MİMARİ ERİŞİLEBİLİRLİK MİMARİ ERİŞİLEBİLİRLİK Özürlülere

Dosya
Yazan: Özlem Belir Y. Mimar (YTÜ)
www.ozlembelir.com
Özürlü İnsanların İkamet Edeceği Binaların
Düzenlenmesi Kuralları ya da Özürlülere
Uygun Bina tanımlaması ilk okunduğunda, bu
konuya gösterilen dikkat ve özeni hissettirse de,
ayırımcılıktan öteye geçmemektedir. Bu ifadeler,
halen kanun, yönetmelik ve standartlarımızda
kullanılmaktadır.
Özürlü insanlara, ikamet edecekleri binaları
işaret etmek, yönlendirmek söz konusu olamaz.
İnsan haklarının, tüm insanların hak ve saygınlık
açısından eşit ve özgür doğduğu anlayışına
dayandığı kabulü ile, böyle bir sınıflandırma ya da
tanımlamanın mümkün olamayacağı bir gerçektir.
Bazı binalarda özürlü yaşayabilir, diğerlerinde
yaşayamaz gibi bir tanımlamanın yapılması bu
grubu ötekileştirmekten öteye geçmemektedir.
Özürlüye uygun bina ifadesinin kullanılması,
mimarların, “benim tasarımım özürlüye hizmet
etmiyor” düşüncesi ile uyulması gereken kuralları
göz ardı edebilir endişesini taşımamız gerekir.
İnsan hakları ve fırsat eşitliği prensibinden
hareketle, toplumun her bireyi, toplumun tüm
kaynaklarından eşit olarak yararlanabilme hakkına
sahiptir. Bu hak, her bireyin bağımsız, üretken
ve zevkli bir yaşam biçimine ulaşabilmesi olarak
da özetlenebilir. Bu tanımlama ile birlikte, “tüm
ürünlerin ve çevrelerin, yaş, beceri ve durum
farkı gözetmeksizin pek çok kişi tarafından
kullanılabilmesini olanaklı kılan, bütünselleşme
sağlayan bir tasarım yaklaşımı” olarak ifade edilen
Evrensel Tasarım kavramının İnsan Hakları
prensibi ile çalıştığını söyleyebiliriz.
Tüm binaların erişilebilir olmasını kabul ettiğimizde,
sadece kamu binalarının değil, tüm konutların
da erişilebilir olması gerektiği kuşkusuzdur.
Aksi durumlarda, fiziksel eksikliğimizin olmadığı
bir dönem ya da yaşta edindiğimiz ve halen
yaşamakta olduğumuz yuvamızdan, herhangi bir
sorun oluşması veya yaşlılık nedeni ile bazı fiziksel
yetersizlikleri yaşamamız durumunda, ayrılmamız
gereği oluşmaktadır!
Örneğin; tekerlekli sandalyenin geçmesi için
temiz kapı boşluğunun en az 80 cm olması gereği
varsa, bundan böyle tüm konutlarda WC ve banyo
kapılarının net açıklığının 80 cm olması gereği
vardır. Aksi durumda, “özürlüye uygun” bir konut
arayışı içine girmemiz gerekmektedir!
çözüm, radyatörlerin, yangın dolabı vb. ekipmanların
en azından 120 cm genişliği sağlayacak kadar
duvara gömülü olmalarıdır. Böylelikle görmez ve
az görenler için tehlike azaltılmış olur. (Şekil 1)
Seviye Farkı
Şekil 2
Koridorlar boyunca kapıların dışa açılması
tehlike yaratabilir. Tekerlekli sandalye kullanıcıları
için koridorlarda pahlı ve yuvarlak açılı dönüşler
dolaşıma ve görüş açısının çoğalmasına
neden olur.
Şekil 1
Zemin kaplama malzemeleri kaymaz, sabit, sert
olmalıdır. Eğer zeminde halı kullanma zorunluluğu
var ise; halı havı kesik ilmekli, hav yüksekliği en
fazla 13 mm olabilir. Halının bitiş kenarında
(açıkta kalan kenarda) mutlaka bitiş profili ile
yüzeye tam sabitleme yapılmalıdır. Koridor
boyunca zemindeki yükseklik farkı en fazla 6,5
mm olabilir. 13 mm’e kadar da pahlı bir çözüm
uygulanabilir. Bu her türlü seviye farkının olduğu
durumda geçerlidir. (Şekil 2)
Yaşadığımız çevredeki yapısal erişim sorununun,
en önemli sorumlusunun “mimar” olduğu gerçeği
unutulmamalıdır. MİMAR, çizdiği her çizgi ile
yaşamlarımıza dokunmaktadır.
Yatay Sirkülasyon
Koridorlar en az 180 cm genişliğinde ve
engellerden arındırılmış olmalıdır. İdeal olan
Zemin ile duvarlar ve duvarlar ile tavan
arasında oluşturulacak renk farklılığı yine
görmeyen ve kısmen görme bozukluğu olan
kişiler için mekan boyutu ve şeklinin ifadesi için
faydalı olacaktır.
Şekil 3
Seviye Farkı
Koridorlardaki tabela, yönlendirme, duvardan çıkıntı
yapan vb. işaretlerin zeminden yüksekliği en az 203
cm olmalıdır. Bu görme özürlü ve az gören kişilerin
çarpmasını önlemek için gereklidir. Yine merdiven
altı olması durumunda,
bu kişilerin çarpmasını önlemek amacıyla, 203
cm’den daha alçak kısımlara girmesi, bariyer vb.
malzeme ile önlenmelidir. Bu bariyer ~68,5 cm’den
daha alçak olmamalıdır. (Şekil 3)
MİMARİ ERİŞİLEBİLİRLİK
Dosya
MİMARİ ERİŞİLEBİLİRLİK
Özürlülere Uygun Bina
Dosya
MİMARİ ERİŞİLEBİLİRLİK
Dosya
MİMARİ ERİŞİLEBİLİRLİK
Her türlü çatı, döşeme taşıyıcı payandaları,
tabela, vb. duvardan çıkıntı yapabilecek yapısal
çözümler, görme özürlüler, az görenler ve yaşlılar
için önemli bir tehlikedir. Bu elemanların yapılması
zorunluluğu varsa, daha yüksek kotta yapılmalı
veya bu alanlara yaklaşmaya, bariyer vb.
malzeme ile izin verilmemelidir. (Şekil 4)
Şekil 4
İç Kapılar
Bina içindeki kapılar en yaygın engellerden biridir.
Kapı genişliğinin önemi kadar, kapı kanadının
çekmek ya da itmek için fa zla ağır olması önemli
engellerdendir. Bina veya büyük hollere girişlerde
en sağlıklı erişim otomatik açılan kapılarla
sağlanabilmektedir. Diğer tasarımlarda bulunduğu
mekan ve konuma göre kabul edilebilse de
ana kapıların otomatik kayar kapı olması tercih
edilmelidir. Elbette kapının otomatik açıldığına
dair bir yazı/işaret, kapı üzerinde ya da görünür
bir yerde yer almalıdır. Ana giriş kapılarının net
açıklığı 100 cm’den az olmamalıdır. İç kapıların
en az temiz açıklığı ise 80 cm olmalıdır. (Şekil 5)
150 cm’den daha dar bir koridordan 90 derecelik
bir açı ile yaklaşım olması durumunda, kapı
açıklığı 82,5 cm’ye çıkarılmalıdır. Çift kanatlı
kapılarda, açılan tek kanat genişliği en az 80
cm olmalıdır. (Şekil 6) Elbette bu ölçüler en az
yapılması gereken genişliklerdir, erişilebilirliğin
daha kolay olması için 90 cm net açıklık
sağlanması idealdir. (Şekil 7)
Şekil 7
Eğer, geçiş açıklığının derinliği 60 cm ise, bu durumda net açıklık en az 90 cm olmalıdır.
Mümkün olduğunca kapı hidroliklerinden
kaçınılmalıdır. Takılması zorunluluksa, bir kanadı
açmak için 3 kg/mm²’den daha fazla güç sarf
edilmemelidir. Büyük ve görsel olarak etkileyici
kapılar genellikle ağırlığı fazla olan kapılardır,
Şekil 5
Şekil 6
* Tek kanatlı kapılarda veya kanatların birinde, en az 80 cm genişlik sağlanmalıdır. (Eğer kamusal alandaki bir kapı ise bu ölçü 100 cm olmalıdır.)
Şekil 8
tasarımlarda kapı ağırlığının gözardı edilmemesi
gereklidir. Bazı uygulamalarda, kapı hidroliği
takılmış kanatlar, kapı yakınındaki bir butona
basılarak veya uzaktan kumanda ile de
açılabilmektedir. Kapı aksesuarları (kol) kapı rengi
ile kontrast renkte olursa az gören kişiler için
yardımcı olur. Kapı kolu, kapalı bir yumruk ile
kullanılabilecek şekilde tek elle kumanda
edilebilir olmalıdır. İdeal kol detayı aşağıdaki
şekilde görülen prensiplerde olmalıdır. (Şekil 8)
Dosya
Kapı kolları zemin yüzeyinden 90-100 cm
yükseklikte olmalıdır. Kilitler de yine aynı
yükseklikte olmalıdır. Kapatmayı kolaylaştırmak
için, kanadın menteşe tarafından 20-30 cm
Şekil 9
Uzun kollar her zaman daha idealdir
mesafede ve 90-120 cm yükseklikte koyulabilecek
ilave çekme kolu monte edilebilir. Kanat alt
kısmına zeminden 30-40 cm yüksekliğe kadar
monte edilecek levha (tekmelik), kapıyı korumaya
yardımcı olur. Oda isimleri, numaraları kapı
yanında görünür bir noktaya monte edilmelidir.
Bu bilgiler kapı üzerinde yer almamalıdır ki, kapı
açıkken de kolaylıkla görülebilsin. (Şekil 9)
Sirkülasyon alanlarındaki kapıların görüş panelleri
(şeffaf alanlar) aşağıda tariflenmektedir. (Şekil
10) Görüş paneli olan kapılar, WC gibi özel
alan haricinde olan tüm kapılarda uygulanırsa,
insanların diğer taraftaki yaklaşan kişileri
görmesine olanak tanır, bu sistem özürlülerin
çarpışmasını önlemek için de önemli bir
Şekil 10
yardımcıdırlar. Kapı içindeki görüş sağlayan şeffaf
alanlar 45 cm veya daha geniş ende olmalıdır.
Zemin ve duvar yüzeyleri en az ışık yansıtıcı ve ses
emici malzeme, renk ve dokuda seçilmelidir, aksi
durumda duyu bozukluğu olan kişilerde karmaşaya
neden olabilir.
Görsel ipuçları, kısmen görme bozukluğu olan
kişiler için faydalı olabilir, örneğin; kapı çerçeveleri
diğer kısımlardan farklı tonda boyanabilir.
Zemin yüzeyindeki doku ve renk farklılıkları da,
görme özürlü ve az gören kişilerin bina içinde
yönlendirilmesine yardımcı olur.
MİMARİ ERİŞİLEBİLİRLİK
Dosya
MİMARİ ERİŞİLEBİLİRLİK
Topuz kol kullanışsızdır
Bazı kapılardaki görüş panellerinin
kullanılması, giriş holleri veya sirkülasyon
yollarında önemli olabilir. Aşağıdaki örneklerde
hollerde erişimin sağlanabilmesi için en az
Görüş Paneli Olmadan
gereksinim duyulan ebatlar verilmiştir. (Şekil 11)
Kapılar arasında sağlanabilecek daha fazla alan,
daha erişilebilir bir hol sağlar.
Görüş Paneli ile
Şekil 11
d= Kapı kanadı genişliği (geçiş net açıklığı değildir)
L= en az 2d+157 cm
W= net açıklık=120 cm veya d+30 cm (eğer daha büyük istenirse)
Z= 157x75 cm yardımcısı ile tekerlekli sandalye kullanıcısı
Hollerdeki ve antrelerdeki en önemli sorun,
dar kapılar ve tekerlekli sandalyenin manevra
yapabileceği yeterli alanların sağlanmamasıdır.
Kayar/sürme kapıların olduğu hollerde nispeten
Şekil 12
L= en az d+157 cm
sorun azalsa da, menteşeli kapılarda en az
ölçülerin sağlanması gerekmektedir.
Yatay sirkülasyonda, ölçüler bakımından
tekerlekli sandalye kullanıcıları engellenmiş
durumda olmaktadırlar, bu nedenle, tekerlekli
sandalye dönüşlerindeki gerekli asgari
mesafelerin tasarımcı tarafından bilinmesi
gerekliği vardır. (Şekil 12)
Kapı Önlerindeki Manevra Açıklığı
Dosya
Hollerde kapılar arasındaki mesafe uygun
olmalıdır. Bu, tekerlekli sandalye kullanıcısının bir
kapıyı arkasında bırakıp rahatlıkla diğer
kapıya yönlenebilmesi demektir.
MİMARİ ERİŞİLEBİLİRLİK
Dosya
MİMARİ ERİŞİLEBİLİRLİK
Holler/Antreler