INTRO SB.indd

Solunum Sistemi
Anahtar Kavramlar
alveol
diyafram
bronş
bronşçuk
Soluk al›p verme olay› s›ras›nda hava vücudumuzda nas›l bir yol izler?
Mert, televizyonda deniz altı dünyasını tanıtan bir belgesel izliyordu.
Denizin derinliklerinde gördüklerinin yanısıra dalgıçlar da ilgisini çekmişti.
Çünkü incelemeyi yapan dalgıçlar sırtlarında büyük tüpler taşıyorlardı.
Mert, bu tüplerin içinde dalgıçların solunum yapmaları için gerekli olan
oksijenin bulunduğunu biliyordu. “Dalgıçlar oksijen tüpü olmadan denize
dalsalardı, soluk alıp vermeden ne kadar süre dayanabilirlerdi? Soluk al›p
vermek niçin bu kadar önemlidir? Soluk al›p verme olay›nda görevli yapı
ve organlar nelerdir?” diye düşündü.
Bu konuda Mert’in merak ettiği soruların cevabını hep birlikte arayalım.
174
12. Etkinlik
Model Olufltural›m
Nas›l Soluk Al›p Veriyorum?
lerç
eçre
Bunları Yapalım
ç-G
AArraaç
veerGe
• Dörder kiflilik gruplar olufltural›m.
• Araç ve gereçlerimizi kullanarak soluk al›p vermemiz ◆ 2,5 litrelik pet şişe
s›ras›nda, soluk borusu, akci¤erler ve diyafram›n ◆ bir adet büyük balon
çal›flmas›n› gösteren bir model tasarlayal›m. Modelimizi ◆ iki adet küçük balon
haz›rlarken baflka araç ve gereçlerden yararlanabiliriz.
◆ Y borusu
a
• Haz›rlad›¤›m›z modelleri ve nas›l çal›flt›klar›n› s›n›ftaki ◆ tek delikli mantar tıp
◆ iplik
arkadafllar›m›za sunal›m.
◆ makas
Sonuca Varalım
• Yaptığımız modelde kullandığımız araç-gereçleri, solunum sistemimizin hangi
organlarına benzetebiliriz?
• Haz›rlad›¤›m›z modelin çal›flmas›yla soluk al›p vermemiz aras›nda nas›l bir benzerlik
vard›r?
15
106. s
Haz›rlad›¤›m›z modelde soluk al›p verme olay›nda görevli
yap› ve organlardan soluk borusu, akci¤erler ve diyafram›n
nas›l çal›flt›¤›n› gözlemledik. Soluk al›p verme olay›nda
burun, yutak, g›rtlak, soluk borusu, bronfllar ve bronflcuklar
ile akci¤erler görevlidir. Yandaki resim üzerinde soluk al›p
vermede görevli bu yap› ve organlar›n yerlerini gösterelim.
Diyafram ve kaburgalar aras›nda bulunan kaslar da soluk
al›p verme olay›na yard›mc› olur. Bu olay s›ras›nda görevli
yap› ve organlar›n hepsi solunum sistemini oluflturur.
Solunum sisteminin görevi vücudumuz için gerekli olan
oksijenin havadan al›n›p, vücudumuzda oluflan karbon
dioksitin vücut d›flana at›lmas›n› sa¤lamakt›r. Oksijen ve
karbon dioksidin vücudumuzda tafl›nmas› kan dolafl›m› ile
gerçekleflmektedir. Peki, havada bulunan oksijen kan›m›za,
kan›m›zda bulunan karbon dioksit havaya nas›l geçer?
Bunlar› Biliyor muydunuz ?
Solu¤umuzdaki karbon dioksidin varl›¤›n› nas›l anlar›z? Kireç suyuna bir
pipetle üfledi¤imizde, kireç suyunun bulan›klaflt›¤›n› görürüz. Bunun sebebi
solu¤umuzdaki karbon dioksit gaz›d›r.
Solunum sistemimizi oluflturan yap› ve organlar› ve soluk al›p vermemizi yak›ndan
tan›yal›m.
175
SOLUNUM
Yutak: Ağız ve burun
boşluğuyla, yemek ve soluk
borusunun birleştiği kısımdır.
Burun ya da ağız yoluyla
gelen hava yutağa geçer.
Gırtlak: Yutaktan gelen havayı
soluk borusuna iletir. Gırtlak
kıkırdaktan oluşur ve gırtlağın
içinde bulunan ses telleri
ile ses oluşumu sağlanır.
Burun: Soluduğumuz hava
burundan al›n›r. Hava,
burunda nemlenir ve ›s›n›r.
Burundaki kıllar da havadaki
toz parçacıklarını tutar.
Soluk borusu: Üst üste
dizilmiş kıkırdak halkalardan
oluşur. Soluk borusunun
görevi, havan›n akci¤erlere
iletilmesini sa¤lamakt›r.
Soluk borusunun içi bir
zarla kaplıdır. Bu zar, toz
parçacıklarını ve mikropları
tutmak için kaygan ve
yapışkan bir salgı üretir.
Tutulan yabanc› maddeler
balgam fleklinde d›flar› at›l›r.
soluk borusu
Akciğerler: Süngerimsi
yapıda olan akciğerler biri
sağda, diğeri solda olmak
üzere iki tanedir. Akciğerlerin
yapısında, çok ince duvarları
olan alveoller bulunur.
Alveollerin çevresi çok
sayıdaki kılcal damarlarla
çevrilidir. Akciğerle kan
arasındaki gaz alış verişi
alveollerde gerçekleşir.
176
k›lcal damar
alveol
Bronşlar ve bronşçuklar: Soluk
borusu, bronş adı verilen iki kola
ayrılır. Bu kollardan biri sağ, diğeri
sol akciğere girer. Akciğerlerde
gittikçe incelen birçok dala
ayrılarak bronşçukları oluşturur.
SiSTEMI
Solunum Sistemi
Vücudumuzda Sistemler
Diyaframın soluk alıp vermemizde etkisi ne olabilir?
Diyafram: Soluk alıp verme olayında görevli yap›lardan biri diyaframd›r. Diyafram,
akciğerlerin çalışmasını destekleyen güçlü bir kastır.
Soluk Alma: Yandaki flekilde görüldü¤ü
gibi diyafram, soluk aldığımız zaman
kasılarak düzleşir ve akciğerlerin tabanını aşağıya doğru çeker. Bu s›rada
kaburgalar›n aras›nda bulunan kaslar
kas›larak gö¤üs kafesinin genifllemesine
yard›mc› olur. Böylece akciğerler soluk
borusundan gelen havayı içine alır.
Soluk Verme: Diyafram ve kaburga
kasları gevşediği anda gö¤üs kafesi
daral›r. Akciğerler eski hâline döner.
Böylece akci¤erlerdeki hava da d›flar›
ç›km›fl olur. Bu olay yandaki flekilde
görülmektedir.
Küçük kan dolafl›m›nda, vücutta oksijence fakirleflen kan temizlenmek üzere kalpten akci¤erlerdeki
alveollere tafl›n›r. Alveollerin etraf› k›lcal damarlarla
çevrilidir. K›lcal damarlardaki oksijence fakir kan
alveollerdeki oksijeni al›r, karbon dioksidi alveollere
verir. Oksijence zengin kan akci¤er toplardamar›yla
kalbe dönerek tüm vücuda da¤›t›l›r.
Alveollerle k›lcal damarlar
aras›ndaki gaz al›fl verifli
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›m
• Teknolojik geliflmelerin solunum sistemi sa¤l›¤›na olumlu ve olumsuz etkilerini
tart›flal›m.
• Solunum sistemi sağlığını korumak için yapılması gerekenleri araştıralım.
Araştırma sonuçlarımıza solunum sisteminin sağlığını korumak için pratik öneriler
ekleyerek arkadaşlarımıza sunalım.
177
16
106. s
Hava kirlili¤i, sigara ve alkol kullan›m›, asbest gibi kimyasal
maddeler solunumda görevli yap› ve organlar›n sa¤l›¤›n› olumsuz
yönde etkiler. Bunun sonucunda bronflit, zatürre, verem, grip,
akci¤er kanseri, ast›m gibi baz› hastal›klar ortaya ç›kabilir. Erken
teflhis ve teknolojik geliflmeler sayesinde bu tür hastal›klar tedavi
edilebilmektedir. Grip afl›s›, ast›m tedavisinde kullan›lan sprey türü
ilaçlar bu teknolojik geliflmeler aras›ndad›r. Bunun yan› s›ra akci¤er
kanserinin teflhis ve tedavisinde bronkoskop ad› verilen bir alet
Sprey ilaç
gelifltirilmifltir. Bu sayede erken safhadaki akci¤er kanserleri teflhis
edilebilir.
Bronkoskop
Baz› teknolojik geliflmeler ise solunum
sisteminin sa¤l›¤›n› olumsuz yönde etkiler.
Örne¤in, yal›t›m malzemesi olarak kullan›lan
asbest sadece solunum yoluyla vücudumuza
girdi¤inde hastal›klara yol açmaktad›r. Ayr›ca
otomobiller, fabrikalar yaflam›m›z› kolaylaflt›r›rken
onlardan çevreye yay›lan zararl› gazlar filtre
kullan›lmad›¤›nda solunum sistemini etkileyen
hastal›klara sebep olur.
Solunum sistemimizin sa¤l›¤› için sigaradan ve sigara içilen yerlerden uzak durmal›y›z.
Soludu¤umuz havan›n temiz ve nemli olmas›na dikkat etmeliyiz. Verem gibi bulafl›c›
hastal›klara karfl› önceden afl› yapt›rmal›y›z. Düzenli spor yaparak yeterli ve dengeli
beslenmeye özen göstermeliyiz.
Sa¤l›kl› Bir Yaflam ‹çin
S‹GARAYA HAYIR!
Sigara, baflta solunum sistemi olmak üzere vücudumuzdaki
tüm organlara çeflitli derecelerde zarar vermektedir.
Yap›lan araflt›rmalar, sigarada 4000 civar›nda zararl›
madde oldu¤unu ve bu maddelerin ço¤unun kansere
sebep oldu¤unu göstermektedir. Sigaran›n sebep oldu¤u
hastal›klar aras›nda akci¤er kanseri baflta gelir.
Sigara, ba¤›ml›l›k yap›c› maddeler aras›nda en yayg›n
kullan›lan ve buna ba¤l› olarak da toplum sa¤l›¤›na en
çok zarar veren maddedir. Dünyada her y›l yaklafl›k
4.000.000 kifli sigara yüzünden yaflam›n› kaybetmektedir.
Sadece sigara içenler de¤il, içenlerle ayn› ortamda
bulunan kifliler de, sigaradan zarar görmektedir.
178
Sigara kullanmayan sa¤l›kl›
bir insan›n akci¤eri
Sigara kullanan bir
insan›n akci¤eri
Solunum Sistemi
Vücudumuzda Sistemler
Kendimizi De¤erlendirelim
Afla¤›daki sorular›n cevaplarını defterimize yazal›m.
1. Aşağıda birbiri ile bağlantılı cümleleri içeren bir etkinlik verilmiştir. Bu etkinlikteki
cümlelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar vererek ilgili ok yönünde
ilerleyelim. Her bir kararımız bir sonraki aşamayı etkileyecektir. Vereceğimiz cevaplarla
farklı yollardan sekiz ayrı çıkış noktasına ulaşabiliriz. Do¤ru ç›k›fl› bulal›m.
D
D
2. Vücutta oksijence
fakirleflen kan temizlenmek
üzere kalpten akci¤erlerdeki
alveollere tafl›n›r.
4. Soluk ald›¤›m›zda
kaburgalar aras›ndaki
kaslar kas›l›r.
Y
2. Ç›k›fl
D
3. Ç›k›fl
5. Diyafram, soluk
al›p vermeye yard›mc›
güçlü bir kast›r.
Y
D
1. Solunum sistemini
oluşturan yap› ve organlar;
burun, yutak, gırtlak, soluk
borusu ve akciğerlerdir.
Y
D
3. Grip afl›s›, sprey türü
ilâçlar solunum sistemimizin
sa¤l›¤› için kullan›l›r.
Y
Y
4. Ç›k›fl
D
5. Ç›k›fl
6. Solunum sistemi
sağlığını korumak için sigara içmemeliyiz.
Y
6. Ç›k›fl
D
7. Ç›k›fl
7. Arabaların
egzozlarından çıkan
gazlar, solunum sistemi
sağlığını olumlu etkiler.
Y
17
107. s
1. Ç›k›fl
8. Ç›k›fl
2. Solunum sistemi sa¤l›¤›n› olumlu ve olumsuz etkileyen teknolojik geliflmeler nelerdir?
Aç›klayal›m.
3. Solunum sistemini oluflturan yap› ve organlar›n sa¤l›¤›n› korumak için ne gibi pratik
öneriler sunabiliriz?
179