerin karakterizasyon çalışmaları .......... 55
4.1.3 Ni ve Co içerikli alümina destekli malzemeler .................................... 67
4.1.4. Ni-W ve Ni-Mg içerikli alümina destekli malzemeler ........................ 72
4.2. Metanın Kuru Reformlanma Reaksiyonu Aktivite Sonuçları ........................ 81
4.2.1. 550oC' da indirgenmiş alümina destekli kütlece %16 Ni içerikli Ni,
Ni-W ve Ni-Mg katalizörlerinin aktivite deneyleri ve reaksiyon
sonrası analiz sonuçları ....................................................................... 82
xi
Sayfa
4.2.2 İndirgenme sıcaklığının katalitik aktiviteye ve karbon birikimine
etkisi .................................................................................................. 92
4.2.3. Sol-jel alümina destekli farklı oranlarda Ni içeren katalizörlerin
farklı reaksiyon sıcaklıklarında aktivite deneyleri ve reaksiyon
sonrası analiz sonuçları ....................................................................... 96
4.2.4. Co ve Ni-Co içeren katalizörlerin farklı reaksiyon sıcaklıklarında
aktivite deneyleri ve reaksiyon sonrası analiz sonuçları .................... 106
4.2.5. Alümina destekli Ni-W katalizörlerinin farklı reaksiyon
sıcaklıklarında aktivite deneyleri ve reaksiyon sonrası analiz
sonuçları .......................................................................................... 109
4.2.6 Uzun ömürlülük aktivite deneyleri ve reaksiyon sonrası analiz
sonuçları........................................................................................... 115
4.2.7 Membran reaktör deneyleri ............................................................... 119
5. SONUÇLAR ..................................................................................................... 123
KAYNAKLAR ..................................................................................................... 125
EKLER ................................................................................................................. 129
EK-1. Ürün ve reaktant gazlarının gaz kromatografı cihazıyla kalibrasyonu .......... 130
EK-2. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen katalizörler için
belirlenen CH4-CO2 dönüşümü, CO-H2 seçiciliği ve verimi için örnek
bir hesaplama ............................................................................................. 133
EK-3. Membran reaktörde denenen katalizörde elde edilen aktivite sonuçları
için örnek bir hesaplama ............................................................................ 138
EK-4. Scherrer yasasıyla belirlenen nikelin kristal boyutu için örnek bir
hesaplama................................................................................................... 143
EK-5. Termodinamik denge dönüşümü hesaplamaları ........................................... 144
EK-6. 600oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen
16Ni@SGA, 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörlerinin
CO-H2 seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri ................................ 146
EK-7. 800oC' da indirgenmiş 16Ni@MA-TK1 katalizörüyle gerçekleştirilen
aktivite deneyleri........................................................................................ 147
EK-8. Farklı sıcaklıklarda indirgenmiş olan 16Ni-SGA katalizörü ile elde
edilen H2-CO verim ve seçicilik değerleri .................................................. 149
EK-9. 600oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 5Ni@SGA
ve 8Ni@SGA katalizörlerinin CO ve H2 verimleri ile karbondioksit
dönüşümüne göre belirlenen CO-H2 seçiciliklerinin zamana göre
değişim grafikleri ....................................................................................... 151
xii
Sayfa
EK-10. 750oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen
5Ni@SGA ve 8Ni@SGA katalizörlerinin CO- H2 verimleri ile
karbondioksit dönüşümüne göre belirlenen CO-H2 seçiciliklerinin
zamana göre değişim grafikleri ................................................................. 152
EK-11. 600oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen
5Ni@SGA ve 5Ni-SGA katalizörlerinin CO-H2 verim ve
seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri ......................................... 153
EK-12. 750oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen
5Ni@SGA ve 5Ni-SGA katalizörlerinin CO-H2 verim ve
seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri ......................................... 155
EK-13. 600oC sıcaklıkta metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen
2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörünün CO-H2 verim ve seçiciliklerinin
zamana göre değişim grafikleri ................................................................ 157
EK-14. 600oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 5NiSGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA katalizörlerinin CO ve H2
verim ve seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri ........................... 159
EK-15. 750oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 5NiSGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA katalizörlerinin CO-H2 verim
ve seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri .................................... 161
ÖZGEÇMİŞ.......................................................................................................... 163
xiii
ÇİZELGELERİN LİSTESİ
Çizelge
Sayfa
Çizelge 2.1. Metanın kuru reformlanma reaksiyonu için literatürden çalışmalar ...... 11
Çizelge 2.2. Son yıllarda mezogözenekli alümina malzemeleri için literatürde
yapılan çalışmalar ................................................................................ 15
Çizelge 3.1. Alümina malzemeleri ve sentez yöntemleri.......................................... 19
Çizelge 3.2. Ni ve Co içerikli alümina katalizörlerinin sembolleri ve sentez
yöntemleri ........................................................................................... 23
Çizelge 3.3. Ni-W, Ni-Co ve Ni-Mg içerikli alümina katalizörlerinin sembolleri
ve sentez yöntemleri ............................................................................ 39
Çizelge 4.1. MA ve SGA malzemelerinin sentez yöntemleri ve fiziksel
özellikleri............................................................................................. 44
Çizelge 4.2. Hidrotermal alümina (MA) numunesinin X-ışını kırınım verileri ......... 49
Çizelge 4.3. Sol-jel alümina (SGA) numunesinin X-ışını kırınım verileri ................ 49
Çizelge 4.4. Hazırlanan alümina malzemelerinin yapısal ve fiziksel özellikleri ....... 51
Çizelge 4.5. Saf alümina ve yapısında kütlece %16 Ni bulunduran
katalizörlerin fiziksel özellikleri ........................................................... 57
Çizelge 4.6. 16Ni@SGA katalizörünün XRD analizi .............................................. 58
Çizelge 4.7. Alümina destekli Ni katalizörlerin fiziksel özellikleri .......................... 65
Çizelge 4.8. Alümina destekli Ni ve Co içeren bimetalik katalizörlerin metal
oranları ve hazırlama metodları ............................................................ 68
Çizelge 4.9. 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörü için XRD analizi ................................. 69
Çizelge 4.10. Alümina destekli Ni katalizörlerin fiziksel özellikleri ........................ 72
Çizelge 4.11. 5Ni-10W-MA katalizörü için XRD analizi......................................... 75
xiv
ŞEKİLLERİN LİSTESİ
Şekil
Sayfa
Şekil 3.1. Hidrotermal alümina (MA) malzemesinin sentez basamaklarının
şematik gösterimi .................................................................................... 17
Şekil 3.2. Sol-jel alümina (SGA) malzemesinin sentez basamaklarının şematik
gösterimi ................................................................................................. 19
Şekil 3.3. MA ve SGA destekli Ni ve Co içerikli katalizörlerinin emdirme
yöntemiyle sentezinin şematik gösterimi.................................................. 21
Şekil 3.4. “One-Pot" yöntemi ile hazırlanan Ni-MA ve Co-MA katalizörlerinin
sentez basamaklarının şematik gösterimi ................................................. 22
Şekil 3.5. 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörünün emdirme yöntemiyle sentezinin
şematik gösterimi .................................................................................... 25
Şekil 3.6. 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörlerinin emdirme
yöntemiyle sentezinin şematik gösterimi ................................................. 25
Şekil 3.7. “One-Pot" hidrotermal yöntem ile hazırlanan Ni-Co ve Ni-W içerikli
MA katalizörlerinin sentez basamaklarının şematik gösterimi ................. 27
Şekil 3.8. Ni ve Ni-W içerikli sol-jel alümina malzemesinin sentez basamakları ..... 28
Şekil 3.9. Metanın kuru reformlanma reaksiyonu deney sisteminin şematik
gösterimi ................................................................................................. 32
Şekil 3.10. Membran reaktör .................................................................................. 36
Şekil 3.11. Membran reaktör ve sabit yatak reaktör içeren metanın kuru
reformlanma reaksiyonu deney sisteminin şematik gösterimi ................. 37
Şekil 4.1. (a) Geleneksel sol-jel (SGA) ile (b) hidrotermal yöntem (MA) ile
hazırlanmış alümina malzemelerinin azot adsorpsiyon/desorpsiyon
izotermleri .............................................................................................. 45
Şekil 4.2. (a) Geleneksel sol-jel (SGA) ile (b) hidrotermal yöntem (MA) ile
hazırlanmış alümina malzemelerinin BJH adsorpsiyon gözenek çap
dağılımları .............................................................................................. 46
xv
Şekil
Sayfa
Şekil 4.3. (a) Geleneksel sol-jel (SGA) ile (b) hidrotermal yöntem (MA) ile
hazırlanmış alümina malzemelerinin dar açılı X-ışını kırınım
desenleri ................................................................................................ 47
Şekil 4.4. (a) Sol-jel (SGA) ile (b) hidrotermal yöntem (MA) ile hazırlanmış
alümina malzemelerinin geniş açılı X-Işını kırınım desenleri .................. 48
Şekil 4.5. Piridin adsorplanmış SGA ve MA numunelerinin FTIR sonuçları ........... 50
Şekil 4.6. a) Hidrotermal yöntem ile (MA) b) sol-jel yöntem ile (SGA) alümina
malzemelerinin azot adsorpsiyon izotermleri........................................... 52
Şekil 4.7. a) Hidrotermal (MA) b) sol-jel alümina (SGA) malzemelerinin
gözenek çap dağılımları .......................................................................... 53
Şekil 4.8. a) Hidrotermal yöntem (MA) ile b) sol-jel yöntemi ile (SGA)
hazırlanmış alümina malzemelerinin X-ışını kırınım desenleri ................. 54
Şekil 4.9. 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörlerinin a) azot
adsorpsiyon-desorpsiyon izotermi, b) gözenek çap dağılımı .................... 56
Şekil 4.10. Alümina destekli Ni katalizörlerinin (16Ni-MA, 16Ni@SGA ve
16Ni@MA) XRD desenleri a) düşük açı aralığı, b) yüksek açı
aralığı ................................................................................................... 59
Şekil 4.11. Farklı sıcaklıklarda indirgenmiş 16Ni-SGA-550İ ve 16Ni-SGA750İ katalizörlerinin N2 adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri ................ 62
Şekil 4.12. Farklı sıcaklıklarda indirgenmiş 16Ni-SGA-550İ ve 16Ni-SGA750İ katalizörlerinin gözenek çap dağılımları......................................... 63
Şekil 4.13. Farklı sıcaklıklarda indirgenmiş olan 16Ni-SGA katalizörünün
XRD desenleri ....................................................................................... 64
Şekil 4.14. Farklı oranda Ni içeren alümina malzemelerin a) N 2 adsorpsiyon
desorpsiyon izotermleri b) gözenek çap dağılımları................................ 66
Şekil 4.15. SGA malzemesi ve farklı oranda nikel içeren SGA katalizörlerinin
(5Ni-SGA, 8Ni@SGA ve 16Ni-SGA) XRD desenleri............................ 67
Şekil 4.16. 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörünün a) N2 adsorpsiyon desorpsiyon
izotermi b) gözenek çap dağılımı ........................................................... 68
xvi
Şekil
Sayfa
Şekil 4.17. SGA numunesinin ve indirgenmiş 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörün
XRD desenleri ....................................................................................... 70
Şekil 4.18. a) 16Ni@MA, b) 16Co-MA ve c) 8Co-8Ni-MA katalizörlerinin
TPR analizleri ........................................................................................ 71
Şekil 4.19. 5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA, 5Ni-15W-SGA malzemelerinin a) N2
adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri b) gözenek çap dağılımları ............ 73
Şekil 4.20. 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-10W-MA malzemelerinin a) N2
adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri b) gözenek çap dağılımları ............ 74
Şekil 4.21. Ni ve/veya W içerikli a) SGA ve b) MA katalizörlerinin XRD
desenleri ............................................................................................... 76
Şekil 4.22. 1Mg@16Ni@SGA ve 9W@16Ni@SGA katalizörlerinin a) N2
adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri b) gözenek çap dağılımları ............ 78
Şekil 4.23. SGA destekli indirgenmiş 1Mg@16Ni@SGA ve 9W@16Ni@SGA
katalizörlerinin XRD desenleri............................................................... 79
Şekil 4.24. 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CH4 ve b) CO2
dönüşümlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600 oC;
0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) ....................................................... 82
Şekil 4.25. 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için metan dönüşümüne göre
belirlenen a) H2 ve b) CO seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) ......... 83
Şekil 4.26. 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için karbondioksit
dönüşümüne göre belirlenen a) H2 ve b) CO seçiciliklerinin zamana
göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1) ............................................................................... 83
Şekil 4.27. 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) H2 ve b) CO
verimlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600 oC; 0,1
g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) ............................................................. 84
xvii
Şekil
Sayfa
Şekil 4.28. 16Ni@SGA, 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörleri
ile elde edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CO 2 ve
b) CH4 dönüşümlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları:
600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) ........................................... 85
Şekil 4.29. 16Ni@SGA, 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörleri
ile elde edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CO ve
b) H2 verimlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları:
600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) ........................................... 86
Şekil 4.30. a) 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörlerinin TGA
analizi b) 16Ni@SGA, 1Mg@16Ni@SGA ve 9W@16Ni@SGA
katalizörlerinin TGA analizi c) 16Ni@SGA, 1Mg@16Ni@SGA ve
9W@16Ni@SGA katalizörlerinin DTA analizi ..................................... 88
Şekil 4.31. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 16Ni@SGA,
1Mg@16Ni@SGA, 9W@16Ni@SGA, 16Ni-MA, 16Ni@MA
katalizörlerinin XRD analizi .................................................................. 90
Şekil 4.32. Farklı sıcaklıklarda indirgenmiş %16 içerikli MA (16Ni@MA ve
16Ni@MA-TK1) katalizörleri ile elde edilen metanın kuru
reformlanma reaksiyonu için başlangıç anı CH4 ve CO2
dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 600 oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1) ............................................................................... 94
Şekil 4.33. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 550 oC ve
750oC' da indirgenmiş 16Ni-SGA katalizörlerinin metan ve
karbondioksit dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g
katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) ................................................................ 95
Şekil 4.34. 600oC' da katalitik aktivite deneyi gerçekleştirilen farklı
sıcaklıklarda indirgenmiş (550 ve 750oC) 16Ni-SGA
katalizörlerinin TGA analizi .................................................................. 96
Şekil 4.35. 750oC' da indirgenmiş 8Ni@SGA ve 5Ni@SGA katalizörleri ile
elde edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CO2 ve b)
CH4 dönüşümlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları:
600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) ........................................... 97
Şekil 4.36. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750 oC' da
indirgenmiş 8Ni@SGA ve 5Ni@SGA katalizörlerinin metan
dönüşümüne göre belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana
göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1) ............................................................................... 98
xviii
Şekil
Sayfa
Şekil 4.37. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750 oC' da
indirgenmiş 8Ni@SGA ve 5Ni@SGA katalizörlerinin metan ve
karbondioksit dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g
katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) ................................................................ 99
Şekil 4.38. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750 oC' da
indirgenmiş 8Ni@SGA ve 5Ni@SGA katalizörlerinin metan
dönüşümüne göre belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana
göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1) ............................................................................. 100
Şekil 4.39. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750 oC' da
indirgenmiş emdirme ve "one-pot" sentez yöntemleriyle hazırlanmış
5Ni@SGA ve 5Ni-SGA katalizörlerinin metan ve karbondioksit
dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 600 oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1) ............................................................................. 101
Şekil 4.40. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750 oC' da
indirgenmiş emdirme ve "one-pot" sentez yöntemleriyle hazırlanmış
5Ni@SGA ve 5Ni-SGA katalizörlerinin metan ve karbondioksit
dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 750 oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1) ............................................................................. 101
Şekil 4.41. a) 600oC b) 750oC sıcaklıkta metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda denenen 16Ni-SGA, 8Ni@SGA, 5Ni@SGA
katalizörlerinin reaksiyon sonrası TGA analizi ..................................... 103
Şekil 4.42. a) 600oC b) 750oC sıcaklıkta metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda denenen "one-pot" yöntemiyle hazırlanmış 5Ni-SGA
ve emdirme yöntemiyle hazırlanmış 5Ni@SGA katalizörlerinin
reaksiyon sonrası TGA analizi ............................................................. 104
Şekil 4.43. a) 600oC b) 750oC sıcaklıkta metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda denenen 16Ni-SGA, 8Ni@SGA, 5Ni-SGA
katalizörlerinin reaksiyon sonrası XRD analizi .................................... 105
Şekil 4.44. 16Ni-MA ve 16Co-MA katalizörleri ile elde edilen metanın kuru
reformlanma reaksiyonu için a) CH4 ve b) CO2 dönüşümlerinin
zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1) ............................................................................. 106
xix
Şekil
Sayfa
Şekil 4.45. 16Ni-MA ve 16Co-MA katalizörleri ile elde edilen metanın kuru
reformlanma reaksiyonu için a) H2 ve b) CO verimlerinin zamana
göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1) ............................................................................ 107
Şekil 4.46. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750 oC' da
indirgenmiş 5Ni@SGA ve 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörlerinin
metan ve karbondioksit dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 600 oC;
0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) ..................................................... 108
Şekil 4.47. 600oC' da aktivitesi denenen 5Ni@SGA ve 2.5Co-2.5Ni@SGA
katalizörlerinin reaksiyon sonrası TGA analizi ..................................... 109
Şekil 4.48. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750 oC' da
indirgenmiş 5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA
katalizörlerinin metan ve karbondioksit dönüşümleri (Reaksiyon
koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) .......................... 110
Şekil 4.49. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750 oC' da
indirgenmiş 5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA
katalizörlerinin metan ve karbondioksit dönüşümleri (Reaksiyon
koşulları: 750oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) .......................... 110
Şekil 4.50. a) 600oC' da b) 750oC' da 4 saat süreyle denenen 5Ni-SGA ve 5Ni15W-SGA katalizörlerinin TGA analizi ............................................... 111
Şekil 4.51. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750 oC' da
indirgenmiş 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-10W-MA katalizörlerinin metan
ve karbondioksit dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g
katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) .............................................................. 112
Şekil 4.52. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750 oC' da
indirgenmiş 5Ni-10W-SGA, 5Ni-10W-MA katalizörlerinin metana
göre belirlenen H2 ve CO seçicilikleri (Reaksiyon koşulları: 750oC;
0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1) ..................................................... 113
Şekil 4.53. Farklı besleme oranlarında (CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 ve
CH4/CO2/Ar oranı 1/2/0) metanın kuru reformlanma reaksiyonunda
denenen 750oC' da indirgenmiş 5Ni-10W-MA katalizörünün metan
ve karbondioksit dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g
katalizör) ............................................................................................. 114
xx
Şekil
Sayfa
Şekil 4.54. Farklı besleme oranlarında (CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 ve
CH4/CO2/Ar oranı 1/2/0) metanın kuru reformlanma reaksiyonunda
denenen 750oC' da indirgenmiş 5Ni-10W-MA katalizörünün metana
göre belirlenen H2 ve CO seçicilikleri (Reaksiyon koşulları: 750oC;
0,1 g katalizör) ..................................................................................... 115
Şekil 4.55. a) 5Ni-10W-MA, b) 5Ni-10W-SGA, c) 5Ni-15W-SGA
katalizörlerinin 150 saatlik uzun ömürlülük aktivite deneyleri
(Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,5 g katalizör) ....................................... 116
Şekil 4.56. 5Ni-10W-SGA-150h ve 5Ni-10W-MA-150h katalizörlerinin TGA
analizi ................................................................................................. 117
Şekil 4.57. 5Ni-10W-SGA-150h, 5Ni-15W-SGA-150h, 5Ni-10W-MA-150h
katalizörlerinin TPH analizi ................................................................. 118
Şekil 4.58. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da
indirgenmiş 5Ni-10W-MA katalizörünün membran reaktör
sisteminde elde edilen metan ve karbondioksit dönüşümlerinin
zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,2 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1) ............................................................................. 121
Şekil 4.59. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da
indirgenmiş 5Ni-10W-MA katalizörünün membran reaktör
sisteminde metana göre belirlenen H2 ve CO seçiciliklerinin zamana
göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,2 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1) ............................................................................. 122
xxi
RESİMLERİN LİSTESİ
Resim
Sayfa
Resim 4.1. 16Ni-MA katalizörünün TEM görüntüsü (a) kanallara dik (b) kanal
(c) Ni haritası (kırmızı noktalar nikel metaline aittir) ............................. 60
Resim 4.2. (a) 16Ni@SGA katalizörünün TEM fotoğrafı; (b) Ni@SGA
katalizörünün Ni haritası (beyaz noktalar Ni metaline aittir).................. 61
Resim 4.3. 9W@16Ni@SGA katalizörünün (a) TEM fotoğrafı; (b) W&Ni
haritası (Kırmızı noktalar: Ni, Yeşil noktalar: W)................................... 80
Resim 4.4. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenmiş olan a)
16Ni@SGA, b) 9W@16Ni@SGA, c) 16Ni- MA katalizörlerinin
SEM fotoğrafları .................................................................................... 89
Resim 4.5. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen
9W@16Ni@SGA katalizörünün SEM fotoğrafı ve Karbon haritası
(Kırmızı noktalar yüzeydeki karbona aittir) ............................................ 91
Resim 4.6. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda 150 saat süreyle
denenmiş a) Ni-10W-MA, b) Ni-10W-SGA katalizörlerinin SEM
fotoğrafları .......................................................................................... 119
xxii
SİMGELER VE KISALTMALAR
Bu çalışmada kullanılmış bazı simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte
aşağıda sunulmuştur.
Simgeler
Açıklama
a
İki gözenek merkezi arasındaki uzaklık
Bgerçek
FWHM (Full width at half maximum), radyan
L
Kristalin partikül boyutu, nm
SH2 (CH4)
Metan dönüşümüne göre hidrojen seçiciliği
SH2 (CO2)
Karbondioksit dönüşümüne göre hidrojen seçiciliği
SCO (CH4)
Metan dönüşümüne göre karbon monoksit seçiciliği
SCO (CO2)
Karbondioksit dönüşümüne göre karbon monoksit seçiciliği
XCH4
Metan dönüşümü
XCO2
Karbondioksit dönüşümü
VH2
Hidrojen verimi
VCO
Karbon monoksit verimi
∆H
Reaksiyon entalpisi, kJ/mol

X-ışını dalga boyu, Å

Kırınım açısı
Kısaltmalar
Açıklama
BET
“Brunauer-Emmett-Teller”
EDS
Enerji dağılımlı x-ışını spektroskopisi
BJH
"Barrett-Joynes-Halenda"
SEM
Taramalı elektron mikroskopisi
TEM
Geçirimli elektron mikroskobu
XRD
X-ışını kırınımı
1
1. GİRİŞ
Enerji tüketimindeki hızlı artış ve fosil yakıtların yarattığı çevre sorunları
araştırmacıları temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarına yönlendirmiştir. Organik
atıkların anaerobik dönüşümü ile oluşan biyogaz büyük oranda metan ve
karbondioksit gazını içermektedir [1-2]. Metanın kuru reformlanma reaksiyonu ile
(CH4 + CO2 2H2 + 2CO) biyogazdan sentez gazı ve dolayısıyla hidrojen elde
edilebilme potansiyeli bu konudaki katalizör geliştirme çalışmalarına hız
kazandırmıştır. Bu reaksiyon, biyogazdan alternatif sıvı yakıt ve değerli
kimyasalların sentezi için oldukça önemlidir. Metanın karbon dioksit ile reaksiyonu
sonucu oluşan sentez gazındaki H2 ve CO mol yüzdelerinin reaksiyon
stokiometrisine göre eşit olması, üretilecek sentez gazının sıvı hidrokarbonların
“Fischer-Tropsch” senteziyle üretiminde ve/veya alternatif dizel yakıtı olarak
değerlendirilen dimetil eter sentezinde hammadde olarak kullanımına imkan
sağlayabilecektir.
Ayrıca
sentez
gazı (H2+CO)
enerji deposu
olarak
da
kullanılmaktadır. Ancak, metanın kuru reformlanma reaksiyonu sırasında metanın
parçalanması, “Boudouard” reaksiyonu, ters su gazı reaksiyonu gibi ürün dağılımını
olumsuz etkileyecek yan reaksiyonlar da oluşabilmektedir. Özellikle metanın
parçalanması ile kok oluşumu, oluşan kokun türüne bağlı olarak, katalitik aktiviteyi
düşürebilmekte ve reaktörün tıkanmasına yol açabilmektedir. Ters su gazı reaksiyonu
ise ürün dağılımını etkileyerek H2 derişimini düşürmektedir. Önemli ölçüde sera
etkisi yaratan karbon dioksit ve metan gazlarını kullanılabilir ürünlere dönüştüren
metanın kuru reformlanma reaksiyonu ile H2 ve CO eldesinin başarısı önemli ölçüde
kullanılacak katalizörün aktifliğine ve kararlılığına bağlıdır [3-8]. Katalizörün
kararlılığı da kok oluşumu ile yakından ilgilidir.
Çalışma kapsamında metanın kuru reformlanma reaksiyonu için mezogözenekli
alümina destekli Ni ve/veya Co içeren katalizörler hazırlanarak katalitik aktivite
deneyleri yürütülmüştür. Literatürde metanın kuru reformlanma reaksiyonu için VIIIB geçiş metallerinin
(Ni, Co, Fe, Rh, Ru, Pd, Os, Ir, Pt)
aktif olduğu rapor
edilmektedir [3-19]. Bu reaksiyon için Rh, Ru gibi soy metallerin yüksek aktiviteye
sahip oldukları ve karbon oluşumuna karşı direnç gösterdiği belirtilmektedir [3,4].
2
Ancak, soy metallerin yüksek maliyetleri ve az bulunmaları nedeniyle çalışmalar Ni
ve Co metallerinde yoğunlaşmaktadır [3-6, 8]. Katalitik aktiviteyi artırmak amacıyla
Ni veya Co esaslı katalizörlere az miktarda toprak alkali metallerin ilave edilmesi ile
ilgili çalışmalar da mevcuttur. Toprak alkali/alkali metallerin (K, Na, Mg, Ca gibi)
katalizörün asitliğini değiştirerek, kok oluşumunun azaltılması yönünde olumlu katkı
yaptıkları yönünde bazı sonuçlar literatürde rapor edilmektedir [10]. Katalizör destek
maddesi katalitik aktiviteyi ve kok oluşumunu etkileyen önemli bir parametredir.
Literatürde silikat esaslı (SBA-15, MCM-41), zeolit (klinoptilolit) gibi malzemeler
katalizör destek maddesi olarak farklı reaksiyonlarda denenmiştir [15-17]. Bu
çalışmada farklı sentez yöntemleriyle (sol-jel ve hidrotermal) hazırlanmış
mezogözenekli alümina destekli Ni, Ni-Co, Ni-W ve Ni-Mg içerikli katalizörler
hazırlanmıştır. Hazırlanan katalizörlerin metanın kuru reformlanma reaksiyonunda
aktiviteleri ve karbon oluşumuna karşı dirençleri incelenmiştir.
3
2. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI
Metanın kuru reformlanma reaksiyonu için katalizör geliştirilmesi konusuyla ilgili
olarak literatür araştırması iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde metanın kuru
reformlanma reaksiyonuyla, ikinci bölümde katalizöre destek maddesi olarak
kullanılan alümina malzemelerinin sentezi ve karakterizasyonu ile ilgili çalışmalar alt
başlıklar halinde özetlenmiştir.
2.1. Metanın Kuru Reformlanma Reaksiyonu
Metanın karbon dioksit ile katalitik reaksiyonu sonucu sentez gazı oluşumu, metanın
kuru reformlanma reaksiyonu olarak bilinmektedir. Günümüzde metanın karbon
dioksit ile reformlanması, sera etkisine neden olan metan ve karbon dioksitin değerli
kimyasalların ve alternatif yakıtların sentezinde kullanılma potansiyeli yüksek olan
sentez gazına (H2 ve CO) dönüştürülmesi nedeniyle önem kazanmaktadır. Bu
reaksiyon sonucunda elde edilen sentez gazındaki H2/CO oranı yaklaşık 1/1' dir. Elde
edilen sentez gazı H2+CO halinde enerji deposu olarak da kullanılabilmektedir.
Metanın kuru reformlanması endotermik bir reaksiyondur ve aşağıda verilmektedir
(Eş. 2.1) [3-7].
CH4 + CO2 ↔ 2CO + 2H2
∆Ho298= 247 kJ.mol−1
(2.1)
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda ürün olarak elde edilen hidrojen, bazı yan
reaksiyonların da gerçekleşmesini sağlayabilir. Bu yan reaksiyonlar (Eş. 2.2 ve 2.3)
son H2 konsantrasyonunu ve H2/CO oranını da etkilemektedirler:
Ters su gazı reaksiyonu: CO2 + H2 ↔ CO+ H2O
∆Ho298= 41 kJ.mol−1
(2.2)
Metanlaşma: CO2 + 4H2 ↔ CH4 + 2H2O
∆Ho298= -165 kJ.mol−1
(2.3)
Ayrıca ters su gazı ve metanlaşma reaksiyonları ile oluşan su, metanın su buharı ile
reformlanmasına yol açabilmektedir (Eş. 2.4):
4
CH4 + H2O ↔ CO + 3H2
∆Ho298= 206 kJ.mol−1
(2.4)
Metanın kuru reformlanma reaksiyonu katalitik bir proses olup en önemli dezavantajı
yan reaksiyonlar sonucu kok oluşumudur. Katalizör yüzeyindeki karbon birikimi
katalizörün aktivitesini düşürmektedir. Elementel karbon, CH 4 parçalanması
(“methane cracking”) ve/veya CO' nin elementel karbon ve karbondioksite dönüşüm
(CO “disproportionation-Boudouard”) reaksiyonlarıyla oluşabilmektedir (Eş. 2.5 ve
Eş. 2.6):
CH4 → C + 2H2
∆Ho298= 75 kJ.mol−1
(2.5)
2CO → C + CO2
∆Ho298= -173 kJ.mol−1
(2.6)
Bu reaksiyonlardan endotermik bir reaksiyon olan metan bozunma reaksiyonu
yüksek sıcaklıklarda, egzotermik bir reaksiyon olan "Boudouard" reaksiyonu ise
daha düşük sıcaklıklarda sorun yaratmaktadır. Literatürde Fe, Co, Ni, Pt, Ru, Rh ve
Pd gibi VIII B metallerinin metanın kuru reformlanma reaksiyonunda aktivite
gösterdiği belirtilmektedir [5-15]. Bu metaller arasında Rodyum (Rh) ve Rutenyum
(Ru) katalizörleri metanın kuru reformlanma reaksiyonunda yüksek aktivite ve
karbon oluşumuna karşı iyi direnç göstermektedirler. Fakat bu soy metallerin doğada
az miktarda bulunmaları ve fiyatlarının yüksek olması nedeniyle soy metal olmayan
metaller endüstriyel çalışmalarda tercih edilmektedir. Literatürde yapılan metanın
kuru reformlanma reaksiyonu çalışmalarının çoğunda nikel, kok oluşumuna karşı iyi
direnç gösterememesine rağmen ucuz olması ve doğada fazla miktarda bulunması
nedeniyle çalışmalarda tercih edilmektedir [3-6, 17].
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda destek maddesi olarak silikat yapılar,
alümina, zeolitler ve metal oksitleri kullanılmaktadır. Katalizör destek maddesi
katalizörün aktivitesini ve karbon oluşumuna karşı gösterdiği direnci etkilemesi
nedeniyle önemlidir. Metanın karbon dioksit ile reaksiyonunda Na, K gibi alkali
metaller ve geçiş metal oksitleri yükseltgeyici (“promoter”) olarak katalizörlere ilave
5
edilerek karbon oluşumunu azaltması ve katalizörün aktifliğini arttırması nedeniyle
de tercih edilmektedir [10, 15].
Metanın kuru reformlanma reaksiyonu ile ilgili daha önceki çalışmalarımızda Rh ve
Ru içerikli Ni-MCM-41 katalizörleri ile çalışmalar yürütülmüştür [3, 4]. Rh ve Ni
içerikli MCM-41 destekli katalizörler ile yürütmüş olduğumuz çalışmada [3]
yapısında farklı oranlarda Ni/Si (0,12; 0,19; 0,47) bulunduran ve doğrudan
hidrotermal sentez yöntemi ile hazırlanmış olan katalizörler metanın kuru
reformlanma reaksiyonunda denenmiştir. Farklı Ni/Si molar oranındaki Ni-MCM-41
katalizörlerinden en kararlı ve yüksek aktiviteyi Ni/Si molar oranı 0,19 olan katalizör
göstermiştir. Rodyum, katalizör yapısına emdirme ve doğrudan hidrotermal sentez
yöntemi olmak üzere iki farklı yöntemle ilave edilmiştir. Doğrudan hidrotermal
sentez yöntemiyle Ni-MCM-41 katalizörünün yapısına rodyum ilave edilerek
katalizörün hem kararlılığının hem de aktivitesinin artırılabildiği görülmüştür.
Yürütmüş olduğumuz diğer bir çalışmada Ru metalinin etkinliği etüd edilmiştir [4].
Doğrudan
hidrotermal
sentez
yöntemiyle
hazırlanmış
olan
Ni-MCM-41
katalizörlerinin katalitik performansını artırabilmek amacıyla katalizör yapısına farklı
oranlarda rutenyum (kütlece %0,5-3) ve magnezyum (kütlece %1-5) emdirme
yöntemiyle ilave edilmiştir. Katalizör yapısına yüklenen rutenyum ve magnezyum
miktarı arttıkça katalizörün yüzey alanının düştüğü gözlenmiştir. Katalizör yapısına
rutenyum (%1 Ru) ilavesinin hidrojen verimini artırdığı, rutenyum içerikli katalizöre
magnezyum (%1 Mg) ilavesinin ise metan dönüşümünü artırdığı ve ters su gazı
reaksiyonunu azalttığı gözlenmiştir. Ancak Mg eklenmesi kok oluşumu üzerinde
olumlu bir sonuç vermemiştir.
Metanın kuru reformlanma reaksiyonuna VIII B metallerinin göstermiş oldukları
aktivitelerini incelemek amacıyla Hou ve ark. tarafından yapılan bir çalışmada Ru,
Rh, Pt, Pd, Ir, Ni ve Co katalizörlerinin aktiviteleri denenmiştir [6]. 800oC' da
gerçekleştirilen metanın kuru reformlanma reaksiyonuna  -Al2O3 destekli kütlece
%5 soy metal içeren katalizörlerin kütlece %10 Ni veya kütlece % 10 Co içeren
katalizöre göre karbon birikimine karşı daha yüksek direnç gösterirken metanın kuru
6
reformlanma reaksiyonuna daha az aktivite gösterdiğini gözlemlemişlerdir.
Araştırmacıların üzerinde yoğunlaştıkları konulardan biri de yüksek aktiviteye sahip
nikel ve kobalt içerikli katalizörlerin karbon birikimini önlemeye çalışmaktır. Bu
amaçla katalizör yapısına Ru, Rh ve Pt gibi soy metaller ekleyerek karbon birikimi
düşürülmeye çalışılmıştır. Bu amaçla grubumuzda daha önce gerçekleştirmiş
olduğumuz çalışmaya [3] benzer olarak Hou ve ark., Ni katalizörlere Rh ilave
ederek katalizörün aktivitesinin ve karbon oluşumuna karşı gösterdiği direncin
artırılabildiğini gözlemlemişlerdir. Soy metallerin metanın kuru reformlanma
reaksiyonuna göstermiş olduğu aktiviteyi ve karbon birikimine karşı göstermiş
olduğu direnci incelemek amacıyla Chen ve ark. yaptıkları çalışmada Ce 0.75Zr0.25O2
destekli Ru katalizörler hazırlamışlardır [7]. Ce0.75Zr0.25O2 malzemesi (CZ), birlikte
çöktürme yöntemiyle hazırlanmış, setiltrimetil-amonyum bromür yüzey aktif madde
olarak kullanılmıştır. Kütlece % 1,5 oranında Ru içeren Ru(1,5)/CZ katalizörünün
yüksek kararlılık ve karbon oluşumuna karşı yüksek direnç gösterdiğini
gözlemlemişlerdir. Sokolov ve ark., metanın kuru reformlanma reaksiyonunda
kullanılmak üzere La2O3-ZrO2 destekli Ni katalizörler sentezlemişlerdir. Katalitik
aktivite çalışmalarını, sabit yataklı reaktörde, 400-7000C' da gerçekleştirmişlerdir.
Mezogözenekli ve makro gözenekli destek malzemeleri hazırlanarak malzeme
üzerine Ni eklendikten sonra ve eklenmeden önce katalitik aktivite çalışmaları
gerçekleştirilmiştir. Sadece Ni eklenen katalizörün (kütlece %5 Ni) aktif olduğunu
gözlemlemişlerdir [8].
Metanın kuru reformlanma reaksiyonu için gerçekleştirilen bazı çalışmalarda
katalizör yapısına yükseltgeyici ilave edilerek katalizör aktivitesini ve kararlılığını
arttırarak kok oluşumunu azaltmak amaçlanmıştır. Bu amaçla Ozkara ve ark.,
Pt/ZrO2 katalizörünün yapısına CeO2 ilave etmişlerdir [9]. Ticari ZrO2 malzemesi
kullanarak
emdirme
yöntemiyle
Pt/ZrO2
ve
Ce-Pt/ZrO2
katalizörlerini
hazırlamışlardır. Katalitik aktivite sonuçları incelendiğinde kütlece %1 oranında Ce
içeren Pt/ZrO2 katalizörün yüksek kararlılık ve yüksek katalitik aktivite gösterdiği
belirlenmiştir. Ozkara ve arkadaşlarının yaptıkları başka bir çalışmada [10] ise
Co/ZrO2 katalizörüne farklı metaller ilave ederek (La, Ce, Mn, Mg, K) katalizörlerin
performansları ve kok oluşumuna karşı gösterdikleri direnç incelenmiştir. Çalışma
7
sonucunda La katkılı Co/ZrO2 katalizörünün yüksek kararlılık ve kok oluşumuna
karşı iyi direnç gösterdiği, fakat aktivitesinin çok yüksek olmadığı görülmüştür.
Yükseltgeyici olarak seryum (Ce), potasyum (K), ve zirkonyumun (Zr) kullanıldığı,
Darujati
ve
arkadaşlarının
gerçekleştirmiş
olduğu
bir
çalışmada,
Ce
yükseltgeyicisinin redoks özelliklerinden dolayı katalizör üzerine yüklendiğinde
kararlılığın arttırılabileceği belirtilmiştir [11]. Son yıllarda yapılan bir diğer
çalışmada Corthals ve ark., metanın kuru reformlanma reaksiyonunu γ -Al2O3, CeO2,
ZrO2 ve MgAl2O4 destekli Ni katalizörleri ile denemişlerdir [12]. MgAl2O4 destekli,
CeO2 ve ZrO2 katkılı Ni katalizörlerinin metanın kuru reformlanma reaksiyonu
açısından umut verici olduğunu belirtmişlerdir. Belirli bir bileşimde yüklenen CeO2
ve ZrO2 yükseltgeyicilerinin kok oluşum miktarını azaltıcı yönde etkilediklerini
öngörmüşlerdir. Therdthianwong ve ark., Ni/Al2O3 ve NiZrO2-/Al2O3 katalizörlerini
emdirme yöntemiyle sentezlemişlerdir [13]. Sentezlenen katalizörlerdeki Ni oranını
%5-25, ZrO2 oranını %5-15 olarak belirlemişlerdir. Maksimum metan dönüşümünü
%20 Ni ve %5 ZrO2 katalizöründe sağlamışlardır. %5-10 ZrO2 yüklemeli
katalizörlerde
kok
oluşumunun %50
Yükseltgeyici
olarak
vanadyum
azalmış
kullanıldığı,
olduğunu
gözlemlemişlerdir.
Valentini
ve
arkadaşlarının
gerçekleştirdiği bir çalışmada, araştırmacılar katalizör üzerine vanadyum yüklemenin
karbon oluşumunu arttırdığını ve vanadyumun CH4' ın parçalanma reaksiyonunu
desteklediğini belirtmişlerdir [14]. Gallego ve ark., LaNi1-xBxO3-δ (B = Mg, Co)
katalizörlerini oto-yanma metoduyla sentezlemişlerdir [15]. TPR analizlerinde Mg ya
da Co ile sentezlenen katalizörlerin indirgeme zorluğundan bahsetmişlerdir. LaNiO3
ve LaNi1-xMgxO3-δ katalizörlerinin metanın kuru reformlanma reaksiyonunda 700 0C
da yüksek aktivite gösterdiğini belirtmişlerdir. Metan ve karbondioksit dönüşümü
sırasıyla %57 ve %67 ve H2/CO oranı 0,47 olarak bulunmuştur. Kobaltın ise katalitik
aktiviteyi düşürdüğü gözlenmiştir. Azalan aktivitenin Co-Ni alaşım oluşumuna bağlı
olduğunu belirtmişlerdir.
Destek malzemesinin fiziksel özellikleri metanın kuru reformlanma reaksiyonunu
önemli bir şekilde etkilemektedir. Darujati ve arkadaşları, gerçekleştirdikleri
çalışmada Al2O3, ZrO2 ve MgO destekli molibden karbürü (Mo 2C) metanın kuru
8
reformlanma reaksiyonunda denemişlerdir. Yüksek yüzey alanı ve termal kararlılığı
nedeniyle  -alüminanın diğer destek malzemelerine göre daha iyi olduğunu ifade
etmişlerdir [11]. MCM-41 destekli Ni üzerinde yürütülen bir çalışmada Liu ve ark.,
farklı Si/Ni oranlarında Ni-MCM-41 katalizörlerini doğrudan hidrotermal sentez
yöntemiyle hazırlamışlardır. Hazırlanan Ni-MCM-41 katalizörlerinin metanın kuru
reformlanma reaksiyonunda aktivitelerini incelemişlerdir. Katalizörlerin katalitik
performanslarının nikelin uygun dağılımıyla ilişkili olduğunu ancak reaksiyon
sırasında oluşan karbonun aktiviteyi olumsuz etkilediğini belirtmişlerdir. Metanın
kuru reformlanma reaksiyonu esnasında oluşan kok birikiminin iki farklı karbon
yapısından oluştuğunu ve oluşan bu karbonların aktif karbon ve grafit olduğunu
belirtmişlerdir [16].
Literatürde, metanın kuru reformlanma reaksiyonunu etkileyen parametrelerden olan
beslemedeki reaktantların (CH4/CO2) oranı, reaksiyon sıcaklığı, reaksiyon basıncı ve
katalizörün indirgenme sıcaklığı ile ilgili çalışmalar da gerçekleştirilmiştir.
Wisniewski ve ark. metanın kuru reformlanma reaksiyonu için iridyum (Ir)
yüklenmiş Ce0.9Gd0.1O2-x(Ir/CGO) katalizörlerini 600-800oC sıcaklık aralığında ve
beslemedeki CH4/CO2 oranı 2,0-2,66 arasında denemişlerdir [17]. Farklı reaksiyon
sıcaklıklarında yürütülen aktivite deneylerinde beslemedeki CH4/CO2 oranı arttıkça
CO2 dönüşümünün arttığını, metan dönüşümünün ise azaldığını belirlemişlerdir.
Ayrıca beslemedeki CH4/CO2 oranının artışıyla H2/CO oranının bire daha da
yaklaştığını gözlemlemişlerdir. Reaksiyon sıcaklığının aktiviteye etkisini incelemek
üzere Djinovic ve arkadaşlarının gerçekleştirdiği çalışmada, metanın kuru
reformlanma reaksiyonu için yüksek yüzey alanına ve yüksek termal kararlılığa
sahip, kütlece %2 oranında Rh içeren Rh-CeO2 katalizörlerini sentezlemişlerdir [18].
Reaksiyon sıcaklığı arttıkça, dönüşüm değerlerinin arttığını gözlemlemişlerdir.
Reaksiyon sıcaklığının 1023 K olduğu durumda, %84 metan ve %93 karbondioksit
dönüşümü elde etmişlerdir. Metan kuru reformlanma reaksiyon çalışmalarının
önemli bir bölümü atmosferik basınçta yürütülmüş olan çalışmalardır. Nagaoka ve
ark. ise yüksek basınçta gerçekleştirilen metanın kuru reformlanma reaksiyonunda
Co/TiO2 katalizörünün aktivitesine indirgeme sıcaklığının etkisini incelemişlerdir.
9
Farklı sıcaklıklarda (973-1223 K) indirgenen kütlece % 0,5 Co/TiO2 katalizörünün
2,0 MPa basınçta gerçekleştirilen metanın kuru reformlanma reaksiyonunda
gösterdiği aktiviteyi incelemişlerdir [19]. Sıcaklığın 1123 K' nin altında olması
durumunda
indirgenen
Co/TiO2
katalizörlerinin
reaksiyonun
başlangıcında
aktivitelerini kaybettiğini gözlemlemişlerdir. 1123 K ve üzerinde indirgenen Co/TiO2
katalizörlerinin 24 saatlik reaksiyon süresince kararlı bir aktivite gösterdiğini ve
önemli miktarda karbon (kütlece % 0,25 karbon)
oluşmadığını belirlemişlerdir.
Daha düşük sıcaklıklarda indirgenen katalizörlerde ise yüksek miktarda karbon (24
saatte kütlece %2,9) biriktiğini gözlemlemişlerdir. Ayrıca Co/TiO2 katalizörlerine
Rutenyum (Ru/Co=0,05) ekleyerek katalizörün karbon oluşumuna karşı daha iyi
direnç gösterdiğini gözlemlemişlerdir. Metanın kuru reformlanma reaksiyonu için
yapılan literatür araştırmasının özeti Çizelge 2.1' de verilmiştir.
Çizelge 2.1. Metanın kuru reformlanma reaksiyonu için literatürden çalışmalar
Araştırmacı
Arbag ve
ark. [3]
Yasyerli ve
ark. [4]
Hou ve ark.
[6]
Chen ve ark.
[7]
Sokolov ve
ark. [8]
T:Sıcaklık
P: Basınç
Katalizörler
Ni/MCM-41
Rh-Ni/MCM-41
Ni/MCM-41
Ru-Ni/MCM-41
Ru, Rh, Pt, Pd,
Ir, Ni/Al2O3
Ru/Ce0.75Zr0.25O
Sentez
Reaksiyon
Yöntemi
Koşulları
Doğrudan
Hidrotermal
Emdirme
Doğrudan
Hidrotermal
Emdirme
Emdirme
T: 600 0C
Ni-MCM-41
P: 1 atm
Metan Dönüşümü %28
T: 600 0C
P: 1 atm
Metan Dönüşümü: % 84
0
Çöktürme
P: 1 atm
Emdirme
(600oC' da)
P: 1 atm
T: 600 C
Metodu
Metan Dönüşümü %35
Rh/Al2O3
Emdirme
Ni/La2O3-ZrO2
Ru-Ni-MCM-41
T:800 0C
Birlikte
Üre Hidroliz
Sonuçlar
Ru(1.5)/Ce0.75Zr0.25O2
H2 Seçiciliği: %97
T: 700 0C
Ni/La2O3-ZrO2
P: 1 atm
Metan Dönüşümü: %20
10
Çizelge 2.1. (Devam) Metanın kuru reformlanma reaksiyonu için literatürden
çalışmalar
Araştırmacı
Ozkara ve ark.
[9]
Ozkara ve ark.
[10]
Darujati ve ark.
[11]
Katalizörler
Pt/ZrO2
Ce-Pt/ZrO2
Sentez
Reaksiyon
Yöntemi
Koşulları
ZrO2:
Ticari
Emdirme
Co/ZrO2
ZrO2:
Ce,La,Mn,Mg,K -
Ticari
Co/ZrO2
Emdirme
Mo2C/Al2O3,ZrO2,
MgO
Emdirme
T:773-973K
P: 1 atm
Sonuçlar
Pt/ZrO2
Metan Dönüşümü
%90
Ce-Co/ZrO2
T: 973K
H2 Seçiciliği: % 49
P: 1 atm
Metan Dönüşümü:
%50
T: 900oC
P: 1 bar
30Mo/γ-Al2O3
Metan dönüşümü:
%97,5
Metan dönüşümü:
Ni/ γ -Al2O3,
Cothlas ve ark.
[12]
CeO2, ZrO2,
Emdirme
T: 670oC
P: 1.5 bar
MgAl2O4
%72 / 67 / 44 / 32
(γAl2O3>
MgAl2O4> ZrO2>
CeO2)
Therdthianwong Ni/ZrO2-Al2O3
ve ark. [13]
Ni/Al2O3
Emdirme
T:500-
Ni-Al2O3
800oC
Metan Dönüşümü:
Basınç:
%56
1atm
(700oC' da)
polimerik
Valentini ve
ark. [14]
V-Ni/Al2O3
öncül
T: 625oC
madde
P: 1 atm
metodu
Gallego ve ark.
[15]
T:Sıcaklık
P: Basınç
LaNi1_xBxO3_ δ (B
= Mg, Co)
Oto Yanma
T: 700 0C
P: 1 atm
10-NiAlV(2.3)
Metan Dönüşümü
%40
LaNi1_xMgxO3_ δ
Metan Dönüşümü:
%57
11
Çizelge 2.1. (Devam) Metanın kuru reformlanma reaksiyonu için literatürden
çalışmalar
Araştırmacı
Katalizörler
Sentez
Reaksiyon
Yöntemi
Koşulları
Sonuçlar
Si/Ni=12,5 (NiHidrotermal
Liu ve ark. [16] Ni/MCM-41
sentez
T:500-850oC
P: 1 atm
MCM-41)
Metan Dönüşümü:
%22 (500oC' da) %90 (800oC' da)
T: 600-800oC
Wisniewski ve
ark. [17]
Ir/Ce0.9Gd0.1O2-x
Emdirme
P: 1 atm
Metan dönüşümü
Beslemedeki
%75 (750oC ve
CH4/CO2
CH4/CO2 oranı=1)
oranı: 0,5-2
Djinovic ve
ark. [18]
Rh-CeO2
Şablon
T: 750oC
P: 1 atm
Rh-CeO2
Metan Dönüşümü:
%87
Metan dönüşümü:
Nagaoka ve
ark. [19]
o
Co/TiO2
Emdirme
T: 750 C
%23 (850oC' da
P: 2 MPa
indirgenmiş
katalizör)
T:Sıcaklık,
P: Basınç
Yapılan bu literatür taraması sonucunda katalizörlerin destek malzemelerinin fiziksel
özelliklerinin katalizörün aktivitesinde önemli bir rol oynadığı tespit edilmiştir. Bu
reaksiyonda kullanılacak katalizörün destek malzemesinin reaksiyon şartlarındaki
kararlılığı ve reaksiyon sırasında kok oluşumunun minimum seviyeye indirilmesi
önemli sorunlar olup bu konuda belli bir aşama kaydedilmiş olmakla beraber, henüz
kararlı ve kok oluşumuna dirençli katalizör sentezi konusunda kesin sonuca
ulaşılamamıştır. Genellikle mikro gözenekli ve yüksek asitliğe sahip katalizör destek
malzemeleri yüksek kok oluşumuna neden olmaktadır. Tüm bu araştırmalara
dayanarak mezogözenekli destek malzemelerinin avantajları ortaya çıkmıştır.
Mezogözenekli malzemeler reformlanma reaksiyonlarında kararlı ve olumlu davranış
12
göstermektedirler. Bu nedenle bu çalışmada mezogözenekli alümina esaslı Ni, NiCo, Ni-W ve Ni-Mg içerikli katalizörler sentezlenerek, hazırlanan bu katalizörlerin
biyogazdan sentez gazı üretiminde aktiviteleri incelenmiştir. Literatür bilgileri ve
daha önceki çalışmalarımız benzer kimyasal bileşimindeki katalizörlerin sentez
şartlarına bağlı olarak çok farklı morfoloji ve çok farklı katalitik performans
verebildiğini göstermektedir. Bu nedenle çalışmamızda katalizör sentez şartlarının
optimizasyonu da önemli bir faktör olarak dikkate alınmıştır. Ni, Co,W ve/veya Mg
içeren katalizörlerin hazırlanmasında emdirme ve doğrudan hidrotermal sentez ve
sol-jel yöntemleri kullanılmıştır. Geliştirilen katalizörlerin fiziksel ve kimyasal
özellikleri belirlenerek metanın kuru reformlanma reaksiyonu için katalitik
aktiviteleri denenmiştir. Bu çalışmada metanın kuru reformlanma reaksiyonu için
aktif ve kararlı yeni katalizörlerin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca çalışmanın
son aşamasında membran reaktör uygulamalarıyla hidrojen verimi arttırılmaya
çalışılmıştır.
2.2. Alümina Destek Malzemeleri İle Literatürde Yapılan Çalışmalar
Silika yapılı ve düzenli gözenek yapısına sahip mezogözenekli malzemelerin
geliştirilmesi katalizör tasarımı ve sentezi alanında yepyeni bir kulvar açmıştır [2026]. Bu tür malzemeler yüksek yüzey alanları ve zeolitlere göre daha büyük ve
düzenli gözeneklere sahip olmaları nedeniyle katalizör destek maddesi olarak önemli
avantajlar sağlamaktadır. Özellikle gözenek içi difüzyon direncinin azaltılması ve
kok oluşumu sonucu gözeneklerin tıkanarak katalizör deaktivasyonunda olumlu
yönde
etki
yapmaları
cazip
avantajlar
olarak
değerlendirilmektedir.
Bu
malzemelerden en çok değerlendirilenler MCM-41 ve SBA-15 yapılı katalizörlerdir.
Metanın kuru reformlanma reaksiyonu için de daha önceki çalışmalarımızda Ni
içerikli MCM-41 katalizörleri Ru ve Rh ile modifiye edilerek aktivite deneyleri
yapılmış ve sonuçlar yayınlanmıştır [3-4]. MCM-41 esaslı katalizörlerin olumlu
özellikleri olmakla birlikte, özellikle yüksek sıcaklıklarda ve su buharının olduğu
durumlarda bu malzemenin yapısında bozunmalar olduğu ve kararlılığını belli oranda
yitirdiği ifade edilmektedir. Bu nedenle metanın kuru reformlanma reaksiyon
şartlarında kararlı bir yapı gösterecek ve difüzyon direncini de azaltacak
13
mezogözenekli farklı destek malzemelerinin sentezi bu çalışma kapsamında
amaçlanmıştır. Son yıllarda alüminanın da mezogözenekli sentezine yönelik bazı
çalışmalar literatürde yer almıştır [26-30]. Bu kapsamda mezogözenekli alümina
destekli Ni , Co, W ve/veya Mg içerikli yeni katalizörlerin emdirme ve "one-pot"
hidrotermal ve sol-jel sentez yöntemleriyle sentezi amaçlanmıştır.
Mezogözenekli
malzemeler
kapsamında
yüksek
termal
kararlılığa
sahip
mezogözenekli alümina sentezi de gündeme gelmiştir. Yuan ve arkadaşları yüksek
termal kararlılığa ve düzenli mezogözenek yapısına sahip alümina malzemesinin
sentezini araştırmışlardır [26]. Katalizörün hazırlanmasında etanol çözeltisi
içerisinde blok kopolimerlerin şablon olarak kullanıldığı sol-jel yöntemini
kullanmışlardır. Katalizörün yapısal ve fiziksel özelliklerini belirlemek amacıyla
yapılan küçük açılı XRD, TEM ve azot adsorpsiyon-desorpsiyon analizleri
sonucunda hazırlanan mezogözenekli alüminanın düzenli hegzagonal yapıya sahip
olduğu ve bu yapının 1000 oC' a kadar kararlı olduğu belirlenmiştir. Değiştirilebilir
gözenek çaplı mezogözenekli katalizörlerin hazırlanmasında farklı alüminyum
kaynakları (Alüminyum izopropoksit ve Al(NO3 )3.9H2O,), şablon olarak da farklı
blok kopolimerler (Pluronic P123, Mav=5800, EO20PO70EO20; Pluronic F127,
Mav=12600,
EO106PO70EO106
ve
Pluronic
F68
Mav=8400,
EO77PO29EO77)
denenmiştir. pH ayarlamak amacıyla farklı asitler (HNO3, HCl, sitrik asit, ve DLmalik asit) kullanmışlardır. Hazırlanan alümina malzemelerinin 400 oC' da
kalsinasyonları sonucunda belirlenen gözenek çaplarının 9,0 nm civarında olduğu
belirlenmiştir. Başka bir çalışmada Yuan ve arkadaşları mezogözenekli monolit
yapıdaki alümina malzemelerini jel-döküm tekniğiyle hazırlamışlar, mezogözenekli
alümina malzemesini sol-jel yöntemiyle sentezlemişlerdir [27]. Mezogözenekli
alüminanın sentezinde üç bloklu kopolimer olarak Pluronic 123 (polietilenoksitpolipropilenoksit-polietilenoksit,
EO20PO70EO20),
alümina
kaynağı
olarak
alüminyum izopropoksit, asit olarak nitrik asit, çözücü olarak etanol kullanılmıştır.
Hazırlanan alümina malzemesi 1 oC/dakika sıcaklık artışıyla oda sıcaklığından 700oC'
a kadar ısıtılmış ve 700oC' da 4 saat kalsine edilmiştir. Elde edilen mezogözenekli
alümina malzemesinin yüzey alanı 307 m2/g, gözenek hacmi ise 0,75 cm3/g olarak
belirlenmiştir.
14
Mezogözenekli alümina malzemesine katalitik aktivite kazandırmak amacıyla metal
yüklemeleriyle ilgili çalışmalar da gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla Morris ve ark.
doğrudan sol-jel yöntemini kullanarak mezogözenekli alümina destekli nikel
katalizörlerini hazırlamışlardır [28]. Hazırlanan nikel içerikli mezogözenekli alümina
katalizörünün saf alümina malzemesine göre daha yüksek mezogözenek çapına sahip
olduğunu ve termal kararlılığının geliştirildiğini belirtmişlerdir. Doğrudan sol-jel
yöntemiyle hazırlanan nikel içerikli alümina malzemesinin sentezinde nikel kaynağı
doğrudan etanol çözeltisi ve P123 (EO20PO70EO20) blok kopolimerini içeren karışıma
ilave edilmiştir. Shen ve ark. ise doğrudan sol-jel sentez yöntemiyle hazırladıkları Ni
veya Ni-Mg içeren mezogözenekli alümina katalizörlerin aktivitelerini metanın su
buharı
ile
reformlanma
reaksiyonunda
denemişlerdir
[29].
Hazırladıkları
mezogözenekli alümina katalizörlerinin (ortalama gözenek çapları yaklaşık 13 nm)
aktivitesini sol-jel yöntemiyle hazırladıkları Ni ve Mg içeren alümina (ortalama
gözenek çapı 5 nm) ile karşılaştırmışlardır. Aktivite deneyleri sonucunda
mezogözenekli alümina katalizörlerinin metan dönüşümüne göre daha yüksek
aktiviteye sahip olduklarını belirlemişlerdir. Mezogözenekli yapının kok oluşumuna
karşı direnci arttırabileceğini belirtmişlerdir.
Mezogözenekli alümina destekli katalizörlerle metanın kuru reformlanma çalışmaları
sınırlı sayıdadır. Alümina destekli bir katalizörün metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda denenmesine yönelik olarak Luna ve ark., Ni-Al2O3 katalizörünün
aktivitesini incelemişlerdir. Nikel katalizörlere sol-jel metoduyla K, Sn, Mn ve Ca
yükseltgeyiciler yükleyerek yükseltgeyicilerin katalizör aktivitesine ve karbon
birikimine etkisini araştırmışlardır [30]. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunu
750oC ve atmosferik basınçta yürütmüşlerdir. 30 saatlik reaksiyon deneyleri boyunca
Ni-Al2O3 katalizörünün kararlı aktivite gösterdiğini ve düşük miktarda karbon
birikiminin olduğunu gözlemlemişlerdir. Katalizör yapısına yüklenen Sn, Mn ve Ca
yükseltgeyicilerinin katalizörün aktivitesini düşürdüğünü ve karbon birikimini
arttırdığını belirlemişlerdir. Yükseltgeyici olarak K kullanıldığında ise katalizörün
aktivitesiyle birlikte karbon birikiminin de azaldığını gözlemlemişlerdir. Sol-jel
yöntemiyle hazırlanmış olan alümina malzemesinin metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda denenmesine yönelik başka bir çalışma, Safariamin ve ark. tarafından
15
gerçekleştirilmiştir.
Katalizöre destek
malzemesi olarak sol-jel yöntemiyle
hazırladıkları alümina, seryum ve farklı oranlarda seryum içeren (nCe10Al, n=1,3,5)
seryum/alüminayı kullanmışlardır. Destek malzemesi olarak CeO 2, 1Ce10Al ve
3Ce10Al kullanılan ve kütlece %5 rutenyum içeren katalizörlerde karbon birikimi
gözlemlemişlerdir. Destek malzemesi olarak Al2O3 ve 5Ce10Al' ın kullanıldığı
katalizörlerinde karbon birikimi gözlenmemiştir. Metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda en yüksek aktiviteyi Ru/5Ce10Al katalizörü göstermiştir [31].
Son yıllarda mezogözenekli alümina malzemeleri ile literatürde yapılan çalışmalar
Çizelge 2.2' de özetlenmektedir.
Çizelge 2.2. Son yıllarda mezogözenekli alümina malzemeleri için literatürde yapılan
çalışmalar
Araştırmacı
Yuan ve ark.
[26]
Yuan ve ark.
[27]
Morris ve ark.
[28]
Katalizör
Sentez Yöntemi
Al2O3
Sol-Jel
Al2O3
Sol-Jel
Ni/Al2O3
Doğrudan Sol-Jel
Sonuçlar
 Mezogözenekli alümina
 Ortalama Gözenek Çapı: 9 nm
 Mezogözenekli
 Yüzey Alanı: 307 m2/g
 Mezogözenekli alümina
 Gözenek Çapı: 9nm
 Mezogözenekli yapı
Shen ve ark.
[29]
 ortalama gözenek çapı . 5nm
Ni/Al2O3
Ni-
Doğrudan Sol-Jel
 Metanın su buharı ile reformlanma
reaksiyonunda yüksek aktivite ve karbon
Mg/Al2O3
oluşumuna karşı iyi direnç
 Yüzey Alanı: 209 m2/g
Luna ve ark.
[30]
Ni-Al2O3
Sol-Jel
 Metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda %74 CH4 dönüşümü
(750oC' da)
 Yüzey Alanı: 326 m2/g (alümina)
Safariamin ve
Ru/Al2O3
ark. [31]
Ru/Ce-Al
 Yüzey Alanı: 125 m2/g (seryum )
Sol-Jel
 Metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda en yüksek aktiviteyi
Ru/5Ce10Al katalizörü göstermiştir.
16
3. DENEYSEL METOD
Bu çalışma kapsamında metanın kuru reformlanma reaksiyonu ile sentez gazı elde
etmek için Ni, Co, W ve/veya Mg içerikli mezogözenekli alümina destekli
katalizörler hazırlanarak katalitik aktivite deney çalışmaları yürütülmüştür.
Yürütülen deneysel çalışmalarda saf alümina, Ni, Ni-Co, Ni-W, Ni-Mg, Co, W
içerikli katalizörler hazırlanmıştır. Saf alümina malzemelerinin sentezinde sol-jel ve
hidrotermal sentez yöntemleri kullanılmıştır. Aynı özelliklerde malzeme elde
edilebilmesi
amacıyla
saf
alümina
malzemelerinin
sentezleri
birkaç
kez
gerçekleştirilmiş ve karakterizasyon sonuçları değerlendirilmiştir. Katalizör yapısına
metal ilavesi emdirme (“impregnation”) ve destek malzemesinin sentezi sırasında
yapıya
direk
ilave
edildiği
doğrudan
(“one-pot”)
sentez
yöntemleriyle
gerçekleştirilmiştir. Raporun devam eden bölümünde deneysel metodun ayrıntıları alt
başlıklar altında verilmektedir. Hazırlanan katalizörlerin fiziksel ve yapısal
özelliklerinin belirlenebilmesi amacıyla N2 adsorpsiyon, XRD, SEM, TEM ve piridin
adsorplanmış
numunelerinin
FTIR analizleri
gerçekleştirilmiştir.
Hazırlanan
katalizörlerin metanın kuru reformlanma reaksiyonunda katalitik aktivite deneyleri
gerçekleştirilmiştir. Yürütülen deneysel çalışmalar ayrıntılı olarak alt başlıklar
halinde özetlenmektedir.
3.1. Saf Alümina Malzemelerinin Sentezi
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda aktiviteleri incelenecek olan katalizörlere
destek malzemesi olarak kullanılacak olan mezogözenekli alümina malzemesinin
sentezinde hidrotermal ve geleneksel sol-jel yöntemleri kullanılmıştır [32-33].
Hidrotermal ve geleneksel sol-jel yöntemiyle hazırlanmış alümina malzemelerinin
sentez basamakları aşağıda verilmiştir.
3.1.1. Alümina malzemesinin (MA) hidrotermal yöntem ile sentezi
Hidrotermal sentez yöntemiyle düzenli gözenek yapısına sahip mezogözenekli
alümina malzemesinin sentezinde kullanılan kimyasallar ve sentez basamakları
17
aşağıda verilmiştir.
Kullanılan kimyasallar:

Metal Kaynağı: Alüminyum izopropoksit (Al(OPri) 3, Merck)

Yüzey Aktif Madde: Üçblok kopolimer Pluronic P123 ((EO)20(PO)70(EO)20,
C3H6O.C2H4O, Sigma-Aldrich)

Nitrik Asit (HNO3, Merck)

Çözücü: Etanol (C2H5OH, Merck)
Sentez basamakları:

Üç blok kopolimer Pluronic P123, (EO)20(PO)70(EO)20, etanol içerisinde sürekli
karıştırılarak çözülür.

Sürekli karıştırma esnasında çözeltiye nitrik asit ilave edilir.

Çözeltiye alüminyum izopropoksit (Al(OPri)3) ilave edilir.

Beher Polietilen film ile kapatılır ve karışım 5 saat karıştırılır.

Karışım 60oC' daki etüve yerleştirilerek 48 saat süreyle etanol buharlaştırılır.

Elde edilen katı numune kuru hava akışında 1oC/dakika' lık sıcaklık artış hızına
sahip fırın ile oda sıcaklığından 800oC' a getirilir, 800oC' da 6 saat kalsine edilir.
Sentez yöntemi şematik olarak Şekil 3.1' de verilmiştir.
Pluronic
123
Etanol
Nitrik
Asit
Al
kaynağı
o
60 C
48 saat
800oC
6 saat
MA
Şekil 3.1. Hidrotermal alümina (MA) malzemesinin sentez basamaklarının şematik
gösterimi
18
3.1.2. Alümina malzemesinin (SGA) sol-jel yöntemiyle sentezi
Alümina malzemesinin geleneksel sol-jel yöntemiyle sentezinde kullanılan
kimyasallar ve sentez basamakları aşağıda verilmiştir.
Kullanılan kimyasallar:

Alüminyum izopropoksit (Al(OPri)3, Merck)

Nitrik Asit (HNO3, Merck)

1,3-Bütandiol (C4H10O2, Merck)

Deiyonize su (euRO 10-DI model, Operating Instructions Reverse-Osmosis
System adlı cihazdan elde edilmiştir.)
Sentez basamakları:

Geri soğutuculu sistemde istenilen miktarda deiyonize su 85oC' a kadar ısıtılır.

Belirlenen miktardaki alüminyum izopropoksit 85oC' daki suya kuvvetli bir
karıştırma altında ilave edilerek 1 saat karıştırılır.

0,233 mL nitrik asit bu çözeltiye ilave edilir ve çözelti 85oC' da 1 saat boyunca
karıştırmaya bırakılır.

6,705 g 1,3-bütandiol 85oC' da tutulan çözeltiye ilave edilir ve 1 saat karıştırılır.

Çözelti 24 saat boyunca orta şiddette karıştırılır.

Çözeltinin sıcaklığı 60-70oC arasında sabit tutularak çözücü buharlaştırılır.

Jel oluştuktan sonra 100oC' da 24 saat kurutma işlemine tabi tutulur.

Kurutulan jel kül fırında 800oC de 24 saat kalsine edilir.
Sol-jel yöntemiyle hazırlanan alümina malzemelerin sentez basamakları Şekil 3.2' de
verilmiştir.
19
Alüminyum
izopropoksit
& deionize su
1-3 Bütandiol
Nitrit
asit
85 oC
85 oC
Jel
Oluşumu
85 oC
SGA
800oC
24 saat
Kurutma
Şekil 3.2. Sol-jel alümina (SGA) malzemesinin sentez basamaklarının şematik
gösterimi
Hazırlanan alümina malzemelerinin sembolleri ve sentez yöntemleri Çizelge 3.1' de
verilmiştir. Hazırlanan saf alümina malzemelerinin aynı özelliklerde ürün elde
edebilmek amacıyla tekrar sentezleri gerçekleştirilmiştir.
Çizelge 3.1. Alümina malzemeleri ve sentez yöntemleri
Numune Adı
Tekrar Deneyi Sentez Yöntemi, Reçete
MA
-
Hidrotermal
MA-T1
Tekrar 1
Hidrotermal
MA-T2
Tekrar 2
Hidrotermal
MA-T3
Tekrar 3
Hidrotermal
MA-T4
Tekrar 4
Hidrotermal
SGA
-
Sol-jel
SGA-T1
Tekrar 1
Sol-jel
SGA-T2
Tekrar 2
Sol-jel
SGA-T3
Tekrar 3
Sol-jel
SGA-T4
Tekrar 4
Sol-jel
20
3.2. Alümina Destekli Ni ve Co Katalizörlerin Sentezi
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda aktiviteleri incelenecek olan katalizörlere
destek malzemesi olarak kullanılan mezogözenekli alümina malzemesinin sentezinde
hidrotermal (MA) ve geleneksel sol-jel (SGA) yöntemleri kullanılmıştır. Hazırlanan
bu malzemelere nikel veya kobalt ilavesi emdirme (“impregnation”) ve doğrudan
("one-pot") sentez yöntemleriyle gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında katalizör
yapısında farklı oranda nikel (kütlece %5 Ni, %8 Ni, %16 Ni) veya kobalt (%5 ve
%16) içerecek şekilde katalizörler hazırlanmıştır. Emdirme ve "one-pot" sentez
yöntemleriyle katalizör sentezi aşağıda basamaklar halinde verilmiştir.
3.2.1. Emdirme yöntemi (Ni@MA, Ni@SGA, Co@SGA)
Emdirme yöntemi ile hazırlanan sol-jel alümina destekli katalizör Ni@SGA ve
mezogözenekli alümina destekli katalizör Ni@MA ile adlandırılmıştır. Emdirme
yöntemiyle hazırlanan Ni ve Co içerikli alümina destekli katalizörlerin sentezinde
kullanılan kimyasallar aşağıda verilmektedir.
Kullanılan kimyasallar:

Saf alümina malzemesi,

Metal kaynağı: Nikel nitrat hekza hidrat (Ni(NO3)2.6H2O, Merck)

Metal kaynağı: Kobalt nitrat hekza hidrat (Co(NO3)2·6H2O, %98 saflıkta, Merck)

Deiyonize su (euRO 10-DI model, Operating Instructions Reverse-Osmosis
System adlı cihazdan elde edilmiştir.) veya etanol (Merck)
Emdirme yöntemi sentez basamakları:
Emdirme yönteminin sentez basamakları aşağıda verilmiştir:
21
1. Saf alümina malzemesinden bir miktar alınarak üzerine 25 mL deiyonize
su/etanol eklenir ve sürekli karıştırılır. (Sol-jel alümina için deiyonize su,
hidrotermal alümina için etanol kullanılır)
2. Metal kaynağı deiyonize suda/etanolda çözülür ve karışıma 40oC/oda
sıcaklığında damla damla eklenerek karıştırılmaya devam edilir. (Sol-jel alümina
40oC' da, hidrotermal oda sıcaklığında karıştırılır)
3. Elde edilen karışımın 24 saat 40oC/oda sıcaklığında sürekli karıştırılmasıyla
suyun/ etanolun uzaklaşması sağlanır.
4. Su/etanol uzaklaştırıldıktan sonra numune beherden kazınarak alınır ve oda
sıcaklığında 24 saat bekletilir.
5. Elde edilen katı numune oda sıcaklığından 1oC/dakika' lık sıcaklık artış hızına
sahip fırında 800oC' a getirilir, 800oC' da kuru hava ile 6 saat kalsine edilir.
MA ve SGA destekli Ni ve Co içerikli katalizörlerinin emdirme yöntemiyle
sentezinin şematik gösterimi Şekil 3.3' te verilmiştir.
Alümina
Deiyonize su/
Etanol
40oC/
Oda sıcaklığı
Metal kaynağı
o
40 C/
Oda sıcaklığı
o
40 C
24 saat
800oC
6 saat
1oC/dakika
Ni@SGA/
Ni@MA/
Co@SGA
Şekil 3.3. MA ve SGA destekli Ni ve Co içerikli katalizörlerinin emdirme
yöntemiyle sentezinin şematik gösterimi
3.2.2. Doğrudan "one-pot" sentez yöntemi (Ni-MA, Co-MA)
"One-pot" sentez yönteminde metal kaynağı uygun bir çözücüyle çözülerek saf
alümina malzemelerinin sentez basamakları arasında katalizör yapısına eklenir.
Hidrotermal yöntem kullanılarak hazırlanan alüminanın (MA) destek malzemesi
olarak kullanıldığı Ni veya Co katalizörünün hazırlanması için yöntem aşağıda
verilmiştir.
22
Kullanılan kimyasallar:

Metal Kaynağı: Alüminyum izopropoksit (Al(OPri) 3, Merck)

Yüzey Aktif Madde: Üçblok kopolimer Pluronic P123, ((EO)20(PO)70(EO)20,
C3H6O.C2H4O, Sigma-Aldrich)

Nitrik Asit (HNO3, Merck)

Metal kaynağı: Nikel nitrat hekza hidrat (Ni(NO3)2.6H2O, Merck)

Metal kaynağı: Kobalt nitrat hekza hidrat (Co(NO3)2·6H2O, Merck)

Çözücü: Etanol (C2H5OH, Merck)
Sentez basamakları:

Üç blok kopolimer Pluronic P123, (EO)20(PO)70(EO)20, etanol içerisinde sürekli
karıştırılarak çözülür.

Sürekli karıştırma esnasında çözeltiye nitrik asit ilave edilir.

Çözeltiye alüminyum izopropoksit (Al(OPri) 3) ilave edilir.

Belirlenen miktarda metal kaynağı etanol içerisinde çözülerek karışıma eklenir.

Beher polietilen film ile kapatılır ve karışım 5 saat karıştırılır.

Karışım 60oC' daki fırına yerleştirilerek 48 saat süreyle etanol buharlaştırılır.

Elde edilen katı numune oda sıcaklığından 1oC/dakika' lık sıcaklık artış hızına
sahip fırında 800oC' a getirilir, 800oC' da kuru hava ile 6 saat kalsine edilir.
Ni-MA ve Co-MA katalizörlerinin "one-pot" hidrotermal sentez yöntemiyle
sentezinin şematik gösterimi Şekil 3.4' te verilmiştir.
Pluronic
Etanol
Nitrik
Asit
Al
kaynağı
Ni veya Co
kaynağı
123
Oda
sıcaklığı
Oda
sıcaklığı
Oda
sıcaklığı
Oda
sıcaklığı
60 oC
48 saat
800oC
6 saat
Şekil 3.4. “One-Pot" yöntemi ile hazırlanan Ni-MA ve Co-MA katalizörlerinin
sentez basamaklarının şematik gösterimi
Ni-MA/
Co-MA
23
Emdirme ve "One-pot " sentez yöntemleriyle hazırlanan Ni ve Co içerikli alümina
katalizörlerinin sembolleri ve sentez yöntemleri Çizelge 3.2' de verilmiştir.
Çizelge 3.2. Ni ve Co içerikli alümina katalizörlerinin sembolleri ve sentez
yöntemleri
Katalizör
16Ni@SGA
16Ni@SGA-TK1
16Ni-SGA
8Ni@SGA
5Ni@SGA
5Ni-SGA
16Ni@MA
16Ni@MA-TK1
16Ni-MA
16Ni-MA-T1
16Co@SGA
5Ni@SGA
16Co-MA
Destek Malzemesi ve
Hazırlanma Metodu
Alümina, Sol-jel
Alümina, Sol-jel
Alümina, Sol-jel
Alümina, Sol-jel
Alümina, Sol-jel
Alümina, Sol-jel
Alümina, Hidrotermal
Alümina, Hidrotermal
Alümina, Hidrotermal
Alümina, Hidrotermal
Alümina, Sol-jel
Alümina, Sol-jel
Alümina, Hidrotermal
Metal Miktarı ve Metal
Yükleme Metodu
%16 Ni, Emdirme
%16Ni, Emdirme
%16 Ni, "one-pot"
%8 Ni, emdirme
%5 Ni, emdirme
%5 Ni, "one-pot"
%16Ni, Emdirme
%16Ni, Emdirme
%16Ni, "One-pot"
%16Ni, "One-pot"
%16 Co, Emdirme
%5 Co, emdirme
%16 Co, "one-pot"
3.3. Alümina Destekli Ni-Co, Ni-W ve Ni-Mg Katalizörlerinin Sentezi
Çalışma kapsamında bimetalik Ni-Co, Ni-W ve Ni-Mg içerikli katalizörler emdirme
ve "one-pot" sentez yöntemleriyle hazırlanmışlardır.
3.3.1. Emdirme yöntemi (Co-Ni@SGA, W@Ni@SGA, Mg@Ni@SGA)
Çalışma kapsamında bimetalik Ni-Co, Ni-W veya Ni-Mg içerikli katalizörleri
emdirme yöntemiyle hazırlanmışlardır. Bimetalik Ni-Co içerikli katalizörün (2.5Co2.5Ni@SGA) hazırlanması esnasında saf alümina malzemesinin yapısına Ni ve Co
metalleri aynı anda ilave edilmiştir. Ni-W ve Ni-Mg içerikli katalizörlerin
(9W@16Ni@SGA ve 1W@16Ni@SGA) hazırlanmasında 16Ni@SGA katalizörü
üzerine %9W veya %1 Mg ilave edilmiştir. Metal kaynağının su içerisinde çözülerek
24
destek malzemesinin yapısına ilave edilmesi temeline dayanan emdirme yöntemi
sentez basamakları ve kullanılan kimyasallar aşağıda verilmiştir.
Kullanılan kimyasallar:
 Saf alümina malzemesi (SGA),
 Nikel kaynağı: Nikel nitrat (Ni(NO3)2.6H2O, Merck)
 Kobalt kaynağı: Kobalt (II) nitrat hegza hidrat (Co(NO3)2.6H2O, Merck)
 Tungsten kaynağı: Tungsten çözeltisi (0,1 M' lık amonyak çözeltisi içerisinde
1000 ppm W içerikli çözelti, Fisher Scientific International Company)
 Magnezyum kaynağı: Magnezyum nitrat hegza hidrat (Mg(NO3)2.6H2O, Merck)
 Deiyonize su (euRO 10-DI model, Operating Instructions Reverse-Osmosis
System adlı cihazdan elde edilmiştir.)
Emdirme yöntemi sentez basamakları:
Emdirme yönteminin sentez basamakları aşağıda verilmiştir:
1. Saf alümina/16Ni@SGA malzemesinden bir miktar alınarak üzerine 25 mL
deiyonize su eklenir ve sürekli karıştırılır. (2.5Co-2.5Ni@SGA katalizör için saf
alümina, Ni-W ve Ni-Mg katalizörleri için 16Ni@SGA katalizörü kullanılmıştır.)
2. Metal kaynağı deiyonize suda çözülür ve karışıma 40oC sıcaklıkta damla damla
eklenerek karıştırılmaya devam edilir.
3. İkinci metal kaynağı deiyonize suda çözülür ve karışıma (deiyonize su, alümina
ve metal kaynağı) 40oC sıcaklıkta damla damla eklenerek karıştırılmaya devam
edilir. (Ni-Mg ve Ni-W içerikli katalizörler için ikinci metal kaynağı
kullanılmamıştır.)
4. Elde edilen karışımın 24 saat 40oC sıcaklıkta sürekli karıştırılmasıyla suyun
uzaklaşması sağlanır.
5. Su uzaklaştırıldıktan sonra numune beherden kazınarak alınır ve oda sıcaklığında
24 saat bekletilir.
25
6. Elde edilen katı numune 1 oC/dakika' lık sıcaklık artış hızına sahip fırında oda
sıcaklığından 800oC' a getirilir, 800oC' da kuru hava ile 6 saat kalsine edilir.
2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörünün emdirme yöntemiyle sentezinin şematik gösterimi
Şekil 3.5' te, 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörlerinin emdirme
yöntemiyle sentezinin şematik gösterimi Şekil 3.6' da verilmiştir.
Metal
kaynağı
Alümina Deiyonize su
o
40 C
o
Metal
kaynağı
o
o
40 C
40 C
24 saat
40 C
2.5Co-2.5Ni
800oC
@SGA
6 saat
1oC/dakika
Şekil 3.5. 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörünün emdirme yöntemiyle sentezinin şematik
gösterimi
16Ni@SGA
o
40 C
Deiyonize su
40oC
W veya Mg
kaynağı
o
40 C
24 saat
800oC
6 saat
1oC/dakika
W@Ni@SGA
Mg@Ni@SGA
Şekil 3.6. 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörlerinin emdirme
yöntemiyle sentezinin şematik gösterimi
3.3.2. Doğrudan "One-pot" sentez yöntemi (Ni-W-MA, Ni-W-SGA, 8Co-8i-MA)
Çalışma kapsamında katalizör yapısında farklı oranda nikel ve tungsten içerecek
şekilde (5Ni-10W-SGA, 5Ni-15W-SGA ve 5Ni-10W-MA) katalizörleri "one-pot"
hidrotermal ve sol-jel alümina sentez yöntemleriyle hazırlanmıştır. Ayrıca kütlece
%8 Ni ve %8 Co içerecek şekilde 8Co-8Ni-MA katalizörü "one-pot" hidrotermal
26
yöntem ile sentezlenmiştir. "One-pot" hidrotermal ve sol-jel alümina yöntemlerinin
sentez basamakları ve kullanılan kimyasallar aşağıda verilmiştir.
One-pot hidrotermal yöntem ile Ni-W-MA ve Ni-Co-MA katalizörlerinin sentezi
Ni-Co ve Ni-W içerikli hidrotermal alümina malzemesinin sentezinde kullanılan
kimyasallar ve sentez basamakları aşağıda verilmiştir.
Kullanılan kimyasallar:

Metal Kaynağı: Alüminyum izopropoksit (Al(OPri)3, Merck)

Yüzey Aktif Madde: Üçblok kopolimer Pluronic P123, ((EO)20(PO)70(EO)20,
C3H6O.C2H4O, Sigma-Aldrich)

Nitrik Asit (HNO3, Merck)

Nikel kaynağı: Nikel nitrat (Ni(NO3)2.6H2O, Merck)

Kobalt kaynağı: Kobalt nitrat (Co(NO3)2.6H2O, Merck)

Tungsten kaynağı: Amonyum meta tungsten hidrat (H26N6O40W12.xH2O,
Aldrich)

Çözücü: Etanol (C2H5OH, Merck)
Sentez basamakları:

Üç blok kopolimer Pluronic P123, (EO)20(PO)70(EO)20, etanol içerisinde sürekli
karıştırılarak çözülür.

Sürekli karıştırma esnasında çözeltiye nitrik asit ilave edilir.

Çözeltiye alüminyum izopropoksit (Al(OPri) 3) ilave edilir.

Belirlenen miktarda nikel kaynağı etanol içerisinde çözülerek karışıma ilave
edilir.

Belirlenen miktarda kobalt veya tungsten kaynağı etanol veya su içerisinde
çözülerek karışıma ilave edilir.

Beher polietilen film ile kapatılır ve karışım 5 saat karıştırılır.
27

Karışım 60oC' daki fırına yerleştirilerek 48 saat süreyle etanol buharlaştırılır.

Elde edilen katı numune 1 oC/dakika' lık sıcaklık artış hızına sahip fırında oda
sıcaklığından 800oC' a getirilir, 800oC' da kuru hava ile 6 saat kalsine edilir.
Ni-W-MA ve Co-Ni-MA numunelerinin "one-pot" hidrotermal sentez yöntemiyle
sentezinin şematik gösterimi Şekil 3.7' de verilmiştir.
Pluronic123 Etanol
Oda
sıcaklığı
Nitrik
Asit
Oda
sıcaklığı
Al kaynağı Ni kaynağı Co veya W kaynağı
Oda
sıcaklığı
Oda
sıcaklığı
Oda
sıcaklığı
60 oC
48 saat
Co-Ni-MA/
800oC
Ni-W-MA
6 saat
Şekil 3.7. “One-Pot" hidrotermal yöntem ile hazırlanan Ni-Co ve Ni-W içerikli MA
katalizörlerinin sentez basamaklarının şematik gösterimi
One-pot sol-jel alümina yöntemi ile Ni-W-SGA katalizörlerinin sentezi
Ni-W içerikli alümina malzemesinin geleneksel sol-jel yöntemiyle sentezinde
kullanılan kimyasallar ve sentez basamakları aşağıda verilmiştir.
Kullanılan kimyasallar:

Alüminyum izopropoksit (Al(OPri)3, Merck)

Nitrik Asit (HNO3, Merck)

1,3-Bütandiol (C4H10O2, Merck)

Nikel kaynağı: Nikel nitrat (Ni(NO3)2.6H2O, Merck)

Tungsten kaynağı: Amonyum meta tungsten hidrat (H26N6O40W12.xH2O,
Aldrich)

Deiyonize su (euRO 10-DI model, Operating Instructions Reverse-Osmosis
System adlı cihazdan elde edilmiştir.)
28
Sentez basamakları:

Geri soğutuculu sistemde istenilen miktarda deiyonize su 85oC' a kadar ısıtılır.

Belirlenen miktardaki alüminyum izopropoksit 85oC' daki suya kuvvetli bir
karıştırma altında ilave edilerek 1 saat karıştırılır.

0,233 mL nitrik asit bu çözeltiye ilave edilir ve çözelti 85oC' da 1 saat boyunca
karıştırmaya bırakılır.

6,705 g 1,3 bütandiol 85oC' da tutulan çözeltiye ilave edilir ve 1 saat karıştırılır.

Belirlenen miktarda nikel kaynağı su içerisinde çözülerek karışıma ilave edilir.

Belirlenen miktarda tungsten kaynağı su içerisinde çözülerek karışıma ilave edilir
ve çözelti 85oC' da 1 saat boyunca karıştırılır.

Isıtıcı kapatılır ve çözelti 24 saat boyunca orta şiddette karıştırılır.

Çözeltinin sıcaklığı 60-70oC arasında sabit tutularak çözücü buharlaştırılır.

Jel oluştuktan sonra 100oC' da 24 saat kurutma işlemine tabi tutulur.

Kurutulan jel kül fırında 800oC' da 24 saat kalsine edilir.
Ni-W-SGA numunelerinin "one-pot" sol-jel sentez yöntemiyle sentezinin şematik
gösterimi Şekil 3.8' de verilmiştir.
Alüminyum
izopropoksit
& deionize
su
Nitrit
85 oC
Ni kaynağı
1-3 Bütandiol
asit
85 oC
Ni-W-SGA
85 oC
800oC
24 saat
W kaynağı
85 oC
Kurutma
Jel
Oluşumu
60-70oC
Şekil 3.8. Ni ve Ni-W içerikli sol-jel alümina malzemesinin sentez basamakları
29
Emdirme veya "One-pot " sentez yöntemleriyle hazırlanan Ni-W, Ni-Co ve Ni-Mg
içerikli alümina katalizörlerinin sembolleri ve sentez yöntemleri Çizelge 3.3' de
verilmiştir.
Çizelge 3.3. Ni-W, Ni-Co ve Ni-Mg içerikli alümina katalizörlerinin sembolleri ve
sentez yöntemleri
Katalizör
9W@16Ni@SGA
1Mg@16Ni@SGA
5Ni-10W-SGA
5Ni-15W-SGA
2.5Co-2.5Ni@SGA
8Co-8Ni-MA
5Ni-10W-MA
Destek Malzemesi ve
Hazırlanma Metodu
Alümina, sol-jel
Alümina, sol-jel
Alümina, sol-jel
Alümina, sol-jel
Alümina, sol-jel
Alümina, hidrotermal
Alümina, hidrotermal
Metal Miktarı ve Metal
Yükleme Metodu
%16 Ni, %9 W, emdirme
%16 Ni, %1 Mg emdirme
%5 Ni-%10 W, "one-pot"
%5 Ni-%15 W, "one-pot"
%2,5 Ni-%2,5 Co, emdirme
%8 Ni-%8 Co, "one-pot"
%5 Ni-%10 W, "one-pot"
Alümina destekli katalizörlerin adlandırmalarına örnek olarak 16Ni@SGA-TK-1 ve
16Ni-MA-T1 katalizörleri için açıklamalar aşağıda verilmiştir. Sol-jel yöntemi ile
hazırlanan alümina üzerine emdirme yöntemi ile Ni ilavesiyle hazırlanan katalizör
adlandırılması:
Sol-jel yöntemi ile hazırlanan alümina
Tekrar sentez
Tekrar sentezleri ile elde edilen karışım numarası
16Ni@SGA-TK1
Emdirme Yöntemi
Nikel
Ni miktarı (% kütlece)
Hidrotermal yöntem ile hazırlanan alümina üzerine "one-pot" yöntemi ile Ni
ilavesiyle hazırlanan katalizörün adlandırılması:
30
Hidrotermal yöntem ile hazırlanan alümina
Tekrar sentez numarası
16Ni-MA-T1
"One-pot" yöntemi
Nikel
Ni miktarı (% kütlece)
Bimetalik
katalizörlerin
adlandırmasına
örnek
olarak
2.5Co-2.5Ni@SGA
katalizörünün adlandırması:
Ni miktarı (% kütlece)
Nikel
Emdirme Yöntemi
Sol-jel yöntemi ile hazırlanan alümina
2.5Co-2.5Ni@SGA
Emdirme Yöntemi
Kobalt
Co miktarı (% kütlece)
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda farklı sıcaklıklarda denenen katalizörlerin
reaksiyon sonrası adlandırması:
Hidrotermal yöntem ile hazırlanan alümina
Reaksiyon sıcaklığı
16Ni-MA-750Rxn
"One-pot" yöntemi
Nikel
Ni miktarı (% kütlece)
31
Metan kuru reformlanma reaksiyonunda katalitik aktiviteleri denenmeden önce
katalizörler H2 ortamında farklı sıcaklıklarda (550oC, 750oC veya 800oC)
indirgenmiştirler. Farklı sıcaklıklarda indirgenen bu numuneler için katalizör
adlandırması:
Hidrotermal yöntem ile hazırlanan alümina
İndirgeme sıcaklığı
16Ni-MA-750İ
"One-pot" yöntemi
Nikel
Ni miktarı (% kütlece)
3.4. Metanın Kuru Reformlanma Reaksiyonu Deneyleri
3.4.1. Sabit yatak reaktör sistemi
Bu çalışma kapsamında hazırlanan katalizörlerin metanın kuru reformlanma
reaksiyonundaki aktiflikleri denenmiştir. Bu amaçla reaksiyon çalışmaları Gazi
Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliğinde bulunan sabit yatak
reaksiyon sisteminde yürütülmüştür. Sabit yatak reaksiyon sistemi, besleme gaz
karışımının
oluşturulduğu
bölüm,
diferansiyel
reaktörün
yerleştirildiği
ve
reaksiyonun sabit sıcaklıkta gerçekleşmesinin sağlandığı sıcaklık kontrollü tüp fırın
bölümü ve çıkan ürünlerin analizinin gerçekleştirildiği gaz kromatografı cihazının
bulunduğu bölüm olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır (Şekil 3.9). Gaz
kromatografı bir termal iletkenlik dedektörü ve “Carbosphere” kolonu içermektedir.
Çalışma kapsamında hidrotermal ve geleneksel sol-jel yöntemiyle hazırlanmış olan
mezogözenekli alümina destekli Ni, Ni&Co, Ni&W, Ni&Mg ve Co katalizörlerin
dolgulu kolon reaksiyon sisteminde dört saatlik aktivite deneyleri gerçekleştirilmiştir.
32
Ürünler
Referans
Gaz
By-pass
Tüp Fırın
Gaz
Kromatografı
Varyak
Taşıyıcı
Gaz
Ar
CH4
CO2
Taşıyıcı
Gaz
Referans
Gaz
Ar
Kuru
Hava
Şekil 3.9. Metanın kuru reformlanma reaksiyonu deney sisteminin şematik gösterimi
Metanın kuru reformlanma reaksiyonu sonucunda oluşan ürünler (CO ve H2) ve
reaktantlar (CH4 ve CO2) için gaz kromatografının kalibrasyonu gerçekleştirilmiştir.
Gaz kromatografının kalibrasyonunda, analiz edilecek olan gazlara ait piklerin
kromatogramda yerlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla gazın analizi için
uygun gaz kromatograf dedektörü (TCD) ve fırın sıcaklığı belirlenmiştir.
Kromatogramdaki yerleri belirlenen gazların kalibrasyonunun yapılabilmesi için
farklı konsantrasyonda gaz karışımları oluşturularak gazların pik alanlarına karşı
konsantrasyon grafikleri çizilmiştir. Gaz kromatografının kalibrasyonu için yapılan
çalışmalar ve her bir gaz için belirlenen kalibrasyon sonuçları EK-1' de verilmiştir.
Metanın kuru reformlanma reaksiyonu deneyinin yapılışında aşağıdaki basamaklar
gerçekleştirilmiştir:
33
1. Katalizörler metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenmeden önce farklı
indirgeme sıcaklıklarında (550oC, 750oC veya 800oC) 3 saat süreyle 20
mL/dakika H2 gazı akışında indirgenir.
2. Hazırlanan katalizörlerden 0,3 g alınır ve numuneye 3 dakika süreyle 100 bar
basınç uygulanır. Tablet haline gelen katalizör kırılır ve 1 ile 2 mm' lik eleklerde
elenerek aynı boyutta partiküller elde edilir.
3. 0,1 g katalizör (1-2 mm çapa sahip partiküller) alınır, iki tarafı cam pamuğu ile
desteklenerek kuvars cam reaktöre yerleştirilir.
4. Kuvars reaktör reaksiyon sıcaklığını sağlayacak olan tüp fırına yerleştirilir.
5. Gaz kromatografı (Perkin Elmer marka autosystem XL) cihazı için gerekli olan
referans ve taşıyıcı gazları açılır. Referans ve taşıyıcı gaz olarak argon gazı
kullanılmıştır. Ar gazının akış hızı 30 mL/dakika olarak ayarlanır. Gaz
kromatografı cihazı açılarak fırının sıcaklığı 130oC' ye, termal iletkenlik
dedektörünün sıcaklığı ise 200oC' a ayarlanır.
6. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda yan reaksiyonlar sonucunda oluşan
suyun ortamda birikmemesi için reaktör ile gaz kromatografı arasında bulunan
varyak açılır ve ısıtıcı şeridin sıcaklığı 120 oC' a getirilir.
7. Reaksiyona başlamadan önce tüp fırının sıcaklığı 150 oC' a (metanın kuru
reformlanma reaksiyonunun gerçekleşebileceği sıcaklığın altında) getirilir ve
besleme akış hızları ayarlanır. Beslemedeki CH4:CO2:Ar oranı 1/1/1 veya 1/2/0'
dır. Toplam besleme miktarı gaz kromatografı cihazının çıkışında 60 mL/dakika
olacak şekilde ayarlanır.
8. Besleme akış hızı ayarlandıktan sonra reaktantlar “by-pass” hattına verilir ve tüp
fırının sıcaklığı reaksiyon sıcaklığına (600oC veya 750oC) getirilir.
9. Tüp fırının sıcaklığı reaksiyon sıcaklığına geldiğinde “by-pass” hattındaki gaz
karışımı dolgulu kolona gönderilerek zamana karşı gaz kromatografından
kromatogramlar alınır.
Katalitik aktivitenin değerlendirilebilmesi için kuru reformlanma reaksiyonundaki
metan ve karbondioksit dönüşümleri, hidrojen ve karbon monoksit verim ve
seçicikleri aşağıdaki formüllerle tanımlanmıştır;
34
CH4 dönüşümü: X CH4 
CO2 dönüşümü: X CO2 
CH
4 giren
 CH 4 çıkan

(3.1)
CH 4 giren
CO
2 giren
 CO 2 çıkan

(3.2)
CO 2 giren
H2 ve CO verimleri reaksiyon sonucu oluşan H2 veya CO miktarının başlangıçtaki
metan miktarına oranı olarak tanımlanmıştır (Eş. 3.3 ve Eş. 3.4).
H2 verimi: VH 2 
H2
CH 4 giren
(3.3)
CO verimi: VCO 
CO
CH 4 giren
(3.4)
H2 ve CO' in metana göre seçicilikleri sırasıyla (Eş. 3.5 ve Eş. 3.6);
H2
CH 4 giren  CH 4 çıkan
H2 seçiciliği (metana göre): SH 2 ( CH4 ) 


CO seçiciliği (metana göre): SCO( CH4 ) 
CO
CH 4 giren  CH 4 çıkan

(3.5)

(3.6)
H2 ve CO' in karbondioksite göre seçicilikleri sırasıyla (Eş. 3.7 ve Eş. 3.8);
H2 seçiciliği (CO2 ' e göre): SH 2 ( CH4 ) 
H2
CO 2 giren  CO 2 çıkan


CO seçiciliği (CO2' e göre): SCO( CH4 ) 
CO
CO 2 giren  CO 2 çıkan
olarak tanımlanmıştır.

(3.7)

(3.8)
35
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen katalizörler için belirlenen CH4CO2 dönüşümü, H2-CO seçiciliği ve verimi için yapılan örnek bir hesaplama EK-2'
de verilmiştir.
3.4.2. Uzun ömürlülük aktivite deneyleri
Bu çalışmada hazırlanan katalizörlerden metanın kuru reformlanma reaksiyonunda
yüksek aktivite gösteren katalizörlerin uzun ömürlülük aktivite deneyleri "Slovenia
National Institute of Chemistry" laboratuvarında bulunan reaktör sisteminde
gerçekleştirmiştir. Bu reaktör sisteminde reaktör bilgisayar ile kontrol edilmektedir.
Reaktör giriş ve çıkışı arasındaki basınç farkı arttığında bilgisayar deneyi
sonlandırılabilmektedir. Uzun ömürlülük aktivite deneyleri aşağıdaki basamaklarda
gerçekleştirilmiştir.
1. 0,5 g toz katalizör alınarak 2,833 g SiC (250 µm eleklerde elenmiştir) ile
karıştırılır.
2. Filtreli reaktör içerisinde bulunan filtrenin üzerine cam pamuğu konulur.
3. Katalizör+SiC karışımı cam pamuğunun üzerine dökülür ve üzeri yeniden cam
pamuğuyla kapatılır.
4. İçerisinde katalizör ve SiC bulunan filtreli reaktör, reaktör sistemine yerleştirilir.
5. Reaktör sistemine yerleştirilen katalizör 750oC' da 1 saat süreyle H2 ve N2
ortamında indirgenir.
6. İndirgeme işleminden sonra H2 ve N2 gazları kapatılarak CH4 ve CO2 gazları
açılır.
7. Toplam akış hızı 100 mL/dakika ve beslemedeki CH4/CO2 oranı 1/1 olacak
şekilde reaktantlar reaktöre gönderilir.
8. Bilgisayardan reaktörün çalışma süresi 150 saat olarak ayarlanır.
9. Çıkıştaki ürünlerin analizi gaz kromatografıyla yapılır. Katalizörlerin aktivite
hesaplamaları
reaktör
değerlendirilmiştir.
çıkışında
ürünlerin
konsantrasyonuna
göre
36
3.4.3. Membran reaktör sistemi ile aktivite deneyleri
Bu çalışma kapsamında katalizörlerin H2 verimini arttırabilmek amacıyla daha önce
Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kimya Mühendisliği laboratuvarında
kurulmuş olan sabit yatak reaktör sisteminde düzenleme yapılarak membran reaktör
sistemi kurulmuştur. Bu sistemde kullanılan membran reaktör paslanmaz çelikten
yapılmış olup bir girişi iki çıkışı vardır (Şekil 3.10). Membran reaktör hidrojene
%100 seçici olup içerisinde paladyum içerikli membran bulunmaktadır. Deneysel
çalışmada katalizör, reaktörün üst kısmından doldurulmuştur. Ürünler altta bulunan
iki çıkıştan alınmıştır. Membran reaktör silindirik bir fırın ile ısıtılmıştır. Reaktör
çıkışının alt kısmında vakum uygulanarak hidrojen gazı diğer ürün ve dönüşmemiş
gazlardan ayrılmıştır. Hidrojenin diğer gazlardan ayrıldığı membran reaktör çıkışı
gaz kromatografına bağlanarak ürünlerin analizi yapılmıştır. Kurulan membran
reaktör sisteminin şematik gösterimi Şekil 3.11' de verilmiştir.
Şekil 3.10. Membran reaktör
37
Tüp Fırın
Ürünler
Varyak
Referans
Gaz
Taşıyıcı
Gaz
Varyak
By-pass
Gaz
Kromatografı
Membran
Reaktör
Taşıyıcı
Gaz
Pompa
Ar
CH4
CO2
H2 çıkışı
Referans
Gaz
Ar
Kuru
Hava
Şekil 3.11. Membran reaktör ve sabit yatak reaktör içeren metanın kuru reformlanma
reaksiyonu deney sisteminin şematik gösterimi
Membran reaktör sisteminde yürütülen metanın kuru reformlanma reaksiyonu
deneyinin yapılışında aşağıdaki basamaklar gerçekleştirilmiştir:
1. 750oC' da H2 ortamında 3 saat indirgenmiş olan 0,2 g toz katalizör alınarak
membran reaktör içerisine yerleştirilir.
2. Membran reaktör ısıtıcılı fırına yerleştirilir.
3. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda yan reaksiyonlar sonucunda oluşan
suyun ortamda birikmemesi için membran reaktör ile gaz kromatografı arasında
bulunan varyak açılır ve ısıtıcı şeridin sıcaklığı 120oC' a getirilir.
4. Reaksiyona başlamadan önce membran reaktör içerisinden geçecek şekilde Ar
gazı açılarak akış hızı 20 mL/dakika' ya ayarlanır.
5. Isıtıcılı fırının sıcaklığı 600oC' a getirilir.
6. CO2 gazı açılarak akışı 20 mL/dakika olacak şekilde ayarlanır.
7. Akış by-pass hattına alınarak CH4 gazının akış hızı 20 mL/dakikaya ayarlanır.
8. Toplam akış hızı 60 mL/dakika ve beslemedeki CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 olacak
şekilde reaktantlar reaktöre gönderilir.
38
9. Beslemenin membran reaktör içerisine gönderilmesiyle anında itibaren ilk 15
dakika vakum pompası açılmaz. Katalizörün başlangıç anı aktivitesi 15. dakika
belirlenen ürün çıkışına göre belirlenir.
10. 15. dakikadan sonra oluşan H2 gazını reaksiyon ortamından uzaklaştırmak
amacıyla vakum pompası açılır.
11. Çıkıştaki ürünlerin analizi gaz kromatografıyla yapılır.
Membran
reaktör
sistemi
kullanılarak
H2
gazı
reaksiyon
ortamından
uzaklaştırabilmektedir. Bu nedenle yapılan katalitik aktivite deneylerinde elde edilen
sonuçların değerlendirilmesinde oluşan hidrojen gazı miktarının belirlenebilmesi
amacıyla madde denkliği yapılmıştır. Daha önceki çalışmalarımızda metanın kuru
reformlanma reaksiyonu (CH4 + CO2 ↔ 2CO + 2H2) paralelinde gerçekleşen ters su
gazı reaksiyonunun (CO2 + H2 ↔ CO+ H2O) son hidrojen konsantrasyonunu önemli
şekilde etkilediği belirlenmiştir. Bu nedenle ürün çıkışındaki H 2 gazı miktarının
hesaplanmasında bu iki reaksiyon göz önüne alınmıştır. Hesaplamalar ayrıntılı olarak
EK-3' te verilmiştir.
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen tüm katalizörlerin katalitik
aktivite sonuçları Sonuçlar bölümünde ayrıntılı olarak verilmiştir.
3.5. Karakterizasyon Çalışmaları
Bu çalışma kapsamında hazırlanan alümina destekli katalizörlerin yapısal ve fiziksel
özelliklerinin belirlenebilmesi amacıyla reaksiyon öncesi ve reaksiyon sonrası
karakterizasyon
çalışmaları
yürütülmüştür.
Hazırlanan
katalizörlerin
karakterizasyonlarında X-ışını kırınım desenleri (XRD), N2 adsorpsiyon/desorpsiyon,
Sıcaklık programlı indirgeme (TPR), Taramalı elektron mikroskopisi (SEM),
Geçirimli elektron mikroskopisi (TEM), Termal gravimetrik analizi (TGA), Sıcaklık
programlı hidrojenleme (TPH) ve piridin adsorplanmış numunelerin FTIR analizleri
gerçekleştirilmiştir.
39
3.5.1. X-ışını kırınımı (XRD) analizleri
X ışını kırınım desenleri malzemenin kristal yapısı ve kristal boyutunu belirlemek
amacıyla kullanılmaktadır.
İki gözenek
merkezi
arasındaki
mesafeyi
belirlemek
için
Bragg
yasası
kullanılmaktadır (Eş. 3.9);
n  2d sin 
(3.9)
Burada;
 : Dalga boyu
n: analizde kullanılan cihazlara ve çalışılan numuneye bağlı olan bir sabit (Bu sabit
XRD desenlerinin yorumlanması esnasında 1.0 olarak kabul edilmiştir.)
: Kırınım açısı
d100: Malzemenin X-ışını kırınım desenlerindeki karakteristik pikleri arasında ana
pikin (100 kırınım piki) interplanar boşluğu
Malzemenin kristal boyutunu belirlemek için Scherrer yasası (Eş. 3.10)
kullanılmaktadır.
L
n
Bgerçek cos 
(3.10)
Burada;
L: Kristal boyutu
 : Dalga boyu (1,5406 Å)
n: analizde kullanılan cihazlara ve çalışılan numuneye bağlı olan bir sabit (0,89
olarak kabul edilmiştir.)
 : Kırınım açısı
Bgerçek: XRD desenindeki metale ait en yüksek pikin yarısının genişliği (“Full width
at half maximum”, FWHM)
40
Hazırlanan katalizörlerin XRD analizlerinin sonuçları Bragg ve Scherrer yasaları
kullanılarak yorumlanmıştır.
X-ışını kırınım desenleri, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Merkez Laboratuvarında
bulunan (Cu, K radyasyonuna sahip, dalga boyu 1,5406 Å olan Rigaku marka
D/MAX 2200 modeli) ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi,
Metalurji Mühendisliği Bölümü' nde bulunan (Cu, K radyasyonuna sahip, dalga
boyu 1,5406 Å olan Rigaku Ultima-IV modeli) XRD cihazları ile yapılmıştır.
3.5.2. N2 adsorpsiyon-desorpsiyon analizi
N2 adsorpsiyon-desorpsiyon analizi, gaz moleküllerinin katı yüzeyine adsorplanması
esasına dayanmakta olup malzemelerin yüzey alanının, gözenek boyutunun ve
dağılımının belirlenmesi amacıyla kullanılmaktadır.
Tek nokta (Single point) BET
Malzemenin tek nokta BET yüzey alanı Gazi Üniversitesi Kimya Mühendisliği
Bölümü' nde bulunan Quantachrome Monosorb model sorptometre cihazıyla
belirlenmiştir. Cihaz, %30 N2 ve %70 He gaz karışımıyla çalışmaktadır.
Sorptometre, gaz karışımındaki N2 gazının, ölçüm yapılacak yüzeyde BET
izotermine göre davranış gösterdiği temeline dayanarak çalışmaktadır. Cihazla
çalışmaya başlamadan önce cihazın kalibrasyonunun yapılması gerekmektedir.
Yüzey alanı belirlenecek olan malzeme tartılır ve cihazda kullanılan boş numune
kabına yerleştirilir. Daha sonra bu numune dolu kap, cihaza yerleştirilir ve cihaz
çalıştırılır. Numune kabı sıvı azot dolu kaba daldırılır. Numunenin sıvı azot kabının
içinde olduğu durumda gaz karışımı gönderilir ve gaz karışımındaki N2 malzemenin
yüzeyinde adsorplanır.
Adsorpsiyon tamamlandıktan sonra sıvı azot
kabı
kendiliğinden aşağıya doğru iner. Cihaz numune kabına sıcak hava üfler ve numune
yüzeyine adsorplanmış olan azot desorpsiyona uğrar. Desorplanan azotun yüzey
alanı cihazın göstergesinden okunur. Elde edilen bu değer ilk tartılan numunenin
41
ağırlığına bölünerek gram başına düşen yüzey alanı m2/g biriminden hesaplanmış
olur. Elde edilen tek nokta BET yüzey alanı verileri sonuçlar bölümünde verilmiştir.
Çok nokta (Multipoint BET)
Yüzey alanı, tek nokta BET ile belirlenen ve yüksek çıkan numunelerin gözenek
yapısı hakkında bilgi edinebilmesi amacıyla N2 adsorpsiyon-desorpsiyon analizleri
Gazi Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümünde bulunan QuantoChromeAutosorb-1C cihazı kullanılarak yapılmıştır. Cihaza bağlı bir bilgisayarla birlikte
helyum ve azot gazları bulunmaktadır. Cihaz ve bilgisayar açıldıktan sonra helyum
ve azot tüplerinin dış basınç göstergesi 10 psig olacak şekilde ayarlanır. Analiz
gerçekleştirilmeden önce numunenin gözeneklerinin boşaltılması için numuneye
150oC' da “degas” işlemi uygulanır.
3.5.3. Sıcaklık programlı indirgeme (TPR) analizleri
Katalizör yapısındaki metallerin indirgenme sıcaklıklarının belirlenmesi amacıyla
yapılmıştır. Katalizörler indirgenmeden önce He ile 10oC/dakika sıcaklık artışıyla
oda sıcaklığından 500oC' a kadar ısıtılmış ve bu sıcaklıkta 1 saat He ortamında
bekletilmiştir. Numuneler 10oC/dakika sıcaklık artışıyla oda sıcaklığından 900oC' a
kadar %5 H2 - %95 N2 gaz karışımı ile indirgenmiştir. TPR analizleri Gazi
Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümünde bulunan Chembet 3000 cihazı ile
yapılmıştır. TPR analizi verileri sonuçlar bölümünde verilmiştir.
3.5.4. Geçirimli elektron mikroskopisi (TEM)
Katalizörün gözenek yapısının belirlenebilmesi için kullanılmaktadır. Malzemenin
içinden geçirilen yüksek enerjili elektronların görüntülenmesi prensibine dayanır.
TEM analizleri Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Merkez laboratuvarında bulunan Jem
Jeol 2100F 200kV HRTEM cihazı ile gerçekleştirilmiştir. TEM analizi verileri
sonuçlar bölümünde verilmiştir.
42
3.5.5. Taramalı elektron mikroskopisi (SEM)
Bir malzemenin çok küçük bir yüzeyine odaklanarak yüksek enerjili elektronlarla
taranması esasına dayanmaktadır. Hazırlanan malzemelerin morfolojik yapısının
belirlenmesi amacıyla kullanılmaktadır. SEM analizleri Orta Doğu Teknik
Üniversitesi, Merkez laboratuvarında QUANTA 400F Field Emission SEM Yüksek
çözünürlüklü taramalı elektron mikroskobu cihazı ile gerçekleştirilmiştir. SEM
analizi verileri sonuçlar bölümünde verilmiştir.
3.5.6. Termal gravimetrik analiz (TGA)
Reaksiyon sonrasında elde edilen katalizörlerde karbon oluşumu nedeniyle meydana
gelen ağırlık kaybının belirlenmesi amacıyla katalizörlerin termal gravimetrik
analizleri yapılmıştır. Katalizörlerin TGA analizleri, 25
0
C -10000C sıcaklık
aralığında, 10 0C/dakika ısıtma hızında, hava ortamında yapılmıştır. TGA analizleri
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Merkez laboratuvarında bulunan Perkin Elmer Pyris
1 Termogravimetrik Analiz cihazı ile yapılmıştır. TGA analiz verileri sonuçlar
bölümünde verilmiştir.
3.5.7. Sıcaklık programlı hidrojenleme (TPH)
Reaksiyon sonrasında katalizör üzerinde oluşan karbon miktarının ne kadarının H 2
ile uzaklaştırılabildiğini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Reaksiyonda aktivitesi
denenmemiş katalizörler öncelikle H2 ortamında 50oC' dan 105oC' a kadar
10oC/dakika sıcaklık artışıyla ısıtılmış ve 105oC' da 35 dakika bekletilmiştir. Daha
sonra bu katalizörlerle, 105oC' dan 900oC' a 2,5oC/dakika sıcaklık artışıyla H 2
ortamında, TPH analizleri gerçekleştirilmiştir. TPH analizleri Arş. Gör. Hüseyin
Arbağ' ın çalışma ziyaretinde "Slovenya National Institute of Chemistry"
Laboratuvarında yapılmıştır. TPH analizi verileri sonuçlar bölümünde verilmiştir.
43
3.5.8. Piridin adsorplanmış katalizörlerin FTIR analizleri
Katalizörlerin yüzey asitliklerinin belirlenebilmesi amacıyla piridin adsorplanmış
numunelerin FTIR analizleri gerçekleştirilmiştir. FTIR analizleri Orta Doğu Teknik
Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Kimya Mühendisliği Bölümü, Kinetik
laboratuvarında bulunan Perkin Elmer Spectrum One FT-IR ile gerçekleştirilmiştir.
FTIR analizi verileri sonuçlar bölümünde verilmiştir.
44
4. SONUÇLAR ve DEĞERLENDİRİLMESİ
Bu bölüm, çalışma kapsamında hazırlanan alümina destekli katalizörlerinin sentez,
karakterizasyon sonuçları ve metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen
katalizörlerin katalitik aktivite sonuçları olmak üzere iki ana kısımdan oluşmaktadır.
Deneysel çalışmalarda elde edilen sonuçlar alt başlıklar halinde aşağıda
özetlenmektedir.
4.1. Katalizörlerin Sentez ve Karakterizasyon Sonuçları
4.1.1. Hazırlanan alümina malzemelerin karakterizasyonu
Bu çalışmada hidrotermal (MA) ve geleneksel sol-jel yöntemiyle (SGA)
sentezlenmiş olan mezogözenekli alümina malzemelerinin karakterizasyon sonuçları
bu bölümde verilmiştir. Hazırlanan saf alümina malzemelerin yapısal ve fiziksel
özelliklerinin belirlenebilmesi için XRD, N2 adsorpsiyon-desorpsiyon ve piridin
adsorplanmış numunelerin FTIR analizleri gerçekleştirilmiştir. Hazırlanan MA ve
SGA malzemelerinin sentez yöntemleri ve N2 adsorpsiyon analizi sonuçları Çizelge
4.1' de verilmiştir.
Çizelge 4.1. MA ve SGA malzemelerinin sentez yöntemleri ve fiziksel özellikleri
Numune
Sentez
BET çoklu
BJH ads. ortalama
Gözenek
adı
yöntemi
nokta yüzey
gözenek çapı, nm
hacmi, cm3/g
alanı, m2/g
SGA
Sol-jel
191,5
15,1
0,87
MA
Hidrotermal
215,6
9,90
0,56
Hazırlanan
mezogözenekli
ve
sol-jel
alümina
malzemelerinin
azot
adsorpsiyon/desorpsiyon izotermleri Şekil 4.1' de, BJH ("Barrett-Joynes-Halenda")
yöntemiyle belirlenen adsorpsiyon gözenek çap dağılımları Şekil 4.2' de verilmiştir.
45
Numuneler için elde edilen izotermler Tip IV izotermle uyuşmaktadır ve
mezogözenekli yapı oluştuğunu göstermektedir.
Hacim (cc/g)
600
500
Adsorpsiyon
400
Desorpsiyon
300
200
100
0
0,0
0,2
0,4
P/Po
0,6
0,8
0,6
0,8
1,0
(a)
Hacim (cc/g)
400
300
Adsorpsiyon
Desorpsiyon
200
100
0
0,0
0,2
0,4
1,0
P/Po
(b)
Şekil 4.1. (a) Geleneksel sol-jel (SGA) ile (b) hidrotermal yöntem (MA) ile
hazırlanmış alümina malzemelerinin azot adsorpsiyon/desorpsiyon
izotermleri
dV/dlogd
46
1
10
100
Gözenek Çapı, nm
dV/dlogd
(a)
1
10
100
Gözenek Çapı, nm
(b)
Şekil 4.2. (a) Geleneksel sol-jel (SGA) ile (b) hidrotermal yöntem (MA) ile
hazırlanmış alümina malzemelerinin BJH adsorpsiyon gözenek çap
dağılımları
47
Hazırlanan hidrotermal (MA) ve sol-jel alümina (SGA) malzemelerinin 800oC' da
kalsinasyon işleminden sonra elde edilen numunelerin X-ışını kırınım desenleri Şekil
4.3 ve Şekil 4.4' te verilmiştir. Dar açı aralığında MA numunesi için 2Ө: 0,89 o-1,65o
ve SGA numunesi için 2Ө:1,54o kırınım açılarında görülen pikler mezogözenekli
yapının oluştuğunu göstermektedir (Şekil 4.3). Hidrotermal yöntem ile hazırlanan
MA numunesi sol-jel yöntemiyle hazırlanan SGA numunesine göre daha amorf
yapıda olduğu X-ışını kırınım desenlerinde gözlenmektedir. Ancak her iki numune
de γ-Al2O3' ya ait pikler (2Ө:34,4o; 45,9o ve 66,2o) bulunmaktadır (Şekil 4.4) [26, 32,
33].
Numunelerin
X-ışını
kırınım
analizi
sonuçlarının
Bragg
yasası
ile
yorumlanmasından sonra elde edilen d-değeri sonuçları Çizelge 4.2 ve Çizelge 4.3' te
Şiddet
verilmiştir.
0
2
4
2θ
6
8
Şiddet
(a)
0,5
1
1,5
2θ
2
2,5
(b)
Şekil 4.3. (a) Geleneksel sol-jel (SGA) ile (b) hidrotermal yöntem (MA) ile
hazırlanmış alümina malzemelerinin dar açılı X-ışını kırınım desenleri
48
Şiddet
Al2 O3
*
Al2 O3
*
Al2 O3
*Al O
2 3
*
Al2 O3
*
Al2 O3
*
Al2 O3
*
Al2 O3
*
10
20
30
40
50
2θ
60
70
80
90
a)
Al2 O3
*
Al2 O3
*
Şiddet
Al2 O3
*
Al2 O3
*
10
20
30
40
50
2θ
60
70
80
90
b)
Şekil 4.4. (a) Sol-jel (SGA) ile (b) hidrotermal yöntem (MA) ile hazırlanmış alümina
malzemelerinin geniş açılı X-Işını kırınım desenleri
49
Çizelge 4.2. Hidrotermal alümina (MA) numunesinin X-ışını kırınım verileri
Literatür Alümina [32]
Numune MA
2θ
d(Å)
I/Io
2θ
d(Å)
I/Io
0,89
99,18
-
0,9
98,08
-
1,65
53,50
-
1,6
55,17
-
37,31
2,41
57
37,10
2,42
29
45,97
1,97
68
45,80
1,98
57
67,09
1,39
100
66,70
1,40
100
85,99
1,13
26
-
-
-
Çizelge 4.3. Sol-jel alümina (SGA) numunesinin X-ışını kırınım verileri
Literatür Alümina [33]
Numune SGA
2θ
d(Å)
I/Io
2θ
d(Å)
I/Io
1,54
57,32
-
-
-
-
33,12
2,70
2
-
-
-
37,36
2,41
12
37,30
2,41
17
39,6
2,27
7
38,97
2,31
13
45,92
1,97
57
45,96
1,97
61
61,24
1,51
8
60,7
1,52
8
66,98
1,40
100
66,84
1,40
100
85,18
1,14
9
-
-
-
50
Saf alümina malzemelerinin yüzey asitliklerinin belirlenebilmesi amacıyla FTIR
kullanılarak piridin adsorpsiyon çalışmaları yürütülmüştür (Şekil 4.5). Piridin
adsorplanmış numunelerin FTIR spektrumunda Lewis asit bölgelerinin 1445-1450 ve
1598 cm-1 dalga boylarında pik verdiği ve Bronsted asit bölgelerinin 1540 ve 1640
cm-1 dalga boylarında pik verdiği rapor edilmiştir [25]. Şekil 4.5' te piridin
adsorplanmış SGA numunesi için gerçekleştirilen FTIR analizlerinde 1446 cm-1
dalga boyunda gözlenen şiddetli absorbans pikiyle 1595 cm-1 ' de gözlenen küçük
absorbans piki, SGA numunesinin, yapısında Lewis asit bölgelerini bulundurduğunu
göstermektedir. MA numunesinin 1446 cm-1 ' de gözlenen absorbans pikinin SGA
numunesinin aynı dalga boyundaki absorbans pikinin şiddetinden daha küçük olduğu
gözlenmiştir (Şekil 4.5). Bu sonuç SGA numunesinin MA numunesinden daha asidik
(Lewis asitliği açısından) yapıya sahip olduğunu göstermektedir. MA ve SGA
numuneleri için Lewis asitliği görülürken Bronsted asitliği görülmemiştir (Şekil 4.5).
0,5
Lewis
1446
Lewis
1595
MA
Transmitans
0
-0,5
SGA
-1
-1,5
-2
1390 1415 1440 1465 1490 1515 1540 1565 1590 1615
Dalga Boyu, cm-1
Şekil 4.5. Piridin adsorplanmış SGA ve MA numunelerinin FTIR sonuçları
51
Alümina malzemelerinin tekrar sentezleri
Çalışma kapsamında kullanılan sentez yönteminin tekrarlanabilirliğini göstermek
üzere mezogözenekli alümina malzemelerinin tekrar sentezleri gerçekleştirilmiştir.
Hidrotermal sentez yöntemiyle hazırlanan MA-T1, MA-T2, MA-T3 numuneleri
birleştirilerek MA-TK, sol-jel yöntemiyle hazırlanan SGA-T1, SGA-T2 ve SGA-T3
numuneleri birleştirilerek SGA-TK malzemeleri elde edilmiştir (Çizelge 4.4).
Hazırlanan malzemelerin azot adsorpsiyon izotermleri Şekil 4.6' da, BJH yöntemiyle
belirlenen adsorpsiyon gözenek çap dağılımları Şekil 4.7' de verilmiştir. Numuneler
için elde edilen izotermler Tip IV ile uyuşmaktadır. Saf alümina malzemelerinin
gözenek çapları birbirine yakın olup 10 nm civarındadırlar. Sonuçların çok yakın
olması sentez yönteminin tekrarlanabilirliğini ortaya koymuştur.
Çizelge 4.4. Hazırlanan alümina malzemelerinin yapısal ve fiziksel özellikleri
Numune
Sentez
BET çoklu
BJH ads.
Gözenek
adı
yöntemi
nokta yüzey
ortalama gözenek
hacmi,
alanı, m2/g
çapı, nm
cm3/g
SGA-T1
Sol-jel
202,2
9,89
0,51
SGA-T2
Sol-jel
236,5
9,92
0,61
SGA-T3
Sol-jel
203,1
9,94
0,52
SGA-TK
Sol-jel
190,2
9,92
0,53
MA-T1
Hidrotermal
251,5
9,95
0,60
MA-T2
Hidrotermal
243,5
9,95
0,66
MA-T3
Hidrotermal
242,8
9,90
0,61
MA-TK
Hidrotermal
226,5
9,97
0,61
52
400
Hacim (cm3 /g)
MA-T1
MA-T2
300
MA-T3
MA-TK
200
100
0
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
0,6
0,8
1,0
P/Po
(a)
400
Hacim (cm3 /g)
SGA-T1
SGA-T2
300
SGA-T3
SGA-TK
200
100
0
0,0
0,2
0,4
P/Po
(b)
Şekil 4.6. a) Hidrotermal yöntem ile (MA) b) sol-jel yöntem ile (SGA) alümina
malzemelerinin azot adsorpsiyon izotermleri
53
MA-T1
MA-T2
dV/dlog(d)
MA-T3
MA-TK
1
10
Gözenek Çapı, nm
100
(a)
SGA-T1
dV/dlog(d)
SGA-T2
SGA-T3
SGA-TK
1
10
Gözenek Çapı, nm
100
(b)
Şekil 4.7. a) Hidrotermal (MA) b) sol-jel alümina (SGA) malzemelerinin gözenek
çap dağılımları
Hidrotermal ve sol-jel yöntemleriyle tekrar hazırlanan alümina malzemelerinin
800oC' da kalsinasyon işleminden sonra elde edilen numunelerin X-ışını kırınım
desenleri Şekil 4.8' de verilmiştir. X-ışını kırınım desenlerinde numunelerin
2Ө:34,4o; 45,9o ve 66.2o' de gözüken pikleri γ-Al2O3' ya ait karakteristik piklerdir.
54
MA ve SGA malzemelerinin X-ışını kırınım desenlerindeki pik şiddetlerine
bakıldığında MA malzemelerinin SGA malzemelerine göre daha düşük pik şiddetine
sahip oldukları görülmektedir. Bu da MA malzemesinin daha amorf, SGA
malzemesinin daha kristal yapıda olduğunun göstergesidir. X-ışını kırınım desenleri
ve N2 adsorpsiyon/desorpsiyon verileri yardımıyla sentez sonrasında yaklaşık aynı
özelliklerde ürün elde edildiği belirlenmiştir.
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
Şiddet
γ-Al2 O3
MA-TK
MA-T3
MA-T2
MA-T1
10
30
50
2θ
70
90
(a)
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
Şiddet
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
SGA-TK
SGA-T3
SGA-T2
SGA-T1
10
30
50
2θ
70
90
(b)
Şekil 4.8. a) Hidrotermal yöntem (MA) ile b) sol-jel yöntemi ile (SGA) hazırlanmış
alümina malzemelerinin X-ışını kırınım desenleri
55
4.1.2. Alümina destekli Ni katalizörlerinin karakterizasyon çalışmaları
Çalışma kapsamında metanın kuru reformlanma reaksiyonunda aktivitelerini
incelemek için öncelikle katalizör yapısında kütlece %16 Ni içerecek şekilde
16Ni@MA, 16Ni@SGA, 16Ni-MA ve 16Ni-SGA katalizörleri emdirme ve "onepot" sentez yöntemleriyle hazırlanmıştır. Hazırlanan bu katalizörler, aktivite
deneylerinden önce 550oC' da hidrojen gazı ile indirgenerek 600 oC sıcaklıkta
metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenmişlerdir. Yüksek sıcaklıklarda
(750oC)
yürütülen
metanın
kuru
reformlanma
reaksiyonlarında,
reaksiyon
sıcaklığının katalizörün yapısını etkilememesi amacıyla katalizörler daha yüksek
sıcaklıklarda (750oC ve 800oC) indirgenmişlerdir. İndirgeme sıcaklığının katalizör
yapısına ve metanın kuru reformlanma reaksiyonuna etkileri daha sonraki
bölümlerde detaylı olarak verilmiştir. İndirgeme sıcaklığının katalizör yapısındaki Ni
kristallerinin boyutunu arttırması ve reaksiyon sonrası katalizör yüzeyindeki karbon
birikimini arttırması nedeniyle daha düşük oranlarda nikel içeren (%5 ve %8) SGA
destekli katalizörler hazırlanmıştır. Hazırlanan katalizörlerin yapısal ve fiziksel
özellikleri indirgeme işlemi sonrasında belirlenmiştir.
Kütlece %16 Ni içeren alümina katalizörleri
Saf alümina malzemelerine katalizör yapısında kütlece %16 Ni olacak şekilde nikel
ilave edilerek 550oC sıcaklıkta H2 ortamında indirgenmiş 16Ni@MA, 16Ni-MA,
16Ni@SGA katalizörlerinin azot adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri ve gözenek
çap dağılımları Şekil 4.9' da verilmiştir. Nikel ilave edilmiş katalizörlerin
izotermlerinin tip IV ile uyumlu olduğu gözlenmiştir. Hazırlanan nikel içerikli
alümina malzemelerinin BET yüzey alanı ve BJH adsorpsiyon ortalama gözenek
çapları Çizelge 4.5' te verilmiştir. Çizelge 4.5' te de görüldüğü gibi emdirme
yöntemiyle katalizör yapısına nikel ilavesiyle BET yüzey alanı düşerken, gözenek
çap dağılımında önemli bir değişim olmamıştır. "One-pot" sentez yöntemiyle
hazırlanan nikel içerikli alümina malzemesinin BET yüzey alanı, emdirme
yöntemiyle hazırlanan alümina malzemesine göre daha yüksektir. Bu sonuç, nikelin
katalizör yapısına ilave ediliş yönteminin önemini göstermektedir.
56
Desorpsiyon
Adsorpsiyon
Hacim (cm3/g)
16Ni-MA
Ads
Ni-MA3
16Ni@SGA
Ads
Ni@SGA
16Ni@MA
Ads
Ni@MA
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
P/Po
(a)
dV/dlog (d)
16Ni-MA
16Ni@SGA
16Ni@MA
1
10
100
Gözenek Çapı, nm
(b)
Şekil 4.9. 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörlerinin a) azot adsorpsiyondesorpsiyon izotermi, b) gözenek çap dağılımı
57
Çizelge 4.5. Saf alümina ve yapısında kütlece %16 Ni bulunduran katalizörlerin
fiziksel özellikleri
Numune Adı
Destek malz. ve
hazırlama metodu
BET çoklu
BJH ads. ort.
Gözenek hacmi,
nokta yüzey
göz. çapı, nm
(cm3/g)
alanı, m2/g
SGA
Sol-jel
191,5
15,1
0,87
16Ni@SGA
Sol-jel, emdirme
159,3
15,1
0,48
16Ni-SGA
Sol-jel, "one-pot"
244,1
10,0
0,65
Hidrotermal
215,6
9,90
0,56
16Ni@MA
Hidrotermal, emdirme
156,6
8,1
0,37
16Ni-MA
Hidrotermal, "one-pot"
228,6
11,2
0,69
MA
Alümina destekli Ni katalizörlerinin (16Ni-MA, 16Ni@MA ve 16Ni@SGA) XRD
desenleri Şekil 4.10' de verilmiştir. Şekil 4.10a' da dar açı aralığında 16Ni@MA
malzemesinde mezogözenek yapısına ait iki karakteristik pik (2Ө:0,21o ve 0,79o)
gözlenirken, 16Ni@SGA katalizöründe mezogözenek yapısına ait bir karakteristik
pik (2Ө:0,23o) gözlenmiştir. Katalizörlerin geniş açılı XRD desenlerinde elementel
nikele ait karakteristik (2Ө:44,6o; 52,1o ve 76,6o) piklerden 44,6o' deki pikin γalümina' ya ait karakteristik pik ile (2Ө:45,9o) çakıştığı görülmektedir. 16Ni@SGA
katalizörünün XRD deseninde 2Ө:51,9o ve 76,2o' de metallik nikele ait karakteristik
pikler
görülürken,
16Ni@MA
ve
16Ni-MA
katalizörlerinde
bu
pikler
görülmemektedir. 16Ni@MA ve 16Ni-MA katalizörlerinde elementel nikele ait
karakteristik piklerin görülememesi, nikelin katalizör yapısına iyi bir şekilde
dağıldığının ve kristal boyutunun XRD cihazının algılayabileceğinden daha küçük
bir boyutta olduğunun göstergesidir. Resim 4.1' de verilen 16Ni-MA katalizörüne ait
EDX haritalama analizi nikelin malzemesine düzgün bir şekilde dağıldığını
doğrulamaktadır. 16Ni@SGA katalizörünün yapısına yüklenen metalin kristal
boyutunun belirlenebilmesi amacıyla Scherrer yasası kullanılmıştır. 16Ni@SGA
katalizörünün elementel nikelin karakteristik ana pikinin γ-alüminanın karakteristik
pikiyle çakışması nedeniyle kristal boyutu hesaplamalarında 2Ө:51,9o' deki nikele ait
58
karakteristik pik kullanılmıştır. 550oC' ta indirgenmiş 16Ni@SGA katalizöründeki
nikelin kristal boyutu 5,1 nm olarak belirlenmiştir. Katalizör yapısındaki nikelin
kristal boyutunu belirlemek amacıyla kullanılan Scherrer yasası için örnek bir
hesaplama EK-4' te verilmiştir. 16Ni@SGA katalizörünün XRD verilerinin Bragg
yasası (Eş. 3.9) ile yorumlanmasından sonra elde edilen d-değeri sonuçları Çizelge
4.6' da verilmiştir.
Çizelge 4.6. 16Ni@SGA katalizörünün XRD analizi
Numune
γ-Al2O3,
Ni,
File No: 29-63
File No: 4-850
2θ
d(Å)
I/I0
d(Å)
I/I0
d(Å)
I/I0
19,3
4,59
22
4,53
35
-
-
32,4
2,76
21
2,80
45
-
-
37,00
2,43
70
2,39
65
-
-
44,5
2,03
-
1,98
80
2,03
100
51,9
-
-
-
-
1,76
40
60,4
1,53
17
1,53
10
-
-
66,6
1,40
100
1,40
100
-
-
76,2
-
-
-
-
1,25
20
84,9
1,14
17
-
-
-
-
59
(a)
16Ni@SGA
(b)
16Ni@MA
γ-Al2O3
Ni
16Ni-MA
γ-Al2O3
Şiddet
0
1
2
3
4
5
γ-Al2O3
16Ni-MA
γ-Al2O3
Ni
Ni
16Ni@SGA
16Ni@MA
10
20
30
40
50
2θ
60
70
80
90
Şekil 4.10. Alümina destekli Ni katalizörlerinin (16Ni-MA, 16Ni@SGA ve
16Ni@MA) XRD desenleri a) düşük açı aralığı, b) yüksek açı aralığı
Alümina destekli Ni katalizörlerinin mezogözenekli yapısınının görülebilmesi
amacıyla TEM görüntüleri alınmıştır. Resim 4.1' de 16Ni-MA katalizörüne ait TEM
görüntüsü verilmiştir. Hidrotermal sentez yöntemiyle hazırlanan 16Ni-MA
katalizörünün
TEM
görüntüsündeki
balpeteği
yapısı
katalizörün
düzenli
mezogözenek yapısını doğrulamaktadır (Resim 4.1a). Resim 4.1b' de katalizör
yapısındaki silindirik kanallar gözlenmiştir. EDX haritalama analiziyle 16Ni-MA
katalizörünün yapısındaki nikelin düzgün bir şekilde dağıldığı görülmektedir (Resim
4.1c). 16Ni@SGA katalizörünün TEM fotoğrafı, 16Ni-MA katalizörünün TEM
fotoğrafından tamamen farklılık göstermektedir (Resim 4.2a). 16Ni@SGA
katalizörünün TEM fotoğraflarında alüminyumun mikrotanecikler halinde dağıldığı
görülmektedir
(Resim
4.2a).
16Ni@SGA
katalizörünün
EDX
haritalama
analizlerinde nikelin katalizör yapısında düzgün dağıldığı görülmektedir (Resim
4.2b).
60
a)
b)
c)
Resim 4.1. 16Ni-MA katalizörünün TEM görüntüsü (a) kanallara dik (b) kanal (c) Ni
haritası (kırmızı noktalar nikel metaline aittir)
61
(a)
(b)
Resim 4.2. (a) 16Ni@SGA katalizörünün TEM fotoğrafı; (b) Ni@SGA
katalizörünün Ni haritası (beyaz noktalar Ni metaline aittir)
62
İndirgeme sıcaklığının katalizör yapısına etkileri
Metanın kuru reformlanma reaksiyonundan önce katalizörler H2 ortamında
indirgenmişlerdir. İndirgeme sıcaklığının metanın kuru reformlanma reaksiyonunu
önemli bir şekilde etkilediği, katalitik aktivite deneylerinin sonuçlar bölümünde
ayrıntılı olarak verilmiştir. İndirgeme sıcaklığının katalizör yapısına etkisini
inceleyebilmek amacıyla "one-pot" yöntemiyle hazırlanmış 16Ni-SGA katalizörü
550oC ve 750oC' da indirgenerek sırasıyla 16Ni-SGA-550İ ve 16Ni-SGA-750İ
katalizörleri elde edilmiştir. Hazırlanan katalizörlerin N2 adsorpsiyon-desorpsiyon
izotermlerinin tip IV ile uyumlu olduğu gözlenmiştir (Şekil 4.11). İndirgeme
sıcaklığının 550oC' dan 750oC' a artışıyla katalizörlerinin BET yüzey alanları 244
m2/g' dan 132 m2/g' a düşmüştür. BET yüzey alanındaki bu düşüş indirgeme
sıcaklığının artmasıyla nikel partiküllerinin birleşerek gözenekleri kapattığı şeklinde
açıklanabilir. İndirgeme sıcaklığının artışıyla katalizörlerin ortalama gözenek çapı
büyümüştür (Şekil 4.12).
Desorpsiyon
Adsorpsiyon
Hacim (cm3 /g)
Ads
16Ni-SGA-550i
16Ni-SGA-550İ
16Ni-SGA-750İ
Ads
16Ni-SGA-750İ
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
P/Po
Şekil 4.11. Farklı sıcaklıklarda indirgenmiş 16Ni-SGA-550İ ve 16Ni-SGA-750İ
katalizörlerinin N2 adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri
63
16Ni-SGA-550İ
dV/dlog (d)
16Ni-SGA-750İ
1
10
Gözenek Çapı, nm
100
Şekil 4.12. Farklı sıcaklıklarda indirgenmiş 16Ni-SGA-550İ ve 16Ni-SGA-750İ
katalizörlerinin gözenek çap dağılımları
16Ni-SGA katalizörünün farklı indirgeme sıcaklıkları için XRD desenleri Şekil 4.13'
te verilmiştir. 550oC' da indirgenmiş olan 16Ni-SGA-550İ katalizörünün XRD
deseninde elementel nikele ait karakteristik piklerin (2Ө:44,6o, 52,1o ve 76,6o)
gözlenememesi nedeniyle Ni metalinin kristal boyutu Scherrer yasası ile
hesaplanamamıştır. 16Ni-SGA-550İ katalizörünün XRD deseninde elementel nikele
ait karakteristik piklerin gözlenememesi, nikelin katalizör yapısına düzenli bir
şekilde dağıldığının göstergesidir. 750oC' da indirgenmiş olan 16Ni-SGA-750İ
katalizörünün XRD deseninde elementel nikele ait karakteristik pikler görülmektedir.
16Ni-SGA-750İ katalizörünün XRD deseninde elementel nikele ait bu şiddetli
piklerin gözlenmesi, nikel metalinin indirgeme sıcaklığı nedeniyle bir araya gelerek
sinterleşmesinden kaynaklanmış olabilir. 16Ni-SGA-750İ katalizörünün yapısında
bulunan Ni metalinin kristal boyutu, katalizörün XRD deseninde bulunan 2Ө:51,9 o'
deki nikele ait karakteristik pik kullanılarak belirlenmiştir. 16Ni-SGA-750İ
64
katalizörünün yapısına yüklenen metalin Scherrer yasası ile belirlenen kristal boyutu
18,2 nm' dir. Yüksek sıcaklıkta indirgenen 16Ni-SGA-750İ katalizörünün kristal
boyutundaki bu artış, indirgeme sıcaklığının artışıyla katalizör yapısındaki nikellerin
birleşerek daha büyük kristal boyutunda nikel partiküllerinin elde edildiğinin bir
göstergesidir.
Ni
γ-Al2 O3
γ-Al2O3
Ni
Şiddet
γ-Al2 O3
Ni
γ-Al2 O3
16Ni-SGA-750İ
γ-Al2 O3
16Ni-SGA-550İ
10
20
30
40
2θ
50
60
70
80
Şekil 4.13. Farklı sıcaklıklarda indirgenmiş olan 16Ni-SGA katalizörünün XRD
desenleri
Farklı oranlarda Ni içeren alümina destekli katalizörler
Çalışma kapsamında indirgeme sıcaklığının arttırılmasıyla katalizör yapısındaki
metalin kristal boyutunun arttığı önceki bölümlerde belirtilmiştir. Katalizör yapısında
metalin kristal boyutu, metanın kuru reformlanma reaksiyonunu ve reaksiyon
esnasında
katalizör
yüzeyinde
oluşan
karbon
birikimini
önemli
şekilde
etkilemektedir. Elde edilen aktivite ve karbon birikimi sonuçları ilerleyen bölümlerde
detaylı olarak verilmiştir. Katalizör yapısındaki nikel içeriğinin katalizörün
aktivitesine ve karbon oluşumuna etkisini incelemek amacıyla kütlece %16 nikelden
65
daha düşük oranlarda sol-jel alümina destekli Ni katalizörleri emdirme ve "one-pot"
sentez yöntemleriyle hazırlanmışlardır. SGA destekli katalizörlerin MA destekli
katalizörlerden daha yüksek aktivite gösterdiği aktivite sonuçları bölümde detaylı
olarak verilmiştir. Bu nedenle çalışma kapsamında SGA destekli 5Ni@SGA, 5NiSGA ve 8Ni@SGA katalizörleri hazırlanmıştır. Yüksek sıcaklıklarda (750oC)
gerçekleştirilen reaksiyonlarda katalizörün yapısında bir değişiklik olmaması için
katalizörler reaksiyondan önce 3 saat 750oC' da H2 gazı ortamında indirgenmişlerdir.
Hazırlanan katalizörlerin BET yüzey alanları Çizelge 4.7' de verilmiştir. 750oCde
indirgenmiş farklı Ni içerikli katalizörlerin N2 adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri
SGA numunesi ile karşılaştırmalı olarak Şekil 4.14a' da verilmiştir. Katalizörlerin N2
adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri Tip IV izoterm ile uyumludur. SGA
numunesine emdirme yöntemiyle nikel ilave edilmesiyle gözenek hacimlerinin
düştüğü görülmüştür. Şekil 4.14b' de verilen bütün katalizörler için ortalama gözenek
çapları yaklaşık 10 nm olarak belirlenmiştir.
Çizelge 4.7. Alümina destekli Ni katalizörlerin fiziksel özellikleri
Katalizör
Destek malz. ve
Metal
BET çoklu
BJH ads. ort.
Gözenek
katalizör
miktarı, %
nokta yüzey
hazırlama metodu
kütlece
gözenek çapı,
hacmi,
2
nm
cm3/g
alanı, m /g
5Ni@SGA
Sol-jel, emdirme
5 Ni
112,8
11,3
0,38
8Ni@SGA
Sol-jel, emdirme
8 Ni
145,2
11,2
0,43
5Ni-SGA
Sol-jel, "one-pot"
5 Ni
192,2
11,3
0,55
Farklı oranlarda nikel içeren SGA destekli katalizörlerin XRD desenleri Şekil 4.15' te
verilmiştir. Şekil 4.15' te elementel nikele ait karakteristik (2Ө:44,6o, 52,1o ve 76,6o)
piklerden 44.6o' deki pikin alüminaya ait karakteristik pik ile (2Ө: 45,9o) çakıştığı
görülmektedir. 2Ө:52,1o ve 76.6o' de görülen pikler elementel nikele ait pikler olup,
bu piklerin katalizör içerisindeki nikel oranı en yüksek olan 16Ni-SGA katalizöründe
en yüksek olduğu görülürken, katalizör yapısındaki nikel miktarı düştükçe bu
piklerin şiddetlerinin de düştüğü görülmektedir. 750oC sıcaklıkta indirgenmiş olan
8Ni@SGA ve 5Ni-SGA katalizörlerinin metalik nikel için 2Ө:52,1o' da bulunan piki
kullanılarak belirlenen nikel kristal boyutları sırasıyla 8,9 nm ve 7,8 nm' dir.
66
Desorpsiyon
Adsorpsiyon
5Ni@SGA
Hacim (cm3/g)
5Ni@SGA
Ads
5Ni@SGA
8Ni@SGA
8Ni@SGA
Ads
8Ni@SGA
5Ni-SGA
5Ni-SGA
Ads
5Ni-SGA
SGA
SGASGA
Ads
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
P/Po
(a)
SGA
5Ni@SGA
5Ni-SGA
dV/dlog (d)
8Ni@SGA
1
10
Gözenek Çapı, nm
100
(b)
Şekil 4.14. Farklı oranda Ni içeren alümina malzemelerin a) N2 adsorpsiyon
desorpsiyon izotermleri b) gözenek çap dağılımları
67
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
Şiddet
γ-Al2 O3
Ni
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
Ni
SGA
Ni
16Ni-SGA
8Ni@SGA
5Ni-SGA
10
20
30
40
50
2θ
60
70
80
Şekil 4.15. SGA malzemesi ve farklı oranda nikel içeren SGA katalizörlerinin (5NiSGA, 8Ni@SGA ve 16Ni-SGA) XRD desenleri
4.1.3 Ni ve Co içerikli alümina destekli malzemeler
Çalışma kapsamında metanın kuru reformlanma reaksiyonunda katalitik aktivitelerini
incelemek üzere monometalik Co ve bimetalik Ni-Co içerikli alümina destekli
katalizörler hazırlanmıştır. Bimetalik Ni-Co katalizörler, metanın kuru reformlanma
reaksiyonuna aktivite gösteren fakat aktivitesi nikel kadar yüksek olmayan Co
metalinin
redoks
özelliklerinden
faydalanmak
amacıyla
hazırlanmışlardır.
Katalizörlerin metal oranları ve hazırlanma metodları Çizelge 4.8' de verilmektedir.
Hazırlanan
katalizörlerden
16Co-MA
ve
8Co-8Ni-MA
katalizörleri
TPR
analizlerinin gerçekleştirilebilmesi amacıyla hazırlanmışlardır. Emdirme yöntemiyle
hazırlanan
2.5Co-2.5Ni@SGA
katalizörünün
N2
adsorpsiyon-desorpsiyon
izotermleri Tip IV izoterme benzemektedir (Şekil 4.16a). Hazırlanan 2.5Co2.5Ni@SGA katalizörünün BET yüzey alanı 139,1 m2/g olup ortalama gözenek çapı
11,3 nm' dir (Şekil 4.16b).
68
Çizelge 4.8. Alümina destekli Ni ve Co içeren bimetalik katalizörlerin metal oranları
ve hazırlama metodları
Katalizör
Destek malzemesi ve katalizör
Metal miktarı %,
hazırlama metodu
kütlece
5Co@SGA
Sol-jel alümina, emdirme
5 Co
2.5Co-2.5Ni@SGA
Sol-jel alümina, emdirme
2,5Co; 2,5Ni
16Co-MA
Hidrotermal alümina, "one-pot"
16 Co
8Co-8Ni-MA
Hidrotermal alümina, one-pot
8Co; 8Ni
(a)
Desorpsiyon
Hacim (cm3/g)
Adsorpsiyon
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
P/Po
dV/dlog (d)
(b)
1
10
Gözenek Çapı, nm
100
Şekil 4.16. 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörünün a) N2 adsorpsiyon desorpsiyon
izotermi b) gözenek çap dağılımı
69
SGA numunesine Co ve Ni metallerinin aynı anda emdirilmesiyle elde edilen 2.5Co2.5Ni@SGA katalizörünün XRD desenleri Şekil 4.17' da verilmiştir. Katalizör
yapısına Ni ve Co ilave edilmesiyle alüminaya ait piklerin şiddetlerinde düşüş
görülmüştür. Literatürde elementel kobalta ait karakteristik pikler 2Ө:44,2 o; 51,7o,
75,9o ve elementel nikele ait karakteristik pikler 2Ө:44,6o, 52,1o, 76.6o olarak
verilmektedir. 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörünün XRD desenlerinde 2Ө:45o ' de
gözlenen pik metalik Ni, metalik kobalt ve alüminadan kaynaklanmış olabilir. 2.5Co2.5Ni@SGA katalizörünün XRD analizi Çizelge 4.9' da ayrıntılı olarak
verilmektedir.
Çizelge 4.9. 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörü için XRD analizi
Numune
2θ
d(Å)
19,8
4,49
32,3
2,77
37,4
2,40
44,4
2,04
45,8
1,98
51,6
1,77
60,7
1,52
66,7
1,40
76,3
1,25
I/I0
3
7
30
34
57
10
15
100
5
γ-Al2O3
Ni
Co
File No: 29-63
File No: 4-850
File No: 15-806
d(Å)
I/I0
d(Å)
I/I0
d(Å)
I/I0
4,53
35
-
-
-
-
2,80
45
-
-
-
-
2,39
65
-
-
-
-
-
-
2,03
100
2,05
100
1,98
80
-
-
-
-
-
-
1,76
40
1,77
40
1,53
10
-
-
-
-
1,40
100
-
-
-
-
-
-
1,25
20
1,25
30
70
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
Şiddet
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
SGA
Ni
Co
2.5Co-2.5Ni@SGA
10
20
30
40
2θ
Ni
Co
50
Ni
Co
60
70
80
Şekil 4.17. SGA numunesinin ve indirgenmiş 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörün XRD
desenleri
Çalışma kapsamında katalitik aktivite deneyleri farklı reaksiyon sıcaklıklarında
(600oC ve 750oC) yürütülmüştür. Sentez çalışmalarında kalsinasyon sıcaklığı 800 oC'
dir. Katalitik aktivite deneyi sırasında yapısal değişikliklerin önlenebilmesi amacıyla
yüksek indirgeme sıcaklıklarına ihtiyaç duyulmuştur. Bu amaçla katalizörlerin
indirgenme sıcaklıklarının belirlenebilmesi için "one-pot" yöntemi ile hazırlanmış
16Co-MA ve 8Co-8Ni-MA katalizörleri ile 16Ni@MA katalizörünün TPR
çalışmaları %5 H2 içeren H2-N2 gaz karışımıyla gerçekleştirilmiştir. Katalizörlerin
TPR çalışması sonuçları Şekil 4.18' de verilmektedir. Literatürde yapılan
çalışmalarda NiO' in 300-500oC arasında indirgendiği, alümina destekli NiO
katalizörlerinin destek malzemesi ve metal arasındaki etkileşimden dolayı daha
yüksek sıcaklıklarda indirgendiği (550oC-900oC) belirtilmiştir [34, 35]. Literatürde
CoO ile yapılan TPR çalışmalarında 200-300oC' da arasında Co3O4' ün CoO' a
indirgendiği, 400-500oC arasında CoO' in Co' a indirgendiği belirtilmiştir [36].
16Ni@MA katalizörünün TPR analizlerinde yaklaşık 600 oC' da sıcaklıkta başlayan
büyük bir pik gözlenmektedir (Şekil 4.18a). 16Ni@MA katalizörün TPR analizinde
gözlenen bu pik literatürde verilen alümina destekli NiO katalizörünün indirgenme
sıcaklığıyla uyumluluk göstermektedir [34,35]. Şekil 4.18b' de verilen 16Co-MA
71
katalizörünün TPR analizinde yaklaşık 300oC sıcaklıkta başlayan pik, literatürde
verilen CoO' in Co' a indirgendiği sıcaklıklarla uyumluluk göstermektedir [36]. 8Co8Ni-MA katalizörünün TPR analizinde 300oC' da başlayan pikin CoO' in Co' a
indirgenmesinden, 600 oC' da başlayan pikin NiO' in Ni' e indirgenmesinden
Sinyal
Sinyal
kaynaklandığı düşünülmektedir (Şekil 4.18c).
100
300
500
700
Sıcaklık, o C
100
900
300
500
700
o
Sıcaklık, C
b)
Sinyal
a)
900
100
300
500
700
Sıcaklık, o C
900
c)
Şekil 4.18. a) 16Ni@MA, b) 16Co-MA ve c) 8Co-8Ni-MA katalizörlerinin TPR
analizleri
72
4.1.4. Ni-W ve Ni-Mg içerikli alümina destekli katalizörler
Bu çalışma kapsamında bimetalik katalizörlerin metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda aktivitelerini incelemek amacıyla Ni-W ve Ni-Mg içerikli katalizörler
de hazırlanmıştır. Alümina (MA ve SGA) destekli Ni-W içerikli katalizörler "onepot" ve emdirme yöntemleriyle hazırlanmıştır (Çizelge 4.10). Ni katalizörlere
magnezyum ilavesi, magnezyumun bazik özelliklerinin katalizörün aktivitesine
etkisini incelemek amacıyla yapılmıştır. Katalizör yapısına tungsten ilavesi ise
tungstenin redoks özelliklerinin katalizörün aktivitesine etkisini incelemek amacıyla
ilave edilmiştir. Ni-Mg veya Ni-W içerikli 1Mg@16Ni@SGA ve 9W@16Ni@SGA
katalizörleri 550oC' da indirgenmiş olan 16Ni@SGA katalizörüne sırasıyla kütlece
%1 Mg veya %9 W emdirilerek hazırlanmıştır. Farklı oranlarda Ni ve W içerecek
şekilde hazırlanmış olan SGA ve MA destekli katalizörler (5Ni-10W-SGA, 5Ni15W-SGA ve 5Ni-10W-MA) "one-pot" sentez yöntemiyle hazırlanmıştır. SGA
destekli Ni-W içerikli katalizörlerin azot adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri Tip IV
izoterm ile uyumluluk göstermekte olup, W ilavesiyle katalizörün ortalama gözenek
çapında önemli bir değişim olmadığı gözlenmiştir (Şekil 4.19).
Çizelge 4.10. Alümina destekli Ni katalizörlerin fiziksel özellikleri
Katalizör
Destek
malz.
katalizör
ve
Sentez
BET
BJH ads.
Gözenek
hazır.
çözel.
çoklu
ort.
hacmi,
kütlece
nokta
gözenek
cm3/g
metal
yüzey
çapı, nm
miktarı,
alanı,
%
m2/g
metodu
1Mg@16Ni@SGA
Sol-jel, emdirme
16Ni, 1Mg
155,2
15,3
0,53
9W@16Ni@SGA
Sol-jel, emdirme
16Ni, 9W
199,5
8,2
0,67
5Ni-10W-SGA
Sol-jel, "one-pot"
5Ni, 10W
189,7
12,9
0,59
5Ni-15W-SGA
Sol-jel, "one-pot"
5Ni, 15W
178,2
11,3
0,56
5Ni-10W-MA
Hidrotermal, "one-pot"
5Ni, 10W
125,0
11,3
0,36
73
Desorpsiyon
Hacim (cm3 /g)
Adsorpsiyon
5Ni-10W-SGA
5Ni-15W-SGA
5Ni-SGA
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
P/Po
a)
5Ni-10W-SGA
5Ni-15W-SGA
dV/dlog (d)
5Ni-SGA
1
10
100
Gözenek Çapı, nm
b)
Şekil 4.19. 5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA, 5Ni-15W-SGA malzemelerinin a) N2
adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri b) gözenek çap dağılımları
MA destekli Ni-W katalizörünün N2 adsorpsiyon-desorpsiyon izotermi tip IV ile
uyumludur (Şekil 4.20). Sol-jel yöntemiyle hazırlanan alümina (SGA) destekli Ni-W
katalizörünün hidrotermal yöntem ile hazırlanan Ni-W katalizörü ile karşılaştırmalı
N2 adsorpsiyon-desorpsiyon izotermi de Şekil 4.20a' da verilmiştir. Her iki sentez
yöntemiyle hazırlanan katalizörlerin ortalama gözenek çapları 11 nm civarındadır
(Şekil 4.20b).
74
Hacim (cm3 /g)
Desorpsiyon
Adsorpsiyon
5Ni-10W-SGA
5Ni-15W-SGA
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
P/Po
a)
5Ni-10W-SGA
dV/dlog(d)
5Ni-10W-MA
1
10
100
Gözenek Çapı, nm
b)
Şekil 4.20. 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-10W-MA malzemelerinin a) N2 adsorpsiyondesorpsiyon izotermleri b) gözenek çap dağılımları
75
Sol-jel yöntemiyle hazırlanmış olan W içerikli katalizörlerin XRD desenleri Şekil
4.21a' da verilmiştir. W içerikli numunelerde 2Ө:52,1o ve 76.6o' de elementel nikele
ait görülen pikler görülürken, elementel tungstene ait karakteristik pikler (2Ө:40,2 o;
58,3o ve 73,3o) görülmemiştir. 5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA
katalizörlerinin Scherrer yasasıyla belirlenen Ni metali kristal boyutları sırasıyla 7,8
nm, 9,3 nm ve 8,5 nm' dir. Hidrotermal sentez yöntemiyle hazırlanmış olan Ni ve W
içerikli 5Ni-10W-MA katalizörünün XRD deseninde 2Ө:40,02o' de görülen pik
elementel W' a ait karakteristik ana piktir (Şekil 4.21b). 5Ni-10W-MA katalizörünün
XRD analizi Çizelge 4.11' de ayrıntılı olarak verilmektedir. 5Ni-10W-MA
katalizöründeki nikelin kristal boyutu 5,6 nm' dir.
Çizelge 4.11. 5Ni-10W-MA katalizörü için XRD analizi
Numune
γ-Al2O3
File No: 29-63
Ni
File No: 4-850
W
File No: 4-806
2θ
d(Å)
I/I0
d(Å)
I/I0
d(Å)
I/I0
d(Å)
I/I0
21,34
4,16
6
4,53
35
-
-
-
-
29,62
3,01
6
2,80
45
-
-
-
-
37,16
2,42
21
2,39
65
-
-
-
-
40,02
2,25
17
-
-
-
-
2,24
100
43,52
2,08
100
-
-
2,03
100
-
-
45,68
1,98
47
1,98
80
-
-
-
-
50,54
1,80
32
-
-
1,76
40
-
-
60,94
1,52
9
1,53
10
-
-
1,58
20
66,62
1,40
81
1,40
100
-
-
74,3
1,28
32
-
-
1,25
20
1,29
20
76
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
Şiddet
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
SGA
γ-Al2 O3
Ni
Ni
5Ni-SGA
Ni
5Ni-10W-SGA
5Ni-15W-SGA
10
20
30
40
2θ
50
60
70
80
a)
Ni
γ-Al2 O3
Şiddet
γ-Al2 O3
W
Ni
W
Ni
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
5Ni-10W-MA
10
20
30
40
2θ
50
60
70
80
b)
Şekil 4.21. Ni ve/veya W içerikli a) SGA ve b) MA katalizörlerinin XRD desenleri
77
Çalışma kapsamında geleneksel sol-jel yöntemiyle hazırlanan SGA numunesine
katalizör yapısında kütlece %16 Ni olacak şekilde nikel, emdirme yöntemiyle ilave
edilerek 16Ni@SGA katalizörü hazırlanmıştı. 16Ni@SGA katalizörüne emdirme
yöntemiyle kütlece %9W veya %1Mg ilave edilerek 9W@16Ni@SGA ve
1Mg@16Ni@SGA katalizörleri hazırlanmıştır. Hazırlanan bu numunelerin 550oC
sıcaklıkta indirgendikten sonra karakterizasyon çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
Hazırlanan bu numunelerin azot adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri ve gözenek çap
dağılımları Şekil 4.22' de verilmiştir. Mg veya W ilave edilmiş katalizörlerin
izotermlerinin tip IV ile uyumlu olduğu Şekil 4.14a' da gözlenmiştir. Şekil 4.14b' de
verilen 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörlerinin ortalama gözenek
çapları 8,2 nm ve 15,3 nm olarak belirlenmiştir.
Sol-jel alümina destekli Ni-W ve Ni-Mg içerikli katalizörlerin (1Mg@16Ni@SGA
ve 9W@16Ni@SGA) XRD desenleri Şekil 4.23' de verilmiştir. Elementel nikele ait
karakteristik piklerin (2Ө:44.6o, 52.1o ve 76.6o) alüminaya ait olan karakteristik
piklerle (2Ө:34,4o; 45,9o ve 66.2o) çakışması nedeniyle nikel pikleri tam olarak
gözlenememektedir (Şekil 4.23). Katalizörlerin XRD desenlerinde Mg veya W' a ait
karakteristik piklerin görülmeyişi, magnezyum ve tungstenin katalizör yapısına iyi
bir şekilde dağılmasından veya bu metallerin kristal boyutlarının XRD cihazının
ölçebileceği boyuttan daha küçük olmasından kaynaklanmaktadır. 9W@16Ni@SGA
katalizörü için gerçekleştirilen EDX haritalama analizi XRD desenleriyle uyumlu
olup, W ve Ni metallerinin katalizör yapısına iyi bir şekilde dağıldığını
göstermektedir (Resim 4.3).
78
Desorpsiyon
Hacim (cm3 /g)
Adsorpsiyon
9W@16Ni@SGA
1Mg@16Ni@SGA
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
P/Po
(a)
9W@16Ni@SGA
dv/dlog(d)
1Mg@16Ni@SGA
1
10
Gözenek Çapı, nm
(b)
Şekil 4.22. 1Mg@16Ni@SGA ve 9W@16Ni@SGA katalizörlerinin a) N2
adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleri b) gözenek çap dağılımları
100
79
Ni
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
Şiddet
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
Ni
γ-Al2 O3
Ni
9W@16Ni@SGA
1Mg@16Ni@SGA
10
20
30
40
50
2θ
60
70
80
90
Şekil 4.23. SGA destekli indirgenmiş 1Mg@16Ni@SGA ve 9W@16Ni@SGA
katalizörlerinin XRD desenleri
16Ni@SGA katalizörü için daha önce belirtmiş olduğumuz gibi %9W ilavesiyle
hazırlanan
9W@16Ni@SGA
katalizörünün
TEM
fotoğraflarında
Al2O3 'in
mikrotanecikler haline dağıldığı görülmektedir (Resim 4.3a). 9W@16Ni@SGA
katalizörlerinin EDX haritalama analizlerinde Ni-W metallerinin düzgün dağıldığı
görülmektedir (Resim 4.3b).
80
(a)
(b)
Resim 4.3. 9W@16Ni@SGA katalizörünün (a) TEM fotoğrafı; (b) W&Ni haritası
(Kırmızı noktalar: Ni, Yeşil noktalar: W)
81
4.2. Metanın Kuru Reformlanma Reaksiyonu Aktivite Sonuçları
Çalışma
kapsamında,
hazırlanan
katalizörlerin
metanın
kuru
reformlanma
reaksiyonundaki aktiviteleri araştırılmıştır. Metanın kuru reformlanma reaksiyonu
deneyleri 4 saatlik reaksiyon sürecince dolgulu kolon reaktör sisteminde farklı
reaksiyon sıcaklıklarında (600oC ve 750oC) yürütülmüştür. Aktivite deneylerinden
önce katalizörler H2 gazı ile indirgenmişlerdir. Çalışma kapsamında öncelikle 550 oC'
da indirgenmiş alümina destekli kütlece %16 Ni katalizörleri hazırlanmış ve bu
katalizörlerin aktivite deneyleri yürütülmüştür. Yüksek sıcaklıkta yürütülen katalitik
aktivite deneylerinde katalizörlerin yapısal ve fiziksel özelliklerinin reaksiyon
sıcaklığından etkilenmemesi amacıyla katalizörler farklı indirgeme sıcaklıklarında
(750oC ve 800oC) indirgenmişlerdir. Çalışmada farklı oranlarda Ni içeren (%5, %8
ve %16 Ni) SGA katalizörleri hazırlanarak katalitik aktiviteleri denenmiştir.
Reaksiyona yüksek aktivite gösteren katalizörlerin 150 saatlik uzun ömür aktivite
deneyleri de yürütülmüştür. Ayrıca çalışma kapsamında membran reaktör sistemi
kurularak katalizörün H2 verimi de arttırılmaya çalışılmıştır. Devam eden bölümlerde
katalizörlerin metanın kuru reformlanma reaksiyonundaki aktiviteleri verilmektedir.
Metanın karbondioksit ile kuru reformlanma reaksiyonu endotermik reaksiyon olup
aşağıda verilmektedir (Eş.4.1).
CH4 + CO2 ↔ 2CO + 2H2
∆Ho298= 247 kJ/mol
(4.1)
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunun yanında ters su-gazı reaksiyonu (Eş. 4.2)
(“Reverse water gas shift”) ve metanın su buharı ile reformu (Eş.4.3) (“Steam
reforming of methane”) gibi reaksiyonlar da gerçekleşmektedir.
CO2 + H2 ↔ CO+ H2O
∆Ho298= 41 kJ/mol
(4.2)
CH4 + H2O↔CO + 3H2
∆Ho298= 206 kJ/mol
(4.3)
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda istenmeyen önemli bir durum elementel
karbon oluşumudur. Karbon, metan parçalanması (Eş.4.4) (Methane cracking) ve
CO' in karbon ve karbondioksite dönüşüm (Eş.4.5) (Boudouard reaksiyonu)
reaksiyonlarından oluşmaktadır.
82
CH4 → C(ads) + 2H2
∆Ho298= 75 kJ/mol
(4.4)
2CO → C(ads) + CO2
∆Ho298=
(4.5)
-173 kJ/mol
4.2.1. 550oC' da indirgenmiş alümina destekli kütlece %16 Ni içerikli Ni, Ni-W
ve Ni-Mg katalizörlerinin aktivite deneyleri ve reaksiyon sonrası analiz
sonuçları
Çalışma kapsamında 550oC' da H2 ortamında indirgenen ve yapısında kütlece %16
Ni içeren 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörlerinin 600oC sıcaklıkta
gerçekleştirilen katalitik deneyleri sonucunda belirlenen metan ve karbondioksit
dönüşümü Şekil 4.24' te verilmiştir. Şekilde de görüldüğü gibi her bir katalizör için
CO2 dönüşümünün CH4 dönüşümünden daha fazla olduğu belirlenmiştir. CO2
dönüşümünün yüksek olması, metanın kuru reformlanma reaksiyonu esnasında ters
su gazı reaksiyonun oluşması sonucunda CO2 kullanımından kaynaklanmış olabilir.
Aktiviteleri denenen katalizörler arasında 240. dakikada en yüksek metan (0,38) ve
karbondioksit
(0,47)
dönüşümü 16Ni@SGA
katalizöründe
elde
edilmiştir.
Beslemedeki CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 iken 600 oC' daki metan ve karbondioksitin
termodinamik denge dönüşümleri 0,46 ve 0,58 olarak belirlenmiştir (EK-5).
0,5
Dönüşüm
0,4
0,3
0,2
CH4
0,1
.
CO2
.
a) 16Ni@MA
b) 16Ni@MA
a) 16Ni@SGA
b) 16Ni@SGA
a) 16Ni-MA
b) 16Ni-MA
0,0
0
30
60
90 120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 4.24. 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CH4 ve b) CO2
dönüşümlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g
katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
83
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda CH4 ve CO2 dönüşümüne göre belirlenen
H2 ve CO seçicilik değerlerinin zamana göre değişimi sırasıyla Şekil 4.25 ve Şekil
4.26' da verilmiştir. CO seçiciliklerinin H2 seçiciliklerinden daha yüksek olması ters
su gazı reaksiyonunun gerçekleştiğini desteklemektedir.
Seçicilik (CH 4 'e göre)
3,0
2,5
2,0
1,5
H2
1,0
.
a) 16Ni@MA
a) 16Ni@SGA
a) 16Ni-MA
0,5
CO
.
b) 16Ni@MA
b) 16Ni@SGA
b) 16Ni-MA
0,0
0
30
60
90 120 150 180 210 240
Zaman, dakika
Şekil 4.25. 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için metan dönüşümüne göre
belirlenen a) H2 ve b) CO seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Seçicilik (CO2 'ye göre)
2,0
1,5
1,0
H2
a) 16Ni@MA
a) 16Ni@SGA
a) 16Ni-MA
0,5
CO
b) 16Ni@MA
b) 16Ni@SGA
b) 16Ni-MA
0,0
0
30
60
90 120 150 180 210 240
Zaman, dakika
Şekil 4.26. 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için karbondioksit dönüşümüne
göre belirlenen a) H2 ve b) CO seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
84
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA
katalizörlerinin H2 ve CO verimlerinin zamana göre değişimi Şekil 4.27' de
verilmiştir. CO verimlerinin H2 verimlerinden daha yüksek olması yan ters su gazı
reaksiyonundan kaynaklanmaktadır. En yüksek hidrojen verimi 16Ni@SGA
katalizöründe elde edilmiştir.
1,0
Verim
0,8
0,6
0,4
H2
0,2
CO
a) 16Ni@MA
b) 16Ni@MA
a) 16Ni@SGA
b) 16Ni@SGA
a) 16Ni-MA
b) 16Ni-MA
0,0
0
30
60
90 120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 4.27. 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) H2 ve b) CO verimlerinin
zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Kütlece %16 Ni içeren katalizörlerden sol-jel yöntemiyle hazırlanmış alümina
destekli 16Ni@SGA katalizörü ile metanın kuru reformlanma reaksiyonu için en
yüksek metan ve karbondioksit dönüşümü elde edilmiştir. Bu nedenle 16Ni@SGA
katalizörüne yapısında kütlece %9 W veya %1 Mg içerecek şekilde tungsten ve
magnezyum ilave edilerek 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörleri
emdirme yöntemiyle hazırlanmışlardır. Hazırlanan bu W ve Mg içerikli katalizörlerin
600oC sıcaklıkta gerçekleştirilen katalitik aktivite deneyi sonucunda belirlenen metan
ve karbondioksit dönüşümleri Şekil 4.28' de verilmiştir. Şekilde de görüldüğü gibi
her bir katalizör için CO2 dönüşümünün CH4 dönüşümünden daha fazla olduğu
belirlenmiştir. CO2 dönüşümünün yüksek olması, ters su gazı reaksiyonu ile CO2 ' in
85
kullanımından kaynaklanmış olabilir. 16Ni@SGA katalizörünün yapısına tungsten
veya magnezyum ilavesi sonucunda CO2 dönüşümünde önemli bir değişim olmazken
metan dönüşümünün düştüğü gözlenmiştir. Metan dönüşümündeki bu düşük Mg
veya W ilavesiyle metanın kuru reformlanma reaksiyonu paralelinde gerçekleşen
metan parçalanma reaksiyonunun düşürülebildiği şeklinde açıklanabilir. Katalizör
yapısına Mg veya W ilavesiyle 240. dakikada belirlenen H2 ve CO verimlerinin
düştüğü
gözlenmiştir
1Mg@16Ni@SGA
(Şekil
4.29).
katalizörleri
ile
16Ni@SGA,
elde
edilen
9W@16Ni@SGA
ve
ve
metan-karbondioksit
dönüşümlerine göre belirlenen CO ve H2 seçicilikleri EK-6' de verilmiştir.
0,6
Dönüşüm
0,5
0,4
0,3
CO2
0,2
.
CH4
a) Mg@Ni
b) Mg@Ni
a) W@Ni
b) W@Ni
a) Ni
b) Ni
.
0,1
0,0
0
30
60
90
120
150
180
210
240
Zaman, dakika
Şekil 4.28. 16Ni@SGA, 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörleri ile
elde edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CO2 ve b) CH4
dönüşümlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g
katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
86
1,0
Verim
0,8
0,6
CO
0,4
0,2
.
H2
.
a) Mg@Ni
b) Mg@Ni
a) W@Ni
b) W@Ni
a) Ni
b) Ni
0,0
0
30
60
90
120
150
180
210
240
Zaman, dakika
Şekil 4.29. 16Ni@SGA, 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörleri ile
elde edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CO ve b) H2
verimlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600 oC; 0,1 g
katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
%16 Ni içerikli Ni, Ni-W ve Ni-Mg katalizörlerin reaksiyon sonrası karakterizasyon
çalışmaları
Metanın kuru reformlanma reaksiyonu paralelinde metanın parçalanması (CH4 → C
+ 2H2) ve “Boudouard” reaksiyonu (2CO → C + CO2) oluşabilmektedir. Bu yan
reaksiyon sonucunda oluşan karbon katalizör yüzeyinde birikebilmekte ve
aktivitesinin düşmesine neden olabilmektedir. Çalışma kapsamında farklı destek
malzemeleri kullanılarak destek malzemesinin aktiviteye ve karbon oluşumuna etkisi
araştırılmıştır. Ayrıca W ve Mg ilavesinin aktiviteye ve karbon oluşumuna etkisi de
incelenmiştir. Hazırlanan katalizörler 550oC' da H2 ortamında indirgendikten sonra
metanın kuru reformlanma reaksiyonunda beslemedeki CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 iken,
atmosferik basınçta ve 600oC' da 4 saat süreyle denenmişlerdir. Reaksiyon
87
sonrasında katalizör yüzeyinde oluşan karbon birikimini belirlemek amacıyla
reaksiyonda 4 saat süresince denenen katalizörlerin termogravimetrik analiz (TGA)
çalışmaları gerçekleştirilmiştir (Şekil 4.30). TGA analizlerinde 200oC' a kadar olan
kütle kayıpları, yapıdaki suyun, katalizör yüzeyine adsorplanmış karbondioksitin
veya kolay oksitlenebilen karbon türlerinin katalizör yapısından uzaklaşmasından
kaynaklanmış olabilir. 550-600oC civarında başlayan ve 900 oC' a kadar devam eden
kütle kayıplarının reaksiyon sırasında katalizör yüzeyinde biriken karbondan
kaynaklanabileceği belirlenmiştir. Katalizör yapısında kütlece %16 nikel içeren
hidrotermal (16Ni-MA, 16Ni@MA) ve sol-jel (16Ni@SGA) yöntemleriyle
hazırlanmış alümina destekli katalizörler arasında, reaksiyon sonrası en düşük karbon
birikimi (%3), 16Ni@MA katalizöründe gözlenmiştir (Şekil 4.30a). Emdirme
yöntemiyle kütlece %16 nikel emdirilmiş 16Ni@SGA katalizörüne W ve Mg
ilavesiyle oluşturulmuş 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörlerinin
600oC' da 4 saat metanın kuru reformlanma reaksiyonu sonunda yapılan TGA
analizleri katalizör yapısına Mg veya W ilavesiyle katalizör yapısına biriken
karbonun %75' den sırasıyla %57 veya %17' ye kadar düşürülebildiğini göstermiştir
(Şekil 4.30b). 16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörlerinin DTA analizlerinde
iki farklı egzotermik pik gözlenirken 9W@16Ni@SGA katalizöründe tek bir
egzotermik pik gözlenmiştir (Şekil 4.30c). Egzotermik piklerin görüldüğü sıcaklık
aralıklarının farklı karbon türlerine ait olduğu literatürde belirtilmiştir [37-39].
Egzotermik pikler 16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörlerinde iki farklı
karbon yapısının (filament ve amorf karbon), 9W@16Ni@SGA katalizöründe tek bir
karbon yapısının (amorf karbon) oluştuğunun göstergesidir.
88
0
16Ni@MA
#TG/%
-20
16Ni-MA
-40
-60
16Ni@SGA
-80
-100
0
200
400
600
Sıcaklık, o C
800
1000
(a)
0
9W@16Ni@SGA
#TG/%
-20
-40
1Mg@16Ni@SGA
-60
16Ni@SGA
-80
-100
0
200
400
600
Sıcaklık, o C
800
1000
(b)
16Ni@SGA
200
1Mg@16Ni@SGA
1
9W@16Ni@SGA
2
3
Isı Akısı, mW
160
120
80
40
0
0
200
400
600
o
Sıcaklık, C
800
1000
(c)
Şekil 4.30. a) 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörlerinin TGA analizi b)
16Ni@SGA, 1Mg@16Ni@SGA ve 9W@16Ni@SGA katalizörlerinin
TGA analizi c) 16Ni@SGA, 1Mg@16Ni@SGA ve 9W@16Ni@SGA
katalizörlerinin DTA analizi
89
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda 4 saat süreyle denenmiş olan 16Ni@SGA,
16Ni-MA ve 9W@16Ni@SGA katalizörlerinin SEM fotoğrafları Resim 4.4' te
verilmiştir. Resim 4.3a' da 16Ni@SGA katalizörünün yüzeyinde karbon filamentleri
görülmektedir. 16Ni-MA katalizöründe 16Ni@SGA katalizörüne nazaran daha az
karbon filamentleri gözlenmektedir. 9W@16Ni@SGA katalizöründe ise karbon
filamentlerinin oluşumu daha azdır.
(a)
(b)
(c)
Resim 4.4. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenmiş olan a) 16Ni@SGA,
b) 9W@16Ni@SGA, c) 16Ni- MA katalizörlerinin SEM fotoğrafları
90
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen Ni içerikli katalizörlerin
reaksiyon sonrası XRD desenleri Şekil 4.31' de verilmiştir. Şekilde 2Ө:26o' da
görülen pik karbona ait karakteristik piktir. Reaksiyon sonrası XRD analizi yapılan
katalizörlerden en yüksek karbon piki metanın kuru reformlanma reaksiyonunda en
yüksek aktiviteyi gösteren ve TGA analizi sonucunda üzerinde en çok karbon
birikimi olduğu belirlenen 16Ni@SGA katalizöründe gözlenmiştir.
Şiddet
16Ni@SGA
1Mg@16Ni@SGA
9W@16Ni@SGA
16Ni-MA
16Ni@MA
10
20
30
40
50
2θ
60
70
80
90
Şekil 4.31. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 16Ni@SGA,
1Mg@16Ni@SGA, 9W@16Ni@SGA, 16Ni-MA, 16Ni@MA
katalizörlerinin XRD analizi
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 9W@16Ni@SGA katalizörünün
reaksiyon sonrası SEM-EDX haritalama analizi sonucu elde edilen fotoğraf Resim 4.
5' te verilmiştir. Yüzeydeki karbonun belirlenebilmesi amacıyla yapılan analizde,
farklı bölgeler için yürütülen metal içeriği analizinde yüksek W içeren bölgelerde
karbon miktarının düşük olduğu belirlenmiştir. Örneğin W konsantrasyonunun %3,3
olduğu bölgelerde karbon konsantrasyonu yaklaşık %38 iken, W konsantrasyonu
%5,2 olan bölgelerde karbon konsantrasyonu yaklaşık %10' dur.
91
Resim 4.5. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 9W@16Ni@SGA
katalizörünün SEM fotoğrafı ve Karbon haritası (Kırmızı noktalar
yüzeydeki karbona aittir)
92
550oC' da H2 gazı ortamında indirgenen alümina destekli Ni, Ni-W ve Ni-Mg
katalizörlerinin aktiviteleri 600oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda
denenmiştir. Sol-jel alümina (SGA) destekli (16Ni@SGA) katalizörü, hidrotermal
alümina destekli (MA) katalizörlerine (16Ni@MA ve 16Ni-MA) göre daha yüksek
aktivite (metan ve karbondioksit dönüşümüne göre) göstermiştir. SGA destekli bu
katalizörün (16Ni@SGA), MA destekli katalizörlere (16Ni@MA ve 16Ni-MA) göre
daha yüksek aktivite göstermesi destek malzemesinin daha yüksek asiditeye sahip
olmasından kaynaklanabilir. Yüksek aktivite gösteren 16Ni@SGA katalizörünün
yapısında reaksiyon sonrasında daha yüksek miktarda karbon biriktiği reaksiyon
sonrası gerçekleştirilen XRD ve TGA analizleriyle belirlenmiştir. 16Ni@SGA
katalizörünün yapısında daha yüksek oranda karbon birikmesi reaksiyon öncesi
gerçekleştirilen XRD desenlerinde belirlenen nikelin kristal boyutunun 16Ni@MA
ve 16Ni-MA katalizörlerindeki nikelin kristal boyutundan daha yüksek olmasıyla
açıklanabilir. Çalışmada 16Ni@SGA katalizörünün yapısına Mg veya W ilave
edilerek bu katalizör üzerinde biriken karbon miktarı azaltılmaya çalışılmıştır.
Magnezyum bazik özelliği, tungsten ise redoks özellikleri nedeniyle katalizör
yapısına ilave edilmiştir. Mg veya W ilavesiyle 16Ni@SGA katalizörünün aktivitesi
düşerken, reaksiyon sonrası katalizör yapısında biriken karbonun da özellikle W
ilavesiyle büyük bir ölçüde düşürülebildiği yapılan XRD, TGA ve SEM analizleriyle
belirlenmiştir.
4.2.2. İndirgenme sıcaklığının katalitik aktiviteye ve karbon birikimine etkisi
Çalışma kapsamında 550oC' da H2 ortamında indirgenen ve yapısında kütlece %16
Ni içeren 16Ni@MA, 16Ni-MA ve 16Ni@SGA katalizörlerinin 600oC sıcaklıkta
gerçekleştirilen katalitik aktivite deney sonuçları önceki bölümde verilmişti.
16Ni@SGA, 16Ni-MA ve 16Ni@MA katalizörleri ile elde edilen CO2 dönüşümünün
CH4 dönüşümünden daha fazla olduğu belirlenmiştir. CO2 dönüşümünün yüksek
olması, metanın kuru reformlanma reaksiyonu (CH4+ CO2 ↔ 2CO + 2H2) esnasında
ters su gazı reaksiyonunun (CO2 + H2 ↔ CO+ H2O) oluşması sonucunda CO2' in
kullanımından kaynaklanmış olabilir. Aktiviteleri denenen katalizörler arasında 240.
dakikada en yüksek metan (0,38) ve karbondioksit (0,47) dönüşümü 16Ni@SGA
93
katalizöründe elde edilmiştir. Beslemedeki CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 iken 600oC' daki
metan ve karbondioksitin termodinamik denge dönüşümleri 0,46 ve 0,58 olarak
belirlenmiştir (EK-5). Çalışmada metanın kuru reformlanma reaksiyonunda yüksek
aktivite gösteren katalizörlerin yüksek sıcaklıkta katalitik aktiviteleri incelenmiştir.
Yüksek sıcaklıklarda gerçekleştirilen reaksiyon deneyleri esnasında katalizörün
yapısında herhangi bir değişiklik olmaması için daha önce 550 oC' da indirgenen
katalizörlerin indirgeme sıcaklıkları arttırılarak indirgeme sıcaklığının katalizörün
aktivitesine olan etkisi araştırılmıştır. 550oC' da H2 ortamında indirgenen 16Ni@MA
katalizörü ile aynı şartlarda hazırlanan 16Ni@MA-TK1 katalizörü 800oC' da
indirgenerek metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenmiştir. 16Ni@MA
katalizörü için metanın kuru reformlanma reaksiyon deneyleri 4 saat sürdürülmesine
rağmen, 800oC' da indirgenmiş olan 16Ni@MA-TK1 katalizörüyle katalitik aktivite
deneyleri başlangıç anından hemen sonra reaktörde tıkanma olması nedeniyle
sonlandırılmıştır. Bu nedenle Şekil 4.32' de 16Ni@MA ve 16Ni@MA-TK1
katalizörlerinin metanın kuru reformlanma reaksiyonunda 600oC sıcaklıkta
gerçekleştirilen katalitik aktivite deneyleri sonucunda belirlenen başlangıç anı (1.
dakika) metan ve karbondioksit dönüşümü verilmiştir. Şekilde de görüldüğü gibi
800oC' da indirgenmiş olan 16Ni@MA-TK1 katalizöründe, aynı miktarda nikel
içeren (kütlece %16 Ni) ve 550 oC' da indirgenen 16Ni@MA katalizöründen farklı
olarak metan dönüşümü karbondioksit dönüşümünden daha yüksek çıkmıştır. Daha
yüksek metan dönüşümü metan parçalanma reaksiyonundan kaynaklanmış olabilir.
16Ni@MA-TK1
katalizöründe
belirlenen
metan
dönüşümünün
16Ni@MA
katalizörüne göre belirlenen metan dönüşümünden daha yüksek oluşu indirgenme
sıcaklığının katalizör aktivitesini arttırmakla birlikte karbon oluşumunu da
arttırdığını göstermektedir. Aktivitedeki bu artış yüksek sıcaklıkta indirgenen bu
katalizördeki nikel partiküllerinin birleşmesinden kaynaklanmış olabilir. İndirgeme
sıcaklığının katalizör yapısındaki nikelin kristal boyutunu arttırdığı 550 oC ve 750oC
sıcaklıkta indirgenmiş 16Ni-SGA katalizörü için gerçekleştirilen XRD desenlerinde
belirlenmiştir. 550oC' da indirgenmiş 16Ni-SGA katalizöründe nikelin kristal boyutu
XRD cihazının ölçebileceği boyuttan daha küçükken, 750oC' da indirgenmiş 16NiSGA katalizörünün yapısındaki nikelin kristal boyutu 18,2 nm' dir. 16Ni@MA-TK1
katalizörü ile yürütülen aktivite deneylerinde karbon birikimi nedeniyle reaktörde
94
tıkanmalar meydana gelmiş ve deneyler sonlandırılmıştır. Bu nedenle 800 oC' da
indirgenmiş 16Ni@MA-TK1 katalizörünün aktivite deneyleri 750 oC reaksiyon
sıcaklığında yürütülerek, reaksiyon sıcaklığının aktiviteye etkisi incelenmiştir.
Ayrıca 16Ni@MA-TK1 katalizörü saf MA malzemesiyle 1/4 oranında seyreltilerek
(%20 16Ni@SGA, %80 MA) metanın kuru reformlanma reaksiyonunda 600oC
sıcaklıkta aktivite deneyleri yürütülmüştür. 16Ni@MA-TK1 katalizörü ile elde
edilen sonuçlar EK-7' de verilmiştir.
50
CO2
Dönüşüm %
40
30
CH4
CO2
CH4
20
10
0
Ni@SGA
[4]
16Ni@MA
T ind.=550oC
16Ni@MA-TK1
Ni@TA
T ind.=800oC
Şekil 4.32. Farklı sıcaklıklarda indirgenmiş %16 içerikli MA (16Ni@MA ve
16Ni@MA-TK1) katalizörleri ile elde edilen metanın kuru reformlanma
reaksiyonu için başlangıç anı CH4 ve CO2 dönüşümleri (Reaksiyon
koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Kok oluşumunun reaktörde tıkanmaya yol açması nedeniyle indirgenme sıcaklığı
800oC' dan 750oC' a düşürülerek, 16Ni-SGA katalizörü ile 600 oC sıcaklıkta aktivite
deneyi tekrarlanmıştır. "One-pot" sentez yöntemiyle hazırlanan 16Ni-SGA katalizörü
550oC ve 750oC' da indirgenerek bu katalizörün 600oC' da aktivite deneyi
gerçekleştirilmiştir. Şekil 4.33' te görüldüğü gibi indirgeme sıcaklığının artışıyla
metan dönüşümü de artmaktadır. İndirgeme sıcaklığıyla metan dönüşümünde
gerçekleşen bu artış metan parçalanma reaksiyonunda kaynaklanmış olabilir. Farklı
sıcaklıklarda indirgenmiş olan 16Ni-SGA katalizörü ile elde edilen H2 ve CO verim
ve seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri EK-8' de verilmiştir.
95
50
Dönüşüm %
40
30
20
CO2
10
CH4
16Ni-SGA-750İ
16Ni-SGA-750İ
16Ni-SGA-550İ
16Ni-SGA-550İ
0
0
30
60
90 120 150 180
Zaman, dakika
210 240
Şekil 4.33. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 550oC ve 750oC' da
indirgenmiş 16Ni-SGA katalizörlerinin metan ve karbondioksit
dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 600 oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
İndirgeme sıcaklığının karbon birikimine etkisi
Metanın kuru reformlanma reaksiyonu paralelinde metanın parçalanması (CH4 → C
+ 2H2) ve “Boudouard” reaksiyonu (2CO → C + CO2) oluşabilmektedir. Bu yan
reaksiyonlar sonucunda oluşan karbon katalizör yüzeyinde birikebilmekte ve
aktivitesinin düşmesine neden olabilmektedir. Reaksiyon sonrasında katalizör
yüzeyinde oluşan karbon birikimini belirlemek amacıyla reaksiyonda 4 saat süresince
denenen katalizörlerin hava ortamında oda sıcaklığından 900oC' a kadar
10oC/dakikalık sıcaklık artışıyla termogravimetrik (TGA) analiz çalışmaları
gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında indirgeme sıcaklığının karbon oluşumuna
etkisini inceleyebilmek amacıyla 600 oC' da 4 saat süreyle katalitik aktiviteleri
denenen 750oC ve 550oC' da indirgenmiş 16Ni-SGA katalizörünün TGA analiz
sonuçları Şekil 4.34' te verilmiştir. Şekilde de görüldüğü gibi katalitik aktivite deneyi
esnasında 550oC' da indirgenmiş 16Ni-SGA-550İ katalizöründen daha yüksek
aktivite gösteren 750oC' da indirgenmiş 16Ni-SGA-750İ katalizörünün üzerinde
biriken karbon miktarı (%59) 550oC' da indirgenmiş 16Ni-SGA-550İ katalizörüne
(%3) göre daha yüksektir. Yüksek sıcaklıkta indirgenmiş olan 16Ni-SGA-750İ ve
96
düşük sıcaklıkta indirgenmiş olan 16Ni-SGA-550İ katalizörlerinin XRD desenleri
daha önce verilmiştir (Bkz Şekil 4.13). Şekil 4.13' te görüldüğü gibi yüksek
sıcaklıklarda indirgenmiş olan 16Ni-SGA750oC katalizöründe elementel nikele ait
karakteristik pikler gözlenirken, 16Ni-SGA-550İ katalizöründe elementel nikele ait
karakteristik pikler gözlenememiştir. Bu da indirgeme sıcaklığının artışıyla nikel
metallerinin bir araya gelerek sinterleşmesinden kaynaklanmaktadır. Sinterleşen bu
nikeller katalizörün metan dönüşümü artırırken daha yüksek karbon birikimine yol
açmaktadırlar. Metan dönüşümündeki ve karbon miktarındaki bu artış metanın
parçalanma reaksiyonuyla açıklanabilir. İndirgeme sıcaklığının katalizör yüzeyinde
biriken karbon miktarını arttırması nedeniyle kütlece %16 nikelden daha düşük
miktarda Ni içeren katalizörlerin hazırlanmasına karar verilmiştir.
0
-10
16Ni-SGA-550İ
#TG/ %
-20
-30
-40
-50
-60
16Ni-SGA-750İ
-70
0
200
400
600
o
Sıcaklık, C
800
1000
Şekil 4.34. 600oC' da katalitik aktivite deneyi gerçekleştirilen farklı sıcaklıklarda
indirgenmiş (550 ve 750oC) 16Ni-SGA katalizörlerinin TGA analizi
4.2.3. Sol-jel alümina destekli farklı oranlarda Ni içeren katalizörlerin farklı
reaksiyon sıcaklıklarında aktivite deneyleri ve reaksiyon sonrası analiz
sonuçları
Metanın kuru reformlanma reaksiyonundan önce H2 ortamında indirgenen
katalizörün indirgenme sıcaklığının artışıyla hem katalizörün aktivitesinin (metan
97
dönüşümüne göre) hem de katalizör yüzeyinde biriken karbon miktarının arttığı
önceki bölümde belirtilmiştir. Bu nedenle daha düşük oranda nikel içerecek şekilde
emdirme ve "one-pot" sentez yöntemleriyle katalizörler (5Ni-SGA, 5Ni@SGA ve
8Ni@SGA) hazırlanarak aktivite deneylerinden önce 750oC' da H2 ortamında
indirgenmişlerdir.
Hazırlanan
bu
katalizörler
metanın
kuru
reformlanma
reaksiyonunda farklı reaksiyon sıcaklıklarında (600oC ve 750oC) denenmiştir. Farklı
oranlarda nikel içerecek şekilde hazırlanan SGA katalizörlerinin 600oC sıcaklıkta
gerçekleştirilen katalitik aktivite deneyleri sonucunda belirlenen metan ve
karbondioksit dönüşümleri Şekil 4.35' te verilmiştir. Şekilde de görüldüğü gibi
kütlece %8 Ni içerikli katalizörün 600oC' daki aktivitesi reaksiyon süresince
değişmezken, %5 Ni içerikli katalizörün aktivitesi reaksiyon süresince giderek
düşmektedir. %5 Ni içerikli katalizörün aktivitesindeki bu düşüş metan parçalanma
reaksiyonu sonucunda oluşan elementel karbonun, katalizör yüzeyinde bulunan aktif
bölgeleri kapatması nedeniyle gerçekleştiği şeklinde açıklanabilir.
0,5
Dönüşüm
0,4
0,3
0,2
CO2
0,1
CH4
a) 8Ni@SGA
b) 8Ni@SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
90
180
0,0
0
30
60
120
150
Zaman, dakika
210
240
Şekil 4.35. 750oC' da indirgenmiş 8Ni@SGA ve 5Ni@SGA katalizörleri ile elde
edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CO2 ve b) CH4
dönüşümlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g
katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
98
Farklı nikel içerikli hazırlanan SGA katalizörlerinin 600 oC sıcaklıkta gerçekleştirilen
katalitik deneyleri sonucunda metan dönüşümüne göre belirlenen H2 ve CO
seçicilikleri Şekil 4.36' da verilmiştir. 600oC' da aktiviteleri denenen katalizörlerden
5Ni@SGA katalizörünün metan dönüşümüne göre belirlenen H2 seçiciliği daha
yüksek çıkmıştır. 600oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen
5Ni@SGA ve 8Ni@SGA katalizörlerinin CO ve H2 verimleri ile karbondioksit
dönüşümüne göre belirlenen CO ve H2 seçiciliklerinin zamana göre değişim
grafikleri EK-9' da verilmiştir.
3,5
3,0
Seçicilik
2,5
2,0
1,5
CO
H2
1,0
a) 8Ni@SGA
b)8Ni@SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,5
0,0
0
30
60
90
120
150
180
210
240
Zaman, dakika
Şekil 4.36. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da indirgenmiş
8Ni@SGA ve 5Ni@SGA katalizörlerinin metan dönüşümüne göre
belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Farklı oranda nikel içerecek şekilde hazırlanan SGA katalizörlerinin 750oC sıcaklıkta
gerçekleştirilen katalitik deneyleri sonucunda belirlenen metan ve karbondioksit
dönüşümü Şekil 4.37' de verilmiştir. Şekilde de görüldüğü gibi Ni içerikli
katalizörlerin 750oC' daki aktiviteleri hemen hemen eşitken en kararlı aktiviteyi
5Ni@SGA katalizörü göstermiştir. Şekil 4.35 ve Şekil 4.37 karşılaştırıldığında
99
reaksiyon sıcaklığının artışıyla katalizörlerin aktivitesi de (CO2 ve CH4 dönüşümüne
göre) artmıştır. 600oC' da gerçekleştirilmiş aktivite deneylerinde 5Ni@SGA
katalizörünün aktivitesi reaksiyon süresince düşerken (Şekil 4.35), 750oC' da
gerçekleştirilen aktivite deneyinde daha kararlıdır (Şekil 4.35). 750oC' da katalizörün
daha kararlı olması, yüksek sıcaklıklarda daha az karbon birikimi oluşarak aktif
yüzeylerin kapanmamasından kaynaklandığı düşünülmektedir. 750oC sıcaklıkta
gerçekleştirilen katalitik deneyleri sonucunda metan dönüşümüne göre belirlenen H 2
ve CO seçicilikleri Şekil 4.38' da verilmiştir. 750oC' da aktiviteleri denenen
katalizörlerden 5Ni@SGA katalizörünün metan dönüşümüne göre belirlenen H2
seçiciliği (1. dakika hidrojen seçiciliği 1,7) 8Ni@SGA katalizörüne göre daha yüksek
çıkmıştır. 750oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 5Ni@SGA
ve 8Ni@SGA katalizörlerinin CO ve H2 verimleri ile karbondioksit dönüşümüne
göre belirlenen CO ve H2 seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri EK-10' da
verilmiştir.
1,0
Dönüşüm
0,9
0,8
0,7
CO2
0,6
CH4
a) 8Ni@SGA
b) 8Ni@SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,5
0
30
60
90
120
150
180
210
240
Zaman, dakika
Şekil 4.37. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da indirgenmiş
8Ni@SGA ve 5Ni@SGA katalizörlerinin metan ve karbondioksit
dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 750 oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
100
2,5
Seçicilik
2,0
1,5
1,0
CO
0,5
H2
a) 8Ni@SGA
b) 8Ni@SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90
120
150
180
210
240
Zaman, dakika
Şekil 4.38. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da indirgenmiş
8Ni@SGA ve 5Ni@SGA katalizörlerinin metan dönüşümüne göre
belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Emdirme ve "one-pot" sentez yöntemlerinin katalizör aktivitesine etkisi
Çalışmada emdirme ve "one-pot" sentez yöntemlerinin katalizörün aktivitesine
etkisini incelemek amacıyla 5Ni-SGA ("one-pot" sentez yöntemiyle hazırlanmış) ve
5Ni@SGA (emdirme yöntemiyle hazırlanmış) katalizörleri 600oC ve 750oC
sıcaklıklarda metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenmişlerdir. 600oC' da
gerçekleştirilen aktivite deneylerinde "one-pot" sentez yöntemiyle hazırlanan 5NiSGA katalizörü emdirme yöntemiyle hazırlanan 5Ni@SGA katalizöründen daha
yüksek aktivite göstermiştir (Şekil 4.39). 750oC' da yürütülen aktivite deneyinde
5Ni@SGA katalizörü 5Ni-SGA katalizörüne göre daha yüksek ve kararlı aktivite
göstermiştir (Şekil 4.40). 600oC ve 750oC sıcaklıkta metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda denenen 5Ni@SGA ve 5Ni-SGA katalizörlerinin CO ve H2 verim ve
seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri sırasıyla EK-11 ve EK-12' de
verilmiştir.
101
0,5
Dönüşüm
0,4
0,3
0,2
CO2
0,1
CH4
a) 5Ni-SGA
b) 5Ni-SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90
120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 4.39. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da indirgenmiş
emdirme ve "one-pot" sentez yöntemleriyle hazırlanmış 5Ni@SGA ve
5Ni-SGA katalizörlerinin metan ve karbondioksit dönüşümleri
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
1,0
Dönüşüm
0,8
0,6
0,4
CO2
0,2
CH4
a) 5Ni-SGA
b) 5Ni-SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90
120
150
180
210
240
Zaman, dakika
Şekil 4.40. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da indirgenmiş
emdirme ve "one-pot" sentez yöntemleriyle hazırlanmış 5Ni@SGA ve
5Ni-SGA katalizörlerinin metan ve karbondioksit dönüşümleri
(Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
102
Farklı oranda nikel içerikli katalizörlerin reaksiyon sonrası karakterizasyon
çalışmaları
Metanın kuru reformlanma reaksiyonu paralelinde metanın parçalanması (CH4 → C
+ 2H2) ve “Boudouard” reaksiyonu (2CO → C + CO2) oluşabilmektedir. Bu yan
reaksiyonlar sonucunda oluşan karbon, katalizör yüzeyinde birikebilmekte ve
aktivitesinin düşmesine neden olabilmektedir. Çalışma kapsamında farklı oranlarda
Ni içeren katalizörler hazırlanarak Ni içeriğinin aktiviteye ve karbon oluşumuna
etkisi araştırılmıştır. Reaksiyon sonrasında katalizör yüzeyinde oluşan karbon
birikimini belirlemek amacıyla reaksiyonda 4 saat süresince denenen katalizörlerin
termogravimetrik analiz (TGA) çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Farklı nikel
oranlarında hazırlanan 5Ni@SGA, 8Ni@SGA ve 16Ni-SGA katalizörlerinin 600oC
ve 750oC' da aktivite deneyleri sonrası yapılan TGA analizleri sonuçları Şekil 4.41'
de verilmiştir. Her iki şekilde de katalizör yapısındaki nikel miktarı arttıkça karbon
birikiminin arttığı görülmüştür. Karbon birikimindeki bu artış yüksek oranda nikel
içeren katalizörlerin yapısındaki nikelin kristal boyutunun düşük oranda nikel içeren
katalizörlerden daha büyük kristal boyutuna sahip olmasından kaynaklanmaktadır.
Ayrıca reaksiyon sıcaklığı arttıkça katalizör yüzeyinde biriken karbon miktarının da
azaldığı görülmektedir (Şekil 4.41). Yüksek reaksiyon sıcaklıklarında daha az karbon
birikiminin oluşması metanlaşma (C + 2H2 ↔ CH4) reaksiyonuyla açıklanabilir.
Katalizör yapısına farklı sentez yöntemleriyle (emdirme ve "one-pot") Ni ilave
edilmiş 5Ni@SGA ve 5Ni-SGA katalizörlerinin 600 oC ve 750oC' da aktivite
deneyleri sonrası TGA analizleri sonuçları Şekil 4.42' de verilmiştir. Şekilde de
görüldüğü gibi yüksek reaksiyon sıcaklığında karbon birikimi azalırken emdirme
yöntemiyle hazırlanmış 5Ni@SGA katalizörün yüzeyinde biriken karbon miktarının
(600oC' da %20 karbon, 750oC' da %8 karbon) "one-pot" yöntemiyle hazırlanan 5NiSGA katalizörünün yüzeyinde biriken karbon miktarından (600 oC' da %15 karbon ve
750oC' da %6 karbon) daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu "one-pot" sentez
yöntemiyle hazırlanan 5Ni-SGA katalizörünün yapısındaki nikel metalinin emdirme
yöntemiyle hazırlanan 5Ni@SGA katalizörüne göre daha iyi dağılmasından
kaynaklandığı şeklinde açıklanabilir.
103
0
-10
5Ni@SGA-600Rxn
#TG/%
-20
-30
8Ni@SGA-600Rx
-40
-50
16Ni-SGA-600Rxn
-60
-70
0
200
400
600
800
1000
Sıcaklık, o C
a)
0
5Ni@SGA-750Rxn
-10
8Ni@SGA-750Rxn
#TG/%
-20
-30
16Ni-SGA-750Rxn
-40
-50
-60
-70
0
200
400
600
Sıcaklık, o C
800
1000
b)
Şekil 4.41. a) 600oC b) 750oC sıcaklıkta metanın kuru reformlanma reaksiyonunda
denenen 16Ni-SGA, 8Ni@SGA, 5Ni@SGA katalizörlerinin reaksiyon
sonrası TGA analizi
104
0
a)
-5
#TG/%
-10
-15
5Ni-SGA-600Rxn
-20
-25
5Ni@SGA-600Rxn
-30
0
200
400 600
Sıcaklık, o C
800
0
1000
b)
-5
5Ni-SGA-750Rxn
#TG/%
-10
-15
5Ni@SGA-750Rxn
-20
-25
-30
0
200
400 600
Sıcaklık, o C
800
1000
Şekil 4.42. a) 600oC b) 750oC sıcaklıkta metanın kuru reformlanma reaksiyonunda
denenen "one-pot" yöntemiyle hazırlanmış 5Ni-SGA ve emdirme
yöntemiyle hazırlanmış 5Ni@SGA katalizörlerinin reaksiyon sonrası
TGA analizi
Farklı reaksiyon sıcaklıklarında (600oC ve 750oC) metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda denenen farklı oranda Ni içerikli katalizörlerin reaksiyon sonrası
XRD desenleri Şekil 4.43' te verilmiştir. Şekilde 2Ө:26o.' da görülen pik elementel
karbona ait karakteristik piktir. Hem düşük (600oC) hem de yüksek reaksiyon
sıcaklıkları (750oC) için, reaksiyon sonrası XRD analizi yapılan katalizörlerden en
yüksek karbon piki metanın kuru reformlanma reaksiyonuna en yüksek aktiviteyi
gösteren ve en yüksek Ni içeriğine sahip olan 16Ni-SGA katalizöründe gözlenmiştir.
Farklı oranlarda nikel içeren SGA destekli katalizörlerin reaksiyon öncesi ve
reaksiyon sonrası XRD desenleri incelendiğinde, 16Ni-SGA katalizörünün nikel
kristal boyutunun reaksiyon sonrasında da diğer Ni içerikli katalizörlere göre daha
105
yüksek olduğu görülmektedir. Nikel kristaller boyutunun yüksek olması karbon
birikimini de arttırmaktadır. Yüksek reaksiyon sıcaklıklarında (750oC) aktiviteleri
denenen katalizörlerin XRD desenlerinde görülen elementel karbona ait pikin, düşük
sıcaklıkta aktivitesi denenen katalizörlere göre daha düşük şiddette olduğu
görülmektedir. XRD desenlerinde görülen elementel karbona ait pikin şiddetinin
daha düşük olması TGA analiziyle uyumlu olarak yüksek sıcaklıkta daha az karbon
birikiminin olduğunun göstergesidir.
C
Şiddet
γ-Al2 O3
γ-Al2 O3
Ni
16Ni-SGA
Ni
γ-Al2 O 3
Ni
γ-Al2 O3
8Ni@SGA
5Ni-SGA
10
20
30
40
2θ
a)
50
60
70
80
γ-Al2 O 3
C
Ni
Şiddet
γ-Al2 O3
Ni
γ-Al2 O 3
16Ni-SGA
Ni
γ-Al2 O3
8Ni@SGA
5Ni-SGA
10
b)
20
30
40
2θ
50
60
70
80
Şekil 4.43. a) 600oC b) 750oC sıcaklıkta metanın kuru reformlanma reaksiyonunda
denenen 16Ni-SGA, 8Ni@SGA, 5Ni-SGA katalizörlerinin reaksiyon
sonrası XRD analizi
106
4.2.4. Co ve Ni-Co içeren katalizörlerin farklı reaksiyon sıcaklıklarında aktivite
deneyleri ve reaksiyon sonrası analiz sonuçları
Bu çalışmada Ni ve Co metallerinin aktivitelerinin incelenebilmesi amacıyla 16CoMA ve 16Ni-MA katalizörleri hazırlanmıştır. Hazırlanan katalizörlerden 16Co-MA
katalizörü 800oC' da, 16Ni-MA katalizörü 550oC' da indirgenmiştir. Hazırlanan bu
katalizörlerin 600oC sıcaklıkta gerçekleştirilen katalitik deneyleri sonucunda
belirlenen metan ve karbondioksit dönüşümleri Şekil 4.44' te verilmiştir. Şekilde de
görüldüğü gibi kütlece %16 Co içerikli 16Co-MA katalizörünün hem metan hem de
karbondioksit dönüşümü kütlece %16 Ni içeren 16Ni-MA katalizöründen daha düşük
olması nikel metalinin kobalt metaline göre daha aktif olduğunu göstermektedir.
16Ni-MA ve 16Ni-SGA katalizörleri için H2 ve CO verimleri Şekil 4.45' te
verilmiştir. Şekilde de görüldüğü gibi nikel içerikli katalizörün hem H2 hem de CO
Dönüşüm
verimleri kobalt içerikli katalizöre göre daha yüksektir.
0,7
CH4
0,6
a) 16Co-MA
b) 16Co-MA
0,5
a) 16Ni-MA
b) 16Ni-MA
CO2
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
0
30
60
90
120
150
180
210
240
Zaman, dakika
Şekil 4.44. 16Ni-MA ve 16Co-MA katalizörleri ile elde edilen metanın kuru
reformlanma reaksiyonu için a) CH4 ve b) CO2 dönüşümlerinin zamana
göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
107
H2
1,0
CO
a) 16Co-MA
a) 16Ni-MA
b) 16Co-MA
b) 16Ni-MA
Verim
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
0
30
60
90
120
150
180
210
240
Zaman, dakika
Şekil 4.45. 16Ni-MA ve 16Co-MA katalizörleri ile elde edilen metanın kuru
reformlanma reaksiyonu için a) H2 ve b) CO verimlerinin zamana göre
değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Bimetalik
(Ni-Co)
ve
monometalik
(Ni)
katalizörlerinin
aktivitelerini
karşılaştırabilmek amacıyla katalizör yapısındaki toplam metal oranı kütlece %5
olacak şekilde 2.5Co-2.5Ni@SGA ve 5Ni@SGA katalizörleri emdirme yöntemiyle
hazırlanmış ve 750oC' da indirgenmişlerdir. Hazırlanan monometalik ve bimetalik
katalizörlerin 600oC' da aktivite deneyleri sonucunda elde edilen metan ve
karbondioksit dönüşümleri Şekil 4.46' da verilmiştir. Şekilde de görüldüğü gibi
bimetalik 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörü monometalik 5Ni@SGA katalizörüne göre
daha yüksek aktivite göstermiştir. Reaksiyon süresince katalizör aktivitesindeki
düşüş, katalizörün aktif yüzeylerinin zamanla karbon birikimiyle kaplanmasından
kaynaklanmış olabilir. 600oC sıcaklıkta metanın kuru reformlanma reaksiyonunda
denenen 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörünün CO ve H2 verim ve seçiciliklerinin
zamana göre değişim grafikleri EK-13' te verilmiştir.
108
0,5
Dönüşüm
0,4
0,3
0,2
CO2
0,1
CH4
a) 2.5Co-2.5Ni@SGA
b) 2.5Co-2.5Ni@SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90
120
Zaman, dakika
150
180
210
240
Şekil 4.46. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da indirgenmiş
5Ni@SGA ve 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörlerinin metan ve
karbondioksit dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
750oC' da indirgenmiş 2.5Co-2.5Ni@SGA ve 5Ni@SGA katalizörün TGA analiz
sonucu Şekil 4.47' de verilmiştir. Kütlece aynı oranda metal içeren katalizörlerin 4
saatlik aktivite deneyi sonucunda monometalik (5Ni@SGA) katalizörlerde %20,
bimetalik (2.5Co-2.5Ni@SGA) katalizörlerde %9,3 karbon birikimi olduğu
belirlenmiştir. Bimetalik katalizörler hazırlanarak katalizör üzerine biriken karbon
miktarının düşürülebildiği belirlenmiştir.
109
0
% Kütle Kaybı
-10
2.5Co-2.5Ni@SGA-600Rxn
-20
5Ni@SGA-600Rxn
-30
-40
0
200
400
Sıcaklık, o C
600
800
1000
Şekil 4.47. 600oC' da aktivitesi denenen 5Ni@SGA ve 2.5Co-2.5Ni@SGA
katalizörlerinin reaksiyon sonrası TGA analizi
4.2.5. Alümina destekli Ni-W katalizörlerinin farklı reaksiyon sıcaklıklarında
aktivite deneyleri ve reaksiyon sonrası analiz sonuçları
Çalışma kapsamında, katalizör yapısına tungsten ilavesinin
metanın kuru
reformlanma reaksiyonuna etkisini inceleyebilmek amacıyla 5Ni-10W-SGA, 5Ni15W-SGA ve 5Ni-10W-MA katalizörleri hazırlanarak 750oC' da indirgenmişlerdir.
Hazırlanan katalizörlerin aktiviteleri 600oC ve750oC sıcaklıkta incelenmiştir.
Ni-W içerikli katalizörlerin 600 oC ve 750oC' da aktivite deneyleri sonucunda elde
edilen metan ve karbondioksit dönüşümleri Şekil 4.48 ve Şekil 4.49' da verilmiştir.
Şekil 4.48 ve Şekil 4.49' da görüldüğü gibi hem 600oC' da hem de 750oC' da
gerçekleştirilen aktivite deneylerinde, W ilavesiyle katalizörün aktivitesi düşerken,
özellikle 600oC' da gerçekleştirilen katalitik deneylerde W içerikli katalizörler 5NiSGA katalizörüne göre daha kararlı aktivite göstermektedir. Ayrıca reaksiyon
sıcaklığı arttıkça, katalizörlerin aktiviteleri de (metan ve karbondioksit dönüşümüne
göre) artmaktadır. 600oC ve 750oC sıcaklıkta metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda denenen 5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA katalizörlerinin
CO ve H2 verim ve seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri sırasıyla EK-14
ve EK-15' te verilmiştir.
110
50
Dönüşüm %
40
30
20
10
0
0
30
60
CO2
90
120
150
Zaman, dakika
180
210
240
CH4
a)5Ni-15W-SGA
b) 5Ni-15W-SGA
a)5Ni-10W-SGA
b) 5Ni-10W-SGA
a) 5Ni-SGA
b) 5Ni-SGA
Şekil 4.48. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da indirgenmiş
5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA katalizörlerinin metan ve
karbondioksit dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
100
Dönüşüm %
80
60
40
CH4
CO2
20
5Ni-15W-SGA
5Ni-15W-SGA
5Ni-10W-SGA
5Ni-10W-SGA
5Ni-SGA
5Ni-SGA
0
0
30
60
90
120
150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 4.49. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da indirgenmiş
5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA katalizörlerinin metan ve
karbondioksit dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
111
Ni-W içerikli katalizörlerin 600 oC ve 750oC sıcaklıktaki 4 saatlik aktivite deneyi
sonrasında yapılan TGA analiz sonuçları Şekil 4.50' de verilmiştir. 750oC aktivitesi
denenen katalizörlerin üzerinde biriken karbon miktarı 600oC aktivitesi denenen
katalizörlere göre daha düşüktür. Bu da yüksek sıcaklıkta katalizör yüzeyinde daha
az karbon biriktiğinin göstergesidir. Şekil 4.50a' da görüldüğü gibi W ilavesiyle 5NiSGA katalizörü üzerinde biriken karbon miktarı %15' den %2' ye kadar
düşürülürken, Şekil 4.50b' de karbon birikiminin %6' dan %1' e kadar düşürüldüğü
görülmektedir. Reaksiyon sonrası katalizör yüzeyindeki karbon miktarındaki bu
düşüş tungstenin redoks özelliklerinden kaynaklandığı şeklinde açıklanabilir.
a)
0
-5
5Ni-15W-SGA-600Rxn
#TG/%
-10
-15
5Ni-10W-SGA-600Rx
-20
5Ni-SGA-600Rxn
-25
-30
0
200
400
600
Sıcaklık, oC
800
1000
b)
0
5Ni-15W-SGA-750Rxn
-5
#TG/%
-10
5Ni-SGA-750Rxn
-15
-20
-25
-30
0
200
400
600
Sıcaklık, oC
800
1000
Şekil 4.50. a) 600oC' da b) 750oC' da 4 saat süreyle denenen 5Ni-SGA ve 5Ni-15WSGA katalizörlerinin TGA analizi
112
Hidrotermal (MA) ve sol-jel (SGA) alümina destekli Ni-W katalizörlerin
karşılaştırılması
Çalışma kapsamında hidrotermal (MA) ve sol-jel (SGA) alümina destekli Ni-W
içerikli katalizörlerin (5Ni-10W-SGA ve 5Ni-10W-MA) 750oC sıcaklıkta metanın
kuru
reformlanma
reaksiyonunda
aktiviteleri
denenmiştir.
Ni-W
içerikli
katalizörlerin 750oC' da aktivite deneyleri sonucunda elde edilen metan ve
karbondioksit dönüşümleri Şekil 4.51' de verilmiştir. SGA malzemesinin MA
malzemesine göre daha asidik yapıda olduğu katalizörlerin karakterizasyon
çalışmalarında belirtilmiştir. Şekil 4.51' de görüldüğü gibi daha asidik alümina
malzemesi destekli 5Ni-10W-SGA katalizörü 5Ni-10W-MA katalizörüne göre daha
yüksek aktiviteye sahiptir. Şekil 4.52' de 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-10W-MA
katalizörlerinin metan dönüşümlerine göre belirlenen H2 ve CO seçicilikleri
incelendiğinde 5Ni-10W-SGA katalizörünün 5Ni-10W-MA katalizörüne göre daha
yüksek H2 ve CO seçiciliğine sahip olduğu görülmektedir.
1,0
0,9
Dönüşüm
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0
30
60
90
120
150
Zaman, dakika
CO2
180
210
240
CH4
a)5Ni-10W-MA
b) 5Ni-10W-MA
a) 5Ni-10W-SGA
b) 5Ni-10W-SGA
Şekil 4.51. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da indirgenmiş
5Ni-10W-SGA ve 5Ni-10W-MA katalizörlerinin metan ve karbondioksit
dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 750 oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
113
2,5
Seçicilik
2,0
1,5
1,0
CO
H2
a) 5Ni-10W-MA
b) 5Ni-10W-MA
a) 5Ni-10W-SGA
b) 5Ni-10W-SGA
0,5
0,0
0
30
60
90
120
150
180
210
240
Zaman, dakika
Şekil 4.52. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da indirgenmiş
5Ni-10W-SGA, 5Ni-10W-MA katalizörlerinin metana göre belirlenen H2
ve CO seçicilikleri (Reaksiyon koşulları: 750 oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Farklı besleme oranlarının aktiviteye etkisi
Çalışma
kapsamında
hazırlanan
katalizörler
metanın
kuru
reformlanma
reaksiyonunda toplam besleme akış hızı 60 mL/dakika ve beslemedeki CH4/CO2/Ar
oranı 1/1/1 iken, atmosferik basınçta ve farklı reaksiyon sıcaklıklarında 4 saat süreyle
denenmişlerdir. Çalışmada ayrıca toplam akış sabit tutulup (60 mL/dakika)
beslemedeki CH4/CO2/Ar oranı 1/2/0 olacak şekilde değiştirilerek, 750oC reaksiyon
sıcaklığında besleme oranının katalizörün aktivitesine etkisi incelenmiştir. Şekil 4.53'
te 750oC reaksiyon sıcaklığında 5Ni-10W-MA katalizörü için farklı besleme
oranlarında (CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 ve CH4/CO2 /Ar oranı 1/2/0) elde edilen metan
ve karbondioksit dönüşümleri verilmiştir. 750oC sıcaklıkta beslemedeki CH4/CO2/Ar
oranı 1/2/0 iken termodinamik CH4 ve CO2 dönüşümleri sırasıyla 0,97 ve 0,66 olarak
belirlenmiştir (EK-5). Beslemedeki CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 iken 750oC' daki metan
ve karbondioksitin termodinamik denge dönüşümleri 0,87 ve 0,92 olarak
114
belirlenmiştir (EK-5). Şekil 4.53' te görüldüğü gibi besleme içerisindeki CO2 miktarı
arttığında CH4 dönüşümü 0,58' den 0,75' e artarken, CO2 dönüşümü 0,62' den 0,54' e
düşmektedir. CO2 dönüşümü göreceli olarak düşüyor gibi gözükse de tüketilen CO2
miktarı incelendiğinde CO2 tüketimi artmaktadır. Örneğin toplam besleme akış hızı
60 mL/dakika ve beslemedeki CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 iken reaksiyon ortamında 20
mol CO2, beslemedeki CH4/CO2/Ar oranı 1/2/0 iken reaksiyon ortamında 40 mol
CO2 bulunmaktadır. Bu da beslemedeki CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 iken 12,4 mol CO2
tüketilirken, beslemedeki CH4/CO2 oranı 1/2 iken 21,6 mol CO2' in tüketildiğini
göstermektedir. CO2 tüketimindeki bu artış metanın kuru reformlanma reaksiyonu
(CH4 + CO2 ↔ 2CO + 2H2) paralelinde gerçekleşen ters su gaz reaksiyonunun (CO2
+ H2 ↔ CO+ H2O) artışı şeklinde yorumlanabilir. Şekil 4.54' te 5Ni-10W-MA
katalizörü için farklı besleme oranlarında elde edilen H2 ve CO seçicilikleri
incelendiğinde beslemedeki CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 iken ürün çıkışındaki H2/CO
oranı 0,78, beslemedeki CH4/CO2/Ar oranı 1/2/0 iken H2/CO oranı 0,59' dur. H2/CO
oranındaki bu düşüş ters su gaz reaksiyonunun artışını doğrulamaktadır.
1,0
0,8
Dönüşüm
0,6
0,4
0,2
0,0
0
30
60
90
120
150
Zaman, dakika
CO2
180
210
240
CH4
a)CH4/CO2/Ar=1/1/1
b) CH4/CO2/Ar=1/1/1
a) CH4/CO2=1/2
b) CH4/CO2=1/2
Şekil 4.53. Farklı besleme oranlarında (CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 ve CH4/CO2/Ar
oranı 1/2/0) metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da
indirgenmiş 5Ni-10W-MA katalizörünün metan ve karbondioksit
dönüşümleri (Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g katalizör)
115
2,5
Seçicilik
2,0
1,5
1,0
CO
H2
a) CH4/CO2/Ar=1/1/1
b) CH4/CO2/Ar=1/1/1
a) CH4/CO2=1/2
b) CH4/CO2=1/2
0,5
0,0
0
30
60
90
120
150
180
210
240
Zaman, dakika
Şekil 4.54. Farklı besleme oranlarında (CH4/CO2/Ar oranı 1/1/1 ve CH4/CO2/Ar
oranı 1/2/0) metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da
indirgenmiş 5Ni-10W-MA katalizörünün metana göre belirlenen H2 ve
CO seçicilikleri (Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g katalizör)
4.2.6 Uzun ömürlülük aktivite deneyleri ve reaksiyon sonrası analiz sonuçları
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda yüksek aktivite ve karbon oluşumuna iyi
direnç gösteren katalizörlerin uzun ömürlülük aktivite deneyleri "Slovenia National
Institute of Chemistry" laboratuvarında bulunan reaktör sisteminde 150 saat süreyle
gerçekleştirilmiştir. Şekil 4.55' te görüldüğü gibi 5Ni-10W-SGA, 5Ni-15W-SGA ve
5Ni-10W-MA katalizörleriyle 750oC reaksiyon sıcaklığında 150 saat boyunca sabit
H2 verimi elde edilmiştir.
% Çıkış Ürün Konsantrasynu
116
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
CO
H2
CH4
CO2
H2O
0
30
60
90
120
150
Zaman, h
% Çıkış Ürün Konsantrasyonu
a) 5Ni-10W-MA
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
CO
H2
CO2
CH4
H2O
0
30
60
90
Zaman, h
120
150
b) 5Ni-10W-SGA
100
% Cıkış Ürün Konsantrasyonu
90
CO
H2
CH4
CO2
H2O
80
70
60
50
40
30
20
10
0
0
30
60
90
Zaman, h
120
150
c) 5Ni-15W-SGA
Şekil 4.55. a) 5Ni-10W-MA, b) 5Ni-10W-SGA, c) 5Ni-15W-SGA katalizörlerinin
150 saatlik uzun ömürlülük aktivite deneyleri (Reaksiyon koşulları:
750oC; 0,5 g katalizör)
117
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda 150 saat süreyle denenen 5Ni-10W-SGA
ve 5Ni-10W-MA katalizörlerinin TGA analizleri Şekil 4.56' da verilmiştir. Şekilde
de görüldüğü gibi 150 saatlik reaksiyon sonrası katalizör yüzeyinde yaklaşık %10
karbon birikmektedir.
0
-2
-4
% Kütle Kaybı
-6
-8
-10
5Ni-10W-SGA-150h
-12
-14
5Ni-10W-MA-150h
-16
-18
-20
0
200
400
600
800
1000
Sıcaklık, o C
Şekil 4.56. 5Ni-10W-SGA-150h ve 5Ni-10W-MA-150h katalizörlerinin TGA analizi
Katalizörler yüzeyinde biriken karbonun oksijen gazı kullanılmadan hidrojen gazı ile
ne kadarının uzaklaştırılabildiğinin belirlenebilmesi amacıyla TPH analizleri
gerçekleştirilmiştir. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda 150 saat süreyle
denenen 5Ni-10W-SGA, 5Ni-15W-SGA ve 5Ni-10W-MA katalizörlerinin H2
ortamında TPH analizleri Şekil 4.57' de verilmiştir. TGA analizi sonucu (Şekil 4.56)
Ni-W içerikli katalizörlerin yüzeyinden yaklaşık %10 kadar karbon birikiminin
oluştuğu belirlenmiştir. TPH analiziyle Ni-W içerikli katalizörlerin yüzeyinden
yaklaşık %5 kadar karbon uzaklaştırılabilmektedir. Bu da hidrojen gazı ile oksijen
gazı kadar yüksek oranda olmasa da katalizör yüzeyinde biriken karbonun bir
kısmının uzaklaştırılabildiğini göstermektedir.
118
0
-1
% Kütle Kaybı
5Ni-10W-SGA-150h
-2
-3
-4
-5
-6
-7
0
200
400
600
Sıcaklık, o C
800
1000
0
5Ni-15W-SGA-150h
-1
% Kütle Kaybı
-2
-3
-4
-5
-6
-7
-8
0
200
400
600
o
Sıcaklık, C
800
1000
0
% Kütle Kaybı
-1
5Ni-10W-MA-150h
-2
-3
-4
-5
0
200
400
600
o
Sıcaklık, C
800
1000
Şekil 4.57. 5Ni-10W-SGA-150h, 5Ni-15W-SGA-150h, 5Ni-10W-MA-150h
katalizörlerinin TPH analizi
119
Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda 150 saat süreyle denenmiş olan 5Ni-10WSGA ve 5Ni-10W-MA katalizörlerinin SEM fotoğrafları Resim 4.6' da verilmiştir.
Resim 4.6' da 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-10W-MA katalizörlerinin yüzeyinde karbon
filamentleri görülmektedir.
(a)
(b)
Resim 4.6. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda 150 saat süreyle denenmiş a)
Ni-10W-MA, b) Ni-10W-SGA katalizörlerinin SEM fotoğrafları
4.2.7. Membran reaktör deneyleri
Çalışma kapsamında hazırlanan katalizörlerin hidrojen verimini arttırabilmek
amacıyla membran reaktör sisteminin kurulumu gerçekleştirilmiştir. İçerisinde
paladyum membran içeren "L" şeklinde (Şekil 3.10) paslanmaz çelik membran
reaktör, "REB Research and Consulting" firmasından hazır olarak temin edilmiştir.
Membran reaktörün katalizörün doldurulduğu ve reaktant gazların katalizör üzerine
gönderildiği bir girişi vardır. Reaktör, reaksiyon sonrası dönüşmüş ve dönüşmemiş
ürünler için iki farklı çıkışa sahiptir. Çıkışlardan birinde vakum uygulanarak hidrojen
gazı reaksiyon ortamından uzaklaştırılabilmekte, diğer çıkıştan ise dönüşmemiş ve
dönüşmüş gazlar çıkmaktadır. Membran reaktör sistemi kurulduktan sonra
membranın 600oC' da hidrojene olan seçiciliği incelenmiştir. Toplam akış hızı 60
mL/dakika olacak şekilde argon ve herhangi bir reaktant gazı (CH4 veya CO2) ile H2
gazı birleştirilerek, elde edilen karışım reaktöre gönderilmiştir. Çıkışlardan birinde
120
vakum
uygulanması
sonucu
sadece
hidrojen
gazının
gaz
karışımından
uzaklaştırılabildiği görülmüştür. Bu da membran reaktörün hidrojene %100 seçici
olduğunun göstergesidir.
Reaksiyon ortamında bulunan hidrojen gazının membran ile reaksiyon ortamdan ne
kadarının uzaklaştırabildiğini belirlemek amacıyla toplam akış hızı 60 mL/dakika
olacak şekilde Ar (20 mL/dakika) ve H2 gazı (40 mL/dakika) karışımı
oluşturulmuştur. Burada hidrojen gazı akış hızı olarak 40 mL/dakika seçilmesinin
nedeni, daha önce yürütülen metanın kuru reformlanma reaksiyon deneylerinde
toplam 60 mL/dakika akış hızında CH4:CO2:Ar oranı 1/1/1' lik beslemenin
kullanılmasıdır. Metan gazının tam dönüşümü gerçekleştiğinde ortamda oluşması
muhtemel hidrojen miktarının 40 mL/dakika' dır. 600oC' da ve 100mbar vakumda
yürütülen deneyde ortamdan bulunan hidrojen gazının %80' inin uzaklaştırılabildiği
belirlenmiştir.
Reaktör içerisinde bulunan membran Pd metali içermektedir ve Pd metalinin metanın
kuru reformlanma reaksiyonuna aktivite gösterdiği literatürde belirtilmiştir [6].
Membranın reaktörün katalizör doldurulmadan aktivitesinin belirlenebilmesi
amacıyla reaktör 0,2 g kuvars cam ile doldurularak aktivite deneyleri yürütülmüştür.
600oC' da yürütülen aktivite deneyleri esnasında membran reaktör aktivite
göstermemiştir.
Hazırlanan katalizörlerden 5Ni-10W-MA katalizörünün metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda toplam besleme akış hızı 60 mL/dakika ve beslemedeki CH4/CO2/Ar
oranı 1/1/1 iken, atmosferik basınçta ve 600oC reaksiyon sıcaklığında membran
reaktör sisteminde aktivitesi denenmiştir. Membran reaktör sistemiyle aktivite
deneyinde reaksiyon ortamında bulunan hidrojenin uzaklaştırılması için 100 mbar
vakum uygulanmıştır. Yürütülen bu çalışmada ilk olarak 0,2 g katalizör membran
reaktör içerisine yerleştirilmiş ve aktivite deneyi başlatılmıştır. Aktivite deneyinin
15. dakikasında alınan veriler katalizörün başlangıç anı dönüşüm (Şekil 4.58) ve
seçicilik (Şekil 4.59) değerleri olarak kabul edilmiştir. Başlangıç anı verilerinin elde
edilmesinden sonra reaksiyon esnasında açığa çıkan hidrojen gazını reaksiyon
121
ortamından uzaklaştırmak amacıyla vakum uygulanmaya başlanmıştır. Vakum
uygulanmaya başladıktan sonra membran reaktör ile 120 dakika aktivite deneyi
yürütülmüştür. 600oC' da 5Ni-10W-MA katalizörü ile membran reaktörde elde edilen
metan ve karbondioksit dönüşümleri Şekil 4.58' de verilmiştir. Şekilde de görüldüğü
gibi membran reaktörde elde edilen metan dönüşümünün, başlangıç anında elde
edilen metan dönüşümüne göre önemli bir şekilde değişmediği görülmektedir.
Membran reaktör ile elde edilen karbondioksit dönüşümü ise başlangıç anında elde
edilen karbondioksit dönüşüme göre daha düşüktür. Metan dönüşümü önemli bir
şekilde değişmezken, karbondioksit dönüşümündeki bu düşüş reaksiyon ortamında
bulunan hidrojen gazının membran ile uzaklaştırılmasıyla ters su gazı reaksiyonunun
(CO2 + H2 ↔ CO+ H2O) önüne geçildiği şeklinde açıklanabilir.
0,3
Dönüşüm
0,2
CO2
0,1
CH4
a) Membran
b) Membran
a) Başlangıç anı
b) Başlangıç anı
0,0
0
15
30
45
60
75
90
105
120
Time, min
Şekil 4.58. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750 oC' da indirgenmiş
5Ni-10W-MA katalizörünün membran reaktör sisteminde elde edilen
metan ve karbondioksit dönüşümlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon
koşulları: 600oC; 0,2 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
122
Şekil 4.59' da membran reaktörde aktivitesi denenen 5Ni-10W-MA katalizörünün
metan dönüşümüne göre belirlenen H2 ve CO seçicilikleri verilmiştir. Şekilde de
görüldüğü gibi başlangıç anında (H2 gazının membran reaktörle reaksiyon
ortamından uzaklaştırılmadan önce) CO seçiciliği H2 seçiciliğinden yüksektir.
Vakum uygulanmaya başlanıp membran ile reaksiyon ortamında hidrojenin
uzaklaştırılmasıyla hidrojen seçiciliğinin artırılabildiği belirlenmiştir.
2,5
Seçicilik (Metana göre)
2,0
1,5
1,0
CO
0,5
H2
a) Membran
b) Membran
a) Başlangıç Anı
b) Başlangıç Anı
0,0
0
15
30
45
60
75
90
105
120
Time, min
Şekil 4.59. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 750oC' da indirgenmiş
5Ni-10W-MA katalizörünün membran reaktör sisteminde metana göre
belirlenen H2 ve CO seçiciliklerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon
koşulları: 600oC; 0,2 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
123
5. SONUÇLAR
Bu çalışmada metanın kuru reformlanma reaksiyonunda aktivelerini incelemek
amacıyla farklı alümina (MA ve SGA) destekli Ni, Ni-W, Ni-Co katalizörleri
hazırlanmıştır.
Hazırlanan
katalizörlerin
yapısal
ve
fiziksel
özelliklerinin
belirlenebilmesi amacıyla hidrojen gazıyla indirgeme işleminden sonra XRD, N2
adsorpsiyon-desorpsiyon, SEM, TEM ve piridin adsorplanmış FTIR analizleri
gerçekleştirilmiştir.
reaksiyonuna
Hazırlanan
gösterdikleri
katalizörlerin
aktiviteleri
dolgulu
metanın
kolon
kuru
reaktör
reformlanma
sisteminde
incelenmiştir. Çalışmada destek malzemesinin, katalizör yapısındaki nikel içeriğinin,
katalizör yapısına W, Co veya Mg ilavesinin, katalizör yapısına metal ilave ediliş
yönteminin, katalizör hazırlama basamaklarından olan indirgeme işlemi sıcaklığının,
beslemedeki reaktant oranının ve reaksiyon sıcaklığının katalizörlerin aktivitesine ve
karbon birikimine etkisi incelenmiştir. Ayrıca çalışma kapsamında katalizörlerin
uzun ömür aktivite deneyleri gerçekleştirilmiş ve membran reaktör sisteminde
çalışılarak H2 verimi artırılmaya çalışılmıştır. Reaksiyon sonrası kullanılmış
katalizörlerin XRD, TGA, SEM ve TPH analizleri gerçekleştirilerek reaksiyon
sonrası oluşması muhtemel karbonun analizi gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu
çalışmalar sonunda elde edilen sonuçlar aşağıda özetlenmiştir;
•
Hazırlanan saf alümina (MA ve SGA) ve metal içerikli katalizörlerin
mezogözenekli yapıda olduğu N2 adsorpsiyon-desorpsiyon izotermleriyle
belirlenmiştir.
•
X-ışını kırınım desenlerinde γ-alüminaya ait karakteristik pikler gözlenirken MA
malzemesinin SGA malzemesine göre daha amorf yapıda olduğu belirlenmiştir.
•
SGA malzemesinin MA malzemesine göre daha asidik yapıda olduğu piridin
adsorplanmış FTIR analizleriyle belirlenmiştir.
•
Hazırlanan Ni, Ni-W, Ni-Co içerikli katalizörlerin BET yüzey alanları 100-250
m2/g aralığında değişmektedir.
•
Hidrotermal sentez yöntemiyle hazırlanan 16Ni-MA katalizörünün TEM
görüntüsünde balpeteği yapısı katalizörün düzenli mezogözenek yapısını
doğrulamaktadır 16Ni@SGA katalizörünün TEM fotoğraflarında alüminanın
mikrotanecikler halinde dağıldığı görülmektedir.
124
•
Daha yüksek asiditeye sahip SGA destekli katalizörler MA malzemesine göre
daha yüksek aktivite gösterirken bu katalizörlerin yapısında da yüksek miktarda
karbon birikimi olmuştur.
•
Farklı Ni içerikli katalizörlerden en yüksek Ni içeriğine sahip katalizör daha
yüksek aktivite göstermiştir. Yüksek aktivite, katalizör yapısında bulunan nikelin
kristal boyutunun büyük olmasından kaynaklanmaktadır. En yüksek karbon
birikimi, nikelin kristal boyutu nedeniyle yine bu katalizörde elde edilmiştir.
•
Ni içerikli katalizörlerinin yapısına W ve Mg ilavesiyle katalizörlerin aktiviteleri
düşerken karbon birikime gösterdikleri dirençlerin arttırılabildiği belirlenmiştir.
Magnezyum bazik özellikleri nedeniyle, tungsten redoks özellikleri nedeniyle
katalizör yüzeyinde biriken karbon miktarını düşürmüştür. 4 saatlik aktivite
deneyi sonrası katalizör yüzeyinde biriken karbonun W ilavesiyle %1' e kadar
düşürülebildiği belirlenmiştir.
•
Bimetalik Ni-Co katalizörün monometalik Ni katalizöre göre daha aktif ve
karbon oluşumuna karşı daha dirençli olduğu belirlenmiştir.
•
Emdirme ve "one-pot" sentez yöntemiyle aynı oranda Ni içerecek şekilde
hazırlanan katalizörlerin aktivite deneyleri sonrası karbon analizi yapıldığında
"one-pot" yöntemiyle hazırlanmış katalizörün yüzeyinde emdirme yöntemiyle
hazırlanmış katalizöre göre daha düşük miktarda karbon biriktiği belirlenmiştir.
"One-pot" sentez yönteminde Ni kaynağı alümina malzemesinin sentezi
esnasında doğrudan katalizör yapısına eklenmektedir. Sentez esnasında katalizör
yapısına eklenen bu nikel, katalizör yapısına daha düzenli dağılması nedeniyle,
bu katalizörde daha düşük karbon birikimine yol açmaktadır.
•
İndirgeme sıcaklığının artışıyla katalizör yapısındaki nikel partikülleri birleşerek
daha büyük nikel kristallerine yol açmaktadır. Daha büyük kristal boyutuna sahip
katalizörlerden yüksek aktivite elde edilirken, reaksiyon sonrası katalizör
yüzeyindeki karbon miktarı da artmaktadır.
•
Uzun ömür aktivite deneylerinde Ni-W içerikli katalizörler 150 saat boyunca
kararlı ve yüksek aktivite göstermişlerdir.
•
Membran reaktör sistemiyle reaksiyon ortamında bulunan H2 gazı ortamdan
uzaklaştırılarak katalizörün H2 seçiciliği arttırılmıştır.
Sonuç olarak çalışma kapsamında hazırlanan katalizörler metanın kuru reformlanma
reaksiyonuna yüksek aktivite ve kararlılık gösterirken karbon oluşumuna
dirençlidirler.
125
KAYNAKLAR
1. Internet: U.S. Department of Energy "Alternative Fuels Data Center, Renewable
Natural Gas (Biogas)" http://www.afdc.energy.gov/fuels/emerging_biogas.html
(2014).
2. Internet: The University of Adelaide "An
http://www.adelaide.edu.au/biogas/basic/ (2014).
Introduction
to
Biogas"
3. Arbag, H., Yasyerli, S., Yasyerli, N., Dogu, G., “Activity and stability
enhancement of Ni-MCM-41 catalysts by Rh incorporation for hydrogen from
dry reforming of methane”, International Journal of Hydrogen Energy, 35:
2296-2304 (2010).
4. Yasyerli, S., Filizgok, S., Arbag, H., Yasyerli, N., Dogu, G., “Ru incorporated
Ni-MCM-41 mesoporous catalysts for dry reforming of methane: Effects of Mg
addition, feed composition and temperature”, International Journal of
Hydrogen Energy, 36: 4863-4874 (2011).
5. Arbag, H., Yasyerli, S., Yasyerli, N., Dogu, T., Dogu, G., "Coke Minimization in
Dry Reforming of Methane by Ni Based Mesoporous Alumina Catalysts
Synthesized Following Different Routes: Effects of W and Mg", Topics in
Catalysis, 56: 1695-1707 (2013).
6. Hou, Z., Chen, P., Fang, H., Zheng, X., Yashima, T., “Production of synthesis
gas via methane reforming with CO2 on noble metals and small amount of noble(Rh-) promoted Ni catalysts”, International Journal of Hydrogen Energy, 31:
555- 561 (2006).
7. Chen, J., Yao, C., Zhao, Y., Jia, P., “Synthesis gas production from dry reforming
of methane over Ce0.75Zr0.25O2-supported Ru catalysts” , International Journal
of Hydrogen Energy, 35: 1630-1642 (2010).
8. Sokolov, S., Kondrotenko, V. E., Pohl, M., Barkschat, A., Rodemerck, U.,
“Stable low-temperature dry reforming of methane over mesoporous La 2O3-ZrO2
supported Ni catalyst”, Applied Catalysis B, 113-114: 19-30 (2012).
9. Ozkara-Aydinoglu, S., Ozensoy, E., Aksoylu, E. A., “The effect of impregnation
strategy on methane dry reforming activity of Ce promoted Pt/ZrO 2”
International Journal of Hydrogen Energy,34: 9711-9722 (2009).
10. Ozkara-Aydinoglu, S., Aksoylu, E., “Carbondioxide reforming of methane over
Co- X/ZrO2 catalysts (X=La, Ce, Mn, Mg, K)” , Catalysis Communications, 11:
1165- 1170 (2010).
126
11. Darujati, A. R. S., Thomson, W. J., “Stability of supported and promotedmolybdenum carbide catalysts in dry-methane reforming”, Applied Catalysis A:
General, 296: 139–147 (2005).
12. Corthals, S., Nederkassel J. V., Geboers, J., De Winne, H., Noyen, V. J., Moens,
B., Sels, B., Jabos, P., "Influence of composition of MgAl2O4 supported
NiCeO2ZrO2 catalyst on coke formation and catalyst stability for dry reforming
of methane", Catalysis Today, 138: 28-32 (2008).
13. Therdthianwong, S., Siangchina, S., Therdthianwong, A., " Improvoment of coke
resistance of Ni/Al2O3 catalyst in CH4/CO2 reforming by ZrO2 addition", Fuel
Processing Techonology, 89: 160-168 (2008).
14. Valentini, A., Carreño, N. L. V., Probst, L. F. D., Lisboa-Filho, P. N., Schreiner
W. H., Leite, E. R., Longo, E., "Role of vanadium in Ni:Al2O3 catalysts for
carbon dioxide reforming of methane”, Applied Catalysis A: General, 255: 211–
220 (2003).
15. Gallego, G. S., Batiot-Dupeyrat, C., Barrault, J., Florez, E., Mondrago´n, F., “Dry
reforming of methane over LaNi1_yByO3_d (B = Mg, Co) perovskites used as
catalyst precursor”, Applied Catalysis A: General, 334: 251–258 (2008).
16. Liu, D., Lau, R., Borgna, B., Yang, Y.,” Carbon dioxide reforming of methane to
synthesis gas over Ni-MCM-41 catalysts”, Applied Catalysis A: General, 358:
110–118 (2009).
17. Wisniewski, M., Bore´ave, A., Ge´lin, P., “Catalytic CO2 reforming of methane
over Ir/Ce0.9Gd0.1O2_x“, Catalysis Communications, 6: 596–600 (2005).
18. Djinovic, P., Batista, J.,Pintar, A., “Efficient catalytic abatement of greenhouse
gases: Methane reforming with CO2 using a novel and thermally stable Rh-CeO2
catalyst”, International Journal of Hydrogen Energy, 37: 2699-2707 (2012).
19. Nagaoka, K., Takanabe, K., Aika, K., “Influence of the reduction temperature on
catalytic activity of Co/TiO2 (anatase-type) for high pressure dry reforming of
methane”, Applied Catalysis A: General, 25: 513–21 (2003).
20. Beck, J. S., Vartuli, J. C., Roth, W. J., Leonowicz, M. E., Kresge, C. T., Schmitt,
K. D., Chu, C. T-W., Olson, D. H., Sheppard, E. W., McCullen, S. B., Higgins, J.
B., Schlenker, J. L., "A New Family of Mesoporous Molecular Sieves Prepared
with Liquid Crystal Templates", American Chemical Society, 114 (27): 10834–
10843 (1992).
21. Lettow, J. S., Han, Y. J., Schmidt-Winkel, P., Yang, P., Zhao, D., Stucky, G. D.,
Ying, J. Y., “Hexagonal to Mesocellular Foam Phase Transition in PolymerTemplated Mesoporous Silicas”, Langmuir, 16: 8291-8295 (2000).
127
22. Ozaydin, Z., Yasyerli, S., Doğu, G., “Synthesis and Activity Comparison of
Copper Incorporated MCM-41 Type Sorbents Prepared by One-Pot and
Impregnation Procedures for H2S Removal”, Ind. Eng. Chem. Res., 47: 10351042 (2008).
23. Aktaş, Ö., Yaşyerli, S., Doğu, G., Doğu, T., “Effect of Synthesis Conditions on
the Structure and Catalytic Performance of V and Ce Incorporated SBA-15-like
Materials in Propane Selective Oxidation”, Ind. Eng. Chem. Res., 49: 6790-6802
(2010) .
24. Aktaş, Ö., Yaşyerli, S., Doğu, G., Doğu, T., “Structural variations MCF and
SBA-15-like mesoporous materials as a result of differences in synthesis solution
pH”, Materials Chemistry and Physics, 131: 151-159 (2011).
25. Yaşyerli, S., Aktaş, Ö., “Propanın Oksidatif Dehidrojenasyonu için Doğrudan
Sentez ve Emdirme Yöntemleriyle Hazırlanmış MCF Destekli V-Mo-Nb
Katalizörleri”, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der., 27(1): 49-58 (2012).
26. Yuan, Q., Yin, A., Luo, C., Sun, L., Zhang, Y., Duan, W., Liu, H., Yan, C.,
“Facile Synthesis for Ordered Mesoporous -Aluminas with High Thermal
Stability”, Journal of American Chemical Society, 130: 3465-3472 (2008).
27. Yuan, X., Xu, S., Lü, J., Yan, X., Hu, L., Xue, Q., "Facile synthesis of ordered
mesoporous γ-alumina monoliths via polymerization-based gel-casting”,
Microporous and Mesoporous Materials, 138: 40–44 (2011).
28. Morris, S. M., Fulvio, P. F., Jaroniec, M., “Ordered Mesoporous AluminaSupported Metal Oxides”, Journal of American Chemical Society, 130: 15210–
15216 (2008).
29. Shen, W., Komatsubara, K., Hagiyama, T., Yoshida, A., Naito, S., “Steam
reforming of methane over ordered mesoporous Ni–Mg–Al oxides”, Chemical
Communication, 42: 6490–6492 (2009).
30. Luna, A. E. C., Iriarte, M. E., “Carbon dioxide reforming of methane over a
metal modified Ni-Al2O3 catalyst”, Applied Catalysis A: General, 343: 10–15
(2008).
31. Safariamin, M., Tidahy, L. H., Abi-Aad, E., Siffert, S., Aboukais, A., “Dry
reforming of methane in the presence of ruthenium-based catalysts”, C. R.
Chimie, 12: 748-753 (2009).
32. Niesz, K., Yang, P., Somorjai, G. A., “Sol-gel synthesis of ordered mesoporous
alümina”, Chem. Commun., 15: 1986-87 (2005).
33. Tasdemir, M.,“Katalizör Yüzeyinde Ürenin Bozunmasının İncelenmesi”, Yüksek
Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2008.
128
34. Joo, O., Jung, K., "CH4 Dry Reforming on Alumina-Supported Nickel Catalyst",
Bull. Korean Chem. Soc., 23-8 (2002) 1149-1153.
35. Kim, P., Kim, Y., Kim, H., Song, I. K., Yi, J., "Synthesis and characterization of
mesoporous alumina with nickel incorporated for use in the partial oxidation of
methane into synthesis gas", Applied Catalysis A: General, 272: 157–166
(2004).
36. Chu, W., Chernavskii, P. A., Gengembre, L., Pankina, G. A., Fongarland, P.,
Khodakov, A. Y., "Cobalt species in promoted cobalt alumina-supported
Fischer–Tropsch catalysts", Journal of Catalysis, 252: 215–230 (2007).
37. Zhang, S, Wang, J, Liu, H., Wang, X., "One-pot synthesis of Ninanoparticleembedded mesoporous titania/silica catalyst and its application for CO2reforming of methane", Catal Commun., 9: 995–1000 (2008).
38. Koo, K. Y., Roh, H., Seo, Y. S., Seo, D.J., Yoon, W.L., Park, S.B., "Coke study
on MgO-promoted Ni/Al2O3 catalyst in combined H2O and CO2 reforming of
methane for gas to liquid (GTL) process", Appl Catal A Gen., 340:183–190
(2008).
39. Wang, N., Yu, X., Wang, Y., Chu, W., Liu, M., "A comparisonstudy on methane
dry reforming with carbon dioxide over La-NiO3 perovskite catalysts supported
on mesoporous SBA-15, MCM-41 and silica carrier" Catal Today, 212: 98-107
(2013).
129
EKLER
130
EK-1. Ürün ve reaktant gazlarının gaz kromatografı cihazıyla kalibrasyonu
Gaz kromatografı cihazının kalibrasyon için yapılan işlemler aşağıda verilmiştir:
1. Ürün ve reaktantlar açılarak belirli bir akış hızında bir gaz karışımı elde edilir.
2. Gaz kromatografı açılarak istenilen herhangi bir fırın sıcaklığı ve dedektör
sıcaklığı belirlenir.
3. Gaz karışımı direk olarak gaz kromatografına gönderilerek her bir gazın
kromatogramdaki yeri belirlenir.
4. Kromatogramdaki piklerde bir çakışma varsa veya gazlardan biri kromatogramda
görülmüyorsa gaz kromatografının fırın sıcaklığı ve/veya dedektör sıcaklığı
değiştirilir. Her bir gaz kromatogramda ayrı ayrı pikler halinde görülünceye
kadar bu işlem tekrarlanır.
5. Bütün gazlar kromatogramda ayrı ayrı pikler halinde görüldükten gaz
kromatografı fırın sıcaklığı ve dedektör sıcaklığı belirlenen sıcaklıklarda sabit
tutulur. Hangi pikin hangi gazı ait olduğunu belirleyebilmek için gazların biri
hariç diğerleri kapatılarak kromatogramları alınır ve hangi pikin hangi gaza ait
olduğu tek tek belirlenir.
6. Kromatogramda yerleri belirlenen piklerin alanları gazların gaz karışımındaki
miktarlarının bir göstergesidir. Her bir gazın kalibrasyonunun yapılabilmesi için
farklı akış hızlarındaki gaz, toplam akış hızı 60 mL/dakika olacak biçimde argon
gazı ile ayarlanır ve gaz karışımı gaz kromatografına gönderilir. Örneğin hidrojen
gazının akışı 15 mL/dakika olarak ayarlandığında argon gazının akış hızı 45
mL/dakikaya ayarlanır. Bu şekilde üç farklı hacimsel oranda H2 gazı içeren gaz
karışımı gaz kromatografına gönderilir. Bu karışım oranı her bir gaz için
tekrarlanır. CO2, CH4, H2 ve CO gazları için belirlenen kalibrasyon sonuçları
sırasıyla Şekil 1.1, Şekil 1.2, Şekil 1.3 ve Şekil 1.4' te verilmiştir.
131
Toplam akıştaki CO 2 miktarı (% Hacim)
EK-1. (Devam) Ürün ve reaktant gazlarının gaz kromatografı cihazıyla kalibrasyonu
0.50
0.40
0.30
0.20
0.10
0.00
00
00
12
00
00
11
00
00
10
0
00
90
0
00
80
0
00
70
0
00
60
0
00
50
0
00
40
0
00
30
0
00
20
0
00
10
0
Alan
Şekil 1.1. CO2 gazının kalibrasyonu
Toplam akıştaki CH 4 miktarı (% Hacim)
0.50
0.45
0.40
0.35
0.30
0.25
0.20
0.15
0.10
0.05
0.00
00
00
40
00
00
36
00
00
32
00
00
28
Şekil 1.2. CH4 gazının kalibrasyonu
00
00
24
00
00
20
00
00
16
00
00
12
0
00
80
0
00
40
0
Alan
132
EK-1. (Devam) Ürün ve reaktant gazlarının gaz kromatografı cihazıyla kalibrasyonu
Toplam akıştaki H 2 miktarı (% Hacim)
0.20
0.15
0.10
0.05
0.00
0E
6.
0E
5.
0E
4.
0E
3.
0E
2.
0E
1.
0E
0.
5
+0
5
+0
5
+0
5
+0
5
+0
5
+0
0
+0
Alan
Toplam akıştaki CO 2 miktarı (% Hacim)
Şekil 1.3. H2 gazı için belirlenen kalibrasyon grafiği
0.50
0.40
0.30
0.20
0.10
0.00
E+
1.
E+
1.
E+
1.
E+
05
05
05
04
04
04
04
00
Şekil 1.4. CO gazının kalibrasyonu
8.
E+
6.
E+
4.
E+
2.
E+
0.
Alan
133
EK-2. Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen katalizörler için belirlenen
CH4-CO2 dönüşümü, CO-H2 seçiciliği ve verimi için örnek bir hesaplama
Metanın kuru reformlanma reaksiyon deneylerinde katalizörlerinin aktivitelerinin
belirlenebilmesi amacıyla metan ve karbondioksit dönüşümleri, hidrojen ve karbon
monoksit seçicilikleri ve verimleri hesaplanmıştır. Aşağıda 16Ni@SGA katalizörü
ile 600oC sıcaklıkta yürütülen metanın kuru reformlanma reaksiyonu başlangıç anı
(1. dakika) aktivite deneyi sonuçları verilmiştir. Katalizörün aktivitesi belirlemede
kullanılan metan ve karbondioksit dönüşümleri, hidrojen ve karbon monoksit
seçicilikleri ve verimleri için örnek bir hesaplama aşağıda yapılmıştır.
16Ni@SGA katalizörünün metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenmesi
sonrasında reaksiyonun 1. dakikasında gaz kromatografı cihazından alınan CH 4,
CO2, H2 ve CO gazların alanları Çizelge 2.1' de verilmiştir.
Çizelge 2.1. 16Ni@SGA katalizörü için 1. dakikada gaz kromatografıyla belirlenen
CH4, CO2, H2 ve CO gazların alanları
Gaz
CH4
CO2
H2
CO
Alan
132428
32237
459529
57562
Çizelge 2.1' de verilen alanlar Ek-1' de her bir gaz için verilen kalibrasyon eğrileri
kullanılarak ürün içerisindeki gazların hacimce yüzdeleri hesaplanmıştır.
Metan gazının hacimce yüzdesi= Metan gazının alanı x kalibrasyon eğrisinin eğimi
Metan gazının hacimce yüzdesi= 139851 x 1,26x10-6= 0,167
Diğer gazlar için kullanılan kalibrasyon eğrisi eğim değerleri ve hesaplamalar
sonucunda belirlenen ürün içerisindeki gazların hacimce yüzdeleri Çizelge 2.2' de
verilmiştir.
134
EK-2. (Devam) Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen katalizörler için
belirlenen CH4-CO2 dönüşümü, CO-H2 seçiciliği ve verimi için örnek bir
hesaplama
Çizelge 2.2. Üründeki gazların kalibrasyon eğrisi eğimleri ve üründeki hacimce
yüzdeleri
Gaz
CH4
CO2
H2
CO
Alan
132428
32237
459529
57562
Kalibrasyon
eğrisi eğimi
1,26x10-6
4,14x10-6
3,31x10-7
3,92x10-6
Üründeki gazların
hacimce yüzdeleri
0,167
0,131
0,149
0,220
  Üründeki gaz yüzdesi / Gazın alanı
(2.1)
 CH 4  Üründeki CH4 gazının yüzdesi / CH4 gazının alanı
 CH 4  0,167 / 132428 = 1,26x10-6
 CO2  Üründeki CO2 gazının yüzdesi / CO2 gazının alanı
 CO2  0,131 / 32237 = 4,07x10-6
 '   /  CO2
(2.2)
 'CH 4   CH 4 /  CO2
 'CH 4  1,26x10-6 / 4,07x10-6 = 0,3
Molar Akış Hızı= FA   ' A x Gazın alanı
FCH 4   'CH 4 x CH4 gazının alanı
FCH 4  0,3 x 132428 = 40 999
Her bir gaz için hesaplanan  ,  ' ve FA değerleri Çizelge 2.3' te verilmiştir.
(2.3)
135
EK-2. (Devam) Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen katalizörler için
belirlenen CH4-CO2 dönüşümü, CO-H2 seçiciliği ve verimi için örnek bir
hesaplama
Çizelge 2.3. Üründeki gazların molar akış hızları
Gaz
CH4
CO2
H2
CO
Alan
132428
32237
459529
57562
Üründeki gazların
hacimce yüzdeleri
0,167
0,131
0,149
0,220
β
1,26x10-6
4,07x10-6
3,24x10-7
3,82x10-6
βl
0,3
1,0
0,1
0,9
FA
40999
32237
36532
54040
Başlangıçtaki metan ve karbondioksitin molar akış hızları belirlenirken karbon
denkliği kullanılmıştır. Reaksiyonda analiz gerçekleştirildiği anda karbon miktarı çok
düşük olduğu varsayılarak oluşturulan karbon denkliği aşağıda verilmektedir.
Karbon denkliği;
FoCH4 + FoCO2 = FCO2 + FCH4 +FCO+FKarbon
(2.4)
FoCH4 = FoCO2
FKarbon ≈ 0
2FoCH4= FCO2 + FCH4 +FCO
2FoCH4= 40999 + 32237 + 54040 = 127275
FoCH4 = FoCO2= 63637
Metan ve karbondioksit dönüşümleri;
CH4 dönüşümü:
XCH4=
CH4 dönüşümü:
XCH4=
CO2 dönüşümü:
XCO2=
(CH4 giren-CH4 çıkan)
(2.5)
CH4 giren
(63637-40999)
63637
(CO2 giren-CO2 çıkan)
CO2 giren
= 0,356
(2.6)
136
EK-2. (Devam) Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen katalizörler için
belirlenen CH4-CO2 dönüşümü, CO-H2 seçiciliği ve verimi için örnek bir
hesaplama
CO2 dönüşümü:
XCO2=
(63637-32237)
63637
= 0,493
Hidrojen seçicilikleri;
H2 seçiciliği (Metana göre):
SH2 (CH4)=
H2 seçiciliği (Metana göre):
SH2 (CH4)=
H2 seçiciliği (CO2 ' ye göre):
SH2 (CO2)=
H2 seçiciliği (CO2 ' ye göre):
SH2 (CO2)=
H2
(2.7)
(CH4 giren- CH4 çıkan)
36532
(63637 - 40999)
= 1,61
H2
(2.8)
(CO2 giren-CO2 çıkan)
36532
(63637-32237)
= 1,16
Karbon monoksit seçicilikleri;
CO seçiciliği (Metana göre):
SCO (CH4)=
CO seçiciliği (Metana göre):
SCO (CH4)=
CO
göre):
seçiciliği
(CO2 '
ye
SCO (CO2)=
CO
(2.9)
(CH4 giren-CH4 çıkan)
54040
(63637-40999)
CO
(CO2 giren-CO2 çıkan)
= 2,39
(2.10)
137
EK-2. (Devam) Metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen katalizörler için
belirlenen CH4-CO2 dönüşümü, CO-H2 seçiciliği ve verimi için örnek bir
hesaplama
CO
seçiciliği
(CO2 '
göre):
ye
SCO (CO2)=
54040
(63637-32237)
= 1,72
H2 ve CO verimleri;
H2 verimi:
VH2=
H2 verimi:
VH2=
CO verimi:
VCO=
CO verimi:
VCO=
H2
(2.11)
CH4 giren
36532
63637
=0,57
CO
(2.12)
CH4 giren
54040
63637
= 0,85
138
EK-3. Membran reaktörde denenen katalizörde elde edilen aktivite sonuçları için
örnek bir hesaplama
Metanın kuru reformlanma reaksiyon deneylerinde membran reaktör sisteminde
kullanılan katalizörün aktivitesinin belirlenebilmesi amacıyla metan dönüşümüne
göre belirlenen hidrojen seçiciliği hesaplanmıştır. Membran reaktör 2 çıkışa sahip
olup
bir
çıkışından
vakum
uygulanarak
H2
gazı
reaksiyon
ortamından
uzaklaştırılırken, diğer çıkışından dönüşmüş ve dönüşmemiş gazlar çıkmaktadır.
Çalışmada dönüşmüş ve dönüşmemiş gazların çıkışı gaz kromatografı cihazına
bağlanarak, bu reaktör çıkışının analizi yapılmıştır. Aşağıda membran reaktör
sisteminde denenen 5Ni-10W-MA katalizörü ile 120. dakika elde edilen aktivite
deneyi sonuçları verilmiştir.
5Ni-10W-MA katalizörünün membran reaktör sisteminde metanın kuru reformlanma
reaksiyonunda denenmesi sonrasında reaksiyonun 120. dakikasında gaz kromatografı
cihazından alınan CH4, CO2 ve CO gazların alanları Çizelge 3.1' de verilmiştir.
Çizelge 3.1. 5Ni-10W-MA katalizörü için 120. dakikada gaz kromatografı cihazıyla
belirlenen CH4, CO2 ve CO gazların alanları
Gaz
CH4
CO2
CO
Alan
173352
56445
36007
Membran reaktör çalışmaları esnasında reaksiyon ortamından hidrojen gazı vakum
uygulanarak membrandan geçirilip reaksiyon ortamından uzaklaştırılmıştır. Bu
nedenle
yapılan
katalitik
aktivite
deneylerinde
elde
edilen
sonuçların
değerlendirilmesinde oluşan hidrojen gazı miktarının belirlenebilmesi amacıyla
madde
denkliği
yapılmıştır.
Daha
önceki
çalışmalarımızda
metanın kuru
reformlanma reaksiyonu (CH4 + CO2 ↔ 2CO + 2H2) paralelinde gerçekleşen ters su
gazı reaksiyonunun (CO2 + H2 ↔ CO+ H2O) son hidrojen konsantrasyonunu önemli
şekilde etkilediği belirlenmiştir. H2 gazı miktarının hesaplama yöntemi aşağıda
detaylı olarak verilmiştir.
139
EK-3. (Devam) Membran reaktörde denenen katalizörde elde edilen aktivite
sonuçları için örnek bir hesaplama
CH4
+
CO2
↔
2CO
+
2H2
Başlangıç:
1
1
0
0
Dönüşüm:
-x
-x
+2x
+2x
Toplam:
1-x
1-x
2x
2x
CO2 +
H2 ↔
CO
Başlangıç:
1-x
2x
2x
0
Dönüşüm:
-y
-y
+y
+y
Toplam:
1-x-y
2x-y
2x+y
y
+
H2O
H2 gazı miktarı: 2x-y
CO gazı miktarı: 2x+y
CH4 gazı miktarı: 1-x
CO2 miktarı: 1-x-y
olarak belirlenmiştir.
2x-y=(2x+y)-2*((1-x)-(1-x-y))
H2 gazı miktarı= CO gazı miktarı - 2*(CH4 gazı miktarı - CO2 miktarı)
Çizelge 4.1' de verilen alanlar Ek-1' de her bir gaz için verilen kalibrasyon eğrileri
kullanılarak ürün içerisindeki gazların hacimce yüzdeleri hesaplanmıştır.
Metan gazının hacimce yüzdesi= Metan gazının alanı x kalibrasyon eğrisinin eğimi
Metan gazının hacimce yüzdesi= 173352 x 1,26x10-6= 0,216
Diğer gazlar için kullanılan kalibrasyon eğrisi eğim değerleri ve hesaplamalar
sonucunda belirlenen üründeki hacimce yüzdeleri Çizelge 3.2' de verilmiştir.
140
EK-3. (Devam) Membran reaktörde denenen katalizörde elde edilen aktivite
sonuçları için örnek bir hesaplama
Çizelge 3.2. Üründeki gazların kalibrasyon eğrisi eğimleri ve üründeki hacimce
yüzdeleri
Gaz
Alan
Kalibrasyon
eğrisi eğimi
Üründeki gazların
hacimce yüzdeleri
CH4
CO2
CO
173352
56445
36007
1,26x10-6
4,14x10-6
3,92x10-6
0,219
0,231
0,136
  Üründeki gaz yüzdesi / Gazın alanı
(4.1)
 CH 4  Üründeki CH4 gazının yüzdesi / CH4 gazının alanı
 CH 4  0,219/ 173352 = 1,26x10-6
 CO2  Üründeki CO2 gazının yüzdesi / CO2 gazının alanı
 CO2  0,231 / 56445 = 4,10x10-6
 '   /  CO2
(4.2)
 'CH 4   CH 4 /  CO2
 'CH 4  1,26x10-6 / 4,10x10-6 = 0,3
Molar Akış Hızı= FA   ' A x Gazın alanı
FCH 4   'CH 4 x CH4 gazının alanı
FCH 4  0,3 x 173352= 53307
Her bir gaz için hesaplanan  ,  ' ve FA değerleri Çizelge 3.3' te verilmiştir.
(4.3)
141
EK-3. (Devam) Membran reaktörde denenen katalizörde elde edilen aktivite
sonuçları için örnek bir hesaplama
Çizelge 3.3. Üründeki gazların molar akış hızları
Gaz
CH4
CO2
CO
Üründeki gazların
hacimce yüzdeleri
β
0,219
1,26x10-6
0,231
4,10x10-6
0,136
3,76x10-6
Alan
173352
56445
36007
βl
0,3
1,0
0,9
FA
53307
56445
33044
Başlangıçtaki metan ve karbondioksitin molar akış hızları belirlenirken madde
denkliği kullanılmıştır. Reaksiyonda analiz gerçekleştirildiği anda karbon miktarı çok
düşük olduğu varsayılarak oluşturulan karbon denkliği aşağıda verilmektedir.
Madde denkliği;
CH4
+
CO2
↔
2CO
+
2H2
Başlangıç:
1
1
0
0
Dönüşüm:
-x
-x
+2x
+2x
Toplam:
1-x
1-x
2x
2x
CO2 +
H2 ↔
CO
Başlangıç:
1-x
2x
2x
0
Dönüşüm:
-y
-y
+y
+y
Toplam:
1-x-y
2x-y
2x+y
y
H2 gazı miktarı: 2x-y
CO gazı miktarı: 2x+y
CH4 gazı miktarı: 1-x
CO2 miktarı: 1-x-y
olarak belirlenmiştir.
+
H2O
142
EK-3. (Devam) Membran reaktörde denenen katalizörde elde edilen aktivite
sonuçları için örnek bir hesaplama
2x-y=(2x+y)-2*((1-x)-(1-x-y))
H2 gazı miktarı= CO gazı miktarı - 2*(CH4 gazı miktarı - CO2 miktarı)
H2 gazı miktarı= 56455 - 2*(53307 - 33044)
H2 gazı miktarı=39319
FoCH4 + FoCO2 = FCO2 + FCH4 +FCO+FKarbon
(4.4)
FoCH4 = FoCO2
FKarbon ≈ 0
2FoCH4= FCO2 + FCH4 +FCO
2FoCH4= 56445 + 53307 + 33044 = 142796
FoCH4 = FoCO2= 71398
Hidrojen seçicilikleri;
H2 seçiciliği (Metana göre):
SH2 (CH4)=
H2 seçiciliği (Metana göre):
SH2 (CH4)=
H2
(4.7)
(CH4 giren- CH4 çıkan)
36532
(71398 - 53307)
= 2,71
143
EK-4. Scherrer yasasıyla belirlenen nikelin kristal boyutu için örnek bir hesaplama
550oC' da indirgenmiş olan 16Ni@SGA katalizörünün yapısında bulunan nikelin
kristal boyutunu hesaplayabilmek amacıyla daha önce Eş. 3.10' da verilmiş olan
Scherrer yasası kullanılmıştır.
L
n
Bgerçek cos 
(3.10)
Burada,
L: Kristal boyutu (nm)
 = 1,5406 Å (Dalga boyu)
n =0,89 (Analizde kullanılan cihazlara ve çalışılan numuneye bağlı olan bir sabittir.)
2  = 51,89o (XRD deseninde metale ait pikin bulunduğu kırınım açısıdır.)
Bgerçek= 1,72o (XRD desenindeki metale ait en yüksek pikin yarısının genişliği, “Full
width at half maximum”, FWHM)
0,89 * 1,5406 
10 

L
3,14 

 51,89 3,14 
*
1,72 *
 * cos

180 
180 

 2
L  5,1nm
(Hesap makinesi radyan moduna ayarlanmalıdır.)
144
EK-5. Termodinamik denge dönüşümü hesaplamaları
Çalışma kapsamında belirlenen termodinamik denge dönüşümleri "Gaseq Chemical
Equilibrium Program" kullanılarak hesaplanmıştır. Programda kullanıcı giriş
ürünlerinin ve çıkış ürünlerini tanımladıktan sonra farklı sıcaklıklar ve basınçlar için
termodinamik denge dönüşümünü hesaplayabilmektedir. 1 bar basınç ve farklı
besleme oranları için termodinamik denge dönüşümleri Şekil 5.1 ve Şekil 5.2' de
verilmiştir. Her iki şekilde de görüldüğü gibi metanın kuru reformlanma
reaksiyonunu paralelinde gerçekleşen yan reaksiyonlar nedeniyle metan ve
karbondioksit dönüşümleri birbirinden farklıdır.
1,0
0,9
0,8
Dönüşüm
0,7
0,6
0,5
CO2
0,4
CH4
0,3
0,2
0,1
0,0
0
200
400
600
Sıcaklık, o C
800
1000
Şekil 5.1. Metanın kuru reformlanma reaksiyonu için termodinamik denge eğrisi
(CH4/CO2/Ar=1/1/1)
145
EK-5. (Devam) Termodinamik denge dönüşümü hesaplamaları
1
Dönüşüm
0,8
0,6
CH4
0,4
CO2
0,2
0
0
200
400
600
800
Sıcaklık, o C
1000
1200
1400
Şekil 5.2. Metanın kuru reformlanma reaksiyonu için termodinamik denge eğrisi
(CH4/CO2/Ar=1/2/0)
146
EK-6. 600oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 16Ni@SGA,
9W@16Ni@SGA
ve
katalizörlerinin
1Mg@16Ni@SGA
CO-H2
seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri
Seçiciklik (CH4 'e göre)
3,0
2,0
CO
1,0
.
H2
.
a) Mg@Ni
b) Mg@Ni
a) W@Ni
b) W@Ni
a) Ni
b) Ni
0,0
0
30
60
90 120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 6.1. 16Ni@SGA, 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörleri ile elde
edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için metan dönüşümüne göre
belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre değişimi (600oC;
0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Seçicilik (CO2'e göre)
3,0
2,0
1,0
a) Mg@Ni
b) Mg@Ni
a) W@Ni
b) W@Ni
a) Ni
b) Ni
0,0
0
30
60
90 120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 6.2. 16Ni@SGA, 9W@16Ni@SGA ve 1Mg@16Ni@SGA katalizörleri ile elde
edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için karbondioksit
dönüşümüne göre belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre
değişimi (600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
147
EK-7. 800oC' da indirgenmiş 16Ni@MA-TK1 katalizörüyle gerçekleştirilen aktivite
deneyleri
Reaksiyon sıcaklığının katalizörlerin aktivitesine etkisini inceleyebilmek amacıyla
800oC'de indirgenmiş olan 16Ni@MA-TK1 numunesinin aktivite deneyleri 750oC ve
600oC' da gerçekleştirilmiştir. 16Ni@MA-TK1 numunesi için 750 oC ve 600oC 'da
gerçekleştirilen aktivite deneyleri sonucu elde edilen başlangıç anı (1. dakika) metan
ve karbondioksit dönüşüm verileri Şekil 7.1' de verilmiştir. Şekilde de görüldüğü gibi
sıcaklık artışıyla hem metan hem de karbondioksit dönüşümü artmıştır. 600 oC'de
gerçekleştirilen aktivite
deneyi
sonucunda
metan dönüşümü karbondioksit
dönüşümünden yüksek iken 750 oC sıcaklıkta gerçekleştirilen aktivite deneyinde
karbondioksit dönüşümü metan dönüşümünden daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Bu
da sıcaklık artışının metanın parçalanma reaksiyonunu azaltabildiği şeklinde
açıklanabilir.
0,8
CH4
CO2
Dönüşüm
0,6
0,4
CH4
CO2
0,2
0,0
750oC
Ni@SGA
[4]
600oC
Ni@TA
Şekil 7.1. 16Ni@MA-TK1 katalizörü için 750 oC ve 600oC' da yürütülen metanın
kuru reformlanma reaksiyonu başlangıç anı CH4 ve CO2 dönüşümleri
(Reaksiyon koşulları: 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
148
EK-7. (Devam) 800oC' da indirgenmiş 16Ni@MA-TK1 katalizörüyle gerçekleştirilen
aktivite deneyleri
800oC' da indirgenen 16Ni@MA-TK1 katalizörünün metanın kuru reformlanma
reaksiyonuna yüksek aktivite göstermesinin yanında yüksek karbon birikimi
oluşması nedeniyle reaktörde tıkanmalar meydana gelmektedir. Reaktör tıkanmasının
önlenebilmesi amacıyla bu katalizör saf MA numunesiyle 1/4 oranında (%20
16Ni@SGA-TK1 ve %80 saf MA) seyreltilerek 600oC sıcaklıkta metanın kuru
reformlanma reaksiyonunda aktivite deneyi yürütülmüştür. 550oC' da indirgenmiş
16Ni@MA ve 800oC' da indirgenmiş 16Ni@MA-TK1 (1/4 oranında seyreltilmiş)
katalizörleri için 600oC' da elde edilen metan ve karbondioksit dönüşümleri Şekil 7.2'
de verilmiştir. Şekilde de görüldüğü gibi seyreltilmiş 16Ni@MA-TK1 katalizörünün
aktivitesi zamanla düşmektedir. Aktivitedeki bu düşüş metan parçalanma
reaksiyonuyla oluşan karbonun aktif yüzeyleri kapatmasından kaynaklandığı
düşünülmektedir. Bu nedenle seyreltilmiş 16Ni@MA-TK1 katalizörünün aktivite
deneyi 120. dakikada sonlandırılmıştır.
0,5
Dönüşüm
0,4
0,3
0,2
CH4
0,1
CO2
a) 16Ni@MA
b) 16Ni@MA
a) 16Ni@MA-TK1
b) 16Ni@MA-TK1
0,0
0
30
60
90
120
150
180
210
240
Zaman, dakika
Şekil 7.2. 550oC' de indirgenmiş 16Ni@MA ve 800oC'de indirgenmiş seyreltilmiş
16Ni@MA-TK1 katalizörleri ile elde edilen metanın kuru reformlanma
reaksiyonu için a) CH4 ve b) CO2 dönüşümlerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
149
EK-8. Farklı sıcaklıklarda indirgenmiş olan 16Ni-SGA katalizörü ile elde edilen H2CO verim ve seçicilik değerleri
3,5
Seçiciik (Metana göre)
3,0
2,5
2,0
1,5
H2
CO
1,0
a) 16Ni-SGA-750İ
b) 16Ni-SGA-750İ
0,5
a) 16Ni-SGA-550İ
b) 16Ni-SGA-550İ
0,0
0
30
60
90
120
150
180
210
240
Zaman, dakika
Şekil 8.1. 16Ni-SGA-750İ ve 16Ni-SGA-550İ katalizörleri ile elde edilen metanın
kuru reformlanma reaksiyonu için metan dönüşümüne göre belirlenen a)
CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları:
600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Seçicilik (CO2'e göre)
2,0
1,5
1,0
CO
0,5
H2
a) 16Ni-SGA-750İ
b)16Ni-SGA-750İ
a)16Ni-SGA-550İ
b) 16Ni-SGA-550İ
0,0
0
30
60
90
120
150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 8.2. 16Ni-SGA-750İ ve 16Ni-SGA-550İ katalizörleri ile elde edilen metanın
kuru reformlanma reaksiyonu için karbondioksit dönüşümüne göre
belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
150
EK-8. (Devam) Farklı sıcaklıklarda indirgenmiş olan 16Ni-SGA katalizörü ile elde
edilen H2-CO verim ve seçicilik değerleri
1,0
0,8
Verim
0,6
0,4
CO
0,2
H2
a) 16Ni-SGA-750İ
b) 16Ni-SGA-750İ
a) 16Ni-SGA-550İ
b) 16Ni-SGA-550İ
0,0
0
30
60
90
120
Zaman, dakika
150
180
210
240
Şekil 8.3. 16Ni-SGA-750İ ve 16Ni-SGA-550İ katalizörleri ile elde edilen metanın
kuru reformlanma reaksiyonu için a) CO ve b) H2 verimlerinin zamana
göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
151
EK-9. 600oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 5Ni@SGA ve
8Ni@SGA katalizörlerinin CO ve H2 verimleri ile karbondioksit dönüşümüne
göre belirlenen CO-H2 seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri
Seçicilik ( CO2'e göre)
2,0
1,5
1,0
0,5
CO
a) 8Ni@SGA
H2
b) 8Ni@SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90
120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 9.1. 750oC' da indirgenmiş 5Ni@MA ve 8Ni@SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için karbondioksit dönüşümüne
göre belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
H2
CO
1,0
0,8
a) 8Ni@SGA
b) 8Ni@SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
Verim
0,6
0,4
0,2
0,0
0
30
60
90
120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 9.2. 750oC' da indirgenmiş 5Ni@MA ve 8Ni@SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CO ve b) H2 verimlerinin
zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
152
EK-10. 750oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 5Ni@SGA ve
8Ni@SGA katalizörlerinin CO- H2 verimleri ile karbondioksit dönüşümüne
göre belirlenen CO-H2 seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri
Seçicilik (CO2'e göre)
2,0
1,8
1,6
1,4
CO
H2
a) 8Ni@SGA
b) 8Ni@SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
1,2
1,0
0
30
60
90 120 150 180
Zaman, dakika
210
240
Şekil 10.1. 750oC' da indirgenmiş 5Ni@MA ve 8Ni@SGA katalizörleri ile elde
edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için karbondioksit
dönüşümüne göre belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre
değişimi (Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
2,0
1,6
Verim
1,2
0,8
H2
CO
0,4
a) 8Ni@SGA
b) 8Ni@SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90 120 150 180
Zaman, dakika
210
240
Şekil 10.2. 750oC' da indirgenmiş 5Ni@MA ve 8Ni@SGA katalizörleri ile elde
edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CO ve b) H2
verimlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g
katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
153
EK-11. 600oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 5Ni@SGA ve
5Ni-SGA katalizörlerinin CO-H2 verim ve seçiciliklerinin zamana göre
değişim grafikleri
3,5
3,0
Seçicilik (CH4' göre)
2,5
2,0
1,5
CO
H2
1,0
a) 5Ni-SGA
b) 5Ni-SGA
0,5
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90
120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 11.1. 750oC' da indirgenmiş 5Ni@MA ve 5Ni-SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için metan dönüşümüne göre
belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Seçicilik (CO2'e göre)
2,0
1,5
1,0
CO
0,5
H2
a) 5Ni-SGA
b) 5Ni-SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90
120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 11.2. 750oC' da indirgenmiş 5Ni@MA ve 5Ni-SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için karbondioksit dönüşümüne
göre belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
154
EK-11. (Devam) 600 oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen
5Ni@SGA ve 5Ni-SGA katalizörlerinin CO-H2 verim ve seçiciliklerinin
zamana göre değişim grafikleri
CO
1,0
0,8
H2
a) 5Ni-SGA
b) 5Ni-SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
Verim
0,6
0,4
0,2
0,0
0
30
60
90 120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 11.3. 750oC' da indirgenmiş 5Ni@MA ve 5Ni-SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CO ve b) H2 verimlerinin
zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
155
EK-12. 750oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 5Ni@SGA ve
5Ni-SGA katalizörlerinin CO-H2 verim ve seçiciliklerinin zamana göre
değişim grafikleri
3,5
Seçiciik (CH4'e göre)
3,0
2,5
2,0
1,5
H2
CO
1,0
a ) 5Ni-SGA
b) 5Ni-SGA
0,5
a ) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90 120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 12.1. 750oC' da indirgenmiş 5Ni@MA ve 5Ni-SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için metan dönüşümüne göre
belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Seçicilik (CO2'e göre)
2,0
1,5
1,0
CO
0,5
H2
a) 5Ni-SGA
b) 5Ni-SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90 120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 12.2. 750oC' da indirgenmiş 5Ni@MA ve 5Ni-SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için karbondioksit dönüşümüne
göre belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
156
EK-12. (Devam) 750 oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen
5Ni@SGA ve 5Ni-SGA katalizörlerinin CO-H2 verim ve seçiciliklerinin
zamana göre değişim grafikleri
2,0
1,6
Verim
1,2
CO
0,8
0,4
H2
a) 5Ni-SGA
b) 5Ni-SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90 120 150 180
Zaman, dakika
210
240
Şekil 12.3. 750oC' da indirgenmiş 5Ni@MA ve 5Ni-SGA katalizörleri ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CO ve b) H2 verimlerinin
zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
157
EK-13. 600oC sıcaklıkta metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 2.5Co2.5Ni@SGA katalizörünün CO-H2 verim ve seçiciliklerinin zamana göre
değişim grafikleri
3,5
Seçicilik (CH4'e göre)
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
CO
0,5
H2
a) 2.5Co-2.5Ni@SGA
b) 2.5Co-2.5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
a) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90
120
150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 13.1. 750oC' da indirgenmiş 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörü ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için metan dönüşümüne göre
belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Seçicilik (CO2'e göre)
2,0
1,5
1,0
H2
CO
0,5
a) 2.5Co-2.5Ni@SGA
b) 2.5Co-2.5Ni@SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,0
0
30
60
90
120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 13.2. 750oC' da indirgenmiş 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörü ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için karbondioksit dönüşümüne
göre belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin zamana göre değişimi
(Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
158
EK-13. (Devam) 600oC sıcaklıkta metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen
2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörünün CO-H2 verim ve seçiciliklerinin zamana
göre değişim grafikleri
0,8
Verim
H2
CO
1,0
a) 2.5Co-2.5Ni@SGA
b) 2.5Co-2.5Ni@SGA
a) 5Ni@SGA
b) 5Ni@SGA
0,6
0,4
0,2
0,0
0
30
60
90
120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 13.3. 750oC' da indirgenmiş 2.5Co-2.5Ni@SGA katalizörü ile elde edilen
metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a) CO ve b) H2 verimlerinin
zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
159
EK-14. 600oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 5Ni-SGA, 5Ni10W-SGA
ve
5Ni-15W-SGA
katalizörlerinin
CO-H2
verim
ve
seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri
3,5
Seçicilik (CH4'e göre)
3,0
2,5
2,0
1,5
CO
1,0
0,5
H2
a ) 5Ni-15W-SGA
b) 5Ni-15W-SGA
a ) 5Ni-10W-SGA
b) 5Ni-10W-SGA
b) 5Ni-SGA
a ) 5Ni-SGA
0,0
0
30
60
90
120
150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 14.1. 750oC' da indirgenmiş 5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA
katalizörleri ile elde edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için
metan dönüşümüne göre belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin
zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Seçicilik (CO2'e göre)
2,0
1,5
1,0
CO
0,5
H2
a) 5Ni-15W-SGA
b) 5Ni-15W-SGA
a) 5Ni-10W-SGA
b) 5Ni-10W-SGA
a) 5Ni-SGA
b) 5Ni-SGA
0,0
0
30
60
90
120
150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 14.2. 750oC' da indirgenmiş 5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA
katalizörleri ile elde edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için
karbondioksit dönüşümüne göre belirlenen a) CO ve b) H2
seçiciliklerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 600oC; 0,1 g
katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
160
EK-14. (Devam) 750oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 5NiSGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA katalizörlerinin CO-H2 verim ve
seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri
CO
1,0
H2
a) 5Ni-15W-SGA
a) 5Ni-10W-SGA
a) 5Ni-SGA
0,8
b) 5Ni-15W-SGA
b) 5Ni-10W-SGA
b) 5Ni-SGA
Verim
0,6
0,4
0,2
0,0
0
30
60
90
120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 14.3. 750oC' da indirgenmiş 5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA
katalizörleri ile elde edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a)
CO ve b) H2 verimlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları:
600oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
161
EK-15. 750oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 5Ni-SGA, 5Ni10W-SGA
ve
5Ni-15W-SGA
katalizörlerinin
CO-H2
verim
ve
seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri
Seçicilik (CH4'e göre)
2,5
2,0
1,5
H2
CO
1,0
0,5
a ) 5Ni-15W-SGA
b) 5Ni-15W-SGA
a ) 5Ni-10W-SGA
b) 5Ni-10W-SGA
b) 5Ni-SGA
a ) 5Ni-SGA
0,0
0
30
60
90
120
150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 15.1. 750oC' da indirgenmiş 5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA
katalizörleri ile elde edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için
metan dönüşümüne göre belirlenen a) CO ve b) H2 seçiciliklerinin
zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g katalizör;
CO2/CH4/Ar=1/1/1)
Seçicilik (CO2'e göre)
2,0
1,5
1,0
CO
0,5
H2
a ) 5Ni-15W-SGA
b) 5Ni-15W-SGA
a ) 5Ni-10W-SGA
b) 5Ni-10W-SGA
a ) 5Ni-SGA
b) 5Ni-SGA
0,0
0
30
60
90
120
150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 15.2. 750oC' da indirgenmiş 5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA
katalizörleri ile elde edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için
karbondioksit dönüşümüne göre belirlenen a) CO ve b) H2
seçiciliklerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları: 750oC; 0,1 g
katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
162
EK-15. (Devam) 750oC' da metanın kuru reformlanma reaksiyonunda denenen 5NiSGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA katalizörlerinin CO-H2 verim ve
seçiciliklerinin zamana göre değişim grafikleri
2,0
1,6
Verim
1,2
0,8
H2
CO
0,4
a) 5Ni-15W-SGA
b) 5Ni-15W-SGA
a) 5Ni-10W-SGA
b) 5Ni-10W-SGA
a) 5Ni-SGA
b) 5Ni-SGA
0,0
0
30
60
90
120 150
Zaman, dakika
180
210
240
Şekil 15.3. 750oC' da indirgenmiş 5Ni-SGA, 5Ni-10W-SGA ve 5Ni-15W-SGA
katalizörleri ile elde edilen metanın kuru reformlanma reaksiyonu için a)
CO ve b) H2 verimlerinin zamana göre değişimi (Reaksiyon koşulları:
750oC; 0,1 g katalizör; CO2/CH4/Ar=1/1/1)
163
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Soyadı, adı
: ARBAĞ, Hüseyin
Uyruğu
: T.C.
Doğum tarihi ve yeri
: 01.04.1982 Ceyhan
Medeni hali
: Bekar
Telefon
: 0 (312) 582 3504
Faks
: 0 (312) 320 8434
e-mail
: [email protected] / [email protected]
Eğitim
Derece
Eğitim Birimi
Doktora
Gazi Üniversitesi/Kimya Müh. Anabilim D.
2014
Yüksek Lisans
Gazi Üniversitesi/Kimya Müh. Anabilim D.
2008
Lisans
Gazi Üniversitesi/Kimya Müh. Bölümü
2005
Lise
Ceyhan Lisesi
2000
Mezuniyet Tarihi
Akademik Durumu
Yıl
Yer
Görev
2005-
Gazi Üniversitesi/Kimya Mühendisliği
Araştırma Görevlisi
164
Yüksek Lisans Tez
Arbağ , H., “Investigation of Production of Hydrogen By Carbon Dioxide
Reforming of Methane Over MCM-41 Supported Catalysts”, M. Sc. Thesis, Gazi
University, Ankara, 2008.
SCI Yayınlar
1. Arbag H., Yasyerli S., Yasyerli N., Dogu T., Dogu G., "Coke Minimization in
Dry Reforming of Methane by Ni Based Mesoporous Alumina Catalysts
Synthesized Following Different Routes: Effects of W and Mg", Topics in
Catalysis, 56: 1695-1707 (2013).
2. Yasyerli S., Filizgok S., Arbag H., Yasyerli N., Dogu G., “Ru incorporated NiMCM-41 mesoporous catalysts for dry reforming of methane: Effects of Mg
addition, feed composition and temperature”, International Journal of
Hydrogen Energy, 36: 4863 – 4874 ( 2011 ).
3. Arbag H., Yasyerli S., Yasyerli N., Dogu G., “Activity and stability enhancement
of Ni-MCM-41 catalysts by Rh incorporation for hydrogen from dry reforming of
methane”, International Journal of Hydrogen Energy, 35: 2296-2304 (2010).
Ulusal ve Uluslararası Kongreler
1. Hüseyin Arbag, Ilja Gasan Osojnik Črnivec, Sena Yasyerli, Albin Pintar, Nail
Yasyerli, Gulsen Dogu, Timur Dogu, From Bio-Waste to Synthesis Gas through
Dry Reforming of Methane over W Enhanced Mesoporous Ni-Alumina
Catalysts, EurAsia Waste Management Symposium 2014, 28-30 April 2014,
Istanbul, Turkey (Accepted)
2. Mustu H., Arbag H., Yasyerli S., Yasyerli N., Dogu G., Dogu T., Mesoporous
Zirconia Supported Nickel Catalysts for Coke Minimization in Dry Reforming
of Methane,
ABD.
CleanTech World 2013, 12-16 Mayıs 2013, Washington DC,
165
3. Muştu H., Arbağ H., Yaşyerli S., Yaşyerli N., Doğu G., Doğu T., Mesoporous
Zirconia Supported Nickel Catalysts for Coke Minimization in Dry Reforming
of Methane, Porous & Powder Materials Symposium & Exhibition 2013, 3-6
Eylül 2013, Çeşme, İzmir, Turkey.
4. Arbag, H., Yasyerli, S., Yasyerli, N., Dogu G., Performance Modification of Ni
Impregnated Mesoporous Alumina by Mg and W Incorporation for Dry
Reforming of Methane, 4. National Catalysis Conference (NCC-4), Kocaeli,
21-24 March 2012.
5. Arbag, H., Yasyerli, S., Yasyerli, N., Dogu G., Investigation of catalysts activity
with a different Rh-Ni ratios for dry reforming of methane reaction, 9. National
Chemical Engineering Congresses (UKMK-9), 22-25 June 2010. (in Turkish)
6. Arbag, H., Yasyerli, S., Yasyerli, N., Dogu G., “MCM-41 Supported Ni-Rh
Catalyst for Dry Reforming of Methane”, 3. National Catalysis Conference
(NCC-3), Zonguldak, 28 April-1 May 2010.
7. Filizgok, S., Arbag, H., Yasyerli, S., Yasyerli, N., Dogu G., MCM-41 Supported
Cobalt Catalysts for Dry Reforming of Methane, 6th Chemical Engineering
Conference for Colaborative Research in Eastern Mediterranean Countries
(EMCC-6), Antalya, 7-12 March 2010.
8. Arbag, H., Koyuncu, D.D.E.,Yasyerli, S., Yasyerli, N., Dogu G., “Effect of Ce
in Mn-Ni@MCM-41 Catalysts for Dry Reforming of Methane”, 6th Chemical
Engineering Conference for Colaborative Research in Eastern Mediterranean
Countries (EMCC-6), Antalya, 7-12 March 2010.
9. Arbag, H., Yasyerli, S., Yasyerli, N., Dogu G., “CO 2 Reforming of Methane
Over
Nickel&Rhodium
Incorporated
MCM-41
Type
Catalysts”,
2nd
International Green Process Engineering Congress (GPE2009), Venice, Italy,
June 2009.
10. Arbag, H., Yasyerli, S. Yasyerli, N., Dogu, G., “Synthesis Gas Production by
Dry Reforming of Methane over Nickel Based Mesoporous Catalysts”, 2.
National Catalysis Conference (NCC-2), Erzurum, 2008.
166
Projeler
1. Dogu, G.,Dogu T., Yasyerli, N., Yasyerli, S., “Synthesis Gas From Biogas
Through Carbon Dioxide Reforming of Methane”, The Scientific and
Technological Research Council of Turkey (TUBITAK) Projects, Project
No:111M499, 2012-….
2. Yasyerli, N., Arbag, H., " Preparation of Al2O3 Supported Catalysts Containing
Different Ratios Of Ni and W For Dry Reforming Of Methane”, Gazi Uni.
Scientific Research Projects, Project No: 06/2010-38, 2010-2011.
3. Yasyerli, S., Filizgok, S., Arbag, H., “Preparation and Characterization of
Co/MCM-41 Catalysts for Methane Dry Reforming Reaction”, Gazi Uni.
Scientific Research Projects, Project No:06/2009-31, 2009-2011.
4. Dogu G, Arbag H., “Catalyst Development for dry reforming of methane for
hydrogen production ”, Gazi Uni. Scientific Research Projects, Project
No:06/2006-11, 2006-2007.
5. Yasyerli, N., Arbag, H., Sarier, E., " The Investigation of Zr and Ce Metals
Effect in Supported MCM-41 Including Co Catalysts for Dry Reforming
Reaction ", Gazi Uni. Scientific Research Projects, Project No: 06/2009-39,
2009-2011.
6. Dogu, G.,Yasyerli, N., “Development of a Mesoporous Nanocomposite Catalyst
for Dry Reforming of Methane for Hydrogen Production “, The Scientific and
Technological Research Council of Turkey (TUBITAK) Projects, Project
No:107M066, 2009-2011.
7. Dogu, G., Yasyerli, S., Arbag H., Preparation Of Catalysts Containing Different
Ratios Of Rh For Dry Reforming Of Methane With Carbon Dioxide Reaction,
Gazi Uni. Scientific Research Projects, Project No: 06/2008-10, 2008-2010.
Download