Vektörel Çarpım

advertisement
Fiz 1011
Ders 2
Vektörler
Skalar ve Vektörel
Büyüklükler
Vektörlerin Toplanması
Vektörlerin Bileşenlere
Ayrılması
Birim Vektörler
Vektörlerin Çarpılması
http://kisi.deu.edu.tr/mehmet.tarakci/
Skaler ve Vektörel Büyüklükler
Fizikte yer alan büyüklükler genel özellikleri bakımından iki gruba
ayrılabilir.
Skaler
Vektörler
Ölçü sayısı ve birimi verildiğinde
tamamen belirlenebilen
büyüklüklerdir.
Tamamen belirli olabilmesi için ölçü
sayısı ve birimi ile doğrultu ve yönünün
de bilinmesi gereken büyüklüklerdir.
Sıcaklık, Kütle, Zaman, Enerji, Isı
Hız, İvme, Kuvvet, Moment, Açısal Momentum,
Açısal Hız, Elektrik Alan, Manyetik Alan,
Bir vektörün belirtilmesi
Herhangi bir vektör, şekildeki bir ok ile
gösterilir.
x y doğrusuna vektörün doğrultusu
(veya etki çizgisi)
Ölçü sayısına vektörün şiddeti denir, AB
uzunluğunun mutlak değeridir ve I a I ile
gösterilir.
Okun belirttiği yöne vektörün yönü denir.
Vektörlerin Toplanması
Paralel iki vektörün toplamı
Anti paralel iki vektörün toplamı
Bileşke vektör (toplam vektör) İki veya daha fazla vektörün aynı bir cisim üzerindeki
etkilerini tek başına sağlayacak bir vektör olarak tanımlanabilir.
Örnek 2.1
Analitik Yöntem
Geometri ve trigonometri teoremlerinden faydalanarak hesaplama
yöntemidir.
Bileşke vektörün şiddeti için oluşan üçgene kosinüs teoremini
uygularsak :
b açısı için oluşan üçgene sinüs teoremini uygularsak :
Vektörlerin Çıkarılması
Şekilde verilen A vektöründen B vektörünü farkı:
Bu çıkarma işlemi, A vektörü ile (- B ) vektörünü toplama işlemidir.
Örnek 2.2 Bir iskeleden kalkan iki gemiden biri saatte 30.0 km, diğeri
50.0 km’lik ortalama hızlarla hareket ediyorlar. Gemilerin hareket
doğrultuları arasındaki açı 120º olduğuna göre;
a) Gemilerden birinin ötekine göre hızının büyüklüğünü,
b) 4.00 saat sonra gemiler arasındaki uzaklığı bulunuz?
Vektörlerin Bileşenlere Ayrılması
A vektörü A x ve A y gibi iki dik vektörün
toplamı şeklinde yazılabilir.
A  Ax  A y
A x ve A y , A vektörünün bileşenleri denir.
Ay
q = arctan
Ax
( )
A x  A  cos q
A y  A  sin q
A A
Ax  Ax
A  A2x  A 2y
Ay  Ay
Vektörlerin Toplanması (Bileşenleri Kullanarak)
R  A B
R x  A x  Bx
R y  A y  By
Genel olarak
R  A  B  C  
R x  A x  B x  C x  
R y  A y  B y  C y  
Vektörlerin Skaler bir Sayı ile Çarpılması
Bir vektörün skaler bir sayı ile çarpılması vektörün şiddetini veya
yönünü değiştirir. Doğrultusunu değiştirmez.
Birim Vektörler (Baz Vektörler)
Büyüklüğü 1 olan birimsiz bir vektör olup
uzayda sadece bir yönü tanımlamak için
kullanılır.
C  6.50  cˆ
rˆ  1
R  s  rˆ
R  5.70  rˆ
A  Ax i  Ay  j
j+
A
A
i+
A
A
=
k
x
y
z
j+
i+
B
B
B
B
=
k
x
y
z
Verilen iki vektör olsun.
C
A
B C = (Ax+Bx) i +(Ay+By) j + (Az+Bz) k
=
+
C
A
B C = (Ax -Bx)i +(Ay -By) j + (Az -Bz )k
=
-
Skaler Çarpım (Noktasal Çarpım)
İki vektörün çarpımı sonucu skaler bir büyüklük elde edildiği
işlemdir.
k  A  B  A  B  cos q
İş : Bir cisim üzerine etki eden kuvvetlerin, cismin konumunda meydana gelen
değişim olarak tanımlanabilir.
W
Fx
 x  F  cos q x
F  cos q
Kuvvetin ve yerdeğiştirmenin vektörel büyüklüklerdir. Bu
iki vektörün çarpımı söz konusu olmakta ve çarpım
sonucu skaler bir büyüklük olan iştir.
W  F  x
Vektörlerin Çarpımı
Skaler çarpım iki vektör arasındaki açının durumuna göre pozitif, negatif veya
sıfır değerini alabilir.
90º  q  270º
A  B değeri pozitif
A  B değeri nagatif
Bileşenler kullanılarak skaler çarpım hesabı
iˆ  iˆ = ˆj  ˆj = kˆ  kˆ = 1  1 cos 0º  1
A  A x iˆ + A y ˆj + A z kˆ
iˆ  ˆj = iˆ  kˆ = ˆj  kˆ = 1  1 cos 90º  0
B  B x iˆ + B y ˆj + Bz kˆ
A  B  A xBx  A yB y  A zBz
q  90º  270º
A B  0
Örnek 2.3
F1 = i + 2j + 3k (Newton) ve F2 = 4i - 5j - 2k (Newton) kuvvetleri bir parçacık üzerine
birlikte etkiyerek parçacığı A(20,15,0) (m) noktasından B(0,0,7) noktasına sürüklemiştir.
(a) Parçacık üzerine yapılan iş ne kadardır?
(b) F1 ve F2 kuvvetlerinin yaptıkları işleri ayrı ayrı bulunuz?
Örnek 2.4
Vektörel Çarpım (Kros Çarpım)
İki vektörün çarpımı sonucu vektörel bir büyüklük elde edildiği işlemdir.
C  A B
C  A  B  sin q
Yönü sağ-el kuralı ile belirlenir. (veya sağ vida yönüdür)
Tork (Moment): Bir cisim üzerine etki eden kuvvetin, o cisim üzerindeki
döndürme etkisi olarak tanımlanabilir.
  F  d  F  sin q  r  F  sin q  r
d
F ' in dik bileşeni
Aynı zamanda tork vektörel bir büyüklüktür. Sistemin ne
tarafa döndüğü önemlidir. Bu da bir yön kavramını içerir.
  r F
Vektörel Çarpım (Kros Çarpım)
İki vektörün çarpımı sonucu vektörel bir büyüklük elde edildiği işlemdir.
C  A B
A  A x iˆ + A y ˆj + A z kˆ
B  B x iˆ + B y ˆj + Bz kˆ
Bileşenler kullanılarak skaler çarpım hesabı
2. Yöntem :
1. Yöntem :
iˆ  iˆ = ˆj  ˆj = kˆ  kˆ = 0 1  1 sin 0º  0 
iˆ  ˆj =  ˆj  iˆ = kˆ
ˆj  kˆ = kˆ  ˆj = iˆ
kˆ  iˆ = iˆ  kˆ = ˆj
kˆ  iˆ = iˆ  kˆ = ˆj
iˆ
3. Yöntem : A  B  A x
Bx
C  A  B   A yBz  A zB y  iˆ   A zB x  A xBz  ˆj   A xB y  A yB x  kˆ
Cx
iˆ  ˆj =  ˆj  iˆ = kˆ
ˆj  kˆ = kˆ  ˆj = iˆ
Cy
Cz
ˆj
Ay
By
kˆ
Az
Bz
Problemler
Fen ve Mühendisler için Fizik
Bölüm 3 – Vektörler : Konu sonundaki problemler. s71-76
Problem 2.1
Şekilde verilen üç vektörün toplamı ve x ekseni
ile yaptığı açı kaç radyandır?
Problem 2.2
Yürüyüşe çıkan bir kişi, şekilde görülen yolu
takip etmektedir. Yürüyüşün sonunda, kişinin
başlangıç noktasından ne kadar uzaktadır?
Problemler
Problem 2.3
Bir jet uçağı, doğuya doğru 300 km/h hızla ilerlerken, aniden 30º kuzey
doğuya doğru 100 km/h hızla esen bir bölgeye giriyor. Uçağın yere göre hız
ve yönü ne olur?
Problem 2.4
Aralarında 60º lik bir açı yaparak aynı cisme etkiyen 60 N luk bir kuvvet ile
40.0 N luk bir kuvvetin bileşkesi kaç Newton’dur?
Problem 2.5
Kartezyen koordinatlarda A = 20i + 40j ve B = 25i - 60k vektörleri veriliyor.
(a) s = A . B
(b) C = A x B
Skaler ve vektörel çarpımlarını yapınız?
Problem 2.6
Durgun suda 10 km/saat hızla gidebilen bir sandal, akış hızı 5 km/saat olan
bir nehri dikine geçmek istiyor. Sandalın sahile göre hangi açıyla hareket
etmelidir?
Problemler
Problem 2.7
Bir kişi 30º kuzey-doğuya 5 km yürüyor. Aynı noktaya geri gelmesi için
güneye ve batıya ne kadar yürümesi gerekir?
Problem 2.8
Bir küpün yüzey köşegenleri arasındaki açıyı hesaplayın?
Problem 2.9
Manyetik alanın B  2,50ˆi  2,34kˆ T olduğu bir bölgeye v  3, 20ˆi - 1,34ˆj 104 m / s
hızı ile giren protona etki eden kuvvetin büyüklüğü nedir?
Download