6.Sınıf Türkçe Sözcükte Anlam

6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012
6.Sınıf Türkçe Sözcükte Anlam
Sözcükte Anlama Giriş
Temel-Yan-Mecaz Anlam
3.Grup(Ayşe Akıncı, Sibel Çalış,
Tuğba Şahan, Sami Öz)
Hazırlayan: Ayşe Akıncı
Öğretim Görevlisi: Nuray Gedik
Dersin Adı: Bilgi Teknolojileri
10.12.2012
6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012
İçindekiler
Sözcük Nedir? Sözcükte Anlama Giriş .................................................................................................2
Temel Anlam .......................................................................................................................................4
Yan Anlam ...........................................................................................................................................5
Mecaz Anlam .......................................................................................................................................6
Testler.................................................................................................................................................8
Cevap Anahtarı.................................................................................................................................10
Kaynaklar..........................................................................................................................................11
6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012
SÖZCÜKTE ANLAMA GİRİŞ
KELİME-SÖZCÜK NEDİR?
Cümlenin anlamlı en küçük birimlerine ya da tek başına anlamı olmadığı hâlde cümle
içinde anlam kazanan anlatım birimlerine kelime denir. Kelime, insanlar arasında anlaşmayı
sağlayan dilin anlamlı en küçük parçasıdır. Kelimelerin belirli bir düzen içerisinde bir araya
getirilmesiyle anlaşma sağlanır.
SÖZCÜKTE ANLAM
Kelimeler de dil gibi canlı varlıklardır. Sahip oldukları anlamların dışında zamanla yeni anlamlar
kazanabildikleri gibi bir anlamda birkaç kelime de kullanılabilir. Bu özellikler hem kelimenin
kendisine ait olabilir, hem de diğer kelimelerle olan anlam ilişkisini gösterebilir. Burada kelimelerin
anlam özelliklerinin yanı sıra kelimeler arasındaki anlam ilişkileri de karşımıza çıkmaktadır.
Kelimeler tek başlarına anlamlı olabildikleri gibi cümlede veya söz içinde kullanılışlarına göre yeni
anlamlar da kazanabilirler, aralarında anlamdaşlık sesteşlik gibi ilişkiler de barındırabilirler.
Anlam bakımından kelimeler ve kelimeler arasındaki anlam ilişkileri şunlardır:
Temel Anlam (Gerçek Anlam)
Yan Anlam
Mecaz Anlam
Terim Anlam
Soyut Anlam
Sesteş Anlam
Yansıma/ İkileme
Biz burada temel, yan ve mecaz anlamına değineceğiz.
2
6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012
Bir örnek verelim:
‘Yüzmek’ ve ‘Ayak’ sözcüğünü temel, yan ve mecaz anlamda kullanalım:
Buradaki küçük gölde çocuklar her sabah yüzerdi. (Temel anlam)
Toz içinde yüzen kitaplara yazık oluyordu. (Yan anlam)
Uzun zamandan beri borç içinde yüzüyordu. (Mecaz anlam)
Ayağım ağrıyor. (Temel anlam)
Masanın ayağı kırılmış. (Yan anlam)
Bırak bu ayakları. (Mecaz anlam)
Bu durumda sözcükte anlama girişte üç önemli anlam vardır. Bunlar;
•Temel Anlam
•Yan Anlam
•Mecaz Anlam
Şimdi bu temel, yan ve mecaz anlamları açıklayalım:
3
6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012
1. TEMEL ANLAM (GERÇEK ANLAM)
Kelimelerin taşıdıkları ilk ve genel anlama gerçek anlam denir. Kelimelerin sözlükteki ilk anlamıdır.
Kelimenin gerçek anlamı, herkesçe bilinen yaygın anlamıdır. 1
Örnek:
Karabaş, bir şeyin kokusunu aldı.
(Koku: Nesnelerden yayılan zerrelerin burunda uyandırdığı duygu)
Kör adama kimse yardım etmedi.
(Kör: Görme engeli)
Kitaplarını boş bir kutuya yerleştirdi.
(Boş: içinde, üstünde hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan)
Örnekler:
1

Soğuktan su boruları patlamış.

Ayağında eski bir spor ayakkabı var.

Biraz sonra toprak bir yola girdik.

Kanadı kırık bir martı gördüm.

Soğuk sudan boğazı şişmişti.

Yataktan kalkarken başımı duvara çarptım.

Dün gece erken yattım.

Sıcak çorbayı içince rahatladım.

Dolaptan temiz elbiselerini çıkar.

Ahmet'in burnu iyi koku alır.

Ağzında yaralar oluşmuştu.

Elini hırsla masaya vurdu.

İri hantal gövdesini zorlukla sürüklüyor gibiydi.

Gölün kıyılarını yapraksız, bodur ağaçlar kuşatmıştı.
Buna temel anlam da denir.
4
6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012
2. YAN ANLAM
Temel anlamıyla bağlantılı olarak zamanla ortaya çıkan değişik anlamlara yan anlam denir.
Sözcüğün gerçek anlamının dışında, ancak gerçek anlamıyla az çok yakınlık taşıyan yeni anlamlar
kazanması yan anlamı oluşturur. Bir sözcüğün yan anlam kazanmasında genellikle yakıştırma ve
benzerlik ilgisi etkili olmaktadır.
Meselâ "göz" dendiğinde akla ilk gelen, kelimenin temel anlamı olan organ adıdır. Ama "iğnenin
gözü", "çantanın gözü", masanın gözü" tamlamalarındaki anlamlar benzetme yoluyla kazandırılmış
yeni anlamlardır. Bunlara da yan anlam denir.
Meselâ, "düşmek" kelimesi "Meyveler tek tek yere düştü" cümlesinde temel anlamda; "Çocuğun
pantolonu düşüyordu", "Bu yılın ilk karı düştü" ve "Kavakların gölgesi yola düştü" cümlelerinde yan
anlamdadır.

Beşiktaş sırtlarına ağaç dikiyorlar. (arka taraf)

Gülün tomurcukları sabahleyin patlamış.

Uçağın kanadı avada parçalanmış.

Başı kırık bir çiviyi sökmeye uğraşıyor.

Bu dalda başarılı olabileceğimi sanıyorum.

Köprünün ayağına bomba koymuşlar.

Şişeyi boğazına kadar doldurdu.

Kapının kolunu kırınca babamdan azar işittim.

Benim yetiştirdiğim öğrenciler daha başarılı.
5
6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012
3. MECAZ ANLAM
Bir sözcüğün gerçek anlamından bütünüyle uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir.
Başka bir deyişle bir kelimenin, gerçek anlamı dışında, başka bir kelimenin yerine kullanılması
sonucu ortaya çıkan anlamdır. Bu kullanımda anlatımı renklendirmek ve kuvvetlendirmek esastır.
Mecaz anlamda iki kelime bir yönüyle benzerlik ilgisi kurularak birbirine benzetilmiştir.
Örnek
Ortalıkta savaş kokusu vardı.
(Koku: Belirti, işaret)
Olaylara karşı kör ve sağırdır.
(Kör: Duyarlılığını yitirmiş)
Boş sözlerle beni oyalamayın.
(Boş: Bir işe yaramayan)
Bu anlam genellikle deyimlerde kullanılır.
Örnekler:

Bu konuyu bir daha açmayacağım.

İşsizlik sorunu hükümeti terletecek.

Derdim çoktur, hangisine yanayım.

Doktora boş gözlerle bakıyordu.
6
6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012

Bu şarkıya bayılıyorum.

Tatlı sözlerle babasının gönlünü aldı.

Yakında savaş patlayacak.

Hepimiz onun hafif biri olduğunu biliyorduk.

İnce işlere aklım pek ermiyor.

Kitapları taşırken kolum koptu.

İlk damlalardan sonra yağmur birden coştu.

Bu söze gençlerden biri ince bir karşılık verdi.

Onun pişkinliğine bir anlam veremedik.

Cesaretinin kırılmasına sen sebep oldun.
7
6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012
TESTLER
1.Aşağıdakilerden hangisinde hem gerçek hem mecaz anlamlı bir sözcük öbeği kullanılmıştır?
A)Unutmayın! Hayalinizdeki dağa tırmanmak sizin elinizde.
B)Atlet, maratonun sonlarına doğru yoruldu ve yarışı bıraktı.
C)Tuval üzerine yaptığı yağlı boyayla resimleri satışa çıkardı.
D)Giydiği geniş gömleklerle kamburunu örtmeye çalışıyordu.
2. Aşağıdakilerden hangisinde beyin sözcüğü öyle göründüğüne bakma sen, bu fabrikanın beyni
odur cümlesindeki kullanma anlamca en yakındır?
A) Beynin işleyişi bugün bile tamamıyla anlaşılabilmiş.
B) Beyninizin çok küçük bir bölümünü kullanabiliyormuşuz.
C) Yazıya başlamadan önce bir beyin fırtınası yapalım mı?
D) Beyin takımını oluşturmakta gecikirsek işi yürütemeyiz
3. Kuyruk sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde yan anlamda kullanılmıştır?
A) Patron ne düşünürse düşünsün, kimsenin kuyruğu olamam ben.
B) Ucuz ekmek kuyruklarının gün geçtikçe uzadığını görmek ne acı.
C) Boğazına çok düşkündür kedimiz, acıkınca hemen kuyruğunu sallar.
D) Kuyruğu kurduğumuz kapana kısılmış orda öylece duruyor.
4.Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük terim anlamı taşımaz?
A) Yazar, anlatıcıyı üçüncü tekil kişi ağzından konuşturmuş romanda
B) Şiirlerinde yaptığı keskin eleştirilerde ölçüyü
biraz kaçırmış.
8
6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012
C) kaleci kurtarışları kadar başarılı penaltı vuruşlarıyla da tanınıyor
D) Kostümleri özenle seçilmemiş bir oyundan başarı beklenemez.
5."Kızarmak" sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde "olgunlaşmak" anlamında kullanılmıştır?
A) Havalar ısınırsa domatesler hemen kızarır.
B) Fırıncı ekmeklerin yeni kızardığını söyledi.
C) Arkadaşını görünce yüzü kızardıkça kızardı.
D) Sıcaktan boynu ıstakoz gibi kızarmış.
6.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "sönmek" sözcüğü gerçek anlamının dışında kullanılmıştır?
A) Sobaya odun atmayınca ateş söndü.
B) Birdenbire lamba söndü, ortalık karardı.
C) Öfkesi bir yaz yağmuru gibi hemen söndü.
D) Trafik ışıkları bir yanıp bir sönüyordu.
7. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamda kullanılmıştır?
A) Vapurun burnu adaya dönüktü.
B) Kardeşin çok hafif bir insanmış.
C) Deniz o sabah çok hırçındı.
D) Bebeğini uyutmak istediğini söyledi.
8. "Kapanmak" sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde "sona ermek" anlamında kullanılmıştır?
A) Rahatça çalışmak istediğim zamanlar, bu odaya kapanırım.
B) Abdullah Bey sustu, Ahmet Bey de üstelemedi, konu da burada kapanmış oldu.
C) Birden kitapların üzerine kapanarak bir çocuk taşkınlığıyla ağlamaya başladı.
D)Öğleden sonra hava kapandı, soğuk bir rüzgâr esmeye başladı.
9
6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012
CEVAP ANAHTARI:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
A
D
B
C
A
D
B
10
6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012
KAYNAKLAR
1. http://www.ilkogretimdersleri.net/6-sinif-tum-dersler/66-turkce-sozcukte-anlam-testi.html
2. 6. Sınıf Türkçe Sözcükte Anlam Konu Anlatımı
3. http://www.ilketkinlik.com/anasayfa/yazigoster/6-Sinif-Turkce-Sozcukte-Anlam-Konu-Anlatimi
4.6.Sınıf Türkçe Konu Anlatım Kitabı( Bahar Yayınevi)
11
6.sınıf Türkçe Sözcükte Anlam/10.12.2012
12