bİYOMOLEKÜLLIİR ÜZEiİNE RADYASYON ETKİLEIU Şcnay

PO-23
bİYOMOLEKÜLLIİR ÜZEiİNE RADYASYON ETKİLEIU
Şcnay SÜMER
F. ¡i.l’
ı'Mi-Edeluyat F.'tkıiîtesi BiyoUıji üüüimü M . AZ. İĞ
t: l k t y
IHvoİDjlt- r*.ffvttîinılti r.mınll lulii'rf <>f.ııt i>iyomo iekü lter üzerine rad­
yasyonu» ı/tkiteri konusundaki çalışmalar d.ıha ziyade, bu moleküllerin kim­
yasal ve yapısal değişmeleri üzerinde yoğunlaşmıştır.ç0k kompleks bir ya­
pıya sahip olan bu moleküllerdeki fonksiyonel değişiklikler, çoğunlukla
canlı sistem dışında incelenmiştir. Bu koşullarda elde edilen bulguların
canlı sistem de elde edileceklerle eş değerlendirilmesi doğru olmaz. Çün­
kü, canlı sistemdeki bu moleküller, farkıl kimyasal formda olabildikleri
gibi, radyasyona duyarlılıkla" ve koruyucu kapasiteleri farklı olan di­
ğer moleküllerle çevrilmiş olabilirler.
Proteinler üzerine Radyasyonun Etkileri
Amino asitlerin radyasyona karşı en duyarlı kısmı amino grupları­
dır. Fakat karboksil grubu ile bağlı olduğundan molekülden kolaylıkla
ayrılamaz. Yan gruplar da kimyasal kompozisyonların^ bağımlı olarak rad­
yasyondan etkilenirler.
Işınlanmış sığır serun. albümini ile yapılan denemelerde, ışınlama
ile proteinlerde meydana gelen fonksiyon kaybının sadece peptit bağlarının
kırılmasından ileri gelmediği, peptit zincirinin plrimer yapısının da bo­
zulduğu anlaşılmıştır(1). oluşan bu doğrudan etkilerin yarı sıra, dolaylı
etkinin de su içinde şekillenen serbest radikallerin enerjisinin transfe­
rinden ortaya çıktığı saptanmıştır(2).
Radyasyonun proteinlerde refraktif indekste, elektriksel iletimde
ve optik rotasyondaki değişmelerin yanı sıra viskozitede artma ve eksil­
meler meydana getirerek etki gösterdiği belirtiImektedir(l).
Enzimlere Radyasyon Etkisi
Spesifik, keînyasal reaksiyonları katalize eden proteinler olan en­
zimler üzerine radyasyonun etkileri, enzim aktivitesi ölçülmek suretiyle
çalışılabilmiştir. Bütün enzimler, birçözelti içinde ışınlandırıldıkları
zaman inaktive olabilirler. A ak farklı enzimlerin inaktive olabilmeleri
için gerekli olan ışınlama do. l a n büyük ölçüde farklılık gö'sterir.Orn:
Carboxypeptidase‘
in C değeri J,55 iken Catalase'ırf G değeri 0,009 dur.
Diğer taraftan (~SH) i'ilfidril grupları içeren enzimlerin, biyo­
lojik sistemde daha etkin olıraları nedeniyle, radyasyona karşı daha duyar­
lı olduğu konusunda birbirini karşıt görüşler vardır(l).
Radyasyonun Nükleik
Asitlere Etkisi
îyonizan ışınların RNA'dan ziyade DMA üzerine etkili olduğu sap­
tanmıştır, DNA dan oluşan kromozomların incelenme kolaylığı, ayrıca mitozfazının radyasyona karşı en duyarlı evreyi oluşturması, çalışmaları
daha çok DNA üzerinde yoğunlaştırmıştır. ONA da radyasyonla oluşabilen
çok farklı çeşitte hasar vardır. Bu hasarların hepsi üzerinde çalışılmış
olup bunlar; bir bazın değişimi (örn. Ueaminasyonu), bir bazın kaybı ,
zincirler arasındaki H bağlarının kırılması, tek ya da çift iplikteki
kopmalar ve heliks içerisindeki yanlış bağlanmalar olarak sınıflandırıla­
bilir.
PO—24
665
ONA'daki pirimidın bazlarının rady.usyotıa karşı püriıı bazlarından
daha duyarlı olduğu da saptanm Cır (2-3) ,İ>NA mo lı?kii 1ümk'k i bazların -.1iz L—
ler i genetik kodu verdiğinden, buradaki değ Eşme U;r , nt-m'tik komroz isyotuınutı değişmesine veya mutasyonlıra sebep olmaktadır. Bu da, bir :;üı:r<? veya
orgar^izmadaki biiyiik biyokimyasaJ veya fİ 2 iksyl doi?, isnto 1ı-r in oluşabilmesine
dönüdür. Ancak, Radyasyon dozu.ıa ve tek veya çift ipLikte olmasına bağımlı
olarak değişimlerin geri donüç:imlü olabileceği yani ramir udi lobi l:ao ola­
sılığının var olduğu da bilinni2ktedir( 2 ) ,
Radyasyonun Lip id l>'rc Etkisi
özellikle, iki veya daha fazla çirt bağlı aıısature yağlar, ışınla­
ma ile önemli kimyasal reaksiyonlar verirler. Çift ballar arasındaki C
hedef noktasıdır. H'in ayrılması İle, ortamda oksijenin varlığı halinde
peroksil (R0°) radikalleri ve organik peroksitler oluşmaktadır. 8u reak­
siyon zincir?, etkilenen moleküllerin sayısının artmasına neden olmakta­
dır.
R + Oj ---- 3» RQO°
R00° + r ' h --- 3- R00 İ:+ R f°
R’
+ 0, --- »fcR *00°
Elektron spin rezonans gibi modern tekniklerle, in vivo çalışmalar­
da da ışınlanmış dokudaki organ*k peroksitler saptanabilmektedir(2)
Radyasyonun Karbonhidratlara Etkisi
Radyasyonun polisakkaritlere etkisi üzerine yazılan bir kaç rapor­
da sonuç vermekten uzaktır. Nijasta ve kuru selüloz üzerine yapılan çalış­
malar, radyasyonun polisakkari;ler üzerine primer doğrudan (viir^kt) e t k i ­
sinin, muhtemelen parçalama (dîgradasyon) ve zincir kırılması şeklinde
olduğunu işaret etmektedir.
X ısınları ile ışınlanmış sinoviyal sıvıda viskozitede bir azalma
meydana gelmektedir.Bu, hyaluronic asit-protein kompleksini polisakkarit
kısmının depolitaarizasyonuna atfedilmektedir. Bunun hyaluronic asit poli­
merinin yüksek hidrasyonu ve düşük konsantrasyonu nedeniyle, radyasyonun
dolaylı (indirekt) etkisi olduğu tahmin edilmektedir.
Seyreltik çözeltilerdeki sekerin ışınlanması, oksijen yokluğunda
polimer üretimi ile sonuçlanır. Bazı araştırıcılar bunun çapraz bağlanma­
dan ileri gelebileceğine işaret etmektedirler |U) • Son derece yüksek doz-^
larda, sekerden parçalanma ürünleri oluşmaktadır,ISöyle bir etki, hayli
yüksek dozlara ihtiyaç duyulmas: nideniyle,- in vivol sistemlerde düşük
öneme sahiptir.
K A Y N A K L A R
1.
C a sa r o l l ,
2.
ö/alp.ııı,
"i.
I t r ı l o 1,
i*. A . ,
A.
R a d i a t i o n
K m l y o h iy o l o j i
I'iif Mı> I ı-c-ıı 1 a r
IHolo^y,
l’ri'iıt u h ;~
li;ı 1 ! .
Itu-.
(l'^O).
( ı s i;,
ot
ıııul.ıt I i m .
( l'l'llı .
( l’
i M )
.