Koruyucu Hekimlik Bülteni Editörlüğüne

advertisement
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
ARAŞT IRMA
CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİNDE BİR GRUP
ÖĞRENCİNİN AİLE PLANLAMASI VE CİNSEL YOLLA
BULAŞAN HASTALIKLAR KONUSUNDAKİ BİLGİ
DÜZEYLERİ
Dr. Müjde ŞERİFHAN İLGÜN, Yrd.Doç.Dr. Pınar ERBAY DÜNDAR,
İnt.Dr. Yakup Gökhan DOĞRAMACI, İnt.Dr. Akın DALCI, İnt.Dr. Gökhan
GÜRGEN
Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sağlığı AD, Manisa
* Bu çalışma 24-26 Kasım 2004 tarihinde Ankara’ da düzenlenen “I. Ulusal
Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi” Sempozyumu’nda sunulmuştur.
ÖZET
Genç erişkinlik dönemi, aile planlaması (AP) ve cinsel yolla
bulaşan hastalıklar (CYBH) kavramlarının önem kazandığı
dönemdir. Manisa Celal Bayar Üniversitesi (CBÜ) Fen
Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü ile Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümlerinde eğitim gören öğrencilerin AP ve CYBH
konularındaki bilgi düzeylerinin belirlenmesi bu araştırmanın
amacını oluşturmaktadır. 410 kişiden oluşan evrenin
%73.0’na ulaşılmış, hazırlanan soru formu, gözlem altında
uygulanmış, veriler SPSS 10.0 istatistik programında Ki Kare
ve Student’s t testi ile analiz edilmiştir. Grubun yaş
ortalaması 21.3+1.9’dur, AP yöntemlerine ilişkin bilgi en sık
%31.8 ile arkadaştan alınmaktadır. Kız öğrencilerde %95.4
ve % 88.3 ile oral kontraseptif ve rahim içi araç, erkek
öğrencilerde ise %96.1 ve %79.4 ile oral kontraseptif ve
kondom en çok bilinen AP yöntemleri olarak belirlenmiştir.
AP bilgi düzeyi puan ortalamaları kızlarda (11.2+3.7),
erkeklerden (9.0+3.9) yüksektir ve istatistiksel olarak anlamlı
fark saptanmıştır (p<0.05). CYBH bilgi düzeyinde ise; cinsler
arasında puan ortalamalarının farklı olmadığı (kızlarda 5.3
±2.3, erkeklerde 5.2±2.5) belirlenmiştir (p>0.05). Yaş
grubu, bu alanda etkili olan tek değişkendir. Gençlerin AP ve
CYBH hakkında bilgi düzeyleri %52.2 ve %48.2 oranında
yeterli olarak bulunmuştur. Üniversite öğrencilerine AP ve
CYBH alanında danışmanlık verilmesi karşılaşmaları olası
sorunların üstesinden gelebilmeleri açısından yararlı olacaktır.
Anahtar Kelimeler: üniversite öğrencileri, aile planlaması,
cinsel yolla bulaşan hastalıklar, bilgi düzeyi.
Sorumlu Yazar (Corresponding Author):
Dr.Müjde ŞERİFHAN İLGÜN, Celal Bayar Üniv. Tıp Fak. Halk
Sağlığı AD., Sağlık Hizmetleri Yüksek Okulu Binası, İstasyon
Mevkii, 45020, Manisa
Tel: 0.236.2391319
E-posta:
[email protected]
66
ABSTRACT
THE KNOWLEDGE LEVEL OF THE STUDENTS IN CELAL
BAYAR UNIVERSITY, FACULTY OF SCIENCE &
LITERATURE ABOUT FAMILY PLANNING AND
SEXUALLY TRANSMITTED DISEASES
Young adulthood is a period when concepts like family
planning (FP) and sexually transmitted diseases (STD’s)
become important. This cross-sectional study was performed
to measure the knowledge level of Biology and Turkish
Language / Literature students of Manisa Celal Bayar
University about FP and STD’s. The questionnaire measures
knowledge level of FP-STD’s and sociodemographic variables
was performed to 299 students (73 % of the population)
undar observation. The data is evaluated by chi square test
and Student’s t test in SPSS 10.0 statistics program. The
mean age of the study group is 21.3±1.9, 31.8% get
informed about FP by friends, 95.4% of girls know about
oral contraseptives (oc’s) and 88.3% of girls know about
IUD’s; 96.1% of boys know about oc’s and 79.4% of them
know about condom. The mean knowledge point of FP is
11.2±3.7 of girls, 9.0±3.9 of boys (p<0.05). The mean
knowledge point of STD’s is 5.3 ±2.3 of girls, 5.2±2.5 of
boys and there is no statistical significance (p>0.05). The
effective variables of STD’s knowledge is age group.Medicosocial section of universities is a very important places for
consulting FP and STD’s to the students.
Key Words: university students, FP, STD’s, knowledge level
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
GİRİŞ
Cinsel yolla bulaşan hastalıklar
(CYBH)
gerek
gelişmiş,gerekse
gelişmekte olan ülkelerde önemli halk
sağlığı sorunlarındandır. Genel olarak
CYBH listesinde gonore, klamidya,
trikomonas, herpes simpleks tip 1 ve
2, şankroid, sifilis, lenfogranüloma
venerum,
granüloma
inguinale,
pedikulozis pubis, skabies, insan
immün yetmezlik virüsü (HIV),
hepatit A ve B bulunur (1). 2004
Dünya Sağlık Örgütü Rapor’unda yer
alan Cinsel Yolla Bulaşan Hastalık
Yükü tahminlerine göre; Avrupa
Bölgesi’nde erken çocukluk ve erken
erişkinlik döneminde HIV dışı CYBH
nedeniyle 149.000 yıl ve yine aynı
dönem için HIV/AIDS nedeniyle
39.000 yıl kaybedilmektedir (2).
Hızlı nüfus artışı ve CYBH’ların,
özellikle de HIV İnfeksiyonu’nun
yayılımı ve şu an için başlıca korunma
yolunun güvenli cinsel ilişki ve
kondom
kullanımı
olması
aile
planlaması
(AP)
ve
cinsellik
konularının sürekli olarak gündemde
kalmasına
yol
açmaktadır.
Bu
konularda hedef kitleyi oluşturan
gençlerin konuya ilişkin bilgi tutum ve
eğilimlerinin
bilinmesi
sorunun
çözümü açısından önemlidir. Trakya
Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde yapılan
bir çalışmada, öğrenciler HIV/AIDS
ile ilgili bilgi sorularının üçte ikisini
doğru yanıtlayabilmiştir (3). Ankara
Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi
öğrencilerine
uygulanan
bir
araştırmada ise, öğrencilerin %89’u
HIV/AIDS, %56’sı frengi, %52’si
mantar, %24’ü cinsel organ siğilleri,
%77’si hepatit B ve C hastalıkları
konusunda
bilgilerinin
olduğunu
belirtmişlerdir. Öğrencilerin CYBH’ a
karşı korunmada etkili olan kondomu
bilme oranı %88’dir (4).
Ülkemizde AP konusunda yeterli
sayılabilecek hizmet sunumuna karşın
etkili yöntem kullanma oranının düşük
olması (%42.5) ve etkisiz yöntem
kullanımının önceki yıllara oranla
artmış olması (%28.5), nüfus içinde
önemli bir paya sahip olan gençlerin
cinsellik ve özellikle AP konusunda
bilgilendirilme
gereksinimlerinin
yeterince karşılanamaması ile de
açıklanabilir (5). Gençlerimiz arasında
istenmeyen gebelikler önemli bir
sorundur ve üreme sağlığı konusunda
bilgilenmeye ihtiyaç duyulmaktadır.
Marmara Üniversitesi hazırlık sınıfı
öğrencileri arasında yapılmış olan bir
çalışmaya göre, erkek öğrencilerin en
fazla bildikleri AP yöntemleri sırasıyla
kondom ve haptır. Kız öğrenciler ise
yöntem olarak en fazla hap, kondom
67
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
ve
Rahim
İçi
Araç
(RİA)’ı
bilmektedir. Her iki cinsiyet için de
kullanımı en fazla bilinen yöntem
kondom, en az bilinen yöntem
erkeklerde
acil
kontrasepsiyon,
kızlarda vazektomidir. Araştırmaya
katılan öğrencilerin sadece %69.4’ü
CYBH’ dan korunmada kondomun
etkili
olduğunu
belirtmiştir.
Öğrencilerin
kullandıkları
AP
yöntemleri ise erkeklerde (%46.6),
kızlarda (%9.3) kondom ve erkeklerde
(%18.2),
kızlarda
(%7.6)
geri
çekmedir. İlk cinsel ilişkilerinde
erkeklerin %60.5’i ve kızların % 78’i
bir
AP
yöntemi
kullanmıştır.
Kullanılan yöntemler kondom (%52.9)
ve geri çekme (%5.7) olarak
belirtilmiştir (6).
Manisa Celal Bayar Üniversitesi
(CBÜ) Fen Edebiyat Fakültesi
Biyoloji ile Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümlerinde
eğitim
gören
öğrencilerin
AP
ve
CYBH
konularındaki
bilgi
düzeylerinin
belirlenmesi bu araştırmanın amacını
oluşturmaktadır.
GEREÇ-YÖNTEM
CBÜ Fen Edebiyat Fakültesi
Biyoloji ile Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümlerinde eğitim gören 410
öğrenci bu araştırmanın evrenini
68
oluşturmaktadır.
Bu
bölümlerin
seçilme nedeni; Biyoloji bölümüne
ÖSS’de sayısal alanda, Türk Dili ve
Edebiyatı bölümüne ise sözel alanda
öğrenci alındığından, AP ve CYBH
hakkında bilgi düzeyi farkı olup
olmadığının araştırılmasına olanak
sağlamaktır. Araştırmanın katılım hızı
%73.0 (n=299)’dır. 111 öğrenci veri
toplama döneminde derse girmeme,
araştırmaya
katılmayı
istememe
nedeniyle
araştırma
dışında
kalmıştır.Araştırma 2004 Nisan-Mayıs
dönemi CBÜ Tıp Fakültesi Halk
Sağlığı Anabilim Dalı intern hekimleri
tarafından
ilgili
fakültenin
dekanlığından
izin
alınarak
yürütülmüştür.
Soru formları, ders bitimine 20
dakika kala ilgili öğretim üyesinden
izin
alınarak
gözlem
altında
öğrencilere araştırmanın amacı ve isim
belirtmemeleri açıklandıktan sonra
uygulanmıştır. Veriler SPSS 10.0
istatistik
paket
programı
ile
değerlendirilmiş, analizlerde uygun
istatistiksel
analiz
yöntemi
kullanılmıştır.
Araştırmanın bağımlı değişkeni; AP
ve CYBH bilgi düzeyi, bağımsız
değişkenleri ise; yaş, cins, bölüm,
doğum yeri, ikamet edilen yer, en
uzun süre yaşanan bölge, yerleşim
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
birimi, anne yaşı ve eğitimi, baba yaşı
ve eğitimi, aile yapısı, kardeş sayısı,
gelir düzeyi, sağlık güvencesi, bilgi
kaynağı, cinsel partner varlığı olarak
belirlenmiştir.
AP ve CYBH bilgi düzeyine ilişkin
sorular
belirtilen
kaynaktan,
değiştirilerek
alınmıştır
(7).
Öğrencilerin
AP
ve
CYBH
konusundaki
bilgi
düzeyini
belirlerken, AP konusundaki bilgi
düzeyleri için tam puan 20, CYBH
konusundaki bilgi düzeyleri için tam
puan 10 olarak belirlenmiş ve sorulara
verilen doğru yanıt ortalamaları kesme
noktası olarak alınarak; AP için 10
puan ve altı yetersiz, 11 puan ve üstü
yeterli bilgi düzeyi, CYBH için 5 puan
ve altı yetersiz, 6 puan ve üstü yeterli
bilgi düzeyi olarak kabul edilmiştir.
Bilgi, tutum, davranış düzeyini
belirleyen sorular ve puanlamaları
makalenin sonunda EK olarak
verilmiştir.
BULGULAR
Araştırmaya katılan öğrencilerin
yaşları 17-30 arasında değişmekte, yaş
ortalaması 21.3+1.9 yıldır. Gençlerin
%51.2’si Ege bölgesi doğumlu olup,
%48.5’i ailesinin yanında ikamet
etmektedir ve yine %60.5’inin yaşamı
boyunca en uzun süre kaldığı bölge
Ege bölgesidir. Öğrencilerin %89.6’sı
kentsel yerleşimlidir ve %40.8’inin
annesi ilkokul mezunu, %27.1’inin
babası lise mezunudur. %77.9’unun
aile yapısı çekirdek ailedir ve
%42.8’inin 2 kardeşi vardır. %81.3’ü
gelir düzeyleri sorulduğunda “gelir
gidere eşit veya gelir giderden fazla”
cevabını verirken, % 41.5’inin sağlık
güvencesi SSK olarak belirlenmiştir
(Tablo 1).
Korunma
yöntemleri
hakkında
bilgiyi alma kaynakları; aile (%21.4),
arkadaş (%31.8), okul (%8.4), medya
(%17.4), diğer (%21.1) olarak tespit
edilmiştir.
Öğrencilerini isimlerini bildikleri AP
yöntemleri sorgulandığında, kızlarda
%95.4 ve erkeklerde %96.1 ile en çok
doğum kontrol hapı (OK) ve kızlarda
%73.1 ve erkeklerde %79.4 ile kondom
yanıtı alınmıştır. Kız öğrencilerin
%88.3'ü, erkek öğrencilerin ise
%56.9’u
RİA’yı
bildiklerini
belirtmişlerdir.
AP
yöntemlerini
etkilerine
göre
değerlendirmeleri
istendiğinde; öğrencilerin %34.4’ü
OK’nın %45.4’ü RİA’nın, %5.4’ü
diyafram, köpük, jel, fitilin, %36.1’i
kondomun, %3.0’ı norplantın, %41.8’i
tüp
ligasyonunun,
%38.1’i
vazektominin, %8.7’si geri çekmenin
etkili olduğunu belirtirken; %26.8’i
69
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
OK, %40,5’u RİA, %82,3’ü diyafram,
köpük, jel, fitil, %95,7’si norplant,
%55,5’i tüp ligasyonu, %58,5’i
vazektomi ve %57,2’si de geri çekme
yöntemi hakkında bilgisi olmadığını
ifade etmiştir (Tablo 2).
Tablo 1. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin (N=299) Bazı Sosyodemografik
Özellikleri (CBÜ, 2004)
Sayı
%
Kız
197
65.9
Cinsiyet
Erkek
102
34.1
Türk Dili ve Edebiyatı
143
47.8
Bölüm
Biyoloji
156
52.2
17-21
162
54.2
Yaş
22-30
137
45.8
Ege
153
51.2
Doğum Yeri
Diğer
146
48.8
Aile yanında
145
48.5
İkamet Yeri
Diğer
154
51.5
Ege
181
60.5
En Uzun İkamet Ettiği Bölge
Diğer
118
39.5
Kırsal+Gecekondu
31
10.4
Yaşam Yeri Niteliği
Kentsel
268
89.6
Emekli sandığı
79
26.4
Sağlık Güvencesi
SSK
124
41.5
Diğer
96
32.1
Çekirdek
233
77.9
Aile Yapısı
Diğer
66
22.1
Gelir giderden az
56
18.7
Gelir Düzeyi
Gelir>gider
243
81.3
İlkokul ve Altı
162
54.2
Anne Eğitim Düzeyi
Ortaokul ve Üstü
137
45.8
İlkokul ve Altı
106
35.5
Baba Eğitim Düzeyi
Ortaokul ve Üstü
193
64.5
Araştırmaya grubunda kızların AP
bilgi düzeyi 11.1±3.7 iken erkeklerin
70
bilgi düzeyi 9.0±3.8 puandır ve
istatistiksel olarak anlamlı fark
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
saptanmıştır (p=0.01). AP bilgi düzeyi
ile diğer sosyodemografik değişkenler
(yaş grubu, doğum yeri, ikamet yeri, en
uzun ikamet ettiği bölge, yaşam yeri
niteliği, anne yaşı, anne eğitimi, baba
yaşı, kardeş sayısı, sağlık güvencesi,
aile yapısı, baba eğitimi, gelir düzeyi)
ve öğrencinin eğitim aldığı bölüm
arasında istatistiksel açıdan anlamlı
fark saptanmamıştır (Tablo 3).
Tablo 2. Araştırma Grubunun (N=299) AP Yöntemlerinin Etkinliğine İlişkin
Değerlendirilmeleri (%) (CBÜ, 2004)
Etkili
Etkisi sınırlı
Etkisiz
Bilmiyorum
34.4
38.1
0.7
26.8
OK
45.2
13.7
0.8
40.5
RİA
5.4
10.0
2.3
82.3
Diyafram, köpük, jel, fitil
36.1
19.4
44.5
Kondom
3.0
1.3
95.7
Norplant
41.8
2.3
0.4
55.5
Tüp ligasyonu
38.1
2.0
1.4
58.5
Vazektomi
8.7
23.7
10.4
57.2
Geri çekme
Tablo 3. Katılımcıların (N=299) AP Bilgi Düzeyi ve Sosyodemografik Değişkenler
Arasındaki İlişkiler (CBÜ, 2004)
Yetersiz(%)
Yeterli (%)
p
Kadın
41.1
58.9
Cinsiyet*
0.001
Erkek
60.8
39.2
Türk Dili-Edeb.
48.3
51.7
Bölüm
0.888
Biyoloji
47.4
52.6
17-21
47.5
52.5
Yaş Grubu
0.912
22-30
48.2
51.8
Ege
48.4
51.6
Doğum Yeri
0.848
Diğer
47.3
52.7
35-45
44.8
55.2
Anne Yaşı
0.309
46-69
50.6
49.4
İlkokul ve altı
51.9
48.1
Anne Eğitimi
0.130
Ortaokul ve üstü
43.1
56.9
39-49
45.1
54.9
Baba Yaşı
0.401
50-76
50.0
50.0
İlkokul ve altı
53.8
46.2
Baba Eğitimi
0.300
Ortaokul ve lise
45.4
54.6
Üniversite
43.2
56.8
Gelir giderden az
53.6
46.4
Gelir Düzeyi
0.340
Gelir > Gider
46.5
53.5
* İstatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır (p< 0.05)
71
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
Gençlerin
%68.2’si
AP
yöntemlerinin dine uygun olduğunu
ifade etmiş, %27.8’i bu konuda bir
fikirlerinin olmadığını belirtmiştir. En
sık kullanılması düşünülen AP
yönteminin
ne
olduğu
sorgulandığında; erkek öğrenciler
%66.7 ile geri çekme, kız öğrenciler
ise
%75.9
ile
OK
yanıtını
vermişlerdir.
Erkek öğrencilerin %32.3'ü, kız
öğrencilerin
%67.7'si
CYBH
hakkında
bilgilerinin
yetersiz
olduğunu ifade etmişlerdir. CYBH
bilgi düzeyi konusunda cinsiyet
açısından istatistiksel olarak anlamlı
fark saptanmamıştır (kızlarda 5.2±2.4
iken erkeklerde 5.2±2.3, p=0.852).
22-30 yaş grubunda yer alan
öğrencilerin yeterli bilgiye sahip
olma yüzdesi 58.4 iken, daha genç
olan öğrencilerde (17-21 yaş) bu oran
%39.5’tir ve istatistiksel olarak
anlamlı fark saptanmıştır (p=0.001).
Öğrencilerin anne yaşı ile CYBH
bilgi puanı arasında da istatistiksel
olarak anlamlı bir ilişki tespit edilmiş,
ileri yaşta annesi olanların bilgi puanı
daha
yüksek
oranda
yeterli
bulunmuştur (p=0.022). Bu ilişkide
anne yaşının kafa karıştırıcı faktör
olabileceği
düşünülerek
Mantel
Haenzsel Ki kare testi uygulanmış ve
72
ileri yaşta annesi olan gençlerin
kendilerinin de daha ileri yaşta
oldukları ve bu gençlerin CYBH
puanlarının daha yüksek olduğu
gözlenmiştir.
CYBH
ile diğer
sosyodemografik
değişkenler
(cinsiyet, bölüm, doğum yeri, ikamet
yeri, en uzun ikamet ettiği bölge,
yaşam yeri niteliği, anne eğitimi,
baba yaşı, kardeş sayısı, sağlık
güvencesi, aile yapısı, baba eğitimi,
gelir düzeyi) arasındaki ilişkiler
istatistiksel açıdan anlamlı değildir
(Tablo 4).
Öğrencilere
CYBH’ların
neler
olabileceği sorulduğunda; %98.3’ü
HIV/AIDS’in, %53.5’i hepatit B’nin,
%54.2’si sifilisin (frengi), %66.9’u
gonorenin (belsoğukluğu), %1.7’si ise
kanserin CYBH olduğunu bildiklerini
ifade
etmişlerdir.
Öğrencilerin
%25.8'i kondom gibi bazı AP
yöntemlerinin, CYBH'dan korucu
olduğunu
bildiklerini
ifade
etmişlerdir. Öğrencilerin %92.6’sı
CYBH’ların öldürücü olabileceğini
ifade etmiştir. Bununla birlikte AP
ve/veya CYBH konularında bir
sorunu olduğunda ancak %71.2’si
hekime başvuracağını belirtmiştir.
Araştırma
grubunun
%26.8’inin
geçmişte veya şu anda cinsel partneri
vardır, ilk cinsel ilişki yaş ortalaması
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
18.0±2.3’dir. “Daha önce korunma
yöntemleri
hakkındaki
bilgisizliğinden dolayı siz veya
partneriniz istenmeyen gebelik yaşadı
mı?” sorusunu ise “Evet” olarak
cevaplayanlar araştırma grubunun
%2.0’dır.
Tablo 4. Katılımcıların (N=299) CYBH Bilgi Düzeyi ile Sosyodemografik Değişkenler
Arasındaki İlişkiler (CBÜ, 2004)
Yetersiz (%)
Kadın
53.3
Erkek
49.0
Türk Dili ve Edebiyatı
56.6
Bölüm
Biyoloji
47.4
17-21
60.5
Yaş Gurubu*
22-30
41.6
35-45
58.7
Anne Yaşı*
46-69
45.5
İlkokul ve altı
53.1
Anne Eğitimi
Ortaokul ve üstü
50.4
39-49
56.4
Baba Yaşı
50-76
48.2
İlkokul ve altı
51.9
Baba Eğitimi
Ortaokul ve lise
52.1
Üniversite
51.4
* İstatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır (p< 0.05)
Cinsiyet
TARTIŞMA VE SONUÇ
CBÜ Fen ve Edebiyat Fakültesi
Biyoloji ve Türk Dili ve Edebiyatı
bölümlerinde eğitim gören üniversite
öğrencilerinde yürütülen bu çalışmada
öğrencilerin
%52.2’sinin
AP,
%48.2’sinin CYBH konusunda yeterli
düzeyde
bilgiye
sahip
oldukları
belirlenmiştir. Öğrencilerin hemen hepsi
en az bir AP yöntemini bilmektedirler.
Yeterli(%)
46.7
51.0
43.4
52.6
39.5
58.4
41.3
54.5
46.9
49.6
43.6
51.8
48.1
47.9
48.6
p
0.483
0.111
0.001
0.022
0.639
0.159
0.995
Etiyopya'da
üniversite
öğrencileri
arasında yapılmış olan bir çalışmada
öğrencilerin AP yöntemleri ve hizmetlere
ulaşma konusundaki bilgi düzeylerinin
yüksek olduğu, ancak yöntem kullanım
oranının düşük bulunduğu gözlenmiştir.
Aynı çalışmada cinsel deneyim yaşama
ile anlamlı ilişki elde edilen tek değişken
“eğitim düzeyi” olarak saptanmıştır (8).
73
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
Araştırma populasyonunda cinsel
yönden aktif olan 78 kişinin (%26.1) ilk
cinsel deneyimlerini ortalama 18 yaşında
yaşamış olmaları AP ve CYBH
konusunda
eğitimin
ortaöğretim
sıralarında
başlaması
gerektiğini
vurgulamaktadır.
Öğrencilerde %95.7 OK, %77.6 RİA
ve %75.3 kondom en çok bilinen AP
yöntemi olarak saptanmıştır. Bu konuda
yapılan diğer çalışmalarda da benzer
sonuçlar
belirtilmektedir
(9,10,11).
Gençler her ne kadar modern AP
yöntemlerini bildiklerini ifade etmiş
olsalar da bu yöntemlerin etkilerini
değerlendirmeleri istendi-ğinde oldukça
yetersiz sonuçlarla karşılaşılmıştır. OK
ve RİA gibi en çok bildikleri yöntemlerin
etkin olduğunu grubun %34.4 ve
%45.4’ü bilmiştir. Fitil, jel, diyafram ve
norplant gibi yöntemlerin çoğunlukla
gençler
tarafından
bilinmedikleri,
kondom gibi hem AP hem de
CYBH’lardan korunmada çok önemli
olan yöntem için gençlerin %44.5’inin bu
yöntemi etkisiz olarak değerlendirmesi
dikkat çekici bir bulgudur. Geri çekme
konusunda ise gençlerin sadece % 8.7’si
bu
yöntemi
etkili
olarak
değerlendirmiştir.
Modern
AP
yöntemlerinin adölesanlar tarafından
daha çok adının bilinmesi, bu yöntemler
konusunda verilecek doğru bilgilerin
74
davranışa dönüştürül-mesinde önemli
katkılar sağlayacaktır. Ancak gençlere
“en çok kullanmayı düşündüğünüz AP
yöntemi nedir?” sorusuna erkeklerin
yarıdan fazlasının geri çekme olarak
yanıt vermesi sadece bilgilenme değil,
tutum ve davranış değişikliğine de
gereksinim-leri olduğunu göstermektedir.
Bu süreçte AP konusunda etkin ve
sürekli bir danışmanlık hizmeti verilmesi
gerektiği açıktır.
Araştırmada erkek ve kız öğrencilerin
bilgi düzeyleri karşılaştırıldığında hapın
erkeklerin %96.1’i, kızların %95.4’ü;
kondomun erkeklerin %79.4’ü kızların
%73.1’i; RİA’nın erkeklerin %56.9’u,
kızların %88.3’ü; tüp ligasyonunun
erkeklerin %39.2’si, kızların %71.6’sı;
vazektominin
erkeklerin
%47.1’i,
kızların %58.4’ü; geri çekmenin
erkeklerin %64.7’si, kızların %54.8’i
tarafından
bilindiği
saptanmıştır.
Öğrencilerin cinsel partneri olup
olmadığı
sorgulandığında
kızların
%12.2’sinin, erkeklerin ise yarıdan
fazlasının (%54.9) bir cinsel partneri
olduğu belirtilmiştir. Cinsel açıdan daha
çok aktif olan erkek öğrencilerin AP
konusundaki bilgi düzeylerinin kızlardan
daha düşük olması bu açıdan da dikkate
değer bir durumdur. Ayrıca cinsel
ilişkide kullanmayı düşündükleri AP
yöntemi sorulduğun-da erkeklerin en sık
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
geri çekme yöntemini kullandıkları göz
önüne alındığında erkeklerin hem bilgi
düzeyinin yetersiz olduğu, hem de bu
konudaki davranışlarının geliştirilmesi
gerektiği açıktır.
Çalışmada AP ve CYBH bilgi
düzeyinin daha fazla olması öngörülen
Biyoloji bölümü öğrencilerinin Türk Dili
ve Edebiyatı bölümü öğrencilerine göre
bilgi düzeylerinde istatistiksel açıdan
anlamlı bir farkın saptanmamış olması
(AP bilgi düzeyi için p=0.888;CYBH
bilgi düzeyi için p=0.111), bu
konulardaki eğitim eksikliği, yanlış
tutum ve davranışların yaygın bir sorun
olduğunu biyoloji alanında eğitim
almanın AP ve CYBH alanında bilgi
düzeyine
katkısının
olmadığını
göstermektedir.
CYBH konusunda AP alanında olduğu
gibi kızlar ile erkek öğrenciler arasında
farklılık bulunmamıştır. Bu alanda
istatistiksel açıdan anlamlı olan tek
değişken öğrencinin yaşıdır. Yaş grubu
daha ileri olan grupta CYBH
konusundaki bilgi düzeyi yeterlidir.
Cinsel partnere sahip olma ile yaş grubu
arasındaki ilişki sorgulandığın-da 22 yaş
ve üzeri grupta cinsel deneyimi olanlar
daha fazladır. Ayrıca cinsel ilişki yaşamış
olan gençlerin %48.8’i seks işçisi ile
birlikte olmuştur. Bu açıdan da özellikle
erkek öğrencilerin CYBH açısından risk
altında olduğu düşünülmektedir. En çok
bilinen CYBH %98.3 ile HIV/AIDS’dir.
Diğer hastalıklardan gonore öğrencilerin
%66.9’u, sifilis %54.2’si tarafından
bilinmektedir. Türkiye'de ve dünyada
yapılan çalışmalarda da adölesanların en
çok bildikleri CYBH olarak HIV/AIDS
rapor edilmiştir. Örneğin, Ankara'da
yapılan
bir
çalışmada,
yüksek
sosyoekonomik düzey gruptaki gençlerde
%97.7,
orta-düşük
sosyoekonomik
düzeydeki gençlerde %64.0; Romanya'da
yapılan iki farklı çalışmada %96.5 ve
%100.0, Papua Yeni Gine'de %97.0;
Amerika'da %91.0 ile en fazla bilinen
CYBH, HIV/AIDS’dir (4,11,9,12). Bu
sonuçlar, HIV/AIDS’in daha güncel
olması ve özellikle medyada sıkça yer
bulmasından
kaynaklanabilir.
Öğrencilerin %98.3'ünün halk sağlığı
açısından önemli olan hepatit B'nin cinsel
yolla geçtiğini bilmeleri olumlu bir
bulgudur.
Öğrencilerin
%79.3’ü
kondomun
CYBH'dan
korunmada
önemli olduğunu belirtmiştir.
Askerler
üzerinde
yapılan
bir
çalışmaya göre %97.9'unun AIDS’in
cinsel yolla bulaştığını bilmesine rağmen,
korunmak için cinsel ilişki sırasında
%33.0'ı kondom kullanmak gerektiğini
ifade etmiştir (13). Bu sonuçlar, CYBH
ve AP yöntemlerinin bir arada
algılanmadığı ve gençlere yapılacak
75
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
eğitimlerde CYBH ve AP yöntemlerinin
bir bütün halinde verilmesinin daha
yararlı olacağını düşündürmektedir.
Sonuç olarak, CBÜ’de eğitim gören
gençlerin AP ve CYBH hakkında bilgi
düzeyleri sırasıyla %52.2 ve %48.2
oranında yeterli olarak bulunmuştur. AP
konusunda cinsel yolla bulaşabilen
hastalıklar
konusunda
hem
kız
öğrencilerin hem de erkek öğrencilerin
ileride
karşılaşabilecekleri
sağlık
sorunları açısından önemli risk taşıdıkları
görülmektedir. Bu nedenle üniversite
gençlerine yönelik düzenli ve sürekli bir
üreme
sağlığı
eğitim
programı
oluşturulmalıdır.
KAYNAKLAR
1. İsen M, Özek B, Özmen Ş, Tüzer TT. T.C
Sağlık
Bakanlığı
AÇSAP
Genel
Müdürlüğü.
Cinsel
Yolla
Bulaşan
Hastalıklar Ulusal AP Aile Rehberi,
Damla Matbaacılık, Reklamcılık ve
Yayıncılık, Ankara 2000, s:241.
2. WHO. The World Health Report 2004,
Statistical annex, 2004, p:126-127.
3. Ekuklu G, Tuğrul H, Gül H, Eskiocak M,
Saltık A. Trakya Üniversitesi Tıp
Fakültesi
Öğrencilerinin
HIV/AIDS
konusundaki Bilgi-Tutumları ve 1996’dan
bu yana değişimi. 8. Ulusal Halk Sağlığı
Kongre Kitabı, Diyarbakır, 23-28 Eylül
2002, s:347.
4. Deniz Ü, Kurt M, Önder ÖR, Acuner AM.
Öğrencilerin Cinsel Yolla Bulaşan
Hastalıklar Konusundaki Bilgilerine İlişkin
Görüşleri (AÜ Sağlık Eğitim Fakültesi
Örneği) 8. Halk Sağlığı Günleri Bildirileri
76
Özetleri, Sivas, 23-25 Haziran 2003,
s:17.
5. Türkiye Nüfus Sağlık Araştırması Ön
Raporu 2003, s:17.
6. Özaydın AN, Arslan YB, Elshair AA,
Hashim M. Marmara Üniversitesi Hazırlık
Sınıfı Öğrencilerinin Üreme Sağlığı
Konusundaki Bilgi ve Tutumları, 8. Halk
Sağlığı Günleri Bildirileri Özetleri, Sivas,
23-25 Haziran 2003, s:99.
7. Topbaş M, Çan G, Kapucu M.
Trabzon'da
Bazı
Liselerdeki
Adolesanların Aile Planlaması ve Cinsel
Yolla Bulaşan Hastalıklar Hakkındaki
Bilgi Düzeyleri, TSK Koruyucu Hekimlik
Bülteni 2003, 45(4): 331-337.
8. Kibret
M.
Reproductive
health
knowledge, attitude and practice among
high school students in Bahir Dar,
Ethiopia Afr. J. Reprod. Health. August
2003, 7(2):39-45.
9. Kapamadzija A, Bjelica A, Segedi D. Sex
Knowledge
and
Behaviour
and
Contraseption. Novi Sad. Med. Pregl.
2001, 54(1-2): 53-7.
10. Koç G, Akın A, Özvarış ŞB. Hacettepe
Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi 1.
Sınıf Öğrencilerinin Aile Planlamasına
İlişkin Bilgileri, 3. Uluslararası Üreme
Sağlığı ve AP Kongresi Bildiri Kitapçığı,
Ankara 20-23 Nisan 2003, s:165-166.
11. Kapamadzija A, Bjelica A, Segedi D. Sex
Knowledge and Behaviour in Male High
School Students, Novi Sad Med Pregl
2000, 53(11-12): 595-9.
12. Clark LR, Jackson M, Allen-Taylor L.
Adolescent Knowledge About Sexually
Transmitted Diseases, Sex Transm Dis.
2002, 29(8):436-43.
13. Bakır B, Tümerdem N, Özer M, Tüfekçi
F, Uçar M, Hasde M. İstanbul ve
Ankara’daki Bir Grup Askerin AIDS
Konusundaki
Yaklaşımları,
TSK
Koruyucu Hekimlik Bülteni 2003, 45(1):
19-24.
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
“Celal Bayar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Ve Türk Dili Ve Edebiyatı
Bölümü Öğrencilerinin Aile Planlaması Ve Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar
Konusundaki Bilgi Düzeyleri” çalışmasında kullanılan bilgi, tutum, davranış
düzeyini belirleyen sorular ve puanlamaları:
AP Bilgi Düzeyi Puanlaması (toplam 20 puan):
AP Tanımı:
Eşlerin istedikleri zaman ve istedikleri sayıda çocuk sahibi olmasıdır
Çocuk sahibi olmayan eşlerin çocuk sahibi olmasına yardımcı olmaktır
Çok sayıda çocuk yapılmasıdır
Kadının ve erkeğin bazı araçları veya ilaçları rastgele kullanmasıdır
AP’nin Yararı:
Bebek ölümlerini azaltır
Baba ölümlerini azaltır
Küretajları önler
Anne ölümlerini azaltır
Eşlerin cinsel yaşantısını olumlu yönde etkiler
Kondom gibi bazı AP yöntemleri, CYBH'dan korur
Annenin uygun yaşta, uygun sayıda ve uygun aralıklarda doğum
yapmasını sağlar
İstenmeyen gebelikleri önler
Rahim İçi Araç (Spiral):
Kadın tarafından kullanılır
Rahmin içine yerleştirilen bir alettir
Kadının adet kanamaları sırasında kanamaları artırabilir
Cinsel ilişki sırasında erkeği rahatsız edebilir
Doğum Kontrol Hapı:
Kadın haptan her gün bir tane içer
Hap yumurtanın oluşumunu engeller
Kadın her ilişkiden önce bir hap içmelidir
Sigara içen kadınlar hap ile korunamazlar
Kadında Tüplerin Bağlanması:
Kadının bir daha çocuğu olmaz
Bu yöntem için küçük bir ameliyat gerekir
Kadın bir daha adet görmez
Bu yöntem başka çocuk istenmiyorsa uygun bir yöntem olabilir
Erkekte Kordonların Bağlanması:
Erkeğin bir daha çocuğu olmaz
Erkeğin kordonlarının küçük bir müdahale ile bağlanmasıdır
Erkekte iktidarsızlığa (cinsel organın sertleşmemesine) neden olmaz
Bu yöntem ileri yaşta ve başka çocuk istemiyorsa uygun bir yöntem olabilir
Puan
1
0
0
0
1
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
1
1
0
0
1
1
0
1
1
1
1
1
77
TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005: 4 (2)
CYBH Bilgi Düzeyi Puanlaması (toplam 10 puan):
CYBH:
HIV/AIDS
Frengi
Bel Soğukluğu
Kanser
Hepatit B
Kadınlarda CYBH'ın Belirtileri:
Kasıklarda ağrı
İdrar yaparken yanma
Cinsel ilişkide tatmin olmama
Vajinada akıntı
Erkekte CYBH'ın Belirtileri:
Kasıklarda ağrı
İdrar yaparken yanma
Cinsel ilişkide tatmin olmama
Peniste akıntı
78
Puan
1
1
1
0
1
1
1
0
1
1
1
0
1
Download