Karadeliğimiz yine aç kaldı!
advertisement
Kaçan lokma gaz bulutu değil, yıldızmış Karadeliğimiz yine aç kaldı! Gökadamız Samanyolu, son tahminlere göre içeriyor olabileceği 400 milyar kadar yıldızla “dev gökadalar” liginde oynuyor. Gelgelelim, merkezindeki Sagittarius A* (ya da kısaca Sgr A*) adlı dev kütleli karadelik, diğer devlerle karşılaştırıldığında kendi sıfatını hak edeceği kuşkulu bir “tüy sıklet”. Yalnızca 4 milyon Güneş kütlesinde! (Bkz. Kurious-Derin Bakış-Karadeliğimizin Görüntüsü Netleşiyor). Karşılaştırmak gerekirse, öteki dev gökadalarda milyarlarca Güneş kütlesinde olanlar da var. Ve de cılız kalmış karadeliğimiz uzun süredir aç. Çevresinde “olay ufku” denen (Güneş Sistemimizin çapı kadar) kritik bir eşiğin içine düşen tüm maddeyi, hatta ışığı bile hapsederek “tekillik” denen, bildiğimiz fizik yasalarının işlemediği, neredeyse sonsuz yoğunluktaki merkezinde öğütülüp yok olmaya taşıyan muazzam kütleçekimine karşın, dişe dokunur bir av yakalayamadığından, yakınındaki yıldızların yörüngelerinden koparabildiği asteroidlerle idare ediyor. Dolayısıyla, son birkaç yıldır Samanyolu merkezinde karadeliğe yaklaşan garip bir cisim, gökbilimcilerin dikkatlerini kendi üzerinde odaklamaktaydı. G2 adı verilen cismin dev bir hidrojen bulutu olduğu ve geçtiğimiz yaz aylarında karadeliğin yakınından geçerken içerdiği maddenin önemli bir bölümünün Sgr A* tarafından yutulacağı sanılıyordu. Yukarıda sözü edildiği gibi karadelikler, içlerine düşen ışığın bile geri kaçmasına izin vermediklerinden doğrudan gözlenemiyorlar. Ancak güçlü kütle çekimine yakalanıp, yutulmadan önce olay ufku çevresinde kalın bir simit biçimli disk oluşturan ve deliğe yaklaştıkça muazzam hızlara ve sıcaklıklara erişen maddenin yaydığı Xışınlarıyla, ya da yakınlarındaki yıldızların eriştiği çok yüksek yörünge hızlarıyla varlıkları belirlenebiliyor. Gökbilimciler, olay ufku çevresindeki “kütle aktarım diski”nden yayılan X-ışınlarının şiddet ve frekansını izleyerek karadeliğin “diyetini” takip edebiliyorlar. G2’nin akıbetini öğrenmek için Sgr A*’yı güçlü gözlem araçlarıyla düzenli olarak izleyen gökbilimcilerse bir kez daha hayal kırıklığına uğradılar. Gaz bulutunun karadelik yakınından geçerken parçalanması ve yutulan kısımlarının karadelikten gelen X-ışınları rejiminde kolayca belirlenebilecek değişimlere yol açması beklenirdi. Oysa, bulut geçtiğimiz Mayıs ayında SgrA*’ya en yakın konumuna geldiğinde beklenen değişimler gözlenemedi. California Üniversitesi Los Angeles kampüsü (UCLA) gökbilimcilerinden olan ve Samanyolu merkezi yle, Sgr A* üzerindeki önde gelen otorilerden sayılan Prof. Andrea Ghez, “G2 dağılmadı ve güle oynaya yoluna devam ediyor; sıradan bir gaz bulutu bunu başaramazdı” diyor. Ghez ve ekibinin vardığı sonuç, G2’nin büyük olasılıkla karadeliğin çevresinde bir ikili yıldız sistemi halinde dolanırken, Sgr A*’nın güçlü kütleçekiminin etkisiyle birleşerek süperdev haline gelmiş bir yıldız olduğu. Bu sürecin, karadelik çevresindeki öteki ikili yıldız sistemleri için de işleyerek, onları da tek yıldız haline getirdiği düşünülüyor. Ghez, karadelik çevresindeki yıldızların genellikle dev yıldızlardan oluşan ikili sistemler olduğunu ve pek çoğunun aynı şekilde birleşmiş olabileceğini belirtiyor. Böyle iki yıldızın karadelik yakınlarında birleştiğinde oluşan tek yıldızın bir milyon yıl süreyle genişledikten sonra normal boyutuna indiğine işaret eden Ghez ve ekibine göre, G2 halen bu şişkin durumda. Ekibe göre dev yıldız karadeliğin yakınından geçerken, “yüzeyinin biraz örselenmesi” dışında badireyi fazla zarar görmeden atlatmış. G2 ‘yi, Samanyolu merkezindeki dev kütleli kara deliğe en yakın yıldızların yörüngeleriyle gösteren simulasyon (üstte büyük resim) ve G2’nin karadelik yakınından geçişi (yanda, yukarıdan aşağıya). Ghez, yine de G2’nin, karadelik yakınlarındaki büyük cisimlerde görülmeye alışılan bir “spagettileşme” yani uzama süreci geçirdiğini, ayrıca çevresindeki yıldızların yüzeyini ısıtmasıyla da devasa bir gaz ve toz bulutuyla örtülü olduğunu belirtiyor. Raşit Gürdilek KAYNAKLAR: “UCLA Astronomers solve puzzle about bizarre object at the center of our galaxy”, University of California –Los Angeles, 3 Kasım 2014 ETİKETLER: G2, Samanyolu, karadelik, Sagittarius A*, Sgr A*
