İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER
GİRİŞ ...................................................................................................................................... 1
Birinci Ayrım: MİLLETLERARASI ÖRGÜT TEORİSİ ................................................................... 3
I. Milletlerarası Örgütlerin Doğuş Nedenleri ................................................................. 3
II. Uluslararası İlişkiler ve Milletlerarası Örgütler ......................................................... 5
III. Milletlerarası Örgütlerin Amaçları ............................................................................. 6
IV. Milletlerarası Örgütlerde Üyelik ................................................................................. 7
A. Kurucu Üye ............................................................................................................. 7
B. Tam ya da Asıl Üye.................................................................................................. 8
C. İmtiyazlı Üyelik ........................................................................................................ 8
D. Ortak Üye ya da Nispi Üyelik.................................................................................... 9
E. Gözlemci Üye .......................................................................................................... 9
V. Milletlerarası Örgütlerin Sınıflandırılması ............................................................... 10
A. Üye Kabulüne Göre ................................................................................................ 10
B. Kurucularına Göre ................................................................................................. 10
C. Faaliyet Alanına Göre............................................................................................. 10
a. Genel Amaçlı Örgütler ....................................................................................... 10
b. Ekonomik Örgütler ............................................................................................ 11
c. Askerî Örgütler.................................................................................................. 11
d. Kültürel Örgütler ............................................................................................... 11
VI. Küreselleşme ve Bölgeselleşme Bağlamında Milletlerarası Örgütler .................... 12
A. Doğal Küreselleşme .............................................................................................. 12
B. Yönetilen Küreselleşme ......................................................................................... 12
C. Bölgeselleşme Oluşumları ..................................................................................... 13
VII. Milletlerarası Örgütler ve Gelişme Olgusu ................................................................ 14
v
İkinci Ayrım: MİLLETLERARASI İKTİSADİ BÜTÜNLEŞME TEORİSİ ........................................ 17
I. “Milletlerarası İktisadi İşbirliği” Örgütleri .............................................................. 18
II. Milletlerarası İktisadi Bütünleşmeler ...................................................................... 19
A. İktisadi Bütünleşmelerin Amaçları ......................................................................... 19
a. Dış Ödeme Güçlüklerinin Giderilmesi ................................................................ 19
b. Ticaret ve Sermaye Serbestleştirilmesi ............................................................. 20
c. Etkinlik Sahasını Genişletme ............................................................................. 20
d. Azgelişmiş Ülkelere Fırsat Oluşturma ................................................................ 20
B. İktisadi Bütünleşme Aşamaları .............................................................................. 21
a. Serbest Ticaret Alanı ......................................................................................... 21
b. Gümrük Birliği................................................................................................... 22
c. Ortak Pazar....................................................................................................... 22
d. İktisadi Birlik ..................................................................................................... 23
e. Siyasi Birlik ....................................................................................................... 23
C. İktisadi Bütünleşmenin Başarı Şartları ................................................................... 24
a. Coğrafi Yakınlık................................................................................................. 24
b. İktisadi Yakınlık................................................................................................. 25
c. Faktör Donanımı Hâli ........................................................................................ 25
d. Siyasi Yakınlık................................................................................................... 26
e. Kültürel Yakınlık ................................................................................................ 26
f. Askerî Yakınlık .................................................................................................. 27
D. Ekonomik Bütünleşmelerin Etkileri ......................................................................... 27
a. Ticaret Oluşturucu Etki...................................................................................... 27
b. Ticaret Saptırıcı Etki .......................................................................................... 27
c. Üretim ve Tüketim Etkisi ................................................................................... 28
d. Ticaret Hadlerine Etkileri ................................................................................... 28
e. İktisadi Bütünleşme ve Kutuplaşma Teorisi ....................................................... 29
f. İktisadi Birlikler ve “İkinci En İyi Teori” .............................................................. 29
Üçüncü Ayrım: MİLLETLERARASI MALİ VE FİNANSAL KURULUŞLAR .................................. 31
I. Bretton Woods Konferansı ve Sonuçları .................................................................. 32
A. Bretton Woods Konferansını Hazırlayan Şartlar ...................................................... 32
B. Konferansa İngiliz Teklifi: Keynes Planı .................................................................. 34
C. Konferans İçin ABD Teklifi: White Planı .................................................................. 34
D. Keynes ve White Planlarında Ortak Talepler ........................................................... 35
E. Keynes ve White Planlarında Farklı Talepler........................................................... 36
F. Konferansın Sonucu .............................................................................................. 36
II. Uluslararası Para Fonu (IMF) ................................................................................... 37
A. IMF’nin Amaçları ................................................................................................... 37
vi
B. IMF’nin Organları................................................................................................... 38
a. Genel Kurul ....................................................................................................... 39
b. Yönetim Kurulu ................................................................................................. 40
c. Genel Müdürlük (Sekretarya)............................................................................. 40
C. IMF’ye Üyelik ........................................................................................................ 40
D. IMF Sisteminde KOTA ............................................................................................ 41
E. IMF ve Bretton Woods (BW) Sistemi....................................................................... 42
a. Bretton-Woods’da Döviz Kuru Sistemi ............................................................... 42
b. Bretton Woods Sisteminde ABD Doları .............................................................. 43
c. BW Sisteminin Yıkılışı ....................................................................................... 45
d. Yeni Dönemde IMF’nin Yeni Görevleri ................................................................ 46
e. Uluslararası Para Sisteminde Yeni Dönem ......................................................... 47
F. IMF’nin Finansman Kaynakları............................................................................... 48
G. IMF Kaynaklarını Kullanma .................................................................................... 48
a. Kredi Dilimi Politikası ........................................................................................ 49
b. IMF Kolaylıkları ve Tavizli Krediler ..................................................................... 50
i. Yoksulluğu Azaltıcı Krediler ......................................................................... 51
ii. Dış Şoklara Karşı Korunma Kolaylığı Kredileri .............................................. 51
iii. Genişletilmiş Fon Kolaylığı Kredileri ............................................................. 51
iv. Ek Finansman Kolaylığı Kredileri ................................................................. 51
v. Telafi Edici Finansman Kolaylığı Kredileri .................................................... 52
vi. Olağanüstü Hâl Kredileri.............................................................................. 52
c. IMF’nin Kredi Politikası ve Gelişmekte Olan Ülkeler ........................................... 52
H. Özel Çekme Hakkı (SDR) ....................................................................................... 54
a. SDR Oluşturulması ............................................................................................ 55
b. SDR’nin Değeri ve Faizi..................................................................................... 55
İ. IMF’nin Teknik Yardım Faaliyetleri ......................................................................... 56
III. Dünya Bankası Grubu............................................................................................... 57
A. Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD) ....................................................... 58
a. IBRD’nin Amaçları ............................................................................................. 59
b. IBRD’nin Yapısı ve Yönetimi ............................................................................... 60
i. IBRD’ye Üyelik ............................................................................................ 60
ii. Genel Kurul ................................................................................................. 60
iii. Yönetim Kurulu ........................................................................................... 61
iv. Sekreterya .................................................................................................. 61
c. IBRD’nin Finansman Kaynakları ........................................................................ 62
i. Üyelerden Toplanan Sermaye...................................................................... 62
ii. Aldığı Borçlar .............................................................................................. 62
iii. Faaliyet Gelirleri .......................................................................................... 63
d. IBRD’nin Kredi Politikasının Esasları .................................................................. 63
e. IBRD Kredilerinin Değerlendirilmesi ................................................................... 64
vii
B. Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA).......................................................................... 65
a. IDA’ya Üyelik, Sermaye Yapısı ve Oy Gücü ........................................................ 65
b. IDA’nın Kurumsal Yapısı .................................................................................... 66
c. IDA’nın Finansman Kaynakları........................................................................... 66
d. IDA’nın Kredi Politikasının Esasları .................................................................... 66
C. Uluslararası Finansman Kurumu (IFC) .................................................................... 67
a. Yapısı ve Yönetimi............................................................................................. 67
b. IFC’nin Amaçları ............................................................................................... 68
c. Sermayesi ve Oy Gücü ...................................................................................... 68
d. IFC Kredileri ve Politikası ................................................................................... 69
e. IFC’nin Teknik Kolaylıkları ................................................................................. 70
D. Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (MIGA) ............................................................... 70
a. MIGA’nın Örgüt Yapısı ....................................................................................... 71
b. MIGA’nın Sunduğu Hizmetler ............................................................................ 71
i. Kâr Taşıma Riski ......................................................................................... 71
ii. Sözleşme İhlali Riski ................................................................................... 72
iii. İç Çatışma, Terör ve Savaş Riski ................................................................. 72
iv. Kamulaştırma Riski ..................................................................................... 72
E. Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıkları Çözümü Merkezi (ICSID) .................................. 73
IV. Uluslararası Denkleştirme Bankası: (BIS).................................................................. 73
A. BIS’in Amaçları...................................................................................................... 74
B. BIS’in Organları ..................................................................................................... 74
C. BIS’in Faaliyetleri .................................................................................................. 74
a. Mali Ajan ve Mutemetlik Faaliyetleri .................................................................. 75
b. Milletlerarası Parasal İşbirliğine Ait Faaliyetler ................................................... 75
c. BIS’in Bankacılık Faaliyetleri ............................................................................. 76
V. Azgelişmiş Ülkelerde “Sermaye” Algısı ...................................................................... 76
A. Sermayenin Tanımı ve Türleri ................................................................................ 77
B. Dış Borç Eyleminin Değerlendirilmesi .................................................................... 79
a. Ekonomik Politikaları Yönlendirmek .................................................................. 79
b. Mallarına Pazar Oluşturmak .............................................................................. 79
c. Siyasi Kontrolü Sağlamak ................................................................................. 80
d. Makroekonomik Dengeleri Kurmak ................................................................... 80
e. Faiz Geliri Sağlamak ......................................................................................... 81
f. Oluşturulan “Borç Alma İhtiyacı” ....................................................................... 81
VI. Azgelişmiş Ülkeler ve Finansal Örgütler.................................................................. 82
A. Dünya Bankası Politikaları ve Yoksulluk ................................................................. 82
B. Dünya Bankası ve Azgelişmiş Ülkeler .................................................................... 84
viii
Dördüncü Ayrım: MİLLETLERARASI İKTİSADİ KURULUŞLAR ............................................... 87
I. Avrupa Birliği ............................................................................................................ 89
A. AB’nin Yönetimi..................................................................................................... 90
a. Avrupa Komisyonu ............................................................................................ 90
b. Avrupa Parlamentosu ........................................................................................ 90
c. Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi......................................................................... 91
d. Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi ............................................................... 92
e. Avrupa Adalet Divanı ......................................................................................... 92
f. Avrupa Sayıştay’ı .............................................................................................. 94
g. Avrupa Merkez Bankası ..................................................................................... 94
B. Avrupa Birliği’nin Tarihî Süreci .............................................................................. 94
C. Avrupa Birliği ve Türkiye İlişkileri ........................................................................... 96
a. Ankara Antlaşması ve Katma Protokol ............................................................... 97
b. AB Sürecinde Gümrük Birliği Aşaması ............................................................... 98
c. Birliğin Genişleme Sürecinde Türkiye ................................................................ 99
II. Tarife ve Ticaret Genel Antlaşması (GATT) ............................................................... 100
A. GATT’ın Amacı, Yapısı ve Yönetimi ...................................................................... 101
B. GATT’ın Temel Prensipleri ................................................................................... 102
a. En Çok Kayrılan Ülke Prensibi ve İstisnaları ..................................................... 102
b. Tarifelerin Dışında Koruma Kullanılmamalıdır. ................................................. 102
c. Tarife İndirmenin Karşılıklılığı ve Bağlayıcılığı .................................................. 103
d. GATT Süreci ve Haksız Rekabet ...................................................................... 104
i. Haksız Rekabete Karşı Anti-Damping Önlemleri ........................................ 104
ii. Sübvansiyona Karşı Telafi Edici Vergi ........................................................ 104
iii. Çok Elyaflılar Antlaşması (MFA) ................................................................. 105
e. GATT’ın Arabuluculuk Vazifesi ......................................................................... 105
III. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)...................................................................................... 106
A. Dünya Ticaret Örgütü’nün Yapısı ......................................................................... 107
B. Dünya Ticaret Örgütü ve Görevleri ....................................................................... 108
C. DTÖ’nün Karar Alma Şekilleri .............................................................................. 109
D. DTÖ'de Uyuşmazlıkların Halli ............................................................................... 109
E. DTÖ ve GATT Arasındaki Farklar .......................................................................... 109
F. DTÖ ve Tarım Politikaları ..................................................................................... 110
a. DTÖ’nün Tarım Politikaları ve Türkiye ............................................................. 111
b. Türkiye’nin Tarım sektörü için Yapması Gerekenler ......................................... 112
c. DTÖ Tarım Politikalarının Artı ve Eksileri.......................................................... 113
G. Gelişme Yolundaki Ülkeler ve DTÖ ....................................................................... 113
ix
IV. Milletlerarası Ticaret Odası .................................................................................... 114
A. MTO’nun Yönetim Şekli ....................................................................................... 115
B. MTO Organları ..................................................................................................... 115
C. MTO’ya Bağlı Organizasyonlar ............................................................................. 116
D. MTO’nun Sorun Çözme Yolları ............................................................................. 116
a. Uzlaştırma Yöntemi ......................................................................................... 116
b. Tahkim Divanı ve Hakem Heyeti ...................................................................... 117
V. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansları (UNCTAD) ........................ 118
A. UNCTAD’ın Örgüt Yapısı....................................................................................... 118
B. UNCTAD Konferanslar Serisi ................................................................................ 119
a. UNCTAD-I ....................................................................................................... 119
b. UNCTAD-II ...................................................................................................... 120
c. UNCTAD-III...................................................................................................... 120
d. UNCTAD-IV ...................................................................................................... 120
e. UNCTAD-V ...................................................................................................... 121
f. UNCTAD-VI ..................................................................................................... 121
g. UNCTAD-VII. ................................................................................................... 121
h. UNCTAD-VIII.................................................................................................... 122
ı. UNCTAD-IX ..................................................................................................... 122
i. UNCTAD-X ...................................................................................................... 122
j. UNCTAD-XI ..................................................................................................... 123
k. UNCTAD-XII .................................................................................................... 123
l. UNCTAD-XIII.................................................................................................... 124
C. UNCTAD Konferanslarının Değerlendirilmesi ........................................................ 124
VI. Birleşmiş Milletler Kalkınma Ajansı (UNDP) .......................................................... 125
A. UNDP’nin Amacı .................................................................................................. 126
B. UNDP’nin Çalışma Prensipleri .............................................................................. 126
VII. Birleşmiş Milletler Sanayi ve Kalkınma Örgütü (UNIDO)...................................... 127
Beşinci Ayrım: MİLLETLERARASI ÖZEL İHTİSAS ÖRGÜTLERİ ............................................ 129
I. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ........................................................................ 129
II. Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ................................................................................... 131
III. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) .................................................................................... 132
IV. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) ............................................................... 134
Altıncı Ayrım: MİLLETLERARASI İKTİSADİ OLUŞUMLAR .................................................... 135
I. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) .................................................... 135
A. OECD’ye Üyelik ve Katılım ................................................................................... 136
B. OECD’nin Amaç ve Faaliyetleri............................................................................. 136
x
II.
G-8 (G-7) Ülkeleri ................................................................................................... 137
A. G-8 Zirvelerinin Amaçları..................................................................................... 138
B. G-8’in Ekonomik Gücü ........................................................................................ 139
III. G-20 Ülkeleri ........................................................................................................... 139
IV. DAVOS Toplantıları ................................................................................................. 140
A. Davos Toplantılarının Kurumsallaşması ............................................................... 141
B. Davos Toplantılarının Etkileri ............................................................................... 141
V. Dünya Sosyal Forumu ............................................................................................ 142
A. DSF Nasıl Ortaya Çıktı? ....................................................................................... 142
B. DSF’nin İlkeleri .................................................................................................... 143
Yedinci Ayrım:
TÜRKİYE’NİN ETKİN OLDUĞU MİLLETLERARASI
KURULUŞLAR .......................................................................................... 145
I. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ) ............................................................ 145
A. KEİ'nin Amaçları ve Kapsamı ............................................................................... 146
B. KEİ'nin Yapısı ve Organları ................................................................................... 147
a. KEİ Dışişleri Bakanları Toplantısı ..................................................................... 147
b. KEİ Parlamentolar Arası Toplantısı ................................................................... 148
c. KEİ Konseyi ..................................................................................................... 149
d. Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası ........................................................... 149
e. Çalışma Grupları ............................................................................................. 149
II. Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği (RCD)................................................................... 150
III. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) ........................................................................... 150
A. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın Genişlemesi......................................................... 151
B. EİT’nın Yapısı ve Faaliyet Alanları ........................................................................ 151
C. Teşkilatın Çalışma İlkeleri .................................................................................... 152
D. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın Hedefleri ............................................................. 153
IV. İslam Konferansı Örgütü ........................................................................................ 154
A. İKÖ’nün Hedefleri ................................................................................................ 157
B. İKÖ’nün Yapısı ..................................................................................................... 157
C. İKÖ’ye Üyelik ....................................................................................................... 159
V. İslam Ülkeleri Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimî Komitesi (İSEDAK) ... 159
IV. Uluslararası Örgütler, Küreselleşme ve Türkiye.................................................... 160
DEĞERLENDİRME - SON SÖZ ............................................................................................... 163
EK-I.......................................................................................................................... 165
Uluslararası Kuruluşlarla İlgili Kısaltmalar ile Türkçe ve İngilizce Anlamları ............... 165
YARARLANILAN KAYNAKLAR .............................................................................................. 171
xi