S-0218 149 - KimyaKongreleri.org

12. Ulusal Kimya Kongresi, Edirne, 1998
S-0218
DÜŞÜK KALİTELİ FOSFAT MİNERALLERİNİN DAĞILMA KATSAYILARININ
ARAŞTIRILMASI
Abdullayev ADİLHAN 1 N. Hakkı AFYON 2 ,J\1 Alosman SEYFETTİNOĞLU3, Samir
KURBANOV4, Sibel TURAN 6
1Trakya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak. Kimya Bl. EDİRNE
2Dumlupınar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak. Kimya Bl. KÜTAHYA
3Dumlupmar Üniversitesi Müh. Fak. KÜTAHYA
4Dumiupmar Üniversitesi Müh. Fak. KÜTAHYA
5Kocaeli Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak. Kimya Bl KOCAELİ5
Düşük kaliteye sahip olan fosforitler içinde kolaylıkla çözülemeyen bileşiklerin
olması nedeniyle günümüze kadar kullanılamaz durumdaydı (kullanılabilir fosforitierin
konsantrasyonu %5-10).
Azerbeycan Devlet Petrol Akademisinin, Bakü Devlet Üniversitesinin ve
Dumlupmar Üniversitesinin çeşitli laboratuvariarında bu konuda 1970-1994 yılları
arasında çok sayıda araştırma yapılmıştır.
Biz 1994 yılından başlayarak günümüze kadar olan bu çalışmamızda düşük
bileşimli (1) Türkiye, (2) Suriye ve (3) Tunus fosfat kayalarını, yüksek
konsantrasyonlu fosforlu gübrelerin elde edilme teknolojisinde kullanılmasını
sağlamaktır. Optimal şartlarda fosfat kayasını çözmek fosforite göre 100 tartı kısmı
için 69-72 kısım konsantrasyonu %35-75 olan sülfürik asitten alınarak yapılmıştır. Bu
işlem sonunda sıvının katiya oranı 1:1.2-1.7 dir. Ayrıca fosfat mineralinin içinde
bulunan kalsiyum bileşiği ise 60 dakikada uzunluğu (I) 90-150, Eni (d) 20-35
milimikron olan CaS0 4 . nH20 kristallerine dönüşmüştür. Bu kristallerin belirtilen
boyutlarda olması fosfat kayasının kolaylıkla çözülmesini ve P2 0 5’in sıvıya geçmesini
kolaylaştırmıştır.
1, 2 ve 3 numaralı fosfaritlerin kimyasal bileşimi benzer olduğundan dolayı
aynı teknolojik şemaya sahiptirler. Bu şemanın açıklanması aşağıda verilmektedir.
Hammadde olarak fosfat kayası, sülfürik asit ve düşük konsantrasyonlu
fosforik asit
karışımları kullanılmıştır. Elde edilen süspansiyonun filtrasyonu
sonucunda fosfocips ve I., II., III., IV. süzüntüler aynlır.
I. (ilk) süzüntü nötralize edilerek konsantrasyonu yüksek olan fosforlu
gübrelerin yapımında kullanılmak Üzere ayrılır.
II, süzüntü sülfürik asitle karıştırılarak fosfat kayasının çözülmesi işleminde
kullanılır. IH-IV süzüntüler ise fosfocipsi tutma işlemi için kullanılmıştır.
Uygun şartlarda fosfatların çözülmesi işleminde asit yoğunluğuna asit
miktarına, sıcaklığına ve sıvı kısmın katı kısma oranı gibi faktörlere bağlılığı
incelenmiştir.
Bu araştırmalar
sonucunda yukarıda belirtilen faktörlere bağlı olarak
fosfatların çözülme işleminin yanında süperfosfatlarda da (% 67-85.3) denenmiş ve 2.
haftadan sonra bu süper fosfatların konsantrasyonu % 81-96.6 olarak tesbit edilmiştir.
149