International "Noah and Judi Mountain" Symposium

ULUSLARARASI HZ. NUH VE CUDİ DAGI SEMPOZYUMU
International "Noah and Judi Mountain" Symposium
27-29 EYLÜL 2013 ŞIRNAK
Editörler
Doç. Dr. Harndi GÜNDOGAR
Yrd. Doç. Dr. Ömer Ali YILDIRIM
Yrd. Doç. Dr. M. Ata AZ
Tefsirlerde Ciıd.i Dağı
Şehabeddin
KIRDAR*
Hz. NUh'un Geçtiği Aşamalar
Hz. Nılh İslam'da beş önemli elçiden biridir. Hikayesi de kendisine tabi olmayanlar için bir ibrettir. Hz. NUh'un isimi Kur'an-ı Kerim'de 22 sürede 33 kez geçmiştir.
İbn Mesut Kur'an hakkında şöyle der; '\).ı-CJI 19.193'' "Kur'an'ın içindeki ayetlerin
bilgileri ve hazinelerini bulmak için onu inceleyin ve irdeleyin. Ayetlerin zahirini
yüzeysel anlamını almayın, Kur'an mucizeleri bitmez:' ı
Bu yüzden müfessirlerin CCıdi Dağı ve Seksenli köyüyle ilgili açıklamalarını
anlayabilmek için, Hz NUh'un hikayesini irdelememiz gerek. İrdelememiz için de
Kur'an'da geçtiği marhalelere göz atmalıyız.
Birinci aşama, Hz. NUh'un 950 yıl kavmini uyarma ve tebliğ merhalesi, onların
da Hz Nılh'a karşı inat etmeleri, onu tehdit etmeleri ve dövmeye kalkışmalarıdır.
İkinci aşama: Allah'tan, Hz. Nılh'a "Sana inanmış olanların dışında, artık kavminden hiç kimse iman etmeyecek:' haberi geldikten sonra, kavmine beddua etme
merhalesi başladı.
Üçüncü aşama: Gemiyi yapma ve kavminin onunla alay etme merhalesidir.
Dördüncü aşama: Kur'an, Hz. NUh'un yaptığı gemiye bazen "i-<: • .":.u" es-sefine;
"gemi': bazen "/ıHu" "fulk; "büyük gemi': bazen de "~G!-1" "cariye; "suda yürüyen''
ve bir de "~~9 cl~l 91~ ~ ~rri a ;,-g" zeti elvahin ve düsür;-"Biz NUh'u çivilerle perçinli
levhalardan oluŞan gemide taşıdık''
Beşinci aşama: Allah'ın emrini bekleme, tandırdan suyu
Hz. Nılh'a inananların ve hayvanların binme merhalesidir.
fışkırması
ve gemiye
Altıncı aşama:
Büyük tufanın başlaması ve Hz. NUh'un inanlarla birlikte gemiye
binmeleri, büyük felaketten kurtulmaları ve Hz. NUh'un oğluna seslenme merhalesidir.
Yedinci aşama: Tufan bitmesi, Hz. NUh'un yanındakilerle birlikte beklernesi ve
geminin Cıldi Dağında demir atma merhalesidir.
Sekizinci aşama: Hz. NUh'un oğlu için Allah'a yalvarma merhalesidir.
Dokuzuncu aşama: Hz. NUh'un yanındakilerle birlikte gemiden Allah'ın inayeti
ve bereketiyle inme merhalesidir.
Onuncu
aşama:
Geminin
inkarcılara karşı
bir ibret ve bir mucize olarak Cıldi
Dağı'nda kalmasıdır.
*
ı
Yrd. Doç. Dr. Şırnak Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Tefsir A.B.D.
Şaravi Tefsiri, I, 4ı2.
ULUSLARARASI
HZ. NUH ve CUDI DAGI
SEMPOZVUMU
319
Tersirlerde Cfidi
1111
On birinci aşama: Son aşama olarak ise Allah Celle Celalühü şöyle buyurur:
A- Côdi'nin İsmi ve Yeri
Kur'an'da bir çok özel isim geçmiştir. Cudi. ismi de onlardan birisidir. Keçen .
özel isimler şunlardır; Bedir, Huneyin, Bekke, Medine, Mısır, Sina dağı, Yesrib, elMescidu'l-Haram, Uınmu'l-Kura (Mekke), el-Mescidu'l- Aksa, Babil, el-Beytu'lHaram, el-Beytu'l-Atik, Kabe, el-Meş'aru'l-Haram (Muzdelife), Arafat, Medyen (Filistin), Kuba Mescidi (lemescidun Ussise ala et-Takkwa).
Allah (c.a) Hud süresinde: {\?~1 ~ 6~19} "Gemi de CU.di'ye oturdu". 2 Cudi
ismi bazı Arap kabilelerine göre dağ anlanıına geldiği ifade ediliyor, yani gemi her
hangi bir dağın üstünde otUrdu (demir attı). Ancak Kur'an'ı Kerim'de "J49 ~~~dağ
ve dağlar ismi olarak 33 kez geçmiştir, birde ''..::.~1; 9 ..,........19.!" dağlar olarak da 9 kez
zikredilmiştir. Bunu yanında Cudi isiini dağ anianıında asla geçmemiştir. Allah (c.a)
Kur'an'da bir işkal etmemek için Araplar arasında yaygın olan kelimeleri kullanmıştır.
Tefsir, Hadis ve tarih kitaplarında, Musul'dan maksat Cizre ve Şırnak şehri kastedilmektedir. Cudi'nin yeri hakkında seçtiğimiz görüşler şunlardır:
ı. {\?~1 ~ 6~19}"Cudi, bizzat Musul'dadır:'3
2. {\?~1 ~ 6~19} "Gemi Musul'a yakın cezire'de bir dağa oturdu, ona Cudi derler:'4
320
3.
{\?~1 ~ 6~19} "Gemi Aşure günü, Musul'a y~ cezire'de bir dağa oturdu, ona
Cudi derld'5
"'~
· ···
4. {\?~1 ~ 6~15} "Gemi Musul'da Cudi'ye oturdu, Cudi de bir dağdır:' 6
5. {\?~1 ~ 6~19}İbn Ebi Necih, Mücalıit'e şöyle dedi: "Cudi Cezire'de bir dağdır,
gemi onun üzerine oturdu:' 7
6. {\?~1 ~ 6~15} "Deniliyor ki Cudi, Musul ile Cezire arasında bir dağdır:' 8
7. {\?~1 ~ 6~15} "Gemi, Cudi'ye oturdu, o da Irak'ın kuzeyinde Musul'a yakın bir
d;ığdır:' 9
8. _{\?~1 ~ 6~19}"Sonra gemi onları götürdü, en son Cudi de karar kıldı, o da
· Musul'da bir dağdır:' 10
9. {\?~1 ~ 6~19}"Cudi'ye gelince o Musulöa bir dağdır:'ıı
2
3
4
5
6
7
8
9
ı
o
ll
Hud: ll/44.
el-Halebi, Tefsiru'd-Durri'I-Masun, I, 2425.
el-Cezairl, Eyseru't-Tefair, II, 544.
el-Hanbeli, el-Lubab, ?C, lll.
İbn-i Cuzzi, et-Teshilu, I, 701.
Abdulbfu:i, er-Rivayatu't-Tefsiriyye, I, 560.
Ebu'I-Kasim el-Huseyn, ei-Müfredatu fi Garibi'l Kuran'i, I, ıo2.
et-Tantavi, ei-Vasit, I, 2211.
es-Semerkandi, Bahru'l (JJum, II, 335.
er-Razi, Tefsiru ibni ebi Hatim, VIII, ı82.
ULUSLARARASI
HZ. NUH ve CUDİ DAGI
SEMPOZVUMU
111
ı
o. {;ş~ı
Şehabeddin Kırdar
~ ~~19} "Cıldi
Musul<la özel bir isimdir. Kimisi de o Cezire<le veya
Amid<le (Diyarbakır) dadır. İkisi de Musul'a yakındır:' 12
ı 1. {:Ş~I ~ ~~19}"Cıldi, Musul'a yakın bir dağdır:' 13
ı2. {:Ş~I ~ ~~19}"0
Musul'a yakın bir dağdır:' 14
13. {:S~I ~ ~~19}"Büyük gemiyi kastediyor, o da Musul'da veya Cezire<le bir
dağdır:' 15
ı4. {:Ş~I ~ ~~19}"Katade şöyle
der: "Gemi Cıldfde oturdu, Allah kafirleri boğa­
rak onu bizim için bir ibret ve bir mucize olarak bıraktı, Cıldi de Musul'dadır:' 16
ıs. {:Ş~I ~ ~~19} "Gemi
Cezire'de bir dağa oturdu o dağa Cıldi derler. O dağ da
diğer dağlara göre düŞüktü, bu yüzden gemi dağın üzerine (~ı~!) sağlam bir şe­
kilde oturdu ve su orada kesilmeye başladı:' 17
ı6. {:Ş~I ~ ~~19}"Cıldi Musul'a yakın bir dağdır:' 18
ı7. {:Ş~~~ ~ ~~19}"Cıldi
üç yerde olabilir: Dahhak, Musul'dadır der, Mücahid,
Cezirede'dir der, Katade ise, Cezire<le Balarda'dır der:' 19
ıs. {;s~ı ~ ~~lğ}"O
da Musul'da bir dağdır:' 20
ı9. {;s~ı ~ ~~19}"Gemi Cıldi
yakınlarındadır:'
diye bilinen dağa oturdu, o dağ da Musul'un
21
321
20. {:Ş~I ~ ~~lğ}"O da Musul'da bir dağdır:' 22
2ı. {:Ş~I ~ ~~19} "D alıhak dedi ki:
22. 15~- .s:>);§)" {;s~ı ~ ~~19})
köyü vardır:'
"O (Cıldi) Musul dağıdır:' 23
gibidir, O Cizre'dedir, onun yanında da Seksenli
24
23. {:Ş~~~~ ~~19}'1\llah, geminin o yerde oturmasını uygun bir kelime ile ifade
etti:'25
24. {:Ş~I ~ ~~19} 'lillah kitabında bizzat Cıldfyi zikretti, o da Cizre'de, Dicle'nin
doğusunda:' 26
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
Ebu Hayyan, et-Tefsiru'l-Muhit, V, 224.
el-Beğavi, Tefsiru'l-Beğavi,
325.
es-Suyutl, el-Mehli, Tefsir'u'l-Celaleyn, ıv, 24.
et-Tabari, Tefsiru't-Tabari, 15, 334.
el-izz b. Abdusselam, Tefsiru ibn-i Abdusselam, I, 473.
er-Razi, Mefatihu'l-Gaybi, 17, 188.
el-Kurtubi, Tefsiru'l-Kurtubi, V, 29,
el-Mavercü, Tefsiru'l-Maverdi, n, 474.
en-Nesefi, Tefsiru'n-Nesefi, II, 24.
n.
eıı-Şevkarıi,fethu'l Kadir,
el-camiti beyne Fenneyyi't-Rivaye ve ed-Diraye, 2, 723.
el-Ferra, Meani'l-Kuriın'i, n, 165.
en-Nahhas, Medni'l-Kuriın'i, III, 354.
el-Murtezi el-Huseyni, Tacu'l-Arus, I, 2199.
Nayif eıı-Şuhuz, el-Hulasa fi Olumi'l-Belağa, I, 79.
el-Buhari, Hud suresi, ll, 496.
ULUSLARARASI
HZ. NUH ve CUDİ DAGI
SEMPOZ\'UMU
Tefsirlerde COdi
111
25. {~~~ ~ ~~1:9}"Cıldi Dağı Musul'a yakın, güneyden kuzeye üç günlük bir mesafede, yüksekliği de yarım günlük:tür. O dağ yeşildir çünkü orada meşe ağaçları
vardır ve onun yakınında gemide kurtulanların kalmaları için Seksenli köyü mevcuttur. Bu hadiseyi birçok tefsir kitapları zikretmektedir:'27
26. ~~~ ~ ~~1:9} "Sonra gemiden çıktı, Musul'da Seksenli köyü olan Karda ve
Bazbıda'da indi, çünkü Hz. Nılh seksen kişi ile gemiden inmişti" 28 •
27. {~~~ ~ ~~1:9} "Bakarda ve Bazbıda Cizre'de Cıldi Dağı'na yakın iki köydür,
Seksenli köyü de onlara yakındır, işte oraya Hz. NUh'un gemisi oturdu:'29
28. {~~~ ~ ~~1:9} "Gemi Cizre'de Bakarda'ya yakın Cıldi dağında oturdu ve o köyün altında Seksenli şc;hir yapıldı, tufandan sonra yapılan ilk yapıdır, o gemidekilerin sayısına göre kuruldu:' 30
Tefsir, hadis ve tarih kitaplarından bu kadar örnekle ye~yoruz.
B- Gemi Halkının Sayısı ile Cıldi Dağı'nın Yanındaki SeksenliKöyle ilişkisi
322
Bütün tefsirlerde, gemide Hz. Nılh'a inarian insanların sayısının seksen olarak geçmesi, Cıldi Dağı'na yakın Seksenli köyünün bulunması ve Kur'an'da geçen Cıldi isminin bizzat Cizre'nin kuzeyindeki Cıldi olduğunun kesin delilidir. Bazı tefsirlerde
gemi halkının sayısı ile Cıldi dağına yakın Seksenli köyün arasındaki ilişkiyi ispat
edecek deliller geçmektedir. O deliller tefsirlerde, baiı hadis ve tarih kitaplarında şöy­
le geçmektedir.
Allah (c.a) Hud süresinde: {Jd;s -ll4.i..o [>.41 LOg} "Ama, onunla beraber sadece pek az
kimsde iman etmişti" 31 •
1.
{Jd;s -ll4.i..o [>.41 LOg} "Seksen kişi, ona seksen kişi inandı, üç oğlu Sam, Ham, Yafes ve
üç gelini, gemiden çıktıktan sonra Musul civarında bir köy inşa ettiler ona bugün
Seksenli köyü derler:'32
2. {Jd,i -lt 4.i..o [>.41 LOg} "Kırk erkek kırk kadın oldukları söyleniyor, Bakarda'ya yakın
köyün de ismi Seksenli köyüdür. O da Musul'a yakın Cizre'dedir:' 33
3.. · {Jd;s -lt4.i..o [>.41 L0:9} "Gemide seksen kişi vardı birisi Cürhüm kabilesindendi:'34
4. {Jd;s -lt 4.i..o [>.41 L0:9} "Onlar erkek ve kadın toplam seksen kişilerdi. Deniliyor ki:
Onlar seksen erkek seksen kadındı veya hepsi seksen üç kişi idiler:'35
27 İbn Kesir, el-Bidaye ve en-Nihaye, I, 23.
28 Ebu'I-Kasim Ali, Tari_hu Medineti Dimeşk, 62, 264,
29 el-Hamevi er-Rıimi; Mucemu'l-Buldtin, I, 322.
30 İbnu'l-Esir, Carniti'l~Usul: ı2, ll2.
31 Hud: ll/40.
32 İbn Abbas Tefsiri, I, 236.
33 Mukatil Tefsiri, II, 124.
34 Tabari Tefsiri-, ıs, 326
35 ei-Cezairi, Eyseru't-Tefasir, II, 170.
ULUSLARARASI
HZ. NUH ve CUDİ DAGI
SEMPOZl'UMU
11
Şehabeddin Kırdar
5. {J.,.ı,i *l 4.i.4 &-Qi Wg} "Ona seksen kişi inandı; üç oğlu Sam, Ham, Yafes ve üç gelini
de gemiden çıktıktan sonra Seksenli köyünü yaptılar, yetmiş sekiz kişi, yarısı erkek yarısı kadındır diye söyleyenler de vardır:' 36
6. {J.,.ı,i *l 4.i.4 &-Qi Wg} "Onlar yetmiş dokuz kişilerdi, müslüman olan eşi, üç oğlu ve
eşleri, onların dışında başka yetmiş iki kişi de vardı:' 37
7. {J.,.ı,i -il4.i.4 &-Qi Wg} "Onlar, gemidekiler seksen kişilerdi:' 38
8. {J.,.ı,i *l 4.i.4 &-Qi L49} "İbn Abbas, onların aileleriyle birlikte seksen kişi olduklarını
söyler. Allah gemiyi Mekke'ye yönlerdirdi ve onun etrafında döndürdü, sonra Allah onu Cudfye yönlendirdi. Hz. NUh suyun azaldığını görünce gemiden indi ve
orada bir köyyaptı Sekseıılilein köyü ismini verdi:' 39 •
9. {J.,.ı,i -iL4.i.4 &-Qi L49} 1\.'z konusunda ihtilafa düştüler. Seksen erkek seksen kadın
veya toplam seksen üç kişi oldukları söyleniyor. İçlerinde Cürhüm kabilesinden
bir kişi vardı:'40
ı O. {J.,.ı,i -il4.i.4 &-Qi L49} "İbn Abbas, seksen kişi olduklarını söyler, İbn Cureyc ise: "S ek-
sen kişilerdi:' der, Ameş ve Matar da yedi kişi olduklarını iddia ederler. Ameş de
yedi kişi olduklarını iddia eder, Mukatil kırk erkek, kırkkadın olduklarını söyld'41
ı 1. {J.,.ı,i -il4.i.4 &-Qi Wg} "İbn Abbas, seksen kişi olduklarını söyler, Ameş ise sadece Hz.
NUh'un, üç oğlu ve üç gelini ile birlikte; Mukatil kırk erkek ve kırk kadın olduklarını iddia eder:' 42
ı2. {J.,.ı,i
*l 4.i.4 &-Qi L49} "Dediler ki: "Onlar sekiz kişilerdi Hz.NUh, eşi, üç oğlu ve üç
gelini, yetmiş iki kişilerdi erkek ve kadın. Hz. NUh'un üç oğlu ve üç gelini ile birlikte toplam yetmiş sekiz kişiydiler:'43
13. {J.,.ı,i *l 4.i.4 &-Qi L49} "İbn İshak, on erkek on kadın der, seksen erkek seksen kadın
derler, doğru rivayet ise onlar yetmiş sekiz kişilerdi. Hz.Nılh'un eşi, üç oğlu ve üç
geliniyle birlik yarısı erkek yarısı kadın:'44
ı4. {J.,.ı,i -il4.i.4 &-Qi L49} "Kimisi altı erkek ve eşleriyle birlikte, kimisi de seksen kişilerdi
yarısı
erkek yarısı kadındı:'45 der.
ı5. {J.,.ı,i -il4.i.4 &-Qi L49} "Onlar sekiz kişilerdi: Hz.NUh, eşi, üç oğlu ve üç gelini, yetmiş
iki kişilerdi erkek ve kadın, diyenler de vardır. Hz NUh'un üç oğlu ve üç gelini ile
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
Ebu Hayyan, Bahru'l-Oluın, VI, 412,
İbnu Acibe, Tefsiru b. .Acibe, III, 48,
İbnu'c- Cuzzi, et- Tes/ıilu, I, 699,
es-Suyuti, ed-Durr'u'l-Mensur, VIII, 65.
İbnu Atiyye, el-Muharriru'l-Veciz, III, 423.
el-Maverdi, Teftiru'l-Maverdi, II, 2ı0.
es-Semerkandi, Bahru'l Olum, II, 333
ebu's-Suüd Tefsiri, III, 349.
Alüsi, Teftir, VIII, 238.
s-Saa.Iebi Teftiri', ıv; 20.
ULUSLARARASI
HZ. NUH ve CUDİ DAGI
SEMPOZ\'UMU
323
Tefsirlerde Cfidi Dağı
11
birlikte toplam yetmiş sekiz kişi, yarısı erkek yarısı da kadın idi.46
16. {J& -ll4.i..4 [ı..OT LOg} "Sayıları tartışılır, ancak Katade, İbn Cureyc ve Muhammed
Kab el-Karazi şöyle derler:" Onlar Hz. NUh, eşi, üç oğlu ve üç geliniyle birlikte
seksen kişilerdi:'47
17. {~ -ll4.i..4 [ı..OT LOg} "İkrirne, İbn Abbas'tan rivayet ederek: "Hz. NUh, eşi, üç oğlu
ve üç geliniyle birlikte seksen kişilerdi:' der. Bu rivayeti Yusuf b. Mahran, İbn
Abbas'tan almıştır:' 48
18. {J& -ll4.i..4 [ı..OT LOg} "İbn Abbas seksen kişi olduklarını söyler.49
.
Sonuç
Kamer suresinde: {ç(~ ~ j.Jj lti li.uS}1 .:...iJ-g} "Biz onu "gemiyi" bir mucize, bir
delil olarak bıraktık, ondan ibret alan var mı?" 50 Allah (a.c) Hz.Nıih'un gemisini
Cizre'ye yakın Dicle nehrinin doğusunda, Bakarda köyünün hizasında bulunan Cıldi
dağının tepesinde oturttu. Abbasi döneminin başlarına kadar ayan beyan görüyorlardı, ancak o gemi karların altında kalarak ondan bir iz kalmadı': sı
Birçok müfessir "onu bıraktık" kelimesinin gerniye ait olduğu görüşündedirler.
Nitekim Allah (a.c) Hz. Hud, Hz. Salih ve Hz. Lut'un kavimlerinin yerlerini de ibret
için bırakmıştı, hatta Firavun'un cesedini de o amaçla korumuştu.
324
Hz. NUh'un-gemisini
içindir.
Cıldi Dağı'nın
üzerinde
birakması diğerleri
Cıldi dağının yerini tespit etmenin en iyi yolu tam
yerini iyice inceleyip araştırılması gerekmektedir.
~-
gibi bir ibret
..
teşkilatlı
bir ekip geminin
Kaynakça
Abdullah b. Abbas b. Abdulmuttalib, Tefsiru İbni Abbas, (thk: Abdulaziz el-Hamidi), Umnıu'l­
Kura üniversitesi, Mekketu'l-Mukarramat, tsz.
Abdulmecid Abdulbari, er-Rivayatu't-Tefsiriyye fi Fethi'! Bari, Vakfu's-Selam yayın evi, elMedinetu'l-Munevvere-2006.
Halebi, Ahmed b. Yusuf b. Abdiddaim es-Semin Tefsirui:l-Durri'l-Masun Fi Ilmi'l Kitabi'[ Masun·, et-Tefasir.com. sitesinden alındı.
Ali b. Nayif eş-Şuhuz, el-Hulasa fi Ülumi'l-Belağa, et-Tefasir sitesinden alındı.
Bağdadi, Alauddin b. Ali. b. İbrahim, et-Tevil fi Mei:mi'et-Tenzil, Tefsiru'l-Hazin, Daru'l-Fikr,
Beyrut- 1979.
Suyuti, Celalurldin b. Ebi-Bekr, ed-Durrü'l-mensur, (thk: Abdullah Abdulmuhsin et-Turkl),
Merkez el-Buhus ve ed-Dirasatu'l-İslamiyye, Kahire 2003.
______
:-
46 Nesefi Tefsiri, II, 22.
47 el-Hazin Tefsiri, m, 4S4.
48 el-Cevzi, Tefsiru Zadi'l-Mesir, m, 344.
49 Kıırtubi Tefsiri, S, 2S.
SO Kamer: S4/ıs.
SI el-Cezairl, Eyseru't-Tefasir, ıv, 116.
ULUSLARARASI
HZ. NUH ve CUDİ DAGI
SEMPOlYUMU
111 Şehabeddin Kırdar
İbn
Kayyim el-Cevzi, Cemaluddin Abdurrahman b. Muhammed, Tefsiru zadi'l-Mesir, el-
Mektebu'l-İslam1, Beyrut 1404 h.
el-Ansan Ebu Abdilialı b. Ahmed, Tefsiru'l-Kurtubi, (thk: Salim M. el-Bedri), Daru'l-Kutubi'lBeyrut-2010.
el-Buhari Ebu Abdilialı Muhammed b. İsmail el-Ceafi, Sahihi'l-Buhari, (thk: Mustafa Dib elBuğa)., Daru ibnu Kesir, Beyrut-1987, 3. Baskı.
el-Hamevi Ebu Abdilialı Şihabuddin Yakut b. Abdilialı er-RUmi, Mucemu'l-Budlan, (thk: Abdusselam A. eş-Şafi), Daru'l-Kutubi'l-İlıniyye, Beyrut, 1993.
el-Cezairi Ebu Bekir Cabir b. Musa b. Abdulkadir, Eyseru't-Tefasir li Kelami'l-Aliyyi'l Kebiri,
Mektebetu'l-Ülumi ve el-Hikem, el-Mdinetu'l-Munevvere, 2003.
et-Tabari Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Tefsiru't-Tabari, (thk: Ahmed M. Şakir),
Muessesetu'r-Risale, Beyrut-2000, 1. Baskı.
Ebu Hafs ümer b. Ali b. Adil ed-Dimeşki el-Hanbeli, el-Lubab fi ınumi'l Kiteb, Daru'lKutubi'l- İlıniyye, Beyrut-1998.
Ebu Hayyan M. b. Yusuf b. Hayyan, el-Bahru'l-Muhit, (thk: Adil A. Abdulmevcud ve 3 kişide
daha var), Daru'l-Kutubi'l-İlıniyyecil, Beyrut-2001, 1. Baskı.
Ebu Hatim er-Razi Ebu Muhammed Abdurrahman b. El-Munzir, Tefsiru ibni ebi Hatim, (thk:
Esad M. et-Tayyib), el-Mektebetu'l-Asriyye, Sayda-Lubnan-tsz.
İbn Atiyye Ebu Muhammed Abdulhak b. Galib el-Endelfısi el-Gırnati, el-Muharriru'l-Vecfz,
(thk: Abdusselam A. Muhammed), Daru'l-Kutubi'l-İlıniyyecil, Beyrut-1993:
es-Saalebi Ebu İshak Ahmet, Tefsiru's-Saalebi, (thk: Nezir es-Saidi), Daru ihyai't-Turasi'lArabi, Beyrut-2002, 1. Baskı.
Ebu Zekeriyya Yahya b. Ziyad b. Şemsuddin el-Ferra, Meani'l-Kur'an'i, Daru'l-Kutubi'lİlıniyyecil, Beyrut-2002.
en-Nesefi Ebu'I-Barakat b. Ahmet, Tefsiru'n-Nesefi, (thk: Mervan M. eş-Şşaar), Darru'nNefais, Beyrut-2005.
Mukatil Ebu'I-Hasan el-Ezdi el-Belhi, Tefsiru Mukatil, (thk: Ahmed Ferid), Daru'l-Kutubi'lİlıniyyecil, Beyrut-2003.
Ebu'I-Kasim b. Muhammed, el-Müfredatu fi Garibi'l Kur'an'i, (thk: Muhammed SeyYid
Geylani), Daru'l-Marife, Lubnan, tsz.
Ebu'I-Kasim Ali b. el-Hasan, Tarihu Medineti Dimeşk, (thk: Muhibbuddin b. Ciarama elÜmeri), Daru'l-Fikr, Beyrut-1995.
es-Semerkandi Ebu'l-Leys Nasr b. Muhammed. b. İbrahim, Bahru'l Ülum, Daru'l-Fikr, (thk:
Mahmud Mutarci), Beyrut, tsz.
el-Maverdi Ebu'I-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-Basri, Tefsiru'l-Maverdi, (thk: Seyyid
A. Abdurrahim), Daru'l-Kutubi'l-İlıniyye, Beyrut, tsz.
Ebu's-Saadat Mecduddin b. M. El-Cezeri İbnu'l- Esir, Camiu'l- Usul fi Ehadisi'r-Resül, (thk: Abdulkadir el-Ernaufıt), Daru'l-Beyan, Beyrut- 1969/1972.
el- Beğavi el- İmam ebu Muhammed el-Huseyn, Tefsiru'l- Beğavi, Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye, Beyrut-2004.
İbn Abdisselam el-İmam İzzuddin es-Sulemi ed-Dimeşki, Tefsir'u ibn-i Abdusselam, (thk: Abdullah el-Vehbi), Dar ibn Hazm, Beyrut-1996, 1. Baskı.
er-Razi el-İmam ebu Abdilialı Fahruddin b. ümer, Mefatihu'l-Gaybi, Daru'l-Kutubi'lİlıniyyecil, Beyrut-2000, 1. Baskı.
İbn Kesir el-İmam ebu'l-Fida İsmail, el-Bidaye ve en-Nihaye, (thk: Muhyieddin Dib, Alimebu
Zeyd), Daru İbni Kesir, Dimeşk, tsz.
en-Nahhas el-İmam Ebu Cafar Ahmed n. M. b. İsmail, Meani'l-Kur'an'i, Ummu'l-Kura üniverİlmiyye,
ULUSLARARASI
HZ. NUH ve CUDİ DAGI
SEMPOZ\'UMU
325
Tefsirlerde Ciıdi Dağı
111
sitesi, (thk: M. Ali es-Sabuni), el~Mekketu'l-Mukarramatu-1409h, ı. Baskı.
eş-Şevkani Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu'l Kadir, el-camiu beyne Fenneyyi'r-Rivaye
ve ed-Diraye, (thk: Abdurrahman Aınira), daru ibn-i Hazm, Beyrut-2005, 3. Baskı.
el-Murtaza Muhammed b. Abdurrazzak, Tacu'l-Arus min Cevahiri'l-Kamiıs, (thk: Bir grup
araştırmacı) Daru'l-Hidaye, Beyrut, tsz.
İbn Ciızzi Muhammed b. M. Ahmed b. Yusuf el-Kelbi, et-Teshilu li Ulumi't-Tenzil, (thk: Dr.
Abdullah el-Halidi) Daru'l-Arkam b. Ebi'ı-Arkam, Beyrut 1416 h.
Muhammed b. M. el- İmadi, Tefsiru ebi's-SuUd, Daru ihyai't-Turasi'l-Arabi, Buyrut-tsz.
eş-Şaravi Muhammed Mutvelli, Tefsiru'ş-Şaravi, Bu tefsir kitabı henüz basılınarnış, eş-Şamile
programından alındı.
Tantavi Muhammed Seyyid Atiyye, el-Vasit, Daru'n-Nahda'l-Misriyye, Kahire 1997-1998.
İbn Acibe Ahmed b. Muhammed b. el-Mehdi, Tefsiru ibn Acibe, Daru'l-Kutubi'l-İlıniyye, Beyrut2002.
el-Alusi Şihabuddin b. Abdilialı el-Huseyni, Tefsiru'l-Alusl, Daru'l-Kutubi'l-İlıniyye, Beyrut
1415 h, ı. Baskı.
326
J~l ...~o\.4~~;.4
l,ı.ıb 4iı~l ~_9-4 J.,...
ci~~~~~_,..
ULUSLARARASI
HZ. NUH ve CUDI DAGI
SEMPOZVUMU