ÜNİTE
advertisement
HEDEFLER İÇİNDEKİLER DAVRANIŞ BİLİMLERİ VE DİĞER SOSYAL BİLİMLERLE İLİŞKİSİ • Davranış ve Davranış Bilimleri • Davranış Bilimlerinin Özellikleri • Davranış Bilimlerinin Diğer Disiplinlerle İlişkisi DAVRANIŞ BİLİMLERİ Doç.Dr.Hasan TUTAR • Bu üniteyi çalıştıktan sonra; • Davranış kavramını öğrenebilecek • Davranış bilimlerini ve ilgili bilim dallarını bilecek, • Davranış bilimleri ve örgütsel davranış arasındaki ilişkiyi bilecek, • İnsan ve işgören davranışları bakımından davranış bilimlerini açıklayabilecek, • Davranış bilimlerinin diğer bilimlerle olan ilişkisini açıklayabilecek, • Davranış bilimlerinin özelliklerini bilecek, ÜNİTE 1 Özet Davranış Bilimleri ve Diğer Sosyal Bilimlerle İlişkisi •Davranış bilimleri sosyoloji, psikoloji, sosyal psikoloji ve antropoloji gibi bilim disiplinleri grubunun genel adıdır. Davranış bilimleri bireyin, grubun, ilkel veya modern toplumun davranışlarının, sebep ve sonuçlarını, onları davranışa yönelten temel faktörlerin neler olduğunu incelemeyi konu edinir. Davranış bilimleri sosyoloji, psikoloji, sosyal psikoloji ve antropoloji gibi bilim disiplinleriyle doğrudan ilgili olmanın yanında; tarih, iktisat, hukuk ve biyoloji gibi diğer bilim dallarıyla da dolaylı olarak ilgilidir. Bu bakımdan davranış bilimlerini oluşturan söz konusu bilim dalları iç içe geçmiş daireler şeklindedir. Bu dairelerin alt kümesini oluşturan bilim disiplinleri davranış bilimlerinin ortak elemanlarıdır. •Davranış bilimleri davranışların bilimsel olarak incelenmesini amaç edinen bilimler setidir. Bu tanıma uygun olarak incelemeler; insan davranışlarının oluşumu, işleyişi ve değişimi üzerinde yoğunlaştırılarak konunun ilkeleri belirlenmeye çalışılır. Davranış bilimleri, insan davranışlarının açıklandığı bütün bilim dallarını kapsar. Amacı, insanın zihin süreçlerini araştırmak ve bu zihinsel işleyiş süreçlerine bağlı olarak geliştirilen davranışlarını anlamlaştırmaktır. Böylece insan faktörü üzerinde durularak, her davranışın bir nedeni olduğu gerçeğinden hareketle, onun toplumsal ve bireysel davranışlarına anlam verilmeye çalışılmaktadır. Çalışmaların hedefi, insan davranışlarının özelliklerini nedenleriyle birlikte açıklamak olmaktadır. •İnsan davranışlarının organizasyonunun son derece karmaşık oluşu psikologların, sosyologların, siyaset bilimcilerin, ekonomistlerin, yöneticilerin, endüstri mühendislerinin ve daha pek çok araştırmacı bilim adamının öteden beri dikkatini çekmiştir. Bu araştırmacıların her biri davranış konusunu kendi disiplin alanları esasına göre analiz etmeye çalışmışlardır. Bugünkü davranış bilimlerinin bilimsel yaklaşımı, insan davranışlarının genellenebilmesi hakkında bazı kuramlar oluşturma veya bu tür davranışların belirli kalıplar içerisinde yorumlamadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19 Davranış Bilimleri ve Diğer Sosyal Bilimlerle İlişkisi DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Davranış bilimlerinin özellikleri açısından aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a) Davranış bilimleri kural koyucudur. b) Davranış bilimleri açıklayıcıdır. c) Davranış bilimleri sosyal bilimleri de kapsayan geniş bir alandır. d) Davranış bilimleri matematiksel yöntemlerle açıklanabilir. e) Davranış bilimleri istatistiksel yöntemlerle açıklanabilir. 2. Aşağıdakilerden hangisi sosyolojinin konularından biri değildir? a) Grup değerleri ve normlar b) Roller ve çatışmalar c) Grup ihtiyaçları ve gruba uyum süreçleri d) Bireyin psikolojik ihtiyaçları e) Toplumlar, kurumlar, örgütler ve gruplar 3. Aşağıdakilerden hangisi kültürel antropolojiyi oluşturan bilim dallarından (disiplinlerden) biri değildir? a) Arkeoloji b) Etnoloji c) Linguistik d) Sosyal antropoloji e) Antropometri 4. Aşağıdakilerden hangisi psikoloji bilimini oluşturan alt disiplinlerden biri değildir? a) Deneysel Psikoloji b) Gelişim Psikolojisi c) Eğitim Psikolojisi d) Sosyal Psikoloji e) Klinik Psikolojisi 5. Aşağıdakilerden hangisi davranış bilimleri ile ilgili sorulardan hareketle insan davranışlarının incelenmesiyle ilgili değildir? a) İnsan hangi durumda nasıl davranıyor? b) Neden o şekilde davranıyor? c) Davranışının arkasındaki güdü ne? d) Davranışının amacı ve hedefi ne? e) İstem dışı oluşan davranışlar nelerdir? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20 Davranış Bilimleri ve Diğer Sosyal Bilimlerle İlişkisi 6. Davranış bilimleri içerisinde hangi disiplinler yer alır? a) Psikoloji, antropoloji, sosyoloji, ekonomi, b) Psikoloji, işletme, sosyoloji, sosyal psikoloji, c) Ekonomi, işletme, psikoloji, sosyoloji, antropoloji, d) Psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, antropoloji, e) Psikoloji, antropoloji, ekonomi, işletme. 7. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? a) Psikoloji, birey ile toplum arasındaki ilişkileri inceler. b) Sosyoloji, sosyal tabakalaşmayla ilgilenir. c) Kültürel antropoloji, kültürün teknolojik araç kullanımını araştırır. d) Sosyal psikoloji, toplumdaki dil ve arkeolojiyi konu alır. e) Sosyoloji, sadece grupları konu edinir. 8. Aşağıdakilerden hangisi davranış bilimlerinde ağırlıklı konumda değildir? a) Antropoloji b) Psikoloji c) Sosyoloji d) Biyoloji e) Tarih 9. Aşağıdakilerden hangisi sosyolojinin alt alanlarından biri değildir? a) Bilgi sosyolojisi b) Toplum sosyolojisi c) Sanayi sosyolojisi d) Kent sosyolojisi e) Hukuk sosyolojisi 10. Aşağıdakilerden hangisi psikoloji biliminin temel amaçlarından biri değildir? a) Betimleme b) Açıklama c) Yordama d) Araştırma e) Kontrol Cevap Anahtarı 1.B, 2.D, 3.E, 4.C, 5.E, 6.D, 7.B, 8.E, 9.B, 10.D Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21 Özet Güdülenme ve Güdülenme Kuramları •İnsanlar daima bir şeyler ister, bir amaç edinir, bir hedefin peşinden koşar. Bütün bunların arkasında bir neden veya itici güç vardır; buna güdü diyoruz. Güdüler insanın canlılık özelliği gösterdiği anda başlar ve ölünceye kadar onu etkilemeye devam eder. Bu yönüyle güdüler insanın nefesi, soluk alıp vermesi gibidir. Canlılığın en açık göstergesi, güdü ve soluk almaktır. Arkasında güdülerin olmadığı hiçbir davranış yoktur. Hiçbir şey yapmamak da bir güdülenmedir. İnsanı bir şey yapmamaya iten bir nedenin olması gerekir. İşte bu da güdüdür. Güdüler insanın ihtiyaçlarıyla sürekli boğuşan biri olmasının doğal bir sonucudur. Her insanın şu veya bu şekilde, az veya çok, sürekli veya arasıra tatmin edilmesi gereken ihtiyaçları vardır. İnsana bu ihtiyaçlarının karşılaması gerektiğini söyleyen, bir telkinde bulunan nedenin olması gerekir. Bu güdüden başka bir şey değildir. •İnsanın iki tür ihtiyacından bahsetmek gerekir. Bunlardan biri, sevgi, şefkat, arzu, güven, sadakat, istek, özlem gibi psikolojik ihtiyaçlar; diğeri ise onun yeme, içme, uyuma, cinsellik gibi biyolojik veya fizyolojik yanlarına hitap eden fiziksel ihtiyaçlardır. İnsan bir taraftan fiziksel ihtiyaçlarının, diğer taraftan da psikolojik ihtiyaçlarının veya güdülerinin etkisi altındadır. İnsan, fizyolojik ihtiyaçlarını karşıladıkça tatmin duygusu, psikolojik ihtiyaçlarını karşıladığı ölçüde de mutluluk duygusu elde etmektedir. Bunları karşılayamadığı ölçüde de acı ve elem duygusunun etkisi altına girer. •İnsan bazen ihtiyacı olmasına rağmen, ihtiyacı peşinden koşmaz veya ihtiyacını erteler. Bazı durumlarda ise ihtiyacını karşılamak onun değerlerine ve inançlarına uygun düşmeyebilir. Aç olan ve parası olmayan biri birinin ihtiyacını karşılamak için en yakın lokantaya gitmesini veya bir arkadaşından para istemesini engelleyen bir neden vardır. Bunu sağlayan şey onun değerleridir. Böylece insan inançları, değerleri ve ihtiyaçları etkisinde yaşayan bir varlık olarak gündelik yaşamını sürdürür. Buna göre ihtiyaçlar, organizmayı harekete geçirirken, inançlar ve değerler hareketi durdurucu bir etki gösterebilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21 Güdülenme ve Güdülenme Kuramları DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi, insanın, kalıtsal ve öğrenilmiş güdülerinden biri değildir? a) Dengelenim güdüleri b) Cinsel güdüler c) Kendiliğinden doğan güdüler d) Toplumsal güdüler e) Bireysel güdüler 2. Aşağıdakilerden hangisi, Thorndike’ın “Etki Kanunu”na göre insanın olumlu davranışlarını alışkanlık haline getirmenin araçlarından biri değildir? a) Olumlu pekiştirme b) Olumsuz pekiştirme c) Güdüleme d) Cezalandırma e) Son verme 3. Aşağıdakilerden hangisi ihtiyaçların özelliklerinden biri değildir? a) İhtiyaçlar çok sayıdadır. b) Tatmin edildikçe şiddetleri azalır. c) İhtiyaçlar doyumsuzdur. d) İkame özellikleri vardır. e) İhtiyaçların şiddeti farklıdır. 4. Aşağıdakilerden hangisi olumlu davranışları göstermek ve sonra da onları alışkanlık haline getirmek için yönetim psikolojisinin kullandığı yöntemlerden biri değildir? a) Olumlu pekiştirme b) Olumsuz pekiştirme c) Sürdürme d) Son verme e) Cezalandırma 5. Aşağıdakilerden hangisi A. Maslow’a göre ihtiyaçlar hiyerarşisi kategorisinde yer almaz? a) Fizyolojik ihtiyaçlar b) Güvenlik ihtiyacı c) Ait olma ihtiyacı d) Sevgi ve takdir ihtiyacı e) Kendini tatmin ihtiyacı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22 Güdülenme ve Güdülenme Kuramları 6. Aşağıdakilerden hangisi öğrenme yoluyla sonradan kazanılmış güdülerden biri değildir? a) Birlikte olma güdüsü b) Güçlü olma güdüsü c) Başarma güdüsü d) İhtiyaç giderme güdüsü e) Sosyal kabul görme güdüsü 7. Aşağıdaki eşleştirmede hangisi yanlıştır? a) Abraham Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi b) Frederick Herzberg’in Çift Faktör Teorisi c) Clayton Alderfer’in Hijyen Teorisi d) David Mc. Clelland’ın Başarma İhtiyacı Teorisi e) Clayton Alderfer’in ERG 8. Aşağıdakilerden hangisi Adams’ın geliştirdiği eşitlik teorisi temel kavramlarından biri değildir? a) Birey b) İhtiyaçlar c) Karşılaştırma d) Girdiler e) Çıktılar 9. Aşağıdakilerden hangisi öğrenilmiş (sosyal) güdülerden biri değildir? a) Birlikte olma güdüsü b) Güçlü olma güdüsü c) Başarma güdüsü d) Sosyal kabul görme güdüsü e) Bireysel ihtiyaçlar güdüsü 10. Aşağıdakilerden hangisi McClelland’a göre başarma ihtiyacını fazla hisseden insanların özelliklerinden biri değildir? a) Bireyin toplumda bir statü edinme ihtiyacı başarma ihtiyacını artırır. b) Bireyi yönlendiren husus maddî çıkarlar değil, başarılı olmanın verdiği kişisel tatmindir c) Başarılı olmak isteyen insanların sorumluluk alma ihtiyaçları yüksektir. d) Başarılı olmak isteyen insanlar kendilerini sürekli gerçekçi hedeflere yöneltirler. e) Bu insanlar başarılarını takdir edecek ödüllere ihtiyaç duyarlar Cevap Anahtarı 1.E,2.C,3.C,4.C,5.E, 6.D, 7.C, 8.B, 9.E, 10.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23 Özet Statü-Rol Davranışı ve Sosyal Kurumlar •Statü, bireyin toplumsal yapıda edindiği pozisyonla ilgilidir. Rol ise, statünün dinamik yönünü temsil eder. Doğuştan kazanılan verilmiş statüler olabileceği gibi bireyin yaşam içerisinde kendi çaba, beceri ve yetenekleri ile elde ettiği edinilmiş statüler de bulunmaktadır. Kişi aynı anda birden çok statüye sahip olabilir. Bazı statüler zaman içerisinde değişmezken, bazıları daha kolay değişir. Her statü belli kurallara bağlıdır. Statüler arası ilişki ağı vardır ve toplumdan topluma değişiklik gösterebilir. Bireylerin yetenekleri, eğitim seviyesi, sahip olunan meslek, yaş ve cinsiyet statü faktörü olarak gösterilirken; bireylerin kıyafetleri, sahip olunan otomobilin markası, ev eşyalarının kalitesi de statü sembolü olarak değerlendirilir. •Rol, bir sosyal pozisyonda yer alan kişinin davranış biçimlerinin toplamıdır. Roller; temel roller, genel roller ve bağımsız roller olarak üç grupta toplanabilir. Bireyin aynı anda birden fazla rol davranışını gerçekleştirmek durumunda kalması ve davranış düzlemini benimsememesi sonucunda rol çatışması ortaya çıkar. Rol belirsizliği ise bireyin rolleri konusunda yeterli bilgisinin olmaması durumudur. •Bireylerin toplum içinde nasıl davranması gerektiğini ve bu davranışların kurallarını belirleyen, kişilere belli şekillerde davranması için zorlayıcı etkide bulunan, aralarında birlik ve bütünlük olan uyumlu ve örgütlü bütünlere sosyal kurumlar denir. Bu kurumlardan aile, eşlerin duygusal ve üremeye dair gereksinimlerinin karşılandığı, çocukların bakımının ve eğitiminin üstlenildiği, ortak amacı ve inançları olan bir yapıdır. Bir sosyal kurum olarak eğitim kurumları, bireylerin toplum içinde uyumlu bir şekilde yaşamalarını sağlayacak olan toplumsal kuralları öğrenmelerinde etkili rol oynayan kurumlardır. Eğitimin, toplumsal, ekonomik ve siyasal işlevleri bulunmaktadır. Devlet, insanların toplumsal yaşamında başvurdukları bir örgütlenme biçimidir ve siyasal bir organizasyondur. Farklı anlayış ve ideolojilere göre devlet tanımları da farklılık göstermektedir. Din, sosyal dokunun içinde ortaklaşa saptanmış inançlar sistemi ve en ince ayrıntısına dek kurallandırılmış törenler bütünü olarak tanımlanabilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20 Statü-Rol Davranışı ve Sosyal Kurumlar DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi statünün özelliklerinden biri değildir? a) Bazı statüler doğuştan vardır, bazıları ise sonradan kazanılır. b) Aynı anda birden çok statüye sahip olunabilir. c) Statüler arası ilişki ağı vardır. d) Her statü belli kurallara bağlıdır. e) Statüler toplumdan topluma değişiklik göstermez. 2. Aşağıdakilerden hangisi Platon’un devlet tanımıdır? a) Devlet, birçok ailenin ve onların ortak mallarının egemen güç tarafından yönetilmesidir. b) Devletin varlık nedeni barış ve güvenliğin sağlanması, adaletin eşit dağılımı, muhtaç durumda olanlara yardım etmek ve toplumun mutluluğu için gerekli yasaları yapmaktır. c) Devletin doğuş nedeni, insanların tek başlarına kendi kendilerine yetememeleri ve ihtiyaçlarını karşılayabilmek için başkalarının yardım ve iş birliğine gerek duymalarıdır. Bu durum beraberinde üreticiler, toplumu koruyan ve yönetenler sınıfını getirecektir. d) Devletin görevleri, ortak yararı, ortak iyiliği gerçekleştirmek, düzeni sağlamak, kişilerin güvenliğini, ihtiyacını, mutluluğunu gerçekleştirmektir. e) Sınıflara bölünmüş bir toplumda devlet, ekonomik bakımdan egemen olan sınıfın siyasal gücünü ifade etmektedir. 3. Aşağıdakilerden hangisi devlet biçimlerinden tirani’nin tanımıdır? a) Tirani, görevlilerin servete değil erdeme göre seçildikleri bir yönetimi anlatır. b) Tiraninin bir biçiminde, yönetim kadrosunda yer alabilmek için belli bir derecede mal sahibi olmak koşulu aranır. c) Tiranide yönetim şiddete dayanır, toplum değerleri tek kişi tarafından sömürülür. d) Özgür fakat varlıklı olmayan kimseler çoğunluğu oluşturarak yönetimi ellerine alırlarsa bu yönetim tirani olur. e) Tirani de amaç, zenginlerin ve yoksulların çıkarlarını, serveti vebireysel özgürlüğü korumaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21 Statü-Rol Davranışı ve Sosyal Kurumlar 4. Bireyin toplumdaki veya bulunduğu ortamdaki en temel görevlerini ve kimliğini belirleyen kavrama ne denir? a) Rol çatışması b) Sosyal hareketlilik c) Rol belirsizliği d) Statü sembolü e) Anahtar statü 5. Aşağıdakilerden hangisi geleneksel geniş ailenin özelliklerinden biri değildir? a) Geleneksel geniş ailede psikolojik ilişkiler yoğun değil, yaygındır. b) Geleneksel geniş aile yapısı her iki eşin çalışmasına olanak verir. İletişim ve etkileşim söz konusu olduğunda daha demokratik bir ilişki söz konusudur. c) Geleneksel geniş aile aynı zamanda hem üretim hem de tüketim birimidir. Aile içinde yaşa ve cinsiyete göre bir iş bölümü mevcuttur. d) Geniş ailelerin yaygın olarak görüldüğü geleneksel toplumlarda tüm aile üyeleri dıştan gelen saldırılara birlikte karşı koyarlar. e) Geleneksel geniş ailede aile üyeleri yapılan tüm eğlencelere ve törenlere birlikte katılır. 6. Aşağıdakilerden hangisi bireyin aynı anda birden fazla rolü gerçekleştirmek durumunda kalması ile yaşanan rol çatışmasına bir örnektir? a) Tıp fakültesinde okumak isteyen bir öğrencinin eczacılık fakültesinde okuyor olması b) Bir hakimin bir suçtan dolayı karşısına çıkan oğlunu yargılamak durumunda kalması c) Üniversite mezunu bir kişinin, bir şirkette temizlik işleri yapması d) Askeriyede çalışan bir kişinin, çocuklarına emrindeki askerlere davrandığı gibi davranması e) İlkokul mezunu birinin şirkette üst kademe yöneticisi olması 7. Bir kişinin avukat olması statü-rol eşleşmelerinden hangisine girer? a) Verilmiş statü-Genel rol b) Verilmiş statü-Bağımsız rol c) Kazanılmış statü-Temel rol d) Kazanılmış statü-Genel rol e) Verilmiş statü-Genel rol Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22 Özet Tutumlar •Tutumlar, genel olarak insanların, objelerin ve fikirlerin değerlendirilmesi şeklinde açıklanmaktadır. Bu yönüyle tutumlar herhangi bir bir unsura karşı gösterilen negatif ya da pozitif tepkileri içermektedir. Basit bir olgu gibi görünen tutumlar, bilişsel, duygusal ya da davranışsal olmak üzere üç bileşenden oluşmaktadır. Her üç bileşenin etkileşimi ve ürünü olarak ortaya çıkan tutumların oldukça karmaşık kavramlar olduğuna dikkat çekmektedir. Tutumlar, kuvvet derecelerinin farklı olması, karmaşıklık, bileşenler arası tutarlılık, tutumlar arası etkileşim, sonradan edinilme, inanç ve değer yargılarına bağlı olması ile öğrenilme gibi özelliklere sahiptir. •Tutumların oluşumunda ve değişiminde çok sayıda faktör rol oynamaktadır. Bu faktörler genel olarak, bireyin kendisinden kaynaklananlar ve bireyin kendisi dışındaki unsurlardan kaynaklananlar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. “Genetik faktörler, fizyolojik faktörler, deneyim ve kişilik” bireyin kendisinden kaynaklanmakta iken; “aile ve arkadaşlar, medya, sosyal sınıf, grup üyeliği” gibi faktörler bireyin kendisi dışındaki unsurlardan kaynaklanmaktadır. Tutumlar birey açısından birçok fonksiyonu yerine getirmektedir. Bunlar arasında, bireyin olumsuz duygulardan kurtulmasını sağlamak, bireyin benliğinin gelişmesini sağlamak ve belli ihtiyaçlarının doyurulmasını sağlamak ön plana çıkmaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18 Tutumlar DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi insanların tutum nesnesine yönelik düşünce, bilgi ve inançlarını ifade eden bileşendir? a) Duygusal bileşen b) Bilişsel bileşen c) Davranışsal bileşen d) Karar bileşeni e) Sosyalleşme bileşeni 2. Aşağıdakilerden hangisi tutumların özelliklerinden değildir? a) Tutumların kuvvet derecesi birbirinden farklıdır. b) Tutumların bileşenleri arasında tutarlılık söz konusudur. c) Tutumlar, genellikle dayandıkları inançlar ve değer yargıları devam ettikçe varlığını sürdürür. d) Tutumların değişimi imkansızdır. e) Tutumların değişiminde öğrenme önemlidir 3. Aynı veya benzer yaşam tarzını benimseyen, bu durumun bilincinde olan ve tutumların oluşumunda önem taşıyan faktör aşağıdakilerden hangisidir? a) Deneyimler b) Sosyal sınıf c) Arkadaş çevresi d) Bireysel özellikler e) Kişilik 4. Aşağıdakilerden hangisi tutumlar ve davranışlar arasında tutarsızlığa neden olan faktörlerden değildir? a) Tutumların kuvveti b) Kararlılık c) Ego d) Fakındalık e) Zaman Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20 Tutumlar 5. Bireylerin çeşitli tutum konularına ilişkin tepkilerini, belli kurallar dahilinde ve sayısal olarak değerlendirmesi esasına dayanan araçlara ne denir? a) Tutum ölçeği b) Projektif testler c) İşlevsel kuramlar d) Beklenti-değer kuramı e) Hiçbiri 6. Tutumlar ile ilgili olarak aşağıda yer alan ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Tutumlar, insanların, nesnelerin ve fikirlerin değerlendirilmesine ilişkindir. b) Tutumlar, herhangi bir kişi, nesne ya da fikir hakkında yargıya varılmasına ilişkindir. c) Tutumlar, çevremizde yer alan nesnelere yönelik tavır takınmamızla ilgilidir. d) Tutumlar, insanların doğuştan kazandığı özelliklere bağlı olarak herhangi bir nesneyi veya fikri reddetmesine ilişkindir. e) Tutumlar, bireylerin belirli bir kişiyi, grubu, kurumu ya da düşünceyi kabul etmesi ya da reddetmesine ilişkindir. 7. Aşağıdakilerden hangisi tutumların oluşumunda rol oynayan ve bireyin kendisinden kaynaklanan faktörlerdendir? a) Medya b) Aile ve arkadaşlar c) Fizyolojik özellikler d) Sosyal sınıf e) Kültürel özellikler 8. Tutumların oluşumunda rol oynayan ve bireyin doğuştan gelen özellikleriyle bağlantılı olan faktör aşağıdakilerden hangisidir? a) Deneyimler b) Fizyolojik özellikler c) Arkadaş çevresi d) Bireysel özellikler e) Grup üyeliği Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21 Tutumlar 9. I. Egoyu savunma II. Benlik geliştirme III. İhtiyaçları doyurma IV. Uyum sağlama Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri tutumların işlevlerindendir? a) Yalnız I b) Yalnız II c) I ve II d) I, II ve III e) I, II, III ve IV 10. Aşağıdakilerden hangisi tutumların değişimini açıklamaya yarayan kuramlardandır? a) Farkındalık kuramı b) Öğrenme kuramı c) Yargı kuramları d) Duygusal ifade kuramı e) Ego kuramı Cevap Anahtarı 1.A, 2.D, 3.B, 4.C, 5.A, 6.D, 7.C, 8.B, 9.E, 10.B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22 Özet Kültür ve Davranışa Etkisi •Kültür genel olarak bir toplumun sahip olduğu maddî ve manevî değerlerinden oluşan bir bütündür. Toplumda mevcut her tür bilgi, ilgi, alışkanlık, değer yargıları, tutumlar, davranışlar, görüş düşünce ve tüm davranış şekilleri o toplumun kültürünü oluşturur. Buna göre kültürün iki genel boyutunun olduğu anlaşılmaktadır; bunlar maddî kültür boyutu ve manevî kültür boyutu. Maddî kültüre şekil veren temel faktörün de manevî kültür olduğu dikkate alınınca aslında kültürü oluşturan manevî değerler bütününün maddî (somut) alana yansımasıyla, kültürün manevî maddî boyutu ortaya çıkmış olur. Bu nedenle kültür denilince daha çok “manevî” kültürün akla gelebileceğini ileri sürmek mümkündür. Bir insan topluluğunun (millet) ortak inanç ve uygulamaları onun kültürünü oluşturur ve kültür bu yönüyle özel ve o millete has maddî ve manevî değerler bütününü ifade eder. •Kültürü, insanların ve toplumların psikolojik dünyalarına ve somut deneyimlerine anlam vermelerini sağlayan değerler, tasarımlar, semboller ve simgeler bütünü olarak görebiliriz. Kültürler somut simgelerden, sembollerden ve deneyimlerden oluşur. Zaman içinde kabul edilme durumuna göre tüm topluma yayılır ve toplumların ve grupların davranışlarını, inançlarını, tutumlarını ve değerlerini oluşturur Kültür, toplumların tarihsel süreç içerisinde karşılaştıkları her tür ihtiyaçlarını çözmek amacıyla geliştirdikleri ortak/paylaşılmış çözümler bütünüdür. •Kültür, toplumların ve grupların tecrübelerini, inançlarını, sanat anlayışlarını, ahlâkî ve hukuksal normlarını adet ve gelenekleri ile sosyal bir varlık olarak tüm değerlerini içeren bir kavramdır. Burada yapılan tanım oldukça geniş ve kapsamlıdır. Bir toplumun taşıdığı tüm değerleri ve ortaya koyduğu tüm eserleri kapsar. Kültür tanımında “değer” ve “eser” kavramları oldukça önemlidir. Buna göre yeni bir tanım yapacak olursak diyebiliriz ki kültür; bir toplumun sahip olduğu değerler ve ortaya koyduğu eserler bütünüdür. Bu tanım, kültürün içinde barındırdığı tüm maddî (somut) ve manevî (soyut) unsurları kapsayan geniş bir içeriğe sahiptir. Kültür değişmeleri sırasında bu iki boyutta değişmeler yaşanır; ancak maddî kültür unsurlarının değişimi manevî kültür unsurlarından daha hızlı ve kolaydır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21 Kültür ve Davranışa Etkisi DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Kültür konusunda aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Kültür, öğrenilir. b) Kültür, değişmezlik özelliğine sahiptir. c) Kültür, toplumsaldır. d) Kültür, kurallar sistemidir. e) Kültür, ihtiyaç gidericidir. 2. Gençlik çetelerinin oluşturduğu ortak davranış biçimleri aşağıdakilerden hangi kültür kapsamındadır? a) Genel kültür b) Alt kültür c) Maddî kültür d) Karşı kültür e) Önceden oluşan kültür 3. Bireyin doğumundan ölümüne kadar toplumun istek ve beklentilerine uyacak şekilde kendini düzenlemesi ve uyum yönünde çaba göstermesine ne denir? a) Kültürleşme b) Kültürleme c) Kültürlenme d) Kültürel yayılma e) Kültürel değişme 4. Farklı kültürler arasında etkileşim sonucunda ortaya çıkan bir kültürel değişme durumuna ne denir? a) Kültürel yayılma b) Kültürleşme c) Kültürleme d) Kültürlenme e) Kültürel değişme 5. Hâkim kültürün genel özelliklerini reddeden ve onunla açıkça çatışmaya giren toplumsal grupları nitelendiren kültüre ne denir? a) Alt kültür b) Yan kültür c) Üst kültür d) Asimilasyon e) Karşı kültür Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23 Kültür ve Davranışa Etkisi 6. Aşağıdakilerden hangisi kültürün özelliklerinden biri sayılmaz? a) Kültür, bireyseldir, kendini yetiştirmiş insana kültürlü denir. b) Kültür, çocukluktan başlayarak öğrenilir. c) Kültür, günün koşullarına göre değişebilir. d) Kültür, bir kurallar sistemidir. e) Kültür, teknoloji ile ilgilidir. 7. “Büyüklerin yanında sigara içilmez” şeklinde yerleşmiş olan kültür, aşağıdakilerden hangisi için örnek teşkil eder? a) Genel kültür b) Alt kültür c) Maddî kültür d) Karşı kültür e) Önceden oluşan kültür 8. Türk kültürü denildiğinde bu kavram hangi tür kültür kapsamındadır? a) Genel kültür b) Alt kültür c) Maddî kültür d) Karşı kültür e) Önceden oluşan kültür 9. Belli bir kültürü bilinçli çabalarla başka topluma kazandırmaya ne ad verilir? a) Kültürel yayılma b) Kültürleşme c) Kültürleme d) Kültürlenme e) Kültürel değişme 10. Yaşlıların gençlerin yarattığı kültürel değerleri öğrenip benimsemesine ne ad verilir? a) Prefigüratif kültür b) Postfügüratif kültür c) Cofügüratif kültür d) Birlikte değişme e) Kültürel aktarım Cevap Anahtarı 1.B, 2.D, 3.B, 4.D, 5.E, 6.A, 7.A, 8.A, 9.A, 10.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24 Özet Öğrenme ve Öğrenme Kuramları •Aristo, insan bilme eğiliminde ve öğrenme ihtiyacı olan bir varlıktır diyor. Öğrenme insan hayatının vazgeçilmez bir parçasıdır. Yeni doğmuş bir çocuk önce annesini tanır, tanımlar, onun kokusunu ve sesini algılar. Sonra anne sesi ile diğer sesler arasında ilişki kurar; sesleri seçici algı yeteneği ile sesler arasında ayrım yapar. Bütün bu süreçler öğrenmenin unsurlarıdır. Öğrenme çocukluktan başlayıp gençlik, olgunluk ve yaşlılık dönemleri olmak üzere kesintisiz biçimde devam eden bir süreçtir. Yaşamı sürdürme ve basit daha basit bir yaşamdan daha karmaşık bir yaşama geçiş için öğrenme bir zorunluluktur. Yapılan çeşitli araştırmalar öğrenmeye yönelik farklı bakış açılarının ve kuramların ortaya çıkmasını sağlamıştır. •Öğrenmenin sonunda öğrenende davranış değişiklikleri ortaya çıkar. Öğrenme, öğrenilenlerin bellekte saklanması, öğrenenin, öğrendiğini algılaması ve öğrendiği davranışı alışkanlığa dönüştürmesidir. Öğrenmenin diğer bir yönü ise öğrenme sürecine dayanan soyut bir etkinlik olmasıdır. Soyut tanımlar, bir etkiye karşılık gösterilen tepkinin, öğrenenin hafızasına yerleşmesidir. Bunlar öğrenmenin nasıl olduğu yönündeki tartışmaların sürdüğünü göstermektedir. •Kısaca öğrenme ve öğretmeyle ilgili tartışmalar yeni değildir; zira bu ilgi insanlık tarihi kadar eskidir. Örneğin, Platon’a göre bilgi insan zihninde depolanmış olarak doğuştan vardır. Platon, öğrenmeyi, insan ruhunun gördüklerini veya emdiklerini geri çağırma, hatırlama veya akla getirme süreci olarak ifade etmektedir. Platon için öğretme, bireye bu hatırlama sürecinde yardım etmektir. Ona göre birey daha önceden herhangi bir olay, olgu veya nesne hakkında herhangi bir şey bilmiyorsa, o bireyin o olguyu öğrenmesi imkânsızdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22 Öğrenme ve Öğrenme Kuramları DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Koşullanma sürecinde nötr uyarıcının koşulsuz uyarıcı ile eşleştirilerek aldığı yeni hal aşağıdakilerden hangisidir? a) Tepki b) Koşulsuz uyarıcı c) Koşullu tepki d) Koşullu uyarıcı e) Koşulsuz tepki 2. Serap işe giderken köpek tarafından ısırılmıştır. Serap artık işe giderken köpeklerin olmadığı bir yol seçmekte ve gördüğü bütün köpeklerden korkmaktadır. Serap’ın durumunu açıklayan kavram aşağıdakilerden hangisidir? a) Ayırt etme b) Genelleme c) Sönme d) Tepki genellemesi e) Tepki yoğunluğu 3. Aşağıdakilerden hangisi beynin sağ ve sol yarım kürelerini dikkate alan ve zihinsel deneyimlere nörofizyolojik açıdan destek sağlayan nörofizyolojik öğrenme kuramının öğrenme ilkelerinden biri değildir? a) Öğrenme fizyolojik bir olaydır. b) Anlam yükleme, örüntüleme ile olur. c) Duygular örüntülemede önemli yer tutar. d) Beyin parça ve bütünü aynı anda algılar. e) Öğrenme sadece amaçlı süreçlerden oluşur. 4. Aşağıdakilerden hangisi Köhler’in içgörüsel öğrenme ve prolem çözme yaklaşımına göre öğrenme ve problem çözme ilkelerinden biri değildir? a) Problem çözme sürecinde ön çözümden çözüme geçiş, anî ve kesin bir şekilde gerçekleşir. b) İçgörü yoluyla edinilen deneyim, genellikle net ve hatasızdır. c) İçgörü yoluyla problem çözümü, uzun süre hatırlanır ve diğer problemlerin çözümüne uyarlanabilir. d) İçgörüsel öğrenmede kişiler arasında bir farklılık yoktur. e) Zeki olanlar diğerlerine göre içgörüsel çözümde daha başarılıdırlar. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23 Öğrenme ve Öğrenme Kuramları 5. Bireyin, başka bir birey veya bir tutum objesi hakkında olumlu düşünceye sahip olması durumunda ondaki tüm tutum ve davranışları olumlu görmesi veya bir tutum objesi hakkında olumsuz düşüncelere sahip ise onunla ilgili her şeyi olumsuz görmesi şeklindeki genellemeye ne denir? a) Halo etkisi b) Garcia etkisi c) Genelleme etkisi d) Tümevarım etkisi e) Dedüksüyon etkisi 6. Aşağıdakilerden hangisi öğrenme için bir koşuldur? a) Aşırı uyarılma b) İçgüdü c) Dikkat d) Güdü e) Geçmiş deneyimler 7. Koşullanmanın gerçekleşmesinin en önemli şartı aşağıdakilerden hangisidir? a) Nötr uyarıcı b) Koşullu uyarıcının miktarı c) Koşulsuz uyarıcının miktarı d) Koşulsuz uyarıcının organizma için hayatî önem taşıması e) Koşullu uyarıcı ve koşulsuz uyarıcı arasındaki zaman 8. Edimsel koşullanmada tepkinin tekrar ortaya çıkma olasılığını yükseltmek için organizmaya verilen ödüle ne ad verilir? a) Pekiştireç b) Güdü c) İhtiyaç d) Ceza e) Pekiştirme Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24 Öğrenme ve Öğrenme Kuramları 9. Aşağıdakilerden hangisi bilgi işleme kuramına göre öğrenmeyi sağlayan süreçlerden biri değildir? a) Çevredeki uyarıcıların duyu organları yoluyla duyumsanması b) Bilginin işlenerek duyusal kayıt altına alınması c) Bilginin önce uzun süreli belleye kaydedilmesi d) Bilginin tekrarlar yapılma yoluyla uzun süreli bellekte depolanması e) Bilginin uzun süreli bellekten işleyen belleğe çağrılması veya hatırlanması 10. Bağlantı kuramına göre aşağıdakilerden hangisi insanların uyaran-tepki bağlantılarını seçmesi ve engellerini ayıklamasına etki eden faktörlerden biri değildir? a) Dürtü b) İm c) Ödül d) Tepki e) Kaçınma Cevap Anahtarı 1.D, 2.D, 3.E, 4.D, 5.B, 6.C, 7.E, 8.A, 9.C, 10.E Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25 Özet Duygular ve Heyecanlar •Duygu, insanın iç ve dış çevresinden gelen uyarıcıların, onda elem ya da haz türünden izlenimler yaratmasıdır. Coşku ise kamçılanmış, duyguya göre daha yoğun ve güçlü duygudur. Duyguya bakarak coşku, insanda daha yüksek bedensel ve ruhsal değişiklikler yaratır. Coşku insanın davranışını hızlandırır; ama aşırılaştığında davranışı dondurabilir. İnsan olgunluk çağına kadar haz ve elem türünden duygular yaşar. Duygu ve coşkular hem insanı davranışa yönelten bir güdü, hem de bir davranışın sonucunda elde edilen sonuç olabilirler. Ancak bir davranışın karmaşık süreci içinde duygunun, neden mi yoksa sonuç mu olduğunu ayırmak zordur. •Kişi gündelik yaşamında haz ve elem duygusu arasında gidip gelir. Haz ve elem duygusal yaşamın iki yönü olarak ortaya çıkar. Bu iki uç duygunun arasında ise şaşkınlık, umut, umutsuzluk, merak ve bekleyiş gibi diğer birçok duygu vardır. Kısaca insan duygusal bir varlıktır. Duygusal yaşamın niteliği bakımından insanlar birbirlerinden farklılık gösterir. Bu farklılığın temelinde haz ve elem gibi iki zıt veya uç duygunun yaşanma düzeyi veya yoğunluğu vardır.az ve elem sarkacının haz ucuna yakın olanlar, neşeli, sevnçli, mutlu, huzurlu, coşkulu insanlar olarak tanımlanırken; aynı sarkacın elem ucuna yakın olanlar kederli, öfkeli, hüzünlü, gergin, stresli, karamsar ve kaygılı insanlar olarak tanımlanırlar. Daha önce de ifade edildiği gibi haz ve elem bir insanı başka bir insandan ayırır.Duygusal yaşamın süreklilik gösteren özellikleri kişinin mizacını gösterir ve kişiler toplum içinde mizaçlarına göre tanınırlar. •Duygular ve heyecanlar gündelik yaşamda farklı tonlarda, farklı yoğunlukta sürekli yaşanır. Her insan günün her anında, farklı bir duygunun kontrolündedir. Mutluluk verici bir durumla karşılaştığı zaman kişi mutluluk duygusunun, hüzün veren bir durumla karşılaştığı zaman hüzün duygusunun, öfkeye neden olan durumla karşılaştığı zaman öfke duygusunun, acı ve elem veren bir durumla karşılaştığı zaman da acı veya elem duygusunun kontrolündedir. Her zaman bu tür duygularla karşılaşmak gerekmeyebilir. Bazı durumlarda kişi kendisini mutlu eden veya onda “haz” duygusu oluşturan bir duyguyu hayal ederek “haz” duygusu, elem veya acı veren bir olayı hatırladığı zaman “elem” veya “acı” duygusu yaşayabilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21 Duygular ve Heyecanlar DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Bedensel fizyolojik değişikliklerin şekillenmesinde bireyin algıları ve anlayışlarının etkili olduğunu, uyarılan bireyin de bu durumu çevresindeki ipuçlarından yorumladığını savunan duygu kuramı aşağıdakilerden hangisidir? a) Bilişsel kuram b) Sosyobiyolojik kuram c) Cannon Bard kuramı d) Duygusal kuram e) Tepkisel kuram 2. Aşağıdakilerden hangisi bireyin yaşayabileceği 8 temel duygu durumundan biri değildir? a) Korku b) Nefret c) Acıma d) Hayret e) Umut 3. Aşağıdakilerden hangisi heyecanların incelenmesiyle ilgilidir? a) Öznel yaşantı düzeyi b) Genel yaşantı düzeyi c) Sosyal yaşantı düzeyi d) Bilişsel yaşantı düzeyi e) Grupsal yaşantı düzeyi 4. Aşağıdakilerden hangisi kişinin öfkelenmesi durumunda birbiriyle ilişkiye giren boyutlardan biri değildir? a) Biliş b) Duygu c) İletişim d) Refleks e) Davranış 5. Aşağıdakilerden hangisi mutluluk duygusunun yaşanmasını sağlayan faktörlerden biri değildir? a) Sükûnete (durulum) ulaşmış bir psikolojik durum b) Kişinin sadece kendisini değil, toplumun diğer fertlerini de yücelten bir değerler sistemi c) Bireysel çıkarlara fazla ilgi gösterme eğilimi d) Kişinin kendini değerlendirmesinde gerçekçilik e) Çevredeki insanlarla dostluk ve fedekarlık temelinde yürüyen iyi ilişkiler Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23 Duygular ve Heyecanlar 6. Aşağıdakilerden hangisi duygu kuramlarından biri değildir? a) James-Lange kuramı b) Cannon Bard kuramı c) Bilişsel kuram d) Sosyobiyolojik kuram e) Malow-Rogers kuramı 7. Aşağıdakilerden hangisi duyguların iletilmesinde belirleyici unsurlardan biri değildir? a) Jest-mimik b) Ses tonu c) Göz teması d) Samimiyet e) Aradaki mesafe 8. Aşağıdakilerden hangisi başarı gereksinimi yüksek olan bireylerde görülen bir durum değildir? a) İşlerin iyi olması için çabalarlar. b) Okul başarıları diğer öğrencilere göre daha yüksektir. c) Maaşa yapılan zam, güdüleyici bir etkidir. d) İnisiyatif kullanabilirler. e) Başarabilecekleri işlerin üzerinde olan işlerden kaçınırlar. 9. Aşağıdakilerden hangisi bastırılmış duyguların kendini ifade etme biçimlerinden biri değildir? a) Kaygı b) Depresyon c) Psikosomatik semptomlar d) Kas gerginliği e) Kontrolsüz sevinç 10. Aşağıdakilerden hangisi öfke sürecinde ortaya çıkan aşamalardan biri değildir? a) Fiziksel veya psikolojik uyaran(lar) duyguyu harekete geçirir. b) Yoğun stresle başlar. c) Vücut enerjisini arttıran adrenalin salgısı artar. d) Kalp ve nabız sıklığı artar. e) Kan basıncı dolayısıyla tansiyon yükselir. Cevap Anahtarı 1.A, 2.C, 3.A, 4.D, 5.C, 6.E, 7.D, 8.E, 9.E, 10.B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24 Özet İletişim •İnsan ilişkilerinin sürdürülmesi için iletişim zorunludur. Bir bakıma iletişim, insanın yaşamını sürdürmesinin zorunlu bir unsurudur. İletişim, yaşamı anlamlandırma sürecidir. İnsan bu anlamlandırma sürecinde kendisiyle, başkasıyla veya grupla iletişime girer ve gündelik tecrübelerinde pek çok etkinliği iletişim kurarak gerçekleştirir. Bugün iletişim alanında kullanılan tekniklerde hızlı ve önemli gelişmeler yaşanmaktadır. İletişim alanındaki gelişmeler, bireysel, örgütsel ve ülkeler arasında kurulan iletişim ağları sayesinde veri iletimini kolaylaştırmakta ve iş yapma yöntemlerinde köklü değişikliklere neden olmaktadır. •İletişim, insanın kendini sosyal bir varlık olarak ifade etmesi için zorunludur. İnsan, çevresi ile iletişim kurarak yaşar. Onun her davranışı, konuşması, susması, kısaca duruşu kendini ifade etmesidir; yani mesaj iletmesidir. İletişim, anlam üretme, iletme ve algılama sürecidir. İletişimin asıl amacı, anlaşılabilir mesajların gönderilmesi ve karşı tarafın tutum ve davranışlarında değişiklik yapmaktır. İnsan yaşamını iletişim kurarak sürdürür. Yaşam bir bakıma iletişim kurma serüvenidir. Normal zihinsel fonksiyonlara sahip olan bir insan, iletişim kurmadan yaşayamaz. İletişim, insanın bireysel ve sosyal yaşamının vazgeçilmez unsurudur. İnsan gündelik yaşamında diğer insanlarla, kurumlarla, gruplarla veya kendisiyle iletişim kurarak yaşar. •Bireysel, örgütsel ve toplumsal yaşam biçimlerinde iletişim bir ihtiyaçtır. Bir sosyal yapı içinde iletişime ihtiyaç göstermeyen hiçbir iş yoktur; çünkü iletişim, insanların birbirlerini anlamaları için gerekli olan bir köprüdür. Köprünün bir ayağında kaynak, diğer ayağında alıcı (hedef) bulunur. İletişim, bu iki ayak arasındaki mesaj alışverişidir. İletişimi kaynaktan, alıcı veya alıcılara mesajın iletilmesi olarak düşünmek doğru değildir; çünkü mesajı gönderen kişinin genellikle bir amacı vardır. Kaynak, gönderilen mesaj doğrultusunda hedefin bir davranışta bulunmasını bekler. Hedefin göstereceği davranış ise mesajı alma biçimine ve mesajın alınma derecesine bağlıdır. Mesajı gönderenin (kaynak) istediği davranışın, alıcı tarafından gösterilmesi halinde etkin iletişim gerçekleşir. İnsan ister tek başına, ister toplumla birlikte yaşasın, amacına iletişim kurarak ulaşabilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23 İletişim DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi geri bildirimin amaçlarından değildir? a) Mesajın anlaşıldığının bildirilmesi b) Mesajın alındığının bildirilmesi c) Mesaja uyumlu davranış gösterildiğinin bildirilmesi d) Mesajın algılandığının bildirilmesi e) Mesajın anlaşılmadığının bildirilmesi 2. Aşağıdakilerden hangisi kişiler arası iletişimi engelleyen faktörlerden biri değildir? a) Sözcüklere boğulma b) Anlatılanların karıştırılması c) Mesajı algılayamama d) Mesajın uzun olması e) Fiziksel çevre engelleri 3. Dinleyicinin konuşmacının sözlerini kritik etmeden, konuşmacının söyledikleri üzerinde düşünmesine izin veren dinleme biçimine ne denir? a) Empatik dinleme b) Savunucu dinleme c) Eleştirel dinleme d) Yargıç tarzı dinleme e) Kapsayıcı dinleme 4. Aşağıdakilerden hangisi dil ve anlatım güçlüklerinin ortadan kaldırılmak için takip edilecek adımlardan biri değildir? a) Mecaz, istiare ve teşbih sanatlarına fazla yer verilmemelidir. b) Kısa kelimeler, uzun kelimelere; kısa cümleler, uzun cümlelere tercih edilmelidir. c) Cümlenin anlamına katkısı olmayan kelime, cümle içinde bulunmamalıdır. d) Meslek dili (jargon) ile konuşulmalıdır. e) Olumlu anlamları olan sözcükler seçilmelidir. 5. Aşağıdakilerden hangisi etkin dinleme becerileri öğelerinden biri değildir? a) Konuşmacıya kolaylık sağlamak b) Dikkatleri dağıtan şeyleri ortadan kaldırmak c) Eleştirel dinleme yapmak d) Kendini rahat tutmak e) Soru sormak Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24 İletişim 6. Aşağıdakilerden hangisi iletişim sürecinin unsurlarından biri değildir? a) b) c) d) e) Gönderici Mesaj ve mesaj kanalı Geri bildirim Gürültü Alıcı 7. Beden dili açısından aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Beden dili sözlü iletişimin bütünleyicisidir. b) Sözlü iletişim her ülkenin konuştuğu dile göre değiştiği halde, beden dili her kültürde aynıdır. c) Beden dilinde makro hareketler kontrol edilebilirken, mikro davranışlar kontrol edilemez. d) Beden dili sayesinde karşımızdakinin davranışlarından düşüncelerini anlayabilmemiz mümkün olur. e) Her toplum kendi kültürüne göre farklı beden dili geliştirmiştir. 8. Aşağıdakilerden hangisi iletişimin temel amaçlarından biri değildir? a) b) c) d) e) İletilecek mesajın kodlanması ve iletilmesi Mesajın kodunun çözülmesi ve filtre edilmesi Mesajın algılanması ve değerlendirilmesi Mesajın kabul edilmesi, Alıcının bilgilendirilmesi 9. Aşağıdakilerden hangisi iletişimin engellerini aşmak için kullanılacak yöntemlerden biri değildir? a) b) c) d) e) Algılama farklılıkları ve yetersizliği Dil farklılıklılarını ortadan kaldırmak Duygusal reaksiyonları ortadan kaldırmak Sözlü ve sözsüz iletişim arasındaki uyuşmazlığı aşmak Güven duygusunu ortadan kaldırmak 10. Aşağıdakilerden hangisi kişiler arası iletişim sürecinin istenilen biçimde gerçekleşmesini engelleyen faktörlerden biri değildir? a) b) c) d) e) Sözcüklere boğulma Anlatılanların karıştırılması Mesajı algılayamama Aşırı ilgi Fiziksel çevrenin verdiği rahatsızlıklar Cevap Anahtarı 1.C,2.D,3.A,4.D,5.C, 6.D, 7.B, 8.E, 9.E, 10.D Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25 Özet Algılama ve Algı Yasaları •Algılama, organizmanın çevresinde olup bitenleri anlamlandırması, değerlendirmeler yapması için uyarıcıların duyu verileri şeklinde beyne ulaşmasıyla başlayan ve söz konusu uyarıcıların tanınması, tanımlanması ve değerlendirilmesiyle yani algılanmasıyla süren ve sürecin sonunda bir şekil, desen, sertlik, yumuşaklık, soğukluk, sıcaklık şeklinde bir algıyla biten süreçtir. Algılama, duyu organları ile elde edilen her tür uyaranın beyinde şekillenmesi ve görünüm kazanmasıdır. Tanımdan da anlaşıldığı gibi algılama sadece bir tanıma ve tanımlama değildir; aynı zamanda uyaranların yorumlanması, karşılaştırılması ve değerlendirilmesiyle oluşan bir süreçtir. Algılama sürecinde uyaranlara yorum karıştığı için uyaran farklı, algı ise daha farklıdır. Başka bir ifadeyle gerçek ile algının farklı olması, süzgeçten geçirme nedeniyledir. Süzgeçten geçirme duyuların algıladığı uyaranların seçilmesi ve yorumlanarak algılanmasıdır. •Algılama sürecinde kişi, uyarıcı ile önceki bilgileri arasında bir uyumlaştırma yapmaya çalışır. Bu nedenle uyumlaştırma sürecinde gerçek, kişinin algılamasının etkisinde kalarak farklılaşır. Kişi, uyarıcıyı eski bilgilerine dayanarak yorumladığı için aynı uyarıcı farklı kişiler tarafından farklı biçimde algılanır. Kişide o uyarıcıya dair eski bir veri veya bilgi yoksa uyumlaştırma-uyarlama yapılamaz. Algılamanın yapılabilmesi, duruma veya nesneye ait bir kanaatin olmasına bağlıdır. Uyumlaştırma sürecinde birey, uyaranlara bazı eklemeler veya çıkarmalar yapar. Bunun nedeni durumun kişinin istediği gibi algılanmasını sağlamaktır. Yalan ifadeler bu ekleme ve çıkarmanın örneklerdir. •Algılamayı kolaylaştıran çeşitli faktörler vardır. Büyüklük bunlardan biridir. Büyük nesneler küçüklerden daha fazla dikkati çeker ve algılamayı kolaylaştırır. Zıtlık da algılamayı kolaylaştıran diğer bir faktördür. Birbirine zıt renkler, şekiller, nesneler daha çok ilgi çeker. Algılamayı etkileyen diğer bir faktör ise tekrardır. Tekrarlanan uyaranlar bir kez görülenlerden daha fazla dikkati çeker. Tekrarlar algılamayı kolaylaştırdığı gibi öğrenmeyi de kolaylaştırır; ancak rutin tekrarlar yeterince uyarılmaya neden olmadığı için algılamayı azaltır. Algılamayı kolaylaştıran diğer bir faktör hareketli cisimlerin hareketsiz olanlara göre daha fazla dikkati çekmesidir. Algılama bazen illüzyon ve halüsinasyon gibi algı yanılmalarıyla bozulur. Bu nedenle çoğu kez uyarıcı farklı, algı farklıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21 Algılama ve Algı Yasaları DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. İnsanın olayları sağlıklı değerlendirebilmesini algılarının sağlamlığı ve doğruluğu belirler. Buna göre algılamanın sağlamlığı aşağıdakilerden hangisine bağlıdır? a) Gerçek izlenimlere b) Gerçek duygulara c) Gerçek algılara d) Algılama yeteneğine e) Zihinsel yeteneklere 2. Uzaklık ipuçlarının kişiyi yanıltmasına ne denir? a) İllüzyon b) Halüsinasyon c) Ponzo etkisi d) Phi (fi) fenomeni e) Algı yanılması 3. İnsan duyu organlarıyla çevresindeki çeşitli uyarımlara ulaşır. Çevre uyarımları duyular vasıtasıyla alınıp bilinçte değerlendirildiği zaman algılamanın gerçekleşmesine ne denir? a) Duyu süreçleri b) Simgesel süreçler c) Algı süreçleri d) Öğrenme süreçleri e) Kavrama süreçleri 4. İnsanın olayları sağlıklı değerlendirebilmesi algılarının sağlamlığı, doğruluğu, reel olana uygunluğu ile ilgilidir; buna göre aşağıdakilerden hangisi algılamanın sağlamlığı ile ilgili değildir? a) Gerçek izlenimlere dayanma b) Doğru, gerçek duyulara dayanma c) Öğrenmeye dayanma d) Gerçek algılara dayanma e) Gerçek algılama yeteneğine dayanma 5. Aşağıdakilerden hangisi bir çıkarsamanın doğru olabilmesi için, ilişkiye dayanak olan davranışların taşıması gereken özelliklerden biri değildir? a) Davranış yarar sağlayıcı olmalıdır b) Davranış tutarlı olmalıdır c) Davranış belirgin olmalıdır d) Davranış başkalarınca da yapılabilir olmalıdır e) Davranış insanın yalnız başına olduğunda da yapılabilir olmalıdır Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22 Algılama ve Algı Yasaları 6. 7. 8. 9. 10. Aşağıdakilerden hangisi algı türlerinden biri değildir? a) Hayal algısı b) Görüş algısı c) Duyu algısı d) Akıl algısı e) Vehim algısı Herkesin eşit bir algılama yeteneği yoktur ve algılamada eşitliği bozan çeşitli etkenler aşağıdakilerden hangisidir? a) İhtiyaçlar b) Beklentiler c) Alışkanlıklar d) Bilgi ve deneğim e) İlgiler Gestalt psikologlarına göre aşağıdakilerden hangisi algı yasası değildir? a) Zemin-şekil yasası b) Yakınlık yasası c) Süreklilik yasası d) Benzemezlik yasası e) Pragnaz yasası Aşağıdakiletrden hangisi algı sürecinin unsurlarından biri değildir? a) Uyarıcı b) Duyu c) İzlenim d) Kavrama e) Anlam Aşağıdakilerden hangisi dikkati ve dikkat yoluyla algılamayı belirleyen uyarıcı ve bireysel özelliklere ilişkin etkenlerden biri değildir? a) Şiddet ve büyüklük b) Kontrast c) Hareket d) Tekrar ve pekiştirme e) Benzerliklerden yararlanma Cevap Anahtarı 1.E, 2.C, 3.A, 4.C, 5.A, 6.B, 7.C, 8.D, 9.D, 10.E Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23 Kişilik Özet •Bireyi tanımlayan görece dengeli özellikler seti şeklinde tanımlanan kişilik, insanların kendilerini ve diğerlerini nasıl gördüklerini ve değerlendirdiklerini, diğerlerini nasıl etkilediklerini, iç ve dış ölçülebilir özelliklerinin neler olduğunu ve birey-durum etkileşiminin nasıl gerçekleştiğini açıklayan bir kavramdır. Hem kalıtsal hem de çevresel faktörlerin kişiliğin oluşumunu etkileyen faktördir. Kişiliğin oluşumunu etkileyen çevresel unsurlar; aile, toplum ve kültür ve deneyim olarak ifade edilmektedir. •Kişiliğe ilişkin araştırmalar kişilik kuramlarını ortaya çıkarmıştır. Psikolojideki bu farklı bakış açıları nomotetik (kural koyucu) ve idiyografik (bireysel) yaklaşımlar olarak sınıflandırılmaktadır. Nomotetik kuramlar kişiliği, özelliklerin belirlenmesi ve ölçümü ile ortaya koymaya çalışırken idiyografik kuramlar ise kişiliği tanımlamada her bireyin eşsizliğinin dikkate alınması gerektiğini savunmaktadır. Diğer taraftan Eysenck, kişiliğin önemli boyutlarını belirlemek için gerçekleştirdiği çalışmalar sonucunda kişiliğin iki önemli boyutu olduğu görüşünü ileri sürmüştür. Bunlar dışa dönüklük-içe dönüklük ve nevrotiklik-dengelilik şeklindedir. Her iki boyut açısından bireyin kişiliğinin ölçek üzerinde hangi noktada yer aldığı testlerle ortaya çıkarılmaktadır. •Kişilik kuramlarının pek çoğu birtakım ölçüm araçları ile kişiliğin ölçülebileceğini ifade etmektedir. Kişiliği ölçmek amacıyla kullanılan yöntemler üç başlık altında incelenebilir: Objektif testler, projektif testler ve davranışsal ölçümler. Objektif testler, bireyin önceden hazırlanmış bir ifade setindeki maddelere doğru, yanlış ya da evet, hayır şeklinde cevap vermesi ile gerçekleştirilen testlerdir. Projektif testlerde bireylere, soyut bir şekil ya da resim gösterilmekte ve bireylerden ne gördüklerine ilişkin tanımlamalar yapması istenmektedir. Davranışsal ölçümlerde ise kontrol altındaki durumsal koşullarda bireyin sergilediği davranışı gözlemlemek esastır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21 Kişilik DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Eysenck’e göre melankolik bir bireyin aşağıdaki özelliklerden hangisine sahip olması beklenemez? a) Kaygılı b) Antisosyal c) Hırçın d) Konuşkan e) Ketum 2. Aşağıdakilerden hangisi Beş Büyük Faktör Kuramına ait kişilik boyutlarından biri değildir? a) Dışa dönüklük b) Duygusal Denge c) Uyumluluk d) Sorumluluk e) Mükemmelcilik 3. Bireyin sosyal çevresinin ona yansıttığı davranış ve tepkiler sonucu oluşan kendi resmi aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilmektedir? a) Ego b) İd c) Süperego d) Ayna benlik e) Genelleştirilmiş başkası 4. İnsanlara güvenmeyen birinin diğerlerini güvensiz bulması aşağıdaki savunma mekanizmalarından hangisine örnek olarak düşünülebilir? a) Yüceltme b) Bastırma c) Yadsıma d) Karşıt tepki oluşturma e) Yansıtma 5. Bireylere bir resim, soyut bir şekil ya da resmin gösterildiği ve bireylerden ne gördüklerine ilişkin tanımlamalar yapmalarının istendiği testler aşağıdakilerden hangisidir? a) Projektif testler b) Objektif testler c) Davranış ölçümü d) Analitik testler e) Zekâ testleri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22 Kişilik 6. Aşağıdakilerden hangisi kişiliği belirleyen çevresel faktörlerden biri değildir? a) Kalıtım b) Aile c) Toplum d) Kültür e) Deneyim 7. Oluşturduğu kişilik modelinde kişiliğin bireyin günlük yaşam içerisinde belirli bir durum ya da ortamda ne yapacağını belirleyen faktörler bütünü olduğunu ifade eden aşağıdakilerden hangisidir? a) Eysenck b) Catell c) Erikson d) Cooley e) Mead 8. Sosyal dünyanın onu yaşayan bireylerin zihninde yaratıldığı ya da anlamlandırıldığı fikrini savunan ve kişiliğin eşsizliğini vurgulayan kuramlar aşağıdakilerden hangisidir? a) Kalıtımcı kuramlar b) Nomotetik kuramlar c) İdiyografik kuramlar d) Kuralcı kuramlar e) Analitik kuramlar 9. Aşağıdakilerden hangisi bireyin istekleri ile yapması gerekenler arasında bir arabulucu işlevi görür? a) Ego b) İd c) Süperego d) Ayna benlik e) Genelleştirilmiş başkası Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23 Kişilik 10. NEO Kişilik Envanteri aşağıdakilerden hangisine örnek olarak verilebilir? a) Projektif testler b) Objektif testler c) Davranış ölçümü d) Analitik testler e) Zekâ testleri Cevap Anahtarı 1.D, 2.E, 3.D,4.E, 5.A, 6.A, 7.B, 8.C, 9.A, 10.B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24 Gruplar Özet •Gruplar insan davranışını anlamada ve açıklamada önemlidir. Belli amaçlar ve bunları gerçekleştirme çabası çerçevesinde toplanmış, belli kurallara göre, belirli bir süre karşılıklı sosyal ilişki ve etkileşimde bulunan, en az iki kişiden oluşan, görece sürekli birey topluluğudur. Grup, yığın kavramının aksine üyeleri arasında süreklilik temelinde bir etkileşimi içermektedir. Yığın ise bir şekilde geçici bir nedenle, kısa bir süreliğine bir arada olan insan topluluğudur. Grup kavramı ile birlikte alınan bir başka olgu olan kategori de benzer ve ortak sosyal özellikleri olan insanlardan oluşmaktadır. Takım kavramı ise ortak bir amaca, performans hedefine ulaşmak için karşılıklı sorumluluk anlayışı çerçevesinde, birbirini tamamlayıcı becerileri olan küçük sayıdaki insan topluluklarıdır. •Birçok grup türünden söz etmek mümkündür. Bunlar, birincil ve ikincil grup, biçimsel ve biçimsel olmayan grup, iç ve dış grup, üyelik grupları ve referans grupları ve diğer gruplar şeklinde ifade edilebilir. Birincil gruplar, üyeleri arasında birincil, bir başka deyişle yüz yüze ve samimî ilişkilerin olduğu gruptur. İkincil gruplar ise, birincil grupların dışındaki her türlü, büyük çaplı, önemli, biçimsel (resmi) gruplardır. Biçimsel gruplar, belirli amaçları gerçekleştirmek maksadıyla biçimsel bir şekilde oluşturulmuş, yazılı kurallar çerçevesinde işleyen gruplardır. Biçimsel olmayan gruplar ise yazılı kurallarla değil, grup üyeleri arasındaki sosyal etkileşimin sonucunda ortaya çıkan oluşumlardır. İç grup, bireyin ait olduğu, etkileşimde bulunduğu ve bizlik duygusunu paylaştığı bir sosyal gruptur. Dış grup ise bireyin kendini bir parçası olarak görüp değerlendirmediği ya da ait olmadığı gruplardır. Üyelik grupları, kişilerin üyesi bulundukları ve içinde etkileşimde bulundukları gruplardır. Referans grupları ise birey için geçerli olan tutum ve davranışların oluşumunu sağlayan ve bir anlamda bireyin ideali olan gruplardır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18 Gruplar DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Benzer ve ortak sosyal özellikleri olan insan toplulukları aşağıdaki kavramlardan hangisi ile ifade edilmektedir? a) Kategori b) Yığın c) Takım d) Grup e) Toplum 2. Aşağıdaki grup sınıflamalarından hangisi üyeler arasındaki etkileşimin doğası temel alınarak yapılmış bir tasniftir? a) Biçimsel-Biçimsel olmayan b) İç-Dış c) Büyük-Küçük d) Birincil-İkincil e) Geçici-Sürekli 3. Aşağıdaki gruplardan hangisine birey üye olmayıp, üyeliği arzu etmektedir? a) Biçimsel gruplar b) Üyelik grupları c) Referans grupları d) Birincil gruplar e) İkincil gruplar 4. Bir grup içerisindeki sebep-sonuç ilişkileri, grupların oluşumu ve işleyişleri, grubun herhangi bir kısmında meydana gelen bir değişikliğin diğerleri ve grubun bütünü üzerinde meydana getirdiği etki ve tepkiler şeklinde tanımlanan olgu aşağıdakilerden hangisidir? a) Grup dinamikleri b) Grup normları c) Grup yapısı d) Grup liderliği e) Grup iletişimi 5. Grubun, bireyin belirli ortamlarda yerine getirmesini istediği beklentiler dizisini ifade eden kavram aşağıdakilerden hangisidir? a) Grup dinamizmi b) Norm c) Ünvan d) Rol e) Statü Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19 Gruplar 6. Aşağıdakilerden hangisi grup olarak tanımlanan bir topluluğun özelliklerinden biri değildir? a) Birbirleriyle etkileşim halinde olma b) Psikolojik olarak birbirlerinin farkında olma c) Aynı yer ve zamanda bir arada olma d) Kendilerini bir grup olarak algılama e) Belirli beklenti ya da amaçlara ulaşma dürtüsüyle etkileşimde bulunma 7. Aşağıdaki olgulardan hangisi grup olgusundan çok takım olgusunu yansıtmaktadır? a) Bireysel liderlik b) Müşterek çıktılar c) Bireysel performans d) Bireysel sorumluluk e) Bireysel çıktılar 8. Bireyin kendini bir parçası olarak görüp değerlendirmediği ya da ait olmadığı gruplar aşağıdaki kavramlardan hangisi ile ifade edilmektedir? a) Biçimsel grup b) Biçimsel olmayan grup c) Birincil Grup d) İç grup e) Dış grup 9. Grup oluşum ve gelişim aşamalarından hangisinde odak noktası; kişiler arası ilişkilerden grubun amacına yönelik olarak yapılması gerekenlerin kararlaştırılmasına kaymaktadır? a) Karşılıklı kabul b) Karar verme c) Motivasyon d) Bağlılık e) Kontrol 10. Grup üyeleri tarafından uygun görülen davranış kalıpları aşağıdaki kavramlardan hangisi ile ifade edilmektedir? a) Grup dinamikleri b) Grup normları c) Grup yapısı d) Grup liderliği e) Grup iletişimi Cevap Anahtarı 1.A, 2.D, 3.C, 4.A, 5.D, 6.C,7.B, 8.E, 9.B, 10.B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20
