Haftalık Değerlendirme Notu A) DÜNYA

Toplumcu Düşünce Enstitüsü
Haftalık Değerlendirme Notu
Haftalık Değerlendirme Notu/ 190115
Hazırlayan: Mahir BÜYÜKYILMAZ
A)
19 Ocak 2015
DÜNYA
A1) ABD Başkanı Obama ve İngiltere Başbakanı Cameron, aralarında siber güvenliğin
de bulunduğu, iki devleti ilgilendiren pek çok alanda işbirliğini arttırma yoluna
gideceklerini açıkladılar. Beyaz Saray’da ortak açıklama yapan iki lider siber tehditlerin
artışı ve acilliği yüzünden bu kararın alındığını, yapılacak işbirliğinin de iki ülkenin
altyapısını, işletmelerini ve insanların özel yaşamlarını korumayı amaçlayacağını bildirdi.
Alınan bu ortak karar, Kasım ayında Sony film şirketi ve bu hafta, Avrupa'da konuşlanmış
olan Amerikan Merkez Kuvvetleri Komutanlığı (CENTCOM) sosyal medya hesaplarını
hedef alan siber saldırıların ardından yapıldı. İki ülke siber güvenlik alanında, bu yıl
içerisinde bir ortak tatbikatı düzenlemeyi planlıyor. Tatbikatın bankaları hedef alan bir siber
saldırı senaryosunu temel alacağı açıklandı. Başbakan Cameron’un, siber güvenlik alanında
ek olarak, Google ve Facebook gibi Amerikan teknoloji şirketlerinin şifreli iletişimlerini
devletlerin izlemesine açması yönünde Başkan Obama’dan bu şirketlere baskı yapması
yönünde bir talepte bulunduğu biliniyor.
A2) Dünya Bankası, olumlu performans gösteren ABD ekonomisinin ve gerileyen
akaryakıt fiyatlarının Avrupa ve Çin’den gelen olumsuz verileri dengelemede başarısız
olduğunu belirterek 2015 için küresel büyüme tahmini düşürdü. Dünya Bankası’nın
Küresel Ekonomik Görünüm Raporu’nda dünya ekonomisinin 2014’ün Haziran ayında
öngörülen büyüme rakamı olan yüzde 3.4’ün aksine 2015’te yüzde 3 genişleyeceği
tahmininde bulunuldu.
Açıklanan raporda, ABD ve diğer önemli ekonomiler arasındaki uyumsuzluğun büyüdüğüne
işaret ediliyor ve gerileyen petrol fiyatlarının üretimi destekleyebileceği yönündeki
iyimserliğin azaldığının altı çiziliyor. Küresel ekonomiye yönelik risklerin, finansal
dalgalanmanın yükselme tehlikesi, yoğunlaşan jeopolitik gerilimler ve Avro Bölgesi’yle
Japonya’da süregelen duraksamayla birlikte artış gösterdiği belirtiliyor.
Küresel ekonominin bu yıl yüzde 3, 2016'da yüzde 3.3 ve 2017'de de yüzde 3.2 oranında
büyümesinin beklendiği kaydedilen raporda, gelişmekte olan ekonomilerin ise bu yıl sonunda
yaklaşık yüzde 4,8 oranında büyüme kaydetmesinin beklendiği tahmininde bulunuldu.
A3) Japon Hükümeti, 42 milyar dolarlık savunma bütçesini onayladı. Çin'le tartışmalı
adalar nedeniyle gerginliğin tırmandığı bir dönemde onaylanan bütçe, bir önceki mali
yıla göre yüzde 2.8 oranında artırıldı. Pekin ve Tokyo, son yıllarda Doğu Çin Denizi'nde
Japonya'da Senkaku, Çin'de de Diaoyu olarak bilinen adaların egemenlik hakları nedeniyle
gerginlik yaşıyor. Savunma bütçesinin arttırılmasına ek neden olarak
Başbakan
ŞinzoAbe'nin girişimiyle geçen yıl İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra meşru müdafaa dışında
1
savaşa girmeyi yasaklayan anayasada değişikliğe gidilerek, saldırıya uğrayan müttefiklere
yardım edilmesinin önünün açılması gösteriliyor.
B)
BÖLGE
B1) Charlie Hebdo’nun Paris’teki bürosuna düzenlenen silahlı saldırının
sorumluluğunu Yemen El Kaidesi üstlendi. Örgütten yapılan açıklamada saldırının Hz.
Muhammed’in öcünü almak için düzenlendiği bildirildi. İnternette yayınlanan video
görüntülerinde Arap Yarımadası’ndaki El Kaide örgütünün bir numaralı lideri Nasır El Ansi,
12 kişinin ölümüyle sonuçlanan Charlie Hebdo saldırısını örgütünün düzenlediği ve finanse
ettiğini; saldırıdan bir gün önce bir kadın polisin, saldırının olduğu gün ise Paris’te bir
Yahudi marketine yapılan baskında dört kişinin öldürülmesinin El Kaide’yle bir ilişkisi
olmadığını, saldırıların aynı zamana denk gelmesinin tamamen tesadüf olduğunu da
belirtiyor.
B2) İsviçre Merkez Bankası'nın minimum kur uygulamasını bırakması piyasalarda sert
dalgalanmalara yol açtı. Gözlemciler tarafından tam bir sürpriz olarak nitelenen bu
hamlenin ardından Avrupa Merkez Bankası'nın (AMB) gelecek hafta gerçekleştireceği
toplantıda geniş çaplı bir teşvik paketi açıklanmasına yönelik beklentiler artmış durumda
bulunuyor. Konuyla ilgili açıklamasında Avrupa genelindeki eleştirilere yanıt veren İsviçre
Merkez Bankası Başkanı Thomas Jordan piyasalarda büyük dalgalanma yaratan kararın
kaçınılmaz olduğunu savundu ve bu geçici kararın İsviçre ekonomisinin zarar görmesini
engellemek için olduğunu belirtti.
Bu gelişmeler ile birlikte piyasalarda Avro ile Dolar'ın eşitlenebileceğine yönelik bir beklenti
oluştuğu; ayrıca, 25 Ocak'ta yapılacak genel seçimler sonrasında Yunanistan'ın Avro'dan
çıkmaya varabilecek siyasi sonuçlara ilişkin düşüncelerin de daha belirgin olarak dile
getirildiği görülüyor.
B3) BM Güvenlik Konseyi'nin daimi üyeleri ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa ile
Almanya'nın oluşturduğu P5+1 grubu ile İran arasında İsviçre’nin Cenevre kentinde
yürütülen nükleer müzakerelerde sınırlı ilerleme kaydedildiği bildirildi. Bir hafta
süresince Paris ve Cenevre’de bir araya gelen heyetler, Mart ayına kadar siyasi bir uzlaşı
sağlanması için daha fazla çaba sarf etme konusunda anlaştı. Tarafların önümüzdeki ay
Cenevre’de yeniden masaya oturması planlandı. P5+1 ve İran arasında yürütülen
müzakerelerde nihai anlaşmaya varılamamış ve müzakereler 1 Temmuz 2015'e kadar
uzatılmıştı.
B4) ABD Savunma Bakanlığı, Irak Şam İslam Devleti’yle (İŞİD) mücadele edecek
Suriyeli muhaliflerin eğitilmesi programını koordine etmesi için Türkiye, Katar ve
Suudi Arabistan’da 400 askeri personelin görevlendirileceğini açıkladı. Bunlara ek
olarak, eğitim verilecek alanların güvenliği ve diğer konularda destek sunması için de ilave
destek personeli gönderilecek. Pentagon Basın Sözcüsü John Kirby yapmış olduğu
açıklamada söz konusu askeri eğitimin 4 ile 6 hafta sonra başlayabileceğini ifade etti.Eğitdonat programının toplam üç yıl sürmesi, Türkiye'de yılda 1500-2000 kişinin, Ürdün ve
Suudi Arabistan’da ise 3500-4000 kişinin eğitilmesi planlanıyor. Türkiye ile ABD arasında
bu ay içinde mutabakat muhtırası imzalanması bekleniyor.
2
B5) Lübnan’ın kuzeyinde bulunan Trablus kentinde ağırlıklı olarak Alevi nüfusun
yaşamakta olduğu bölgede kısa aralıklarla gerçekleşen ve 11 kişinin ölümüyle
sonuçlanan iki intihar saldırısının sorumluluğunu El Nusra Cephesi üstlendi. Örgüt
tarafından yapılan açıklamada saldırının amacının Nusayrilerin Suriye’de Sunni nüfuza karşı
işledikleri
suçların
intikamının
almak
olduğu
açıklandı.
El
Nusra
Cephesi, Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) militanlarıyla birlikte yaz aylarından bu yana
Lübnan’a yönelik saldırılar gerçekleştiriyor. Lübnan hükümeti, Suriye rejimi yanlıları ile
karşıtları arasında yaşanan kanlı olayların önlenmesi için geçen yıl Trablus’ta operasyon
başlatmıştı.
B6) Zimmetine para geçirmekten üç yıl hapis cezasına çarptırılan eski Mısır Devlet
Başkanı Hüsnü Mübarek’e yeniden yargılama yolu açıldı. Temyiz Mahkemesi,
yargılamada usulsüzlük yapıldığı gerekçesiyle Mübarek’in hüküm giydiği dava kararını
bozarak yeniden yargılama kararı verdi. Bu şekilde Mübarek’in hükümlü sayıldığı dava
kalmamış oldu. Mübarek, Mayıs ayında görülen davada kişisel kullanımı için zimmetine
milyonlarca dolar geçirmekten suçlu bulunmuş, oğulları Cemal ve Alaa da aynı davada 4 yıl
hapis cezasına çarptırılmıştı.
B7) Afganistan’da Devlet Başkanı Eşraf Gani ve seçimlerdeki rakibi Abdullah
Abdullah yeni kabine üyeleri üzerinde mutabakat sağlayarak, ulusal birlik hükümetini
kurdu. Gani ve seçimlerdeki en büyük rakibi Abdullah, yeni kabineyi oluşturmak için üç
aydan bu yana anlaşmaya çalışıyordu. Seçimlerin ikinci tur sonuçlarına itiraz eden Abdullah,
aylar sonra Gani ile anlaşma yoluna gitmiş, Gani ise, Abdullah'ın yeni hükümetin
oluşmasında söz sahibi olmasını kabul etmişti.
B8) 25 Haziran’da düzenlenen seçimlerden sonra iki ordu, iki parlamento ve iki
hükümet oluşan Libya’da yaşanmakta olan krizin tarafları Birleşmiş Milletler (BM)
gözetiminde Cenevre’de bir araya geldi. BM’nin taraflara uygun müzakere ortamı
oluşturulması için çatışmayı durdurma çağrısında bulunduğu toplantının ardından taraflar
arasında milli birlik ve uzlaşı hükümeti kurulması ve silahlı grupların kentleri aşamalı olarak
terk etmesi kararı alındı.BM tarafından yapılan açıklamada, tarafların gelecek hafta yeni bir
müzakere turu için Cenevre’ye dönme konusunda anlaştığı ifade edildi.
B9) Gazprom Yönetim Kurulu Başkanı Aleksey Miller,Avrupa Komisyonu Enerjiden
Sorumlu Başkan Yardımcısı Maros Seferoviç’in Moskova ziyareti sırasında yapmış
olduğu açıklamada Ukrayna üzerinden Avrupa'ya transfer edilen gazın kesilme
ihtimalinin devam ettiğini ve Güney Akım Doğalgaz Boru Hattı Projesi'nin iptal
edildiğinin Avrupa'daki yetkililere bildirildiğini edildiğini ifade etti. Miller yapmış
olduğu açıklamada Ukrayna üzerinden transit geçişi sağlanan 63 milyar metreküp doğalgazın
tek tedarik yolunun Türkiye olduğunu, Yunanistan sınırından itibaren gerekli altyapıyı
hazırlama sorumluluğunun talep tarafı olarak Avrupa’ya düştüğünü, Avrupalı muhataplarının
bu altyapıyı inşa etmek için önlerinde kısa bir süre olduğunu aksi takdirde hacmin başka bir
pazara kaydırabileceğini belirtti.
3
C)
TÜRKİYE
C1) 19 Ocak 2014’te, Adana’da Milli İstihbarat Teşkilatı’na ait tırların, Suriye’de El
Kaide ve Irak Şam İslam Devleti’ne (IŞİD) silah taşıdıkları iddiasıyla durdurulmasına
ilişkin internette yayınlanan tutanaklar gerekçe gösterilerek Twitter ve Facebook başta
olmak üzere birçok internet sitesi için erişim engelleme, yazılı, görsel ve internet
medyası için de yayın yasağı kararı alındı.
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK), MİT’e ait TIR’larda arama yapılmasıyla ilgili
soruşturma çerçevesinde dönemin Adana ve Kırıkhan başsavcıları ile Adana Başsavcıvekili
ve iki savcıyı görevden uzaklaştırdı.
C2) Diyarbakır 2. Sulh Ceza Mahkemesi, Charlie Hebdo dergisinin son sayısında kapak
yaptığı Hz. Muhammed karikatürünü yayımlayan internet sitelerinin ilgili bölümüne
erişime yasak getirdi. Charlie Hebdo'dan alıntılara yer veren Cumhuriyet Gazetesi’nin
dergisinin kapağını basacağına yönelik çıkan haberler üzerine, gazetenin dağıtım araçları
polis güçleri tarafından durdurularak arandı. Kapak resminin basılmadığına kanaat
getirdikten sonra kamyonların geçişine izin verildi.
ABD yönetimi ise derginin son kapağını yayınlayan basın kuruluşlarına destek verdi.
Amerikan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Marie Harf yapmış olduğu açıklamada Türkiye’de
kapağı yayınlanan web sitelerinin ilgili sayfalarının mahkeme kararıyla engellenmesini
eleştirerek ifade özgürlüğünün önemine dikkat çekti.
SONUÇ- Değerlendirme ve Öneriler
- Charlie Hebdo katliamını gerçekleştirenlerin Yemen El Kaidesi adına hareket ettiklerinin
ortaya çıkması, bir tanesinin geçen yaz Suriye’de bulunduğu iddiası, kökten dinci anlayışın
ve mensuplarının küresel dolaşımının boyutunu vebu anlayışla mücadele konusunu dünyanın
gündemine oturtmakla beraber kökten dinci anlayış temelinde buluşan fakat birbirlerinden
farklılık gösteren akımların kendi aralarında hem dayanışma hem de rekabet içerisinde
olduklarını ortaya koydu.
Uzun süredir küresel seviyede çarpıcı bir eylem yapmak noktasında sessiz durumda bulunan
El Kaide örgütünün Yemen kolunun Charlie Hebdo saldırısı arkasında bulunması bu
rekabetin bir sonucu olarak değerlendirilmektedir. İŞİD sempatizanı bir eylemcinin
saldırganlara destek olmak için bir Yahudi marketinde insanları alıkoyması ise köktenciliğin
farklı akımları arasındaki dayanışmanın bireysel seviyede de olsa bir kanıtı olarak
görülmelidir.
- Paris saldırıları son 30 yıllık süreçte küreselleşirken aynı zamanda ulusal seviyede
örgütlenme zeminini genişleten ve sağlamlaştıran köktenciliğin de ne kadar kontrol edilemez
ve tehlikeli bir tehdit olduğunu ortaya koyması itibariyle önem arz etmektedir.
- Burada işaret edildiği şekli ile, kökdinci terörün dünyada ve bölgede kendi içinde rekabetçi
bir yapıya bürünmeye başlaması, Türkiye açısından çok daha kritik ve hassas özellikler
taşımaktadır. Ülkede, geleneksel olarak zaten çoğulcu bir yapı içinde varolan inanç
odaklarının, farklı hız ve şiddet düzeylerinde de olsa, giderek siyasallaşmasının, hele de bu
siyasallaşma sürecinin rekabetçi özelliklerle şekillenmesinin, ülke için ciddi sosyal
4
yarılmalara yol açması kaçınılmazdır. Bu konunun yüzeysel bir demokrasi anlayışı veya
demokratik taleplerin yükselmesi şeklinde geçiştirilmesi mümkün değildir. Burada siyasal
sistemin konuyu bir bütün olarak ve sistemin yapısal özellikleri itibarı ile değerlendirmesi
esas olmalıdır. Bu değerlendirmenin de temeli "ortak değerler" zemininde "temsilde
adalet"in yeniden inşaası olarak belirlenmeli ve alınacak olan önlemler buna göre bir ortak
hareket planı üzerinden yürütülmelidir.
- İsviçre Merkez Bankasının İsviçre Frankı'nın değerini yüzde 30'lara varan bir düzeyde
yükselten kararının, Türkiye açısından tam olarak değerlendirilememiş olduğu
görülmektedir. İsviçre Frankı'nın fiili olarak 1.2 Euro düzeyinde korunmasına yönelik
alışılmış durumun, sürpriz bir kararla dalgalanmaya bırakılması, Avro üzerinde çok ciddi bir
baskı yaratacak; bu da Türkiye'nin ticari olarak en büyük ortağı olan Avro Bölgesi ile olan
ticareti üzerinde ciddi sonuçlar yaratabilecektir.
Avrupa Merkez Bankasının uzun süredir yürüttüğü "Hareketsizliği" hareket sayan
yaklaşımının, İsviçre'nin kararı karşısında sürdürülmesi olanaksız olduğu açıktır. Dolayısı ile,
AMB'nın Avro'nun değerini korumaya yönelik faiz ve parasal genişleme yönündeki
kararlarının yakında izlenmesi, Türkiye'de gerek finansal piyasalar gerek dış ticaret
hareketleri açısından büyük önem taşımaktadır.
- Türkiye için önemle izlenmesi gereken bir konu da, yukarıda Dünya Bankası tarafından
açıklanan ve düşen enerji maliyetleri ile büyüme arasındaki ilişkiye dikkat çeken raporda
yapılan tespitlerle ilgilidir. Burada da görüldüğü gibi, düşen enerji maliyetlerinin genel
olarak ekonomiler üzerindeki etkisi; düşen maliyetler olduğu kadar, azalan satın alma gücü
olarak da ortaya çıkacaktır. Hele de Türkiye gibi, bölgesinde en önemli ticaret ortakları olan
Rusya, İran ve Körfez Ülkeleri gibi ekonomilerde kısa dönemde etkisini gösterecek olan bir
talep düşmesi, yalnızca ihracat olarak değil, turizm ve yatırımlar kalemleri gibi alanlarda da
bir daralmaya neden olabilecektir. Dolayısı, ekonomi yönetiminin, gelişmeleri oluruna
bırakan yaklaşımının, daralma potansiyeli olan dış talebi canlı tutma veya ikame yönünde
ciddi bir hazırlık içinde olması gerektiği değerlendirilmektedir.
5